Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте графиканы оқытуға даярлау
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ..3
НОРМАТИВТІ СІЛТЕМЕЛЕР ... ... ... ... ...9
АНЫҚТАМАЛАР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР ... ... 10
1 БОЛАШАҚ БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІ МҰҒАЛІМДЕРІН МЕКТЕПТЕ ГРАФИКАНЫ ОҚЫТУҒА ДАЯРЛАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Болашақ бейнелеу өнері мамандарын даярлауда графиканың алатын орны ... ... . 11
1.2 Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте графиканы оқытуға даярлаудың ерекшеліктері мен мүмкіндіктері ... ..23
1.3 Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте графиканы оқытуға даярлаудың нобайы ... ... ... . 40
2 БОЛАШАҚ БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІ МҰҒАЛІМДЕРІН МЕКТЕПТЕ ГРАФИКАНЫ ОҚЫТУҒА ДАЯРЛАУДЫҢ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ
2.1 Жоғары оқу орнында болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте графиканы оқытуға дайындаудың мазмұны ... ... . 46
2.2 Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін графиканы оқытуға дайындаудың формалары және әдістері ... ... ... 52
2.3 Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте графиканы оқытуға даярлаудың тәжірибелік жұмыстарының нәтижелері ... .. 67
ҚОРЫТЫНДЫ ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.
ҚОСЫМШАЛАР
НОРМАТИВТІ СІЛТЕМЕЛЕР ... ... ... ... ...9
АНЫҚТАМАЛАР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР ... ... 10
1 БОЛАШАҚ БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІ МҰҒАЛІМДЕРІН МЕКТЕПТЕ ГРАФИКАНЫ ОҚЫТУҒА ДАЯРЛАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Болашақ бейнелеу өнері мамандарын даярлауда графиканың алатын орны ... ... . 11
1.2 Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте графиканы оқытуға даярлаудың ерекшеліктері мен мүмкіндіктері ... ..23
1.3 Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте графиканы оқытуға даярлаудың нобайы ... ... ... . 40
2 БОЛАШАҚ БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІ МҰҒАЛІМДЕРІН МЕКТЕПТЕ ГРАФИКАНЫ ОҚЫТУҒА ДАЯРЛАУДЫҢ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ
2.1 Жоғары оқу орнында болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте графиканы оқытуға дайындаудың мазмұны ... ... . 46
2.2 Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін графиканы оқытуға дайындаудың формалары және әдістері ... ... ... 52
2.3 Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте графиканы оқытуға даярлаудың тәжірибелік жұмыстарының нәтижелері ... .. 67
ҚОРЫТЫНДЫ ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.
ҚОСЫМШАЛАР
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев биылғы 2014 жылдың 12 қараша күнгі жариялаған «Нұрлы жол – болашаққа бастар жол» атты халыққа Жолдауында елімізді одан әрі дамытудың перспективалық негізгі 14 тапсырмасын белгілеп, бұл тапсырмалардың орындалуына қажетті қаржыларды нақтылап берді. Елімізде әлемдік бәсекеге қабілетті мамандар даярлау ісін дамытуды 12-тапсырмасында көрсете отырып, оны еліміздегі алдыңғы қатарлы 10 жоғары оқу орындарының материалдық-техникалық базасын жаңарту арқылы жүзеге асыру жолдарын айқындап берді[1].
Елімізде қазіргі таңда болашақ мамандарды сапалы даярлау жұмыстарының тиімді шешімдерін шығарудың маңыздылығы арта түсуде. Бұл бағытта әсіресе жас ұрпақ тәрбиесі мен білімін қалыптастыратын жалпы орта білім беретін мектептің, ондағы ұстаздардың сапалы білім-біліктілігінің өзіндік ауқымды орны анық көрінеді. Соған сәйкес, келешекте сол мұғалімдердің орнын басатын болашақ педагог кадрларды даярлау, олардың дайындық көрсеткіштеріне ерекше мән берілуі де заңдылық деп білеміз.
Жоғары оқу орнында болашақ бейнелеу өнері және сызу мамандарына жалпы және кәсіби құзыреттіліктерді дұрыс қалыптастыру нәтижесінде мектепте бейнелеу өнері пәнін оқытуда оқушылардың оқуға ынтасын тәрбиелеу арқылы олардың қабілеттерінің дамуына жол ашылады. Болашақ бейнелеу өнері пәнінің мұғалімі оқушының ынта-ықыласы мен бейімділігін, қабілетінің қандай екендігін есепке алып, оқу үдерісін осы негізге орайластыра жүргізіп отыруы тиіс. Бейнелеу өнері пәнін оқыту барысында оқушының көркемдік-танымдық қызығушылығы артып, ақыл-ой қабілеті, білімді өз бетімен меңгеру белсенділігі дамиды, заттың түсін, түрін, тегін, көлемін, пішінін, табиғатын ұғу арқылы оның мәнін ғылими негізде терең түсінуге ұмтылысы арта түседі.
Елімізде қазіргі таңда болашақ мамандарды сапалы даярлау жұмыстарының тиімді шешімдерін шығарудың маңыздылығы арта түсуде. Бұл бағытта әсіресе жас ұрпақ тәрбиесі мен білімін қалыптастыратын жалпы орта білім беретін мектептің, ондағы ұстаздардың сапалы білім-біліктілігінің өзіндік ауқымды орны анық көрінеді. Соған сәйкес, келешекте сол мұғалімдердің орнын басатын болашақ педагог кадрларды даярлау, олардың дайындық көрсеткіштеріне ерекше мән берілуі де заңдылық деп білеміз.
Жоғары оқу орнында болашақ бейнелеу өнері және сызу мамандарына жалпы және кәсіби құзыреттіліктерді дұрыс қалыптастыру нәтижесінде мектепте бейнелеу өнері пәнін оқытуда оқушылардың оқуға ынтасын тәрбиелеу арқылы олардың қабілеттерінің дамуына жол ашылады. Болашақ бейнелеу өнері пәнінің мұғалімі оқушының ынта-ықыласы мен бейімділігін, қабілетінің қандай екендігін есепке алып, оқу үдерісін осы негізге орайластыра жүргізіп отыруы тиіс. Бейнелеу өнері пәнін оқыту барысында оқушының көркемдік-танымдық қызығушылығы артып, ақыл-ой қабілеті, білімді өз бетімен меңгеру белсенділігі дамиды, заттың түсін, түрін, тегін, көлемін, пішінін, табиғатын ұғу арқылы оның мәнін ғылими негізде терең түсінуге ұмтылысы арта түседі.
1 Назарбаев Н.Ә. Нұрлы жол - болашаққа бастар жол. Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы. Астана. 2014 жыл. 12 қараша.
2 Бесчастнов Н.П. Портретная графика: учебное пособие для студентов вузов. Москва, ГИЦ ВЛАДОС. -2007. -387 с., 32 с. ил
3 Сухомлинский В.А. Сердце отдаю детям. -Киев. -1983. -43-44 с
4 Ералин Қ.Е. Дизайн негіздері. Оқу құралы. -Түркістан. Тұран баспасы, -2012. – 170 б.
5 Шпикалова Т.Я. Методика преподавания декоративного рисования в школе. - М.: Просвешение, 1983. – С.158.
6 Амиргазин К.Ж. Науычно-теоритические осовы и методика обучения казкхскому декоротивно-приклодному икусству в общеобразавательных школах: автореф. ... док. пед. наук. –М., 1995.-С-47.
7 Ералин К. Изобразительное искусство Казахстана в системе художес твенно-профессиональной подготовки будущих учителей изобразительного искусства и художественного труда в педагогических институтах: Автореф. д-ра пед. наук: 13.00.02. – М., 1992. – 32 с.
8 Алмухамбетов Б. Эстетическое воспитание учашихся IV-VII классов средствами национального изобразительного искусства: дисс. ...канд. пед. наук. - Алматы, 1991. -394с.
9 Байжігітов Б. Бейненің тұрақты нақыштарына философиялық қатынас: Философ. ғыл. д-ры дис.: 09.00.13 – Алматы, 1998. – 228 б.
10 Камаков А.О. Эстетическое воспитание учашихся 4-6 классов средствами декоративно – прикладного искусства: автореф. … канд. пед. наук. -М., 1982. -17с.
11 Медведев Л.Г. Формирование графического художественного образа на занятиях по рисунку: учебное пособие для студентов ХГФ. Пед. инст. - М., 1986. - 159 с.
12 .Алматы: Қазақстан, 1970. – Cарыкулова Г. Очерк истории казахского изобразительного искусства 175 с
13 Рыбакова Е. Живопись Казахстана. - Алматы: Ғылым, 1976. – 72 с.
14 Ғабитова М.Графика Казахстана. – Алматы, 1973. – 183 с.
15 Копбосынова Б. Казахское декоративно-прикладное искусство. - Алматы: Ғылым, 1977. – 84 с
16 Нурмухамедов Нагим-бек. Мавзолей Ходжи Ахмеда Яссави. - Алма-Ата, 1980.
17 Ли К.В. Прикладное искусство Казахстана // Искусство народов СССР. - М.: Искусство, 1979. - Т.4. – 296 с.
18 Тоқтабаева Ш. «Қазақтың мерекелік бұйымдары». – Алматы: Өнер, 1981. - 86 б.
19 Ералин Қ.Е., Матаеева М. Бейнелеу өнерінің қысқаша тарихы / оқу құралы. – Түркістан: Тұран, 2009. - 135 б.
20 Байжігітов Б.К. Қазақ өнерінің эстетикалық табиғаты (қазақтың дәстүрлі творчествосы мен бейнелеу өнерінің негізінде): филос.ғыл.канд. ... автореф. – Алматы, 1994. - 24 б.
21 Болатбаев Қ., Қосбармақов Е., Еркебай А. Өнер: Жалпы білім беретін мектептің жаратылыстану-математика бағытындағы 10- сыныбына арналған оқулық. – Алматы: «Мектеп», 2006. -272 б.
22Асылханов Е. Изучение декаративно прикладного исскуства Казахстана в общеобразовательных школе и педагогических институтах республики Авт.дисс. КПН М. -1985 г.
23 Жеделов Қ.О. Қазақстан бастауыш мектептерінде бейнелеу өнері білімінің қалыптасуы мен дамуы (1917-2007 ж.ж.). 13.00.01 - жалпы педагогика, педагогика жэне білім тарихы, этнопедагогика пед.ғыл.докторы дисс...авторефераты. -Алматы, 2010 ж.-28-29 б.б.
24 Оспанов Б.Е. Развитие композиционной грамоты на занятиях по академическому рисунку у студентов начальных курсов художественно-графических факультетов: учебное пособие.- Алматы: Нур-Принт, 2006.-56с
25 Тнаирбергенов М.Ж. Жоғарғы оқу орындарында графиканы оқытудың теориялық әдіснамалық негіздері пед. ғыл док. диссертация 2010ж.
26 Әдіғаппарова Ү. Оқушыларды тәрбилеуде қазақтың ою-бейнелеу өнерін пайдалануға студенттерді даярлау: пед. ғыл. кан. ғыл...... автореф. –Алматы, 1998.-23б.
27 Лихачев Д.С. «Слово о полку Игореве» и культура его времени. – Л., 1985
28 Қазақ өнерінің тарихы М.Әшімбаева Ә.Асқаров. –Алматы, 2005ж.
29 Амиргазин К.Ж. Науычно-теоритические осовы и методика обучения казкхскому декоротивно-приклодному икусству в общеобразавательных школах: автореф. ... док. пед. наук. –М., 1995.-С-47
30 Байжігітов Б. Бейненің тұрақты нақыштарына философиялық қатынас: Философ. ғыл. д-ры дис.: 09.00.13 – Алматы, 1998. – 228 б.
31Әуезов М. Мәдениет һәм ұлт // Әуезов М. Таңдамалы. – Алматы: Қазақ энцик., 1997. – 332-334 бб.
32 Қисамединовтардан гравюраның механизмін үйренгенін жарияланып жүр
33Абдуллаев Н.Ш. Ұлттық құндылықтар арқылы колледж білім алушыларының этнопедагогикалық білімін қалыптастыру пед. ғыл. дисс... авторефераты. -Алматы, 2010 ж.
34 Қазақ өнерінің тарихы М.Әшімбаева Ә.Асқаров. –Алматы, 2005ж.
35 Байжігітов Б. Бейнелеу өнерінің философиялық мәселелері. – Алматы «Өлке» 1998 178б.
36 Қорғабекова Р., Жұбаниязова Г. Бейнелеу өнері тарихы.-Алматы: МерСал ЖШС, 2004.-160б.
37 Кажагалиұлы А. ОЮ И ОЙ, - Алматы, 2004, - 444с
38Гумилев Л.Н. Қиял патшалығын іздеу. – Алматы: Балауса, 1991. – 448б.
39 Самашов З. Наскалные изображение Казахстана как исторический источник . Диссертация на сооискание ученой степени доктора исторических наук 1 том 2010ж. 210-215 бб.
40 Марғұлан Ә.Х. Ежелгі жыр, аңыздар.– Алматы: Жазушы, 1985– 295
41 Төлебиев Ә.Т., Әлмұханбетов Б.А. Өнер тарихы. Жалпы білім
42 Шер Я.Н. Стиль в первобытном искусств Изобразительные паммятники
43 Байжігітов Б. Көркемөнер терминдерінің қысқаша түсіндірме сөздігі. – Алматы: Экономика, 2009. – 82б.
44 М.Ғ-М Канленов-«Сәндік-қолданбалы өнер және графика» кафедрасының аға оқытушысы, Абай атындағы Каз ұпу
45 «Мәдени мұр» Мемлекеттік бағдарламасының кітап сериясы Қазақстанның қазіргі заманғы мәдениеттану парадигмалары. Құрастырушылар М.М. Әуезов, Е.И. Исмайлов, Қ.Қабдрахманов«Жазушы» 2006.- 360 б.
46 Ғалиев В.З. Қазақстан ХІХ ғасыр суретшілерінің шығармаларында: Алматы,Өнер-2005-160б.
47 Білім беру туралы Қазақстан Республикасының заңы. — Алматы: Қазақстан, 1992. - 52 б.
48 Блокоев Ф. Творчество художника Н.Г.Хлудова // Труды Казахского научно-исследовательского института национальной культуры. Вып.1.- Алма-Ата – Москва, 1935.- С. 138.
49 Мұхтарұлы С. Шоқан және өнер. –Алматы: Өнер, 1985. 310б.
50 Марғұлан Ә.Х. Ежелгі жыр, аңыздар.– Алматы: Жазушы, 1985– 295
51 Хасенов Ә. Қазақстан мәдениеті мен өнерінің тарихы. – Алматы: ҚазМУ, 1987. – Т. 1. – 188б.
52 Төлебиев Ә.Т., Әлмұханбетов Б.А. Өнер тарихы. Жалпы білім беретін мектептің оқушыларына және студентерге арналған оқу құралы – Астана: «Арман – ПВ», 2009. – 304 б.
53 Кемелбаева А. Ою-өрнек құпиясы / Кемелбаева А.// DANAY Республикалық қоғамдық журнал = DANAY Республиканский общественый журнал. - 2004. -№ 2. Б. 55-58.
54 ЖаксыгаринаМ. Казахская графика периода Независимости: /М.Жаксыгарина //Простор 2011г.-№12 .180-186с
55 Қазақша-орысша аударма сөздік. Махмудов Х., Мусабаев Г. 3-ье изд. , исправленное и доп. –Алма-Ата: Гл. Ред. Каз.сов.энцикл., 1989. – 480
56 Штофф В.А. Моделирование и философия. –М., 1966
57 Ким. В.Л. Теория и практика моделирования университетского образования: Монография. – Бишкек: ИИМОП КГНУ, 1998. - 248 с.
58 Философский словарь – Москва; Политиздат. 1970. – 149с
59 Философский словарь – Москва; Политиздат. 1970. – 149с
60 Танирбергенов М.Ж. Жоғарғы оқу орындарында графиканы оқытудың теориялық әдіснамалық негіздері пед. ғыл док. диссертация 2010ж.
61 Абдуллаев Н.Ш. Ұлттық құндылықтар арқылы колледж білім алушыларының этнопедагогикалық білімін қалыптастыру пед. ғыл. дисс... авторефераты. -Алматы, 2010 ж.
2 Бесчастнов Н.П. Портретная графика: учебное пособие для студентов вузов. Москва, ГИЦ ВЛАДОС. -2007. -387 с., 32 с. ил
3 Сухомлинский В.А. Сердце отдаю детям. -Киев. -1983. -43-44 с
4 Ералин Қ.Е. Дизайн негіздері. Оқу құралы. -Түркістан. Тұран баспасы, -2012. – 170 б.
5 Шпикалова Т.Я. Методика преподавания декоративного рисования в школе. - М.: Просвешение, 1983. – С.158.
6 Амиргазин К.Ж. Науычно-теоритические осовы и методика обучения казкхскому декоротивно-приклодному икусству в общеобразавательных школах: автореф. ... док. пед. наук. –М., 1995.-С-47.
7 Ералин К. Изобразительное искусство Казахстана в системе художес твенно-профессиональной подготовки будущих учителей изобразительного искусства и художественного труда в педагогических институтах: Автореф. д-ра пед. наук: 13.00.02. – М., 1992. – 32 с.
8 Алмухамбетов Б. Эстетическое воспитание учашихся IV-VII классов средствами национального изобразительного искусства: дисс. ...канд. пед. наук. - Алматы, 1991. -394с.
9 Байжігітов Б. Бейненің тұрақты нақыштарына философиялық қатынас: Философ. ғыл. д-ры дис.: 09.00.13 – Алматы, 1998. – 228 б.
10 Камаков А.О. Эстетическое воспитание учашихся 4-6 классов средствами декоративно – прикладного искусства: автореф. … канд. пед. наук. -М., 1982. -17с.
11 Медведев Л.Г. Формирование графического художественного образа на занятиях по рисунку: учебное пособие для студентов ХГФ. Пед. инст. - М., 1986. - 159 с.
12 .Алматы: Қазақстан, 1970. – Cарыкулова Г. Очерк истории казахского изобразительного искусства 175 с
13 Рыбакова Е. Живопись Казахстана. - Алматы: Ғылым, 1976. – 72 с.
14 Ғабитова М.Графика Казахстана. – Алматы, 1973. – 183 с.
15 Копбосынова Б. Казахское декоративно-прикладное искусство. - Алматы: Ғылым, 1977. – 84 с
16 Нурмухамедов Нагим-бек. Мавзолей Ходжи Ахмеда Яссави. - Алма-Ата, 1980.
17 Ли К.В. Прикладное искусство Казахстана // Искусство народов СССР. - М.: Искусство, 1979. - Т.4. – 296 с.
18 Тоқтабаева Ш. «Қазақтың мерекелік бұйымдары». – Алматы: Өнер, 1981. - 86 б.
19 Ералин Қ.Е., Матаеева М. Бейнелеу өнерінің қысқаша тарихы / оқу құралы. – Түркістан: Тұран, 2009. - 135 б.
20 Байжігітов Б.К. Қазақ өнерінің эстетикалық табиғаты (қазақтың дәстүрлі творчествосы мен бейнелеу өнерінің негізінде): филос.ғыл.канд. ... автореф. – Алматы, 1994. - 24 б.
21 Болатбаев Қ., Қосбармақов Е., Еркебай А. Өнер: Жалпы білім беретін мектептің жаратылыстану-математика бағытындағы 10- сыныбына арналған оқулық. – Алматы: «Мектеп», 2006. -272 б.
22Асылханов Е. Изучение декаративно прикладного исскуства Казахстана в общеобразовательных школе и педагогических институтах республики Авт.дисс. КПН М. -1985 г.
23 Жеделов Қ.О. Қазақстан бастауыш мектептерінде бейнелеу өнері білімінің қалыптасуы мен дамуы (1917-2007 ж.ж.). 13.00.01 - жалпы педагогика, педагогика жэне білім тарихы, этнопедагогика пед.ғыл.докторы дисс...авторефераты. -Алматы, 2010 ж.-28-29 б.б.
24 Оспанов Б.Е. Развитие композиционной грамоты на занятиях по академическому рисунку у студентов начальных курсов художественно-графических факультетов: учебное пособие.- Алматы: Нур-Принт, 2006.-56с
25 Тнаирбергенов М.Ж. Жоғарғы оқу орындарында графиканы оқытудың теориялық әдіснамалық негіздері пед. ғыл док. диссертация 2010ж.
26 Әдіғаппарова Ү. Оқушыларды тәрбилеуде қазақтың ою-бейнелеу өнерін пайдалануға студенттерді даярлау: пед. ғыл. кан. ғыл...... автореф. –Алматы, 1998.-23б.
27 Лихачев Д.С. «Слово о полку Игореве» и культура его времени. – Л., 1985
28 Қазақ өнерінің тарихы М.Әшімбаева Ә.Асқаров. –Алматы, 2005ж.
29 Амиргазин К.Ж. Науычно-теоритические осовы и методика обучения казкхскому декоротивно-приклодному икусству в общеобразавательных школах: автореф. ... док. пед. наук. –М., 1995.-С-47
30 Байжігітов Б. Бейненің тұрақты нақыштарына философиялық қатынас: Философ. ғыл. д-ры дис.: 09.00.13 – Алматы, 1998. – 228 б.
31Әуезов М. Мәдениет һәм ұлт // Әуезов М. Таңдамалы. – Алматы: Қазақ энцик., 1997. – 332-334 бб.
32 Қисамединовтардан гравюраның механизмін үйренгенін жарияланып жүр
33Абдуллаев Н.Ш. Ұлттық құндылықтар арқылы колледж білім алушыларының этнопедагогикалық білімін қалыптастыру пед. ғыл. дисс... авторефераты. -Алматы, 2010 ж.
34 Қазақ өнерінің тарихы М.Әшімбаева Ә.Асқаров. –Алматы, 2005ж.
35 Байжігітов Б. Бейнелеу өнерінің философиялық мәселелері. – Алматы «Өлке» 1998 178б.
36 Қорғабекова Р., Жұбаниязова Г. Бейнелеу өнері тарихы.-Алматы: МерСал ЖШС, 2004.-160б.
37 Кажагалиұлы А. ОЮ И ОЙ, - Алматы, 2004, - 444с
38Гумилев Л.Н. Қиял патшалығын іздеу. – Алматы: Балауса, 1991. – 448б.
39 Самашов З. Наскалные изображение Казахстана как исторический источник . Диссертация на сооискание ученой степени доктора исторических наук 1 том 2010ж. 210-215 бб.
40 Марғұлан Ә.Х. Ежелгі жыр, аңыздар.– Алматы: Жазушы, 1985– 295
41 Төлебиев Ә.Т., Әлмұханбетов Б.А. Өнер тарихы. Жалпы білім
42 Шер Я.Н. Стиль в первобытном искусств Изобразительные паммятники
43 Байжігітов Б. Көркемөнер терминдерінің қысқаша түсіндірме сөздігі. – Алматы: Экономика, 2009. – 82б.
44 М.Ғ-М Канленов-«Сәндік-қолданбалы өнер және графика» кафедрасының аға оқытушысы, Абай атындағы Каз ұпу
45 «Мәдени мұр» Мемлекеттік бағдарламасының кітап сериясы Қазақстанның қазіргі заманғы мәдениеттану парадигмалары. Құрастырушылар М.М. Әуезов, Е.И. Исмайлов, Қ.Қабдрахманов«Жазушы» 2006.- 360 б.
46 Ғалиев В.З. Қазақстан ХІХ ғасыр суретшілерінің шығармаларында: Алматы,Өнер-2005-160б.
47 Білім беру туралы Қазақстан Республикасының заңы. — Алматы: Қазақстан, 1992. - 52 б.
48 Блокоев Ф. Творчество художника Н.Г.Хлудова // Труды Казахского научно-исследовательского института национальной культуры. Вып.1.- Алма-Ата – Москва, 1935.- С. 138.
49 Мұхтарұлы С. Шоқан және өнер. –Алматы: Өнер, 1985. 310б.
50 Марғұлан Ә.Х. Ежелгі жыр, аңыздар.– Алматы: Жазушы, 1985– 295
51 Хасенов Ә. Қазақстан мәдениеті мен өнерінің тарихы. – Алматы: ҚазМУ, 1987. – Т. 1. – 188б.
52 Төлебиев Ә.Т., Әлмұханбетов Б.А. Өнер тарихы. Жалпы білім беретін мектептің оқушыларына және студентерге арналған оқу құралы – Астана: «Арман – ПВ», 2009. – 304 б.
53 Кемелбаева А. Ою-өрнек құпиясы / Кемелбаева А.// DANAY Республикалық қоғамдық журнал = DANAY Республиканский общественый журнал. - 2004. -№ 2. Б. 55-58.
54 ЖаксыгаринаМ. Казахская графика периода Независимости: /М.Жаксыгарина //Простор 2011г.-№12 .180-186с
55 Қазақша-орысша аударма сөздік. Махмудов Х., Мусабаев Г. 3-ье изд. , исправленное и доп. –Алма-Ата: Гл. Ред. Каз.сов.энцикл., 1989. – 480
56 Штофф В.А. Моделирование и философия. –М., 1966
57 Ким. В.Л. Теория и практика моделирования университетского образования: Монография. – Бишкек: ИИМОП КГНУ, 1998. - 248 с.
58 Философский словарь – Москва; Политиздат. 1970. – 149с
59 Философский словарь – Москва; Политиздат. 1970. – 149с
60 Танирбергенов М.Ж. Жоғарғы оқу орындарында графиканы оқытудың теориялық әдіснамалық негіздері пед. ғыл док. диссертация 2010ж.
61 Абдуллаев Н.Ш. Ұлттық құндылықтар арқылы колледж білім алушыларының этнопедагогикалық білімін қалыптастыру пед. ғыл. дисс... авторефераты. -Алматы, 2010 ж.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Қ.А.ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ
ӘОЖ 378.02:37
Қолжазба құқығында
Султанов Ташмухаммад Абдухаимович
БОЛАШАҚ БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІ МҰҒАЛІМДЕРІН МЕКТЕПТЕ ГРАФИКАНЫ ОҚЫТУҒА ДАЯРЛАУ
6М010700 - БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІ ЖӘНЕ СЫЗУ мамандығы бойынша бейнелеу өнері және
сызу магистрі академиялық
дәрежесін алу үшін дайындалған магистрлік диссертация
ТҮРКІСТАН – 2015
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Қ.А.ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ
Қорғауға жіберілді:
Бейнелеу өнері
кафедрасының
меңгерушісі,
п.ғ.к. доцент м.а.
_______ Е.Ауелбеков
______________20__ ж.
Магистрлік диссертация
БОЛАШАҚ БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІ МҰҒАЛІМДЕРІН МЕКТЕПТЕ ГРАФИКАНЫ ОҚЫТУҒА ДАЯРЛАУ
Мамандығы: 6М010700 – Бейнелеу өнері және сызу
Магистрант ___________________ Султанов Т.
Ғылыми жетекшісі,
п.ғ.к. доцент м.а. ___________________ Ауелбеков Е.
ТҮРКІСТАН – 2015
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
НОРМАТИВТІ СІЛТЕМЕЛЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
АНЫҚТАМАЛАР МЕН
ҚЫСҚАРТУЛАР ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... 10
1 БОЛАШАҚ БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІ МҰҒАЛІМДЕРІН МЕКТЕПТЕ ГРАФИКАНЫ ОҚЫТУҒА ДАЯРЛАУДЫҢ
ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1. Болашақ бейнелеу өнері мамандарын даярлауда графиканың алатын
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
2. Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте графиканы оқытуға
даярлаудың ерекшеліктері мен
мүмкіндіктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
1.3 Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте графиканы оқытуға
даярлаудың
нобайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... .. 40
2 БОЛАШАҚ БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІ МҰҒАЛІМДЕРІН МЕКТЕПТЕ ГРАФИКАНЫ ОҚЫТУҒА ДАЯРЛАУДЫҢ
ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ
2.1 Жоғары оқу орнында болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте
графиканы оқытуға дайындаудың
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 46
2.2 Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін графиканы оқытуға дайындаудың
формалары және
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ..52
2.3 Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте графиканы оқытуға
даярлаудың тәжірибелік жұмыстарының
нәтижелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... . 67
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының көкейкестілігі. Қазақстан Республикасының Президенті
Н.Ә.Назарбаев биылғы 2014 жылдың 12 қараша күнгі жариялаған Нұрлы жол –
болашаққа бастар жол атты халыққа Жолдауында елімізді одан әрі дамытудың
перспективалық негізгі 14 тапсырмасын белгілеп, бұл тапсырмалардың
орындалуына қажетті қаржыларды нақтылап берді. Елімізде әлемдік бәсекеге
қабілетті мамандар даярлау ісін дамытуды 12-тапсырмасында көрсете отырып,
оны еліміздегі алдыңғы қатарлы 10 жоғары оқу орындарының материалдық-
техникалық базасын жаңарту арқылы жүзеге асыру жолдарын айқындап берді[1].
Елімізде қазіргі таңда болашақ мамандарды сапалы даярлау жұмыстарының
тиімді шешімдерін шығарудың маңыздылығы арта түсуде. Бұл бағытта әсіресе
жас ұрпақ тәрбиесі мен білімін қалыптастыратын жалпы орта білім беретін
мектептің, ондағы ұстаздардың сапалы білім-біліктілігінің өзіндік ауқымды
орны анық көрінеді. Соған сәйкес, келешекте сол мұғалімдердің орнын басатын
болашақ педагог кадрларды даярлау, олардың дайындық көрсеткіштеріне ерекше
мән берілуі де заңдылық деп білеміз.
Жоғары оқу орнында болашақ бейнелеу өнері және сызу мамандарына жалпы
және кәсіби құзыреттіліктерді дұрыс қалыптастыру нәтижесінде мектепте
бейнелеу өнері пәнін оқытуда оқушылардың оқуға ынтасын тәрбиелеу арқылы
олардың қабілеттерінің дамуына жол ашылады. Болашақ бейнелеу өнері пәнінің
мұғалімі оқушының ынта-ықыласы мен бейімділігін, қабілетінің қандай
екендігін есепке алып, оқу үдерісін осы негізге орайластыра жүргізіп отыруы
тиіс. Бейнелеу өнері пәнін оқыту барысында оқушының көркемдік-танымдық
қызығушылығы артып, ақыл-ой қабілеті, білімді өз бетімен меңгеру
белсенділігі дамиды, заттың түсін, түрін, тегін, көлемін, пішінін,
табиғатын ұғу арқылы оның мәнін ғылими негізде терең түсінуге ұмтылысы арта
түседі.
Қазіргі кезеңде жалпы орта білім беретін мектепте көркемдік білім мен
сұлулық тәрбиесін жүзеге асырушы маман ретінде болашақ бейнелеу өнері
мұғалімдерінің жалпы кәсіби дайындығын қамтамасыз ету барысында олардың
графикалық іскерлік дайындықтарының күшті болу қажеттілігі арта түсуде.
Себебі сурет салу, графикалық дағдыларды қалыптастыру арқылы графикалық
жұмыстардың мазмұнымен, олардың түрлерімен, формаларымен және әдіс-
тәсілдерімен танысып, оларды игеріп, бейнелеу өнеріне үйретудің негізі
болатын графикалық жұмыстарының басты практикалық дағдыларын меңгереді.
Ежелгі заманнан бізге жеткен тас бетіндегі графика өнерінің алғашқы
нышандары, қазақ оюларының таңдаулы өрнектері, халқымыздың мәдениетінен сыр
шертетін графика өнері туындылары - ұрпаққа мұра ретінде қалдырылған
игілік. Яғни, графика - осы игіліктерді жоғары оқу орындарында болашақ
бейнелеу өнері мамандарын даярлау барысында оқытудың ауқымды бір өнер
саласы болып табылады. Графика өнері туындыларындағы мәдени құндылықтарды
студенттерге оқытудың маңызы зор.
Мектеп жасындағы оқушыларға көркемдік-эстетикалық тәрбие беруді
жетілдіру, олардың өнер түрлеріне қызығушылығын қалыптастыру, бейнелеу
өнері құралдары арқылы оқушыларға көркемдік беру, бейнелеу өнерін оқытуда
графикалық іскерліктерді қалыптастыру мәселелері Қ.Е.Ералин [7],
Б.А.Әлмұхамбетов [8], Б.К. Байжігітов[9], А. Қамақов[10], Л.Г. Медведев
[11], Е.С. Асылханов [12], К.О.Жеделов [13], Б.Е.Оспанов [14] т.б.
еңбектерінде қарастырылған. Сондықтан бейнелеу өнері пәні оқушылардың
қоршаған ортаның сұлулығын тануға деген құмарлығын арттыруға бағытталған
пән екендігін, көркемдік танымдық мүмкіндіктерге бай әрі оқушының тұлғасын
дамытуда ерекше орын алатын пән екендігін әрдайым ұмытпаған жөн. Ал бұл
пәннің осындай күрделі міндеттерін жүзеге асыратын және пәннің мерейін
үстем ететін тұлғалар - бейнелеу өнері мұғалімдері және болашақ бейнелеу
өнері мамандары, яғни қазіргі студенттер.
Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін даярлауда графикалық түсініктерді
қалыптастыру ең басты орын алады. Себебі, бейнелеу өнерінің бастауы, өзегі
мен діңгегі де – графика өнері және оның құрамдас құраушылары болып
есептелетін сызықтар, дақтар, штрихтар болып табылады. Заттардың формасын
штрих арқылы салу үшін сурет сызықтардан, штрихтардан және дақтардан
құралатындығы белгілі. Бұл жерде штрих - қаламұштың немесе қарындаштың
өзінше дербес маңызы жоқ қысқа ғана ізі. Ол басқа штрихтармен қосылып
біріккенде ғана өң-түс жасай отырып, маңыз бен мәнге ие болады. Қою
жазылған штрихтар дақ береді. Сызық - нүктелердің жиынтығы немесе аспаптың
созылмалы қимылының ізі. Оның суреттегі ролі күрделі де жауапты, ол
бейнеліп отырған нәрсенің мәнімен тікелей байланысты және форманы көркемдік
ой елегінің өткізудің нәтижесі болып табылады. Сызық – суреттің ең негізгі,
мейлінше әсерлі элементтерінің бірі. Сондықтан болашақ бейнелеу өнері
мұғалімдерін даярлауда графика өнерін игеру, оны оқытудың мазмұнын меңгеру
– сапалы педагог маман тұлғасын қалыптастырудың басты факторларының бірі
болып саналады.
Зерттеу мәселесіне қатысты ғылыми педагогикалық еңбектерді талдау
нәтижелері бүгінгі күнге дейін болашақ мұғалімдерді оқыту ісіне дайындау
мәселесі жоғары мектептің теориясы мен практикасында жеткілікті көрініс
таппағандығын айқындайды. Бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте графиканы
оқытуға даярлаудың, олардың графикалық білімдері мен білік-дағдыларын
қалыптастыру мәселелеріне қатысты қарама-қайшылықтар кездесетіндігі
айқындалды. Яғни:
- заманауи компьютерлік және графиканы оқыту технологияларын оқыту
тәжірибесінде кеңінен қолдану қажеттігі мен болашақ бейнелеу өнері
мұғалімдерінің мектепте оқушылардың графикалық жұмыстарды орындау
қабілеттерін арттыру арасында;
- болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерінің мектепте графиканы оқыту
іскерліктерін дамыту қажеттігі мен жаңа графиканы оқыту технологияларын оқу
үдерісінде тиімді пайдалана алатын мұғалімге деген сұраныстың артуы
арасында;
- болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерінің мектепте графиканы оқыту іс-
әрекетін дамыту әдістемесінің қажеттілігі мен бұл әдістеменің жоғары оқу
орнында қолданылуының аздығы арасында қарама-қайшылықтар анықталып, осы
аталған қайшылықтарды шешу бағыты зерттеу тақырыбын Болашақ бейнелеу өнері
мұғалімдерін мектепте графиканы оқытуға даярлау деп таңдауымызға себеп
болды.
Зерттеу мақсаты: Жоғарғы оқу орнында болашақ бейнелеу өнерін
мұғалімдерін даярлауда олардың мектепте графиканы оқытуды сапалы
меңгеруінің маңыздылығын ғылыми-теориялық тұрғыдан негіздеу, тиімділігін
әдістемелік тәжірибелік сынақтан өткізу.
Зерттеу міндеттері:
1. Жоғары оқу орнында бейнелеу өнері мамандарын даярлауда графиканың
алатын орны мен маңызын, болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте
графиканы оқытуға даярлаудың ерекшеліктері мен мүмкіндіктерін ғылыми-
теориялық тұрғыдан негіздеу;
2. Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте графиканы оқытуға
даярлаудың нобайын ұсыну;
3. Жоғары оқу орнында болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте
графиканы оқытуға дайындаудың мазмұны мен инновациялық әдістемесін жасау;
4 Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте графиканы оқытуға
даярлаудың әдістері мен тәжірибелік жұмыстар нәтижелерін практикада жүзеге
асырып, тексерістен өткізу.
Зерттеу пәні: болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте графиканы
оқытуға даярлаудың теориясы мен әдістемесі.
Зерттеу нысаны: жоғарғы оқу орнында болашақ бейнелеу өнері және сызу
мамандарын даярлау үрдісі.
Зерттеудің ғылыми болжамы: егер жоғарғы оқу орнында бейнелеу өнерінің
теориялық негіздерін оқыту үрдісінде графика өнерін оқыту жаңа, заманауи
технологиялар негізінде қарастырылып, оның мектепте сапалы оқытудың
теориялық–әдістемелік негіздері дайындалып, олардың мүмкіндіктерін
практикада қолданса, онда болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерінің графика
өнері бойынша білімдерін, әдістемелік іскерліктері мен шығармашылық
деңгейлерін жоғарлатады, графикаға деген қызығушылықтарын арттырып, графика
пәнін оқытудың үрдісінің жетілуіне және жас ұрпақтың жаңа графикалық
технологияларды кеңірек меңгеруіне ықпал жасалады.
Жетекші идея: Жоғары оқу орнында бейнелеу өнері және сызу мамандығының
білім алушыларына графиканы оқытудың инновациялық технологияларын тиімді
меңгерту мектепте болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерінің білім-біліктерін,
кәсіби-педагогикалық шеберліктері мен дағдыларын қалыптастырып, графикалық
іскерлік-қабілеттерін дамытады.
Зерттеу әдістері: зерттеу мәселесіне байланысты философтар,
психологтар, педагогтар, тарихшылар, этнографтар, өнертанушылар,
мәдениеттанушылардың еңбектеріне теориялық талдау жасау; ҚР-ның нормативті
ресми құжаттарына және жоғары оқу орнының оқу жоспарлары мен
бағдарламалары, мамандықтың элективті курстар каталогы, іс-тәжірибе
бағдарламалары, зерттеу пәнінің оқу әдістемелік кешеніне, суретшілер
шығармаларына, студенттердің графикалық шығармашылық жұмыстарына талдау
жасау, педагогикалық бақылау, әңгіме және тәжірибелік жұмыстардың
нәтижелеріне өңдеу жүргізу.
Зерттеу жұмысының теориялық мәні мен ғылыми жаңалығы:
1. Жоғары оқу орнында бейнелеу өнері мамандарын даярлауда графиканың
алатын орны мен маңызы, болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте
графиканы оқытуға даярлаудың ерекшеліктері мен мүмкіндіктері ғылыми-
теориялық тұрғыдан негізделді.
2. Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте графиканы оқытуға
даярлаудың нобайы ұсынылды.
3. Жоғары оқу орнында болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте
графиканы оқытуға дайындаудың мазмұны мен инновациялық әдістемесі
жасалынды.
4 Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте графиканы оқытуға
даярлаудың әдістері мен тәжірибелік жұмыстар нәтижелерін практикада жүзеге
асырылып, тиімділігі тексерістен өткізілді.
Зерттеудің практикалық мәні:
Зерттеу нәтижелерін жоғары оқу орындарында, арнайы орта білім беретін
педагогикалық және көркемсурет колледждерінде, арнайы көркемдік орта білім
беретін көркемсурет мектептерінде және мамандар біліктілігін қайта
жетілдіретін институттар мен мекемелерде пайдалануға болады.
Қорғауға ұсынылатын қағидалар:
1. Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте графиканы оқытуға
даярлаудың ғылыми негіздерін қарастыруда, ғылыми жұмысымызда графиканы
оқыту әдістемесінің дамуының тарихи-мәдени кезеңдері қарастырылды. Бұл
кезеңдердегі графиканы оқытудың дамып қалыптасуына ықпал еткен эндогендік
және экзогендік факторлардың ролі айқындалды.
2.Зерттеу жұмысында қолданыс тапқан терминдер нақтыланып, зерттелген
ғылыми зерттеу жұмыстарына салыстырмалы талдау жасалып, өңделіп, қайта
қарастырылып түсініктер берілді. Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін
мектепте графиканы оқытуға даярлаудың нобайы ұсынылды
3. Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте графиканы оқытуға
даярлаудың әдістемесі жасалынды.
4. Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте графиканы оқытуға
даярлау барысында қолданған әдістері тексерістен өткізіліп, жасалған
бақылау нәтижесі көрсеткіштер мен деңгейлермен айқындалоды.
Зерттеудің тәжірибелік базасы: зерттеудің тәжірибелік жұмыстары
Түркістан қаласы, Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік
университетінің Өнер факультеті, Бейнелеу өнері кафедрасында және
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университетінің Бейнелеу
өнері және кескіндеме кафедрасында өтті. Тәжірибелік жұмыстарға жоғары оқу
орнындарының 45 студенті, 7 профессор-оқытушылары қатысты.
Зерттеу мәселесіне сәйкес ұсынылып отырған нобай бойынша оқыту
әдістемесінің тиімділігі тәжірибелік-әдістемелік жұмыстар арқылы
тексеріліп, практикаға ендірумен қамтамасыз етілді.
Зерттеу нәтижесін сынақтан өткізу және енгізу:
1. Бейнелеу өнері пәнін оқытуда пәндер интеграциясын пайдалану
ерекшеліктері. ХҚТУ ХАБАРШЫСЫ, № 3 (85), Түркістан қаласы, қыркүйек-қазан.
2013.
2. Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдеріне этнодизайн композицисын
үйретудің маныздылығы. ХҚТУ ХАБАРШЫСЫ, № 1 (87), Түркістан қаласы, қаңтар-
ақпан, 2014.
3. Бейнелеу өнерінің терминдер мәселелелері. ӨЗБЕКӘЛІ ЖӘНІБЕК
ОҚУЛАРЫ-2014 атты республикалық ғылыми-тәжірибелік конференция
материалдары, Түркістан қаласы, 5 наурыз, 2014.
4. ФОРМИРОВАНИЕ ЭСТЕТИЧЕСКОЙ КУЛЬТУРЫ СТУДЕНТОВ СРЕДСТВАМИ
ГРАФИЧЕСКОГО ДИЗАЙНА. Международные индексы:. Международный Научный
Институт "Educatio". Ежемесячный научный журнал Главный редактор: Вершинин
Б.М., профессор, руководитель Института Психологии Новосибирского
университета Ответственный секретарь: д. ф-м.н., Егоров Федор Тихонович
(РФ, Санкт-Петербург), № 5 ЧАСТЬ 4, 2014.
Зерттеу құрылымы: Диссертация кіріспеден, екі бөлімнен және алты
тараушалардан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, қосымшадан
тұрады.
Кіріспе бөлімде зерттеудің көкейкестілігі негізделді, мақсаты мен
міндеттері, зерттеу әдістері сараланды, диссертацияның мәнділігі, ғылыми
жаңалығы, қорғауға ұсынылған негізгі тұжырымдамалар баяндалды.
Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте графиканы оқытуға
даярлаудың теориялық негіздері атты бірінші бөлімде философ, психолог,
педагог, өнертанушы, мәдениеттенушы, этнограф т.б. ғалымдардың еңбектеріне
және халқымыздың ғұмыр жолынан ақпарат беретін графика өнерінің құнды
туындыларына сүйене отырып, зерттеу проблемасының теориялық негіздері
анықталды. Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте графиканы оқытуға
даярлаудың нобайы жасалып оған сипаттама берілді.
Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте графиканы оқытуға
даярлаудың әдістемелік негіздері атты екінші бөлімде жоғары оқу орнының
6М010700-Бейнелеу өнері және сызу мамандығының оқу-әдістемелік кешендеріне,
кредиттік оқыту технологиясы бойынша оқу үдерісін ұйымдастыру ережесіне
талдау жасалып, графиканы оқытудың құралдары мен әдістемесі берілді және
зерттеу тақырыбына байланысты жүргізілген тәжірибелік әдістемелік жұмыстар
нәтижелері баяндалды.
Қорытындыда теориялық және тәжірибелік жұмыстардың нәтижелеріне
негізделіп тұжырымдамалар мен ұсыныстар берілді.
Қосымшада тәжірибелік, анықтамалық және үлгі сабақтарының нақты
талдамалары ұсынылды.
НОРМАТИВТІ СІЛТЕМЕЛЕР
Бұл диссертацияда келесі стандарттардың сілтемелері қолданылған.
1 Магистрлік диссертацияны рәсімдеу және қорғауға қойылатын талаптар.
27.04. 2014ж.
2 ҚР МЖБС 5.04.033 – 2012 Жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру
–магистратура. Негізгі ережелері 27.04. 2014ж.
3 ГОСТ 7.1 – 84 Ақпарат, кітапхана және баспа ісі бойынша стандарттар
жүйесі. Құжаттың библиографиялық сипаттамасы. Құрастырудың жалпы талаптары
ережелері 23.08.2012 ж. №1080.
4 Қазақстан жолы – 2050: бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ Қазақстан
Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы
(Астана қ., 2014 жылғы 17 қаңтар). Жариялануы: Егемен Қазақстан 2014
5 Білім туралы 2007 жылғы 27 шілдедегі № 319-III Қазақстан Республикасының
заңы (2014.14.01 берілген өзгерістер мен толықтырулары. Жариялануы: Егемен
Қазақстан 2007 ж. 15 тамыз № 254-256 (24829); Ресми газет 2007 ж.
қыркүйек № 37; ҚР Парламентінің Жаршысы 2007 ж., шілде-тамыз, № 20 (2501),
151-құжат;
6 Қазақстан Республикасында 2015 жылға дейінгі білім берудің дамыту
тұжырымдамасы Егемен Қазақстан. – 2003. – 26 желтоқсан.
7 Қазақстан Республикасында Білім және Ғылым министрлігінің 2011-2015
жылдарға арналған стратегиялық жоспары. Қазақстан Республикасы үкіметінің
2011 жылғы 19 ақпандағы № 160 Қаулысы (2013.31.12 берілген өзгерістер мен
толықтыруларымен). Жариялануы: Егемен Қазақстан 2011 жылғы 2 желтоқсан №
583-587 (26979);
8 ҚР МЖМБС 6.08.063-2010 Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға
міндетті білім беру стандарты жоғары білім бакалавриат мамандық 5В010700 –
бейнелеу өнері және сызу Астана; ҚР Білім және ғылым министірлігінің
03.11.2010ж. №514
9 ҚР МЖМБС 6.08.063-2010 5В010700 – Бейнелеу өнері және сызу мамандығы
бойынша білім беру бағдарламаларының мазмұны;
10 Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігінің
20.04.2011жылғы №152 бұйрығымен бекітілген кредиттік оқыту технологиясы
бойынша оқу үрдісін ұйымдастыру ережесі.
АНЫҚТАМАЛАР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
Бұл магистірлік диссертацияда келесі сәйкес терминдер мен анықтамалар мен
қысқартулар бірге қолданылады.
Графика (грекше graphike (сөздің түбірі) grapho – жазамын, суретке саламын)
– бейнелеу өнерінің бір түрі. Оған сурет пен гравюра кіреді. Графиканың
бейнелеу құралдары: штрих,сызық,таңба.
Петроглиф - (petros – тас, glifos – жазу) жалпы түсінік бойынша тасқа
ойылған, сызылған, қашалған дегенді білдіреді.
Гравюра (франц.gravure, om graver – бедерлеу) – бедер сурет, графиканың бір
түрі. Гравюра бетіне бедер түсірілген пластина, гравюра бедерленген
пластинадан алынған басылым.
Тастағы гравюра – литография техникасының бір түрі, литографиялы тас бетіне
әр түрлі металл инелермен жұмыс жасалынады.
Галерея (франц.galle) – 1. жаңа заман өнерінің көрмесін өткізуге арналған
ғимара 2. жекелеген немесе топтасқан ауысып отыратын көрмелер өткізетін
орын. беру аясындағы пәндік салада ақпараттарды жасау, жинау, беру, сақтау
мен өңдеу үшін қолданылатын әдістер мен тәсілдер жүйесі.
Шығыңқы баспа гравюрасы – бұған ксилография мен линогравюра жатады.
Автолитография – Суретшінің көркем литографияны орындау тәсілінің түрі;
мұнда суретші өз шығармасын литографияға арналған арнайы тасқа тікелей
түсіреді.– оқытудың арнайы ұйымдастырылған түріндегі жеке тұлғаның жалпы
дамуы мен тәрбиесінің, білім беру мақсатын айқындайтын біртұтас
педагогикалық үдерістің нақты көрінісі.
Графит (нем.-гр. жазамын) – қарындаш жасалатын түрлі-түсті минерал. Графит
қара түстің табиғи жолмен пайда болуының нәтижесі – кристалдық көміртегінің
басқа заттармен қосындысынан құралады.
Экзогенді фактор – сыртқы: орыс реалистік мектебінің тікелей әсері, әлемдік
бейнелеу өнерінің жанама ықпалы т.б.
Эндогенді фактор – ішкі: тарихи қалыптасқан дағдылар, байырғы нышандар,
ұлттық бейімделушілік пен талант т.б.
1 Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте графиканы оқытуға
даярлаудың теориялық негізі
1.1 Болашақ бейнелеу өнері мамандарын даярлауда графиканың алатын орны
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың Нұрлы жол – болашаққа бастар жол атты
Халыққа Жолдауында біздің қоғамның болашақтағы алар асуларының нақты
белестері мен соған жетудің тиісті жолдары мен олардың орындаудың
перспективалық межелері айқындалып берілді [1].
Қазіргі даму кезеңіндегі Қазақстандағы болып жатқан күрделі өзгерістер
білім беру саласындағы көптеген инновациялық жаңа идеялардың туындауына
септігін тигізіп отыр. Еліміздегі білім беруді дамытудың тұжырымдамалары
мен бағдарламаларында келешек қоғамды құрушы жас өскелең ұрпақтың тұлға
ретінде қалыптасуына жан-жақты ықпал жасаудың жолдары көрсетіліп
айқындалған. Бүгінгі ұрпақ - келешек қоғам мүшелері, сондықтан олардың
тәрбиесі мен білім, біліктерін қалыптастырудың негізгі ошағы ретінде жалпы
орта білім беретін мектеп саналады. Ал сол мектеп түлектерінен келешек
қоғамды құрушы мамандарды даярлайтын жоғары оқу орындары кәсіби маман
даярлайтын ұстахана болып есептеледі.
Елімізде мекендейтін сан түрлі халықтардың бірлікте өмір сүруіне ұйтқы
болып отырған халқымыздың ұлттық мәдениетінің қалыптасуында бейнелеу
өнерінің алатын орны ерекше. Бейнелеу өнері – болашақ бейнелеу өнері
мамандарының теориялық білімдерінің қайнар көзі және кәсіби шыңдалуына
қажетті ең басты өнер түрі және ақпараттар легі. Осы ақпараттар легінің
ішінде бейнелеу өнерінің ең кең әрі негізгі саласы – графика басты орын
алады. Кескіндеме, сәндік-қолданбалы өнер, мүсін, сәулет, дизайн сияқты
бейнелеу өнерінің түрлерінің басын біріктіруші саласы да – осы графика
болып саналады.
Қазіргі ауқымды ақпараттық қоғамда өмір сүріп өсіп келе жатқан
жасөспірімдер үшін графиканың жаңа технологияларға негізделген кең тарап
отырған түрі компьютерлік графика сүйікті жанрларының бірі болып табылуда.
Компьютерлік графика қазіргі қоғамда қарқынды түрде дамып келе жатқан
интеграцияланған (графика, информатика, геометрия, түр-түстану т.б.) өнер
түріне айналуда. Мысалы, фирмалық таңбаларды (хаттар, құттықтаулар, әртүрлі
белгілер, символдар) жарнамаларды құру. Компьютерлік графиканы түрлі
салаларда қолданудың маңызы зор. Сондықтан оқушылардың графикалық
іскерліктері мен компьютерлік қызығушылықтарын дұрыс пайдалануда мектепте
бейнелеу өнері мен информатика пәндерінің кіріктіру сабақтары үлкен роль
ойнайды.
Графика Қазақстанда кеңінен тараған бейнелеу өнерінің алғашқы түрі
болды, ал бейнелеу өнерінің жеке түрі ретінде ол Қазақстанда XX ғасырдың
басында пайда болып дами бастады. Бастапқы кезеңдерде суретші-графиктердің
жұмысы кездейсоқ сипатта болып, олар газет бетіндегі мақалаларға
иллюстрациялармен жэне этюдтермен бірге кескіндемелік жұмыстарға қосымша
материал қызметін атқарған нобайлармен шектеліп отырды.
Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерінің графиканы оқытуға даярлығы –
болашақтағы бейнелеу өнері пәнін оқытуға қажетті графика саласы бойынша
педагогикалық білімдері мен іс-әрекеттер жүйесі, сонымен бірге болашақ
бейнелеу өнері маманының кәсіби шеберлігін, кәсіби құзыреттілігін
қалыптастырудың негізі болып табылады.
Графикалық жұмыстың ең бастысы - сурет салу. Ол заттың, құбылыстың
қасиеттерін анықтап, танып білуге бағытталып, білім алушылардың қоршаған
ортаны бейнелеуге қажетті ептіліктер мен дағды қалыптастыруларына
көмектеседі. Суретті бейнелеуде негізгі талап – саналылық әрі шынайылық
болғандықтан, білім алушы алғашқы сәттен бастап бейнелеудің көлемдік,
кеңістіктік, сол сияқты, пішіндік, реңдік таным іс-әрекеттерін жүргізуі
тиіс. Мәселен, мектепте оқушыға сурет дәптер парағын кеңістіктегі терезе
ретінде қабылдату өте көп көмегін тигізеді және бейнелеудің күрделі
сатысына жол ашып береді.[2]
Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдері келешекте оқушылардың графикалық
іскерліктерін қалыптастыруы үшін графиканың көркемдік құралдарын білуі
қажет. Бұл жерде графиканың басты көркемдік құралдарына жататындар:
бейнелеу тілінің негізгі элементтері (сызықтар, шрифтер, дақтар, нүктелер);
оларды белгілі-бір жазықтық бетіне орналастыру құралдары; кескін
бейнеленген жазықтықтың қасиеттері. Осы негізгі үш құралды пайдалану арқылы
ғана болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерінің сан қырлы шығармашылық және
әдістемелік жұмыстарды жүргізуіне мүмкіндіктер көбейеді. Осыған сәйкес,
Н.П.Бесчастнов графиканы мынадай түрлерге бөліп қарастырады:
- сызықтық графика;
- штрихтық графика;
- дақтық графика;
- нүктелік кескіндеу.
Сонымен қатар, бұл графика түрлерінің элементтерін біріктіре отырып,
яғни сызықтар, дақтар, нүктелер мен штрихтар арқылы орындалатын
композициялардың ішінде сызық пен штрих; сызық пен дақ; сызық, штрих және
нүкте; сызық, штрих және дақ; сызық, штрих, дақ және нүкте сияқты
композициялар жиі кездесетіндігін көрсетеді. Бұл жерде сызық пен штрих бір-
біріне өте байланысты, сөйтіп сызық штрих арқылы беки түседі, ал штрихтар
сызықтың қозғалысы арқылы біріге түседі[3].
Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдеріне графикалық сабақтардың мазмұнын,
практикалық іскерліктерін игертуді мектеп оқушыларымен практикалық іс-
тәжірибе барысында етене байланыста жүзеге асыру көп пайдасын беретіндігі
белгілі. Сондықтан бейнелеу өнері сабақтарын жүргізуде болашақ мұғалімдер
оқушылардың өзіндік ерекшеліктерін алдын ала білгендері абзал. Мысалы,
оқушы бейнелеу үшін заттарды және өмірдің түрлі жағдайларын қызыға
талғаммен таңдайды. Ол сурет салу барысында кездейсоқ, елеусіз нәрселердің
бәрін алып тастап, тек өзіне таныс, өзіндік ерекше жайларды ғана салады,
әрі құбылыстарды жинақтап қорытып, өз бойына сіңіргенін көркем образ
ретінде салған суретінде ұсынады. Осыған сәйкес, белгілі кеңестік педагог
В.А.Сухомлинскийдің өз құндылығын азайтпайтын еңбектерінде балалардың
салған суреттерін баланың рухани өмірінің бір бөлігі деп санап, олар қағаз
бетіне өзін қоршаған дүниенің бір бөлігін ғана салып қоймай, өздері сол
дүниеде өмір сүріп, сол әсемдікті өздері бірге тамашалайтындығы
жазылған[4].
Бейнелеу өнері және сызу мамандығының мұғалімдерін әдістемелік даярлау
мәселелері Т.Я.Шпикалова[5], Қ. Әмірғазин [6] және т.б. еңбектерінде
теориялық және әдістемелік тұрғыдан негізделген.
Графиканың басты құрамдас бөлігі – сурет. Сурет бейнелеу өнері
мұғалімдерін дайындау саласындағы мамандықтың негізгі пәннің бірі болып
табылады. Суретті оқытудың мақсаты – графикалық білімділік пен
біліктіліктің негізі ретінде сурет салуды оқыту тарихынан, техникасы мен
технологиясынан, жарық пен көлеңкеден, перспективадан, түстанудан кеңістік
пен формадан бірігетін көркемдік білім беру, табиғат формалары мен өнер
туындыларын талдауға, сурет салу техникасын меңгерту.
Графиканы білу суретті оқытудың міндеттерімен анықталады: табиғат пен
өнердегі әсемдікті қабылдауға, натюрморт, пейзаждар салуға, зат құрылымын
салуға, зат формасын штрихтау немесе бояу арқылы көлемін шығаруға, кеңістік
көріністерін бейнелеуге, сурет салу мен кескіндеме жазу барысында
білімгерлерге жарық пен көлеңке, түстану, перспектива заңдылықтарын
қолдануға үйрету болып танылады. Негізгі мазмұн форма мен кеңістік, форма
құрау, жарық пен көлеңке, түстану, перспектива проблемалары бойынша
құрылады.
Графиканың негізі сурет болғандықтан, оны оқыту тарихында Қайта Өрлеу
дәуірі ерекше және маңызды орын алады. Қайта өрлеу дәуірі бейнелеу өнерінің
даму тарихы мен суретті оқыту әдістемесі саласында жаңа дәуірді ашты.
Сөйтіп, графикалық білім беру, сурет салуға оқыту әдістемесінің дамуына
белігілі дәрежеде үлес қосты. Сурет салу мен оны оқыту мәселелерімен
бейнелеу өнерінің белгілі шеберлері Ченнини Ченнино, Альберти, Леонардо да
Винчи, Дьюрер т.б. етене айналысты.
Графикалық білімді игеру, суретті оқыту саласында қайта өрлеу
дәуірінің суретшілері бағалы пікірлер айтты. Олар суретті салуға үйретудің
негізі – нұсқаға қарап сурет салу екендігін көрсетті. Ченнини Ченнино
мұғалімге әдістемелік басшылық көрсетуге үлкен мән берді.
Альберти оқыту әдістерін ғылыми негіздей отырып, сурет салу
механикалық жаттығу емес, ол ойдың жаттығуы екендігіне, яғни ойлап салуға
ерекше мән берген. Альберти өзінің еңбегінде суретті оқытудағы өзіндік
жүйені ұсынады. Ол ең алғаш шәкірттерге нүкте мен түзу сызықтарды көрсетіп,
онан соң әр түрлі бұрыштармен, ең соңында көлемді заттармен таныстыруды
қарастырған. Ол бірізділікті сақтай отырып оқушыларды сызықтық және ауа
перспективаларымен таныстыруды, көру сызықтарының қасиетін дұрыс әрі дер
кезінде түсіндіруді ұсынды.
Графика саласындағы сурет салуға оқыту әдістемесінің дамуына бірден
бір үлес қосқан - әйгілі суретші Леонардо до Винчи болды. Ол сурет
теориясын ғылыми негіздеуге көп уақыт бөліп, анатомиялық зерттеулерге үлкен
мән берген. Суретші адам фигурасының пропорциялық қатынастарының
заңдылықтарын табумен өте көп айналысты.
Қайта өрлеу дәуіріндегі немістің ұлы суретшісі Альбрехт Дюрер оқыту
әдістемесі саласы мен өнер мәселелері бойынша үлкен құндылығы бар теориялық
еңбектер қалдырды. Ол өнерді сезім мен көру ретінде түсінбеу керектігін,
өнерді түсінуде нақты ғылыми білімге сүйенудің қажеттігін көрсетті. Дюрер
ғылыми білім кездейсоқ үлгерім орнына, берік және нақтылы үлгерімді
қамтамасыз ететіндігін айтқан.
Көркемдік білім берудің нақтылы ұйымдастырылған жүйесі жалпы білім
беретін оқу орындарындағы сурет салуға және графиканы оқыту әдістемесінің
дамуына белгілі ықпал етті.
Суреттің жалпы білім беретін пән ретінде ролін көрсеткен Чехтың ұлы
педагогы Ян Амос Коменский болды. Ян Амос Коменскийдің ойлары ішіндегі
бағалысы – оның оқыту әдістемесін болашақ суретші ұстазға оқып-үйрену
туралы идеясы болды. Ол сурет салуды мектепке міндетті түрде оқытылатын пән
ретінде қосуды талап етті.
Суреттің жалпы білім беретін пән ретінде қарау туралы нақтылы ой
айтқан француздың ойшылы Жан Жак Руссо болды. Ол өзінің Эмиль атты
еңбегінде балаға табиғаттан артық ұстаз жоқ, заттардың өзінен артық
үйренетін үлгі жоқ деп көрсеткен. Ол нұсқаға қарап сурет салуға үлкен мән
берген. Руссо сурет сабағын табиғат арасында өткізу, оларға перспектива
құбылысын көрнекті түрде көруіне жағдай туғызатынын, оның заңдылықтарын
түсінуге мүмкіндік беретінін айтқан. Мұнымен қатар, ол табиғатты бақылау
оқушының көркемдік талғамын арттырып, табиғатты сүюге, оның сұлулығын
түсінуге тәрбиелейтіндігін білдірген.
Суретті оқыту әдістемесі туралы бағалы ойлар айтқан Иоганн Вольфганг
Гете болды. Гетенің өнер, сурет және оны оқыту әдістемесіне қатысты айтқан
ойлары жалпы білім беретін мектептер үшін де маңызды орын алады.
Кейде реалистік өнердің заңдары мен ережелерін оқытудың қажеті жоқ,
көркемдік білім беру мектептегі балалардың шығармашылығына кедергі жасайды
деп ойлайтындар болған. Бұл кері пікірге қарсы, кезінде Гете: көркемдік
білімі жоқ, балаларды табиғатқа итермелеудің қажеті жоқ, бұл оны табиғаттан
да өнерде де алшақтандырады деп жазған. Сонымен қатар ол табиғатта түсті
бақылау, суретшіге оны түсінуге мүмкіндік береді, затты дұрыс, айқын
бейнелеу үшін оны зерттеу керек, бұл әсіресе адамды бейнелеуде өте қажет,
деп көрсеткен. Гете Сурет өнерін меңгеру үшін тек қана білім, білім және
білім қажет деп ескерткен. Білімсіз ешқандай техника, ешқандай манера
суретшіге жәрдем бере алмайтындығын айтқан.
Гете суретке жалпы білім беретін пән ретінде мән берген. Оның ойынша
сурет салу әсіресе ақынға өте қажет, сурет дүниені терең де кең тануға оның
әсемдігін тануға мүмкіндік береді. Гете әрбір педагог сурет сала білуі
тиіс, ол сонда ғана өз пәнін жақсы ашып көрсете алады деп айтқан.
Коменскийдің, Локтың, Руссоның, Гетенің педагогикалық идеялары сурет
салуға оқытудың теориясы мен практикасын байыта түсті. Бүгін олардың
еңбектері өнер теориясын педагогика теориясымен қосуға, өнер принциптерін,
дидактика принциптерімен толықтырып, суретті оқыту әдістемесін, арнаулы
көркемсурет мектептеріндегі пәндерді оқыту әдістемелерін байыта түседі.
Бірақ суреттің ролі туралы қаншама беделді пікірлердің болғанымен ХҮІІ
ғасырда да, ХҮІІІ ғасырда да сурет мектептегі жалпы білім беретін пәндердің
қатарына қосылған жоқ. Ол тек қана ХІХ ғасырда барып мектеп сабақтарының
шеңберінен орын ала бастаған. Суретті жалпы білім беретін мектепке
енгізудің бастамашысы щвейцар педагогы Иоганн Генрих Пестолоций болды.
Пестолоцийдан соң сурет жалпы білім беретін мектептен берік орын алды.
Сондықтан да сурет мұғалімдері оны мектеп әдістемесінің әкесі деп атауы
кездейсоқтық емес.
Пестолоций алғашқы суретті тақтаға салуға кеңес берген, оқушы осыдан
бейнелеу дағдыларын меңгерген соң оған қағаз бен қалам беріп нұсқаға қарап
сурет салуға көшуді ұсынған. Сурет салу жазуға ұласуы тиіс, сурет салу
әріптерді сызуға жәрдемдесетінін, және оны меңгеру де жеңілдей түсетіндігін
айтқан. Ол жазуды жақсы меңгеру үшін, баланы екі-үш жыл бойы сурет салуға
үйретіп, онан соң жазуды бала тез меңгеретінін көрсеткен.
Пестолоцийдің еңбегі ең бірінші ғылымды мектептегі өнерді оқытумен
байланыстырып, суреттің салудың әрбір түрі үшін жеке әдістемелік
талдаулардың қажеттігі туралы мәселе көтеруінде болып табылады. Пестолоций
көру қабілетін дамыту үшін бір әдіс, форманы түсіндіру үшін екінші әдіс,
техниканы меңгеру үшін – үшінші әдіс, қажет деп ойлайды. Бұл жұмысты оның
шәкірттері мен ізбасарлары жалғастырды.
Пестолоцийдің идеясын кейінен жалғастырған оның шәкірті – Иосиф Шмид
болды. Ол Пестолоцийдің идеясы бойынша сурет салу элементтері деген
еңбегінде, сурет салуға оқытудағы жаттығулардың орнына аса көп мән береді.
Ол қолды дамыту мен оны сурет салуға дайындау, әсем форманы табуға және оны
жасауға арналған жаттығу, қиялды дамытуға арналған жаттығу, заттарды
геометриялық әдіспен салу жаттығуы, перспективаны үйретуге арналған
жаттығуларды ұсынады.
Оқушының бейнелеу жұмысын жеңілдету үшін, Иоган Шмид нұсқа ретінде
қосылатын заттың арғы жағына клеткаға бөлінген бір бет картон қойған.
Картон бетіндегі сызылған клеткалар нұсқадағы сызықтардың бағыттырын
айқындауға балаға жәрдемдесетіндігін айтқан. Оқушы берілген моделдің
суретін салу барысында осы құралдың көмегімен нұсқадағы горизонталь,
вертикаль және қиғаш сызықтардың сипаттарын оңай анықтаған.
Мектептегі суретті оқыту әдістемесінің дамуына белгілі үлес қосқан
Берлиннің сурет мұғалімі Петр Шмид болды. П.Шмид геометриялық моделдерді
қолдануға көп көңіл бөлген. Ол геометриялық әдіс деп аталатын әдістің
негізін салды. Петр Шмидтің пікірінше сурет салу, тек қана қолдың
механикалық жаттығуы емес, ол ойдың гимнастикасы, байқампаздықты арттыру,
форманы сезуге дағдылану, қиялды арттыру болып табылады. П Шмид суретке
оқытудың өзіндік бірізділігін ұсынды: оның бағдары бойынша ең бірінші –
қарапайым формаларды – паралелипед, онан соң қисық сызықты формаларды
соңына қарай, бала гипстен жасалған басты және кеуде мүсіннің суретін
салуға үйретілуі тиіс болған. Бұл жатттығуларды орындауда, әрбір тапсырма
оның алдындағы тапсырмадағы міндеттерді шешумен байланысты болып, ол
тапсырманы орындау оның да алдында өткен тапсырманы орындаумен
байланыстылығына құрылғандығымен ерекшеленіп отырды.
Шмид картиналарды көшіріп салу оқушыға ешқандай пайда әкелмейді, ол
тіпті зиян әкеледі деп есептеген. Ол көшірме тек қана механикалық дағды
жинауға жәрдемдесіп, баланың ой дамуына ықпалы болмайды деп көрсеткен.
П.Шмидттің әдісіне қарсы шыққан Франбург семинариясының мұғалімі
К.Солден болды. Ол Петр Шмидтің геометриялық әдісі тек қана талантты
балаларға лайық, геометриялық фигуралар Абстрактілі бос нәрсе балалардың
назарын аудармайды, өмірдегі формалармен ешқандай ұқсастығы жоқ. Балаларды
өмір әсемдігінен алшақтататын геометриялық формаларды салдырмай, онан да
артығы үлгілерді көшірумен айналысу қажет деп есептеді.
Суретті оқыту әдістемесінің даму барысында ағайынды Дюпюлердің орны
ерекше. 1835 жылы Парижде Александр және Фердинанд Дюпюи қолөнершілер мен
оқушылар үшін тегін оқытатын сурет мектебінің негізін қалады. Бұл мектепте
ағайынды ұстаздар арнаулы модельдер бойынша оқытудың негізін салды.
Фердинанд Дюпюи бастауышты оқыту әдістемесімен айналысса, Александр адам
басы мен фигурасын салуға үйретуге арналған модельдерді жасаумен
шұғылданды.
Фердинанд Дюпюидің модельдері бес категорияға бөлінді. Біріншісіне
сым темірден жасалған сызықтардың, бұрыштардың, шектелген фигуралардың,
геометриялық денелердің каркастары, модельдері болды. Бұл модельдер
жуандығы 5 мм, ақпен боялған, қосымшалары қызылмен боялған болды. Екінші
топтағылар ақ бояумен боялған қиылған ағаштан жасалды.
Үшінші топтағы модельдер–ақ түсті тақтайшалардан құралды: олар үшін
тақтайдан құралған бұрыш, майысқан жазықтық түрлерін көрсетуге арналды.
Төртінші топ – куб, шар, призмадан тұратын геометриялық денелер болды.
Бесінші топта–арка, колонна, лесница, қарапайым мебель модельдерін
біріктірді.
Дюпюи мектебінің оқушылары қарамен лактеліп, керілген кенептің бетіне
бормен салған. Сонымен қатар, Ф.Дюпюи перспектива құбылысын, зат формасын
талдауға арналған, бейненің құрылымын салудың әдістемелік бірізділігін
көрсететін модельдер жасаған.
А.Дюпюи бейнені жеке бөліктерінен бастап салуды емес, үлкен
формаларынан бастауды ұсынған. Ол міндеттерді шешу үшін ол арнаулы
модельдер тобын ұсынған. Модельдер құрамына бас, адам фигурасының дене
бөлшектері кірді. Әрбір топ бейнені құрастырудың әдістемелік бірізділігін
көрсететін төрт модельден құрылды. Мысалы бастың бейне құрылымын салу үшін
мынандай модельдер қолданылды: біріншісі бас формасының ұсақ бөлшектерінсіз
жалпы көрінісін елестететін модель; екінші–кесінді жазықтықтар түріндегі
форма; үшінші–азғана детальдары білінетін модель; соңғысы–форманың
детальдарын жасауға арналған модельдер болды. Осы сияқты аяқтың, қолдың
саусақтарының талдаулары жасалынды. Оқушылармен жұмыс жасаудың мұндай
әдістері сол кездің өзінде жалпы білім беретін мектептермен қатар арнаулы
оқу орындарында кең көлемде қолданылды.
Арнаулы модельдердің көмегімен, нұсқаға қарап сурет салуға оқытуға
арналған әдістердің әрі қарай дамуына Гальярдың еңбектері үлес қосты.
1844 жылы Тулуз өнер мектебінің профессоры Галяр Қолмен және
құралдардың көмегімен бастапқы сурет салудың толық курсыеңбегін жарыққа
шығарды. Галрдың сурет курсы екі бөлімге бөлінді. Бірінші бөлімде – әр
түрлі жағдайдағы сызықтарды перспективадағы шеңбер мен квадратты заттарды
нұсқасына қарап, көз өлшемімен салу мәселелері қарастырылса, екінші
бөліміде – жазық геометриялық денелерден құралған материалдар туралы
сипаттама беріледі.
ХІХ ғасырдың екінші жартысынан бастап мектептің оқыту әдістемесі
тереңірек талданып, жаңа әдіс-тәсілдермен толыға түсті. Бірақ бір әдістің
екіншісіне қарағанда ұтымдылығы туралы әдіскерлер арасында әртүрлі пікірлер
көптеген таластар болды. Бұл оқыту әдістемесімен кең түрде қызығушылардың
көбейе түскендігін көрсетеді. Осы кезде суретті оқыту әдістемесінің
теориялық мәселелерін талдауға суретшілермен қатар, өнертанушылар
психологтар, дәрігерлер араласа бастады.
ХІХ ғасырдың соңында мектептегі сурет салуды оқыту саласындағы
мамандар ек лагерьге бөлінді: бір топтағылар геометриялық әдісті
жақтаушылар болса, екіншісі–натуралдық әдісті жақтаушылар болды.
Геометриялық әдіс бойынша суретке оқыту әдісі–геометрияға негізделді. Бұл
әдісті жақтаушылар геометрия суреттегі нақтылық пен дәлдікке жеткізгендігін
және бейнені өлшеп тексеруге мүмкіндік береді деген пікірде болған. Бұл
әдіске сәйкес қоршаған ортадағы барлық заттарды бейнелеуде геометриялық
көзқарас тұрғысынан қарайды: қандай зат формасы негізінен олар,
геометриялық фигураны немесе геометриялық денені тауып отырады. Мысалы
алманы салу барысында, оқушы ең алдымен шардың суретін жобалап алып, онан
соң шелектің суретін салу барысында, оқушы алдымен қиық конусты жобалап,
онан соң оны нұсқадағы форма бойынша ұқсата түседі.
1888 жылдан бастап геометриялық әдіс барлық жалпы білім беретін
мектептерге кіргізілді. Бұл әдістің басқаларына қарағанда бірқатар
жетістіктері болды. Геометриялық әдіс – оқушыларды саналы түрде сурет
салуға, олар затты бақылап қана қоймай, оның формасын талдауға үйретті.
Бірақ көптеген мұғалімдер оқыту үрдісін дұрыс түсінбей, сабаққа формалды
түрде қарады, орындалған суреттің кіршіксіз таза болуын, геометриялық
денелерді дұрыс және нақты сызылуын қатаң талап етті.
Әрі қарай геометриялық әдіс бойынша оқыту онан әрі теріс өзгерістерге
ұшырай бастады. Тіпті бейнені алдын ала белгіленген нүктелер арқылы
құрастыру бойынша суретті салу кең тарала түсті. Мұның бәрі сурет
мұғалімдерінің көпшілігінің натуралдық әдісті жақтаушылардың тәжірибесіне
жүгінуге әкеліп соқты.
Оқытудың натуралдық әдісі бойынша оқушы заттарды ешқандай қысқартусыз,
оны қалай көріп тұрса осындай етіп салуды талап ететін болған. Бұл әдісті
жақтаушылар, геометриялық әдіске қарағанда, натуралдық әдіс, оқушыларды
өмірге, табиғатқа жақындата түсетіндігін дәлдеді. Олар геометриялық әдіс
тек қана кәсіптік оқыту үшін жарамды, балалардың жас ерекшеліктері мен
қызығушылықтары есепке алынатын болғандықтан ол жалпы білім беретін мектеп
үшін жарамсыз деп есептеді.
Натуралдық әдісті жақтаушылардың пікірінше абстрактілік геометриялық
формалар, қоршаған ортадан алған өз әсерін графикалық мүмкіндіктер арқылы
беруге сәйкес келмейді деп ойлады. Бірақ геометриялық әдісті теріске шығара
отырып олар бұл әдістің бағалы жақтарын көре алмады.
ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың басында оқытудың натуралдық әдісінің
өкілдері–Кульман, Пранг, Эльснер, Баумгарт, Аусберг, Брауншвиг, Тэдд
суретті оқыту әдістемесі бойынша кең көлемді әдебиеттерді бастырып шығарды.
Бұл авторлардың әдебиеттері негізінен сурет салу ережелерін қағидаларын,
сонымен қатар көрсетілген әдістемелік тұғырды теріске шығарды. Олардағы
кейбір авторлар (Браумгарт, Брауншвиг) оқытудың қатаң бірізділігінің болуын
айтса, басқалары көбірек шұғылдануды, еркіндікті, қызықты болуы принципін
насихаттап, оқытудың қатаң жүйелі болуынан бас тартты (Кульман). Сөйтіп
оқытудың натуралдық әдісінде ортақ көзқарас болған жоқ.
Сөйтіп оқыту әдістемесіне әр уақытта бейнелеу өнерінің эстетикасы өз
әсерін тигізіп отырды. Мысалға алғанда кейде буржуазиялық формалистік өнер,
кері әсерін берді. Сурет негізіне салғырт қарау, реалдық өмірден ауытқу,
мектепті теріске шығару, жалпы білім беретін мектептегі суретті оқыту
әдістемесінің дамуына елеулі нұқсан келтірді. Формалистік өнердің ең бір
зиянды ұстанымы–бұл мектепті теріске шығару болатын. И.Е.Репин жас
суретшілердің 1893 жылғы көрмесін аралап шыққан соң былай деп жазған: Бұл
кескіндемедегі анархистердің дарынсыздығының патшалық құруы ... Бұл
легионның оқу–керегі жоқ; анатомия–түкке тұрғысыз нәрсе; сурет–көнерген
каллиграфия; бір жетістікке ұмтылу, соңына дейін бір нәрсені аяқтау–өзін-
өзі құрту; қағаз бетіне дұрыс орналастыру–ескі үйінді деген сияқты
боямалары жүрекке ерекше тиді.
Көркемдік білім беру мен эстетикалық тәрбие берудің орнын түсінбеген
жалпы білім беретін мектептердегі кейбір әдіскерлер формалдық тәсілдерді
дамытумен әуестене түсті. Сонымен 1898 жылы Америкада Люберти Тэдд қолдың
ептілігімен дамытуға күш салатын көркемдік тәрбиенің жаңа жолын ұсынды.
Оның жүйесі бойынша оқушылар тақтаға бірде оң қолымен, бірде сол қолымен
сурет салуы тиіс, соңынан ол екі қолымен симметриялық форманы салуға
үйретілді.
Бұл кезде сурет салу жалпы білім беретін пән ретінде өз мәнін жоя
бастады.Балалардың суретіне деген қызығушылық, балалардың шығармашылығын
зерттеумен шектелді. Өнертанушылар оқушылардың осы шығармашылығын мадақтап,
суретшілер балалар суретіне еліктеп сурет салуға ұмтылыс байқалды.
Балаларды өмірді онсыз қабылдауын сақтау қажеттігі айтылып, балаларды оқыту
оның дамуына кері әсер ететіндігі туралы әңгімелер жүре бастады.
Ф.Кульман Суретті оқытудың жаңа жолдары атты кітабында: Мінсіз
дұрыс орындалған суретке қарағанда, баланың қате салған суретінде көркемдік
дүниенің ақиқаты көп берілуі мүмкін деген жаңсақ пікір айцтылған. Кейбір
мұғалімдер бұл көзқарасқа мүсе тұтты. Бұл көзқарас бойынша мұғалімнің
балаларды бейнелеу сауаттылығына оқытудың қажеті жоқ болды, сабаққа
дайындалудың керегі жоқ болды. Балалар өздерімен өздері ғана қалды.
Осы кезеңде балалардың шығармашылығына арналған бірқатар өнертанымдық
жұмыстар пайда болды. Италияда К.Риччи, Германияда Лампрехт, Ресейде
К.Лепилов, Л.Оршанский, А.Бакушинский және басқалар балалар шығармашылығына
өздерінің теориялық еңбектерін арнады.
Жоғарыдағы айтылғандардың барлығы шет елдердегі оқытудың қатаң жүйесі
бұзылып, сурет жалпы білім беретін пән ретіндегі өз мәнін жойды. Мұны еркін
тәрбие идеясын қолдаушы суретшілердің өздері де мойындауға мәжбүр болады.
Бұл туралы Пабло Пикассо бізді балаларға еркіндік жасау керектігіне
сендіреді, іс жүзінде олар бала суретін салуға көндіреді. Соған оқытқан,
тіпті балаларды абстрактілі сурет салуға үйреткендігін көрсеткен.
Графика ақ қара және түрлі түсті болады. Алғашында оны жай
бояған, содан кейін ақырындап түсті көбірек бере бастаған. Қазіргі уақытта
қағазда салынған суреттердің бәрін соның ішінде гушь, акварель және пастель
бояуларымен орындалған жұмыстарды графикалық суреттер деп айтуға болады.
Бірақта әлі күнге дейін бұл бояулар мен орындалған жұмыстардың
түрлерін графикаға немесе кескіндемеге жатқызу керекпе оның шешімін
таба алмай келе жатыр. Шынында кескіндемеде ашық бояулар арқылы
әуелік кеңістіктерді көрсете алады, ал графикада реңдік түстерді және
қарама қарсы түстерде силуэтте орындайды.
Негізінде суретші-графиктер арасында қара түспен сурет салуды
ұнататындары көп және олар өздерінің өмірбақи айрылмас құралы ретінде
қарайды. Графикалық суреттің шебері В.А.Фавровскидің суретінде ашық және
бұлынғыр күнді, күзді, жаңбыр мен суықты қара түсті бояумен өзінің ойлаған
ойын картинасы арқылы жеткізе білген.
Графикалық суреттің екі түрі болады, қайталанбайтын немесе баспа
түрі. Қайталанбайтын гафика дегеніміз бір-ақ экземплярда орындалған
графикалық суретті айтады. Сол салған суретті қайтадан көшіріп салса, дәл
сол алдынғы салған сурет шықпайды. Міне сондықтан да қайталанбайтын сурет
деп аталған. Қайталанбайтын суретке қолданылатын құралдар қарындаш, тушь,
фломастер, көмір, пастель, сангина, түрлі түсті мелдер, акварель, гуашь
және тағы басқа заттар.
Баспа түрдегі графикаға тиражбен шығатын газет, журнал, кітаптардағы
суреттерді (иллюстрацияларды) жатқызуға болады. Суретші баспа графикасы
мен жұмыс істеу үшін, біріншіден баспа тақтасын дайындап алуы керек.
Тақтаға салынған бейнені гравюра деп атайды. Гравюраны баспа түріне
дайындағанда бірнеше әдістері бар. Мысалы, линолеумге бейненің суретін
салып оны арнаулы құралдар мен штихелмен ояды. Бұл әдіспен орындалған
жұмысты линогравюра деп атайды. Ерекшелігі штихел мен ойып алынған жері ақ
болып түседі де ойылмаған тегіс жеріне бояу жағылып қара болып түседі. Бұл
сендердің қара тақтаға ақ бормен сурет салғанға ұқсайды.
Ақ пен қарадан басқа сұр реңді грвюралық жұмыстар болады. Бұл
бір жұмысты бірнеше рет қайталап басу кезінде пайда болады. Тақтаға
салынған сурет аяқталған соң суретші гравюралық жұмысты бастыруға
дайындайды. Бастапқыда тақтаға валикпен қара типографиялық бояуды
жүргізеді, содан соң қағазды оның бетіне салып баспаға арналған преспен
қысады.
Ағашқа ойылып орындалатын гравюраны – кислография деп атайды
(ксилос грек тілінде ағаш). Тақта ағаштың өте қатты түрінен алынады.
Сондықтанда ағашқа гравюра орынду қиынрақ. Бірақта линогрвюрада
орындалмайтын өте ұсақ бөліктерді кислографияда орындауға болады.
Темір жұқа пластиналарға орындалатын гравюра түрін офорт деп
атайды. Суретші жұқа темір пластинка бетін кислотаға қарсы тұратын бояумен
немесе лакпен бояп оның бетіне болаттан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қ.А.ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ
ӘОЖ 378.02:37
Қолжазба құқығында
Султанов Ташмухаммад Абдухаимович
БОЛАШАҚ БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІ МҰҒАЛІМДЕРІН МЕКТЕПТЕ ГРАФИКАНЫ ОҚЫТУҒА ДАЯРЛАУ
6М010700 - БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІ ЖӘНЕ СЫЗУ мамандығы бойынша бейнелеу өнері және
сызу магистрі академиялық
дәрежесін алу үшін дайындалған магистрлік диссертация
ТҮРКІСТАН – 2015
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Қ.А.ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ
Қорғауға жіберілді:
Бейнелеу өнері
кафедрасының
меңгерушісі,
п.ғ.к. доцент м.а.
_______ Е.Ауелбеков
______________20__ ж.
Магистрлік диссертация
БОЛАШАҚ БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІ МҰҒАЛІМДЕРІН МЕКТЕПТЕ ГРАФИКАНЫ ОҚЫТУҒА ДАЯРЛАУ
Мамандығы: 6М010700 – Бейнелеу өнері және сызу
Магистрант ___________________ Султанов Т.
Ғылыми жетекшісі,
п.ғ.к. доцент м.а. ___________________ Ауелбеков Е.
ТҮРКІСТАН – 2015
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
НОРМАТИВТІ СІЛТЕМЕЛЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
АНЫҚТАМАЛАР МЕН
ҚЫСҚАРТУЛАР ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... 10
1 БОЛАШАҚ БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІ МҰҒАЛІМДЕРІН МЕКТЕПТЕ ГРАФИКАНЫ ОҚЫТУҒА ДАЯРЛАУДЫҢ
ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1. Болашақ бейнелеу өнері мамандарын даярлауда графиканың алатын
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
2. Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте графиканы оқытуға
даярлаудың ерекшеліктері мен
мүмкіндіктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
1.3 Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте графиканы оқытуға
даярлаудың
нобайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... .. 40
2 БОЛАШАҚ БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІ МҰҒАЛІМДЕРІН МЕКТЕПТЕ ГРАФИКАНЫ ОҚЫТУҒА ДАЯРЛАУДЫҢ
ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ
2.1 Жоғары оқу орнында болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте
графиканы оқытуға дайындаудың
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 46
2.2 Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін графиканы оқытуға дайындаудың
формалары және
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ..52
2.3 Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте графиканы оқытуға
даярлаудың тәжірибелік жұмыстарының
нәтижелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... . 67
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының көкейкестілігі. Қазақстан Республикасының Президенті
Н.Ә.Назарбаев биылғы 2014 жылдың 12 қараша күнгі жариялаған Нұрлы жол –
болашаққа бастар жол атты халыққа Жолдауында елімізді одан әрі дамытудың
перспективалық негізгі 14 тапсырмасын белгілеп, бұл тапсырмалардың
орындалуына қажетті қаржыларды нақтылап берді. Елімізде әлемдік бәсекеге
қабілетті мамандар даярлау ісін дамытуды 12-тапсырмасында көрсете отырып,
оны еліміздегі алдыңғы қатарлы 10 жоғары оқу орындарының материалдық-
техникалық базасын жаңарту арқылы жүзеге асыру жолдарын айқындап берді[1].
Елімізде қазіргі таңда болашақ мамандарды сапалы даярлау жұмыстарының
тиімді шешімдерін шығарудың маңыздылығы арта түсуде. Бұл бағытта әсіресе
жас ұрпақ тәрбиесі мен білімін қалыптастыратын жалпы орта білім беретін
мектептің, ондағы ұстаздардың сапалы білім-біліктілігінің өзіндік ауқымды
орны анық көрінеді. Соған сәйкес, келешекте сол мұғалімдердің орнын басатын
болашақ педагог кадрларды даярлау, олардың дайындық көрсеткіштеріне ерекше
мән берілуі де заңдылық деп білеміз.
Жоғары оқу орнында болашақ бейнелеу өнері және сызу мамандарына жалпы
және кәсіби құзыреттіліктерді дұрыс қалыптастыру нәтижесінде мектепте
бейнелеу өнері пәнін оқытуда оқушылардың оқуға ынтасын тәрбиелеу арқылы
олардың қабілеттерінің дамуына жол ашылады. Болашақ бейнелеу өнері пәнінің
мұғалімі оқушының ынта-ықыласы мен бейімділігін, қабілетінің қандай
екендігін есепке алып, оқу үдерісін осы негізге орайластыра жүргізіп отыруы
тиіс. Бейнелеу өнері пәнін оқыту барысында оқушының көркемдік-танымдық
қызығушылығы артып, ақыл-ой қабілеті, білімді өз бетімен меңгеру
белсенділігі дамиды, заттың түсін, түрін, тегін, көлемін, пішінін,
табиғатын ұғу арқылы оның мәнін ғылими негізде терең түсінуге ұмтылысы арта
түседі.
Қазіргі кезеңде жалпы орта білім беретін мектепте көркемдік білім мен
сұлулық тәрбиесін жүзеге асырушы маман ретінде болашақ бейнелеу өнері
мұғалімдерінің жалпы кәсіби дайындығын қамтамасыз ету барысында олардың
графикалық іскерлік дайындықтарының күшті болу қажеттілігі арта түсуде.
Себебі сурет салу, графикалық дағдыларды қалыптастыру арқылы графикалық
жұмыстардың мазмұнымен, олардың түрлерімен, формаларымен және әдіс-
тәсілдерімен танысып, оларды игеріп, бейнелеу өнеріне үйретудің негізі
болатын графикалық жұмыстарының басты практикалық дағдыларын меңгереді.
Ежелгі заманнан бізге жеткен тас бетіндегі графика өнерінің алғашқы
нышандары, қазақ оюларының таңдаулы өрнектері, халқымыздың мәдениетінен сыр
шертетін графика өнері туындылары - ұрпаққа мұра ретінде қалдырылған
игілік. Яғни, графика - осы игіліктерді жоғары оқу орындарында болашақ
бейнелеу өнері мамандарын даярлау барысында оқытудың ауқымды бір өнер
саласы болып табылады. Графика өнері туындыларындағы мәдени құндылықтарды
студенттерге оқытудың маңызы зор.
Мектеп жасындағы оқушыларға көркемдік-эстетикалық тәрбие беруді
жетілдіру, олардың өнер түрлеріне қызығушылығын қалыптастыру, бейнелеу
өнері құралдары арқылы оқушыларға көркемдік беру, бейнелеу өнерін оқытуда
графикалық іскерліктерді қалыптастыру мәселелері Қ.Е.Ералин [7],
Б.А.Әлмұхамбетов [8], Б.К. Байжігітов[9], А. Қамақов[10], Л.Г. Медведев
[11], Е.С. Асылханов [12], К.О.Жеделов [13], Б.Е.Оспанов [14] т.б.
еңбектерінде қарастырылған. Сондықтан бейнелеу өнері пәні оқушылардың
қоршаған ортаның сұлулығын тануға деген құмарлығын арттыруға бағытталған
пән екендігін, көркемдік танымдық мүмкіндіктерге бай әрі оқушының тұлғасын
дамытуда ерекше орын алатын пән екендігін әрдайым ұмытпаған жөн. Ал бұл
пәннің осындай күрделі міндеттерін жүзеге асыратын және пәннің мерейін
үстем ететін тұлғалар - бейнелеу өнері мұғалімдері және болашақ бейнелеу
өнері мамандары, яғни қазіргі студенттер.
Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін даярлауда графикалық түсініктерді
қалыптастыру ең басты орын алады. Себебі, бейнелеу өнерінің бастауы, өзегі
мен діңгегі де – графика өнері және оның құрамдас құраушылары болып
есептелетін сызықтар, дақтар, штрихтар болып табылады. Заттардың формасын
штрих арқылы салу үшін сурет сызықтардан, штрихтардан және дақтардан
құралатындығы белгілі. Бұл жерде штрих - қаламұштың немесе қарындаштың
өзінше дербес маңызы жоқ қысқа ғана ізі. Ол басқа штрихтармен қосылып
біріккенде ғана өң-түс жасай отырып, маңыз бен мәнге ие болады. Қою
жазылған штрихтар дақ береді. Сызық - нүктелердің жиынтығы немесе аспаптың
созылмалы қимылының ізі. Оның суреттегі ролі күрделі де жауапты, ол
бейнеліп отырған нәрсенің мәнімен тікелей байланысты және форманы көркемдік
ой елегінің өткізудің нәтижесі болып табылады. Сызық – суреттің ең негізгі,
мейлінше әсерлі элементтерінің бірі. Сондықтан болашақ бейнелеу өнері
мұғалімдерін даярлауда графика өнерін игеру, оны оқытудың мазмұнын меңгеру
– сапалы педагог маман тұлғасын қалыптастырудың басты факторларының бірі
болып саналады.
Зерттеу мәселесіне қатысты ғылыми педагогикалық еңбектерді талдау
нәтижелері бүгінгі күнге дейін болашақ мұғалімдерді оқыту ісіне дайындау
мәселесі жоғары мектептің теориясы мен практикасында жеткілікті көрініс
таппағандығын айқындайды. Бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте графиканы
оқытуға даярлаудың, олардың графикалық білімдері мен білік-дағдыларын
қалыптастыру мәселелеріне қатысты қарама-қайшылықтар кездесетіндігі
айқындалды. Яғни:
- заманауи компьютерлік және графиканы оқыту технологияларын оқыту
тәжірибесінде кеңінен қолдану қажеттігі мен болашақ бейнелеу өнері
мұғалімдерінің мектепте оқушылардың графикалық жұмыстарды орындау
қабілеттерін арттыру арасында;
- болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерінің мектепте графиканы оқыту
іскерліктерін дамыту қажеттігі мен жаңа графиканы оқыту технологияларын оқу
үдерісінде тиімді пайдалана алатын мұғалімге деген сұраныстың артуы
арасында;
- болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерінің мектепте графиканы оқыту іс-
әрекетін дамыту әдістемесінің қажеттілігі мен бұл әдістеменің жоғары оқу
орнында қолданылуының аздығы арасында қарама-қайшылықтар анықталып, осы
аталған қайшылықтарды шешу бағыты зерттеу тақырыбын Болашақ бейнелеу өнері
мұғалімдерін мектепте графиканы оқытуға даярлау деп таңдауымызға себеп
болды.
Зерттеу мақсаты: Жоғарғы оқу орнында болашақ бейнелеу өнерін
мұғалімдерін даярлауда олардың мектепте графиканы оқытуды сапалы
меңгеруінің маңыздылығын ғылыми-теориялық тұрғыдан негіздеу, тиімділігін
әдістемелік тәжірибелік сынақтан өткізу.
Зерттеу міндеттері:
1. Жоғары оқу орнында бейнелеу өнері мамандарын даярлауда графиканың
алатын орны мен маңызын, болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте
графиканы оқытуға даярлаудың ерекшеліктері мен мүмкіндіктерін ғылыми-
теориялық тұрғыдан негіздеу;
2. Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте графиканы оқытуға
даярлаудың нобайын ұсыну;
3. Жоғары оқу орнында болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте
графиканы оқытуға дайындаудың мазмұны мен инновациялық әдістемесін жасау;
4 Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте графиканы оқытуға
даярлаудың әдістері мен тәжірибелік жұмыстар нәтижелерін практикада жүзеге
асырып, тексерістен өткізу.
Зерттеу пәні: болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте графиканы
оқытуға даярлаудың теориясы мен әдістемесі.
Зерттеу нысаны: жоғарғы оқу орнында болашақ бейнелеу өнері және сызу
мамандарын даярлау үрдісі.
Зерттеудің ғылыми болжамы: егер жоғарғы оқу орнында бейнелеу өнерінің
теориялық негіздерін оқыту үрдісінде графика өнерін оқыту жаңа, заманауи
технологиялар негізінде қарастырылып, оның мектепте сапалы оқытудың
теориялық–әдістемелік негіздері дайындалып, олардың мүмкіндіктерін
практикада қолданса, онда болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерінің графика
өнері бойынша білімдерін, әдістемелік іскерліктері мен шығармашылық
деңгейлерін жоғарлатады, графикаға деген қызығушылықтарын арттырып, графика
пәнін оқытудың үрдісінің жетілуіне және жас ұрпақтың жаңа графикалық
технологияларды кеңірек меңгеруіне ықпал жасалады.
Жетекші идея: Жоғары оқу орнында бейнелеу өнері және сызу мамандығының
білім алушыларына графиканы оқытудың инновациялық технологияларын тиімді
меңгерту мектепте болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерінің білім-біліктерін,
кәсіби-педагогикалық шеберліктері мен дағдыларын қалыптастырып, графикалық
іскерлік-қабілеттерін дамытады.
Зерттеу әдістері: зерттеу мәселесіне байланысты философтар,
психологтар, педагогтар, тарихшылар, этнографтар, өнертанушылар,
мәдениеттанушылардың еңбектеріне теориялық талдау жасау; ҚР-ның нормативті
ресми құжаттарына және жоғары оқу орнының оқу жоспарлары мен
бағдарламалары, мамандықтың элективті курстар каталогы, іс-тәжірибе
бағдарламалары, зерттеу пәнінің оқу әдістемелік кешеніне, суретшілер
шығармаларына, студенттердің графикалық шығармашылық жұмыстарына талдау
жасау, педагогикалық бақылау, әңгіме және тәжірибелік жұмыстардың
нәтижелеріне өңдеу жүргізу.
Зерттеу жұмысының теориялық мәні мен ғылыми жаңалығы:
1. Жоғары оқу орнында бейнелеу өнері мамандарын даярлауда графиканың
алатын орны мен маңызы, болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте
графиканы оқытуға даярлаудың ерекшеліктері мен мүмкіндіктері ғылыми-
теориялық тұрғыдан негізделді.
2. Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте графиканы оқытуға
даярлаудың нобайы ұсынылды.
3. Жоғары оқу орнында болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте
графиканы оқытуға дайындаудың мазмұны мен инновациялық әдістемесі
жасалынды.
4 Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте графиканы оқытуға
даярлаудың әдістері мен тәжірибелік жұмыстар нәтижелерін практикада жүзеге
асырылып, тиімділігі тексерістен өткізілді.
Зерттеудің практикалық мәні:
Зерттеу нәтижелерін жоғары оқу орындарында, арнайы орта білім беретін
педагогикалық және көркемсурет колледждерінде, арнайы көркемдік орта білім
беретін көркемсурет мектептерінде және мамандар біліктілігін қайта
жетілдіретін институттар мен мекемелерде пайдалануға болады.
Қорғауға ұсынылатын қағидалар:
1. Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте графиканы оқытуға
даярлаудың ғылыми негіздерін қарастыруда, ғылыми жұмысымызда графиканы
оқыту әдістемесінің дамуының тарихи-мәдени кезеңдері қарастырылды. Бұл
кезеңдердегі графиканы оқытудың дамып қалыптасуына ықпал еткен эндогендік
және экзогендік факторлардың ролі айқындалды.
2.Зерттеу жұмысында қолданыс тапқан терминдер нақтыланып, зерттелген
ғылыми зерттеу жұмыстарына салыстырмалы талдау жасалып, өңделіп, қайта
қарастырылып түсініктер берілді. Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін
мектепте графиканы оқытуға даярлаудың нобайы ұсынылды
3. Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте графиканы оқытуға
даярлаудың әдістемесі жасалынды.
4. Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте графиканы оқытуға
даярлау барысында қолданған әдістері тексерістен өткізіліп, жасалған
бақылау нәтижесі көрсеткіштер мен деңгейлермен айқындалоды.
Зерттеудің тәжірибелік базасы: зерттеудің тәжірибелік жұмыстары
Түркістан қаласы, Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік
университетінің Өнер факультеті, Бейнелеу өнері кафедрасында және
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университетінің Бейнелеу
өнері және кескіндеме кафедрасында өтті. Тәжірибелік жұмыстарға жоғары оқу
орнындарының 45 студенті, 7 профессор-оқытушылары қатысты.
Зерттеу мәселесіне сәйкес ұсынылып отырған нобай бойынша оқыту
әдістемесінің тиімділігі тәжірибелік-әдістемелік жұмыстар арқылы
тексеріліп, практикаға ендірумен қамтамасыз етілді.
Зерттеу нәтижесін сынақтан өткізу және енгізу:
1. Бейнелеу өнері пәнін оқытуда пәндер интеграциясын пайдалану
ерекшеліктері. ХҚТУ ХАБАРШЫСЫ, № 3 (85), Түркістан қаласы, қыркүйек-қазан.
2013.
2. Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдеріне этнодизайн композицисын
үйретудің маныздылығы. ХҚТУ ХАБАРШЫСЫ, № 1 (87), Түркістан қаласы, қаңтар-
ақпан, 2014.
3. Бейнелеу өнерінің терминдер мәселелелері. ӨЗБЕКӘЛІ ЖӘНІБЕК
ОҚУЛАРЫ-2014 атты республикалық ғылыми-тәжірибелік конференция
материалдары, Түркістан қаласы, 5 наурыз, 2014.
4. ФОРМИРОВАНИЕ ЭСТЕТИЧЕСКОЙ КУЛЬТУРЫ СТУДЕНТОВ СРЕДСТВАМИ
ГРАФИЧЕСКОГО ДИЗАЙНА. Международные индексы:. Международный Научный
Институт "Educatio". Ежемесячный научный журнал Главный редактор: Вершинин
Б.М., профессор, руководитель Института Психологии Новосибирского
университета Ответственный секретарь: д. ф-м.н., Егоров Федор Тихонович
(РФ, Санкт-Петербург), № 5 ЧАСТЬ 4, 2014.
Зерттеу құрылымы: Диссертация кіріспеден, екі бөлімнен және алты
тараушалардан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, қосымшадан
тұрады.
Кіріспе бөлімде зерттеудің көкейкестілігі негізделді, мақсаты мен
міндеттері, зерттеу әдістері сараланды, диссертацияның мәнділігі, ғылыми
жаңалығы, қорғауға ұсынылған негізгі тұжырымдамалар баяндалды.
Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте графиканы оқытуға
даярлаудың теориялық негіздері атты бірінші бөлімде философ, психолог,
педагог, өнертанушы, мәдениеттенушы, этнограф т.б. ғалымдардың еңбектеріне
және халқымыздың ғұмыр жолынан ақпарат беретін графика өнерінің құнды
туындыларына сүйене отырып, зерттеу проблемасының теориялық негіздері
анықталды. Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте графиканы оқытуға
даярлаудың нобайы жасалып оған сипаттама берілді.
Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте графиканы оқытуға
даярлаудың әдістемелік негіздері атты екінші бөлімде жоғары оқу орнының
6М010700-Бейнелеу өнері және сызу мамандығының оқу-әдістемелік кешендеріне,
кредиттік оқыту технологиясы бойынша оқу үдерісін ұйымдастыру ережесіне
талдау жасалып, графиканы оқытудың құралдары мен әдістемесі берілді және
зерттеу тақырыбына байланысты жүргізілген тәжірибелік әдістемелік жұмыстар
нәтижелері баяндалды.
Қорытындыда теориялық және тәжірибелік жұмыстардың нәтижелеріне
негізделіп тұжырымдамалар мен ұсыныстар берілді.
Қосымшада тәжірибелік, анықтамалық және үлгі сабақтарының нақты
талдамалары ұсынылды.
НОРМАТИВТІ СІЛТЕМЕЛЕР
Бұл диссертацияда келесі стандарттардың сілтемелері қолданылған.
1 Магистрлік диссертацияны рәсімдеу және қорғауға қойылатын талаптар.
27.04. 2014ж.
2 ҚР МЖБС 5.04.033 – 2012 Жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру
–магистратура. Негізгі ережелері 27.04. 2014ж.
3 ГОСТ 7.1 – 84 Ақпарат, кітапхана және баспа ісі бойынша стандарттар
жүйесі. Құжаттың библиографиялық сипаттамасы. Құрастырудың жалпы талаптары
ережелері 23.08.2012 ж. №1080.
4 Қазақстан жолы – 2050: бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ Қазақстан
Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы
(Астана қ., 2014 жылғы 17 қаңтар). Жариялануы: Егемен Қазақстан 2014
5 Білім туралы 2007 жылғы 27 шілдедегі № 319-III Қазақстан Республикасының
заңы (2014.14.01 берілген өзгерістер мен толықтырулары. Жариялануы: Егемен
Қазақстан 2007 ж. 15 тамыз № 254-256 (24829); Ресми газет 2007 ж.
қыркүйек № 37; ҚР Парламентінің Жаршысы 2007 ж., шілде-тамыз, № 20 (2501),
151-құжат;
6 Қазақстан Республикасында 2015 жылға дейінгі білім берудің дамыту
тұжырымдамасы Егемен Қазақстан. – 2003. – 26 желтоқсан.
7 Қазақстан Республикасында Білім және Ғылым министрлігінің 2011-2015
жылдарға арналған стратегиялық жоспары. Қазақстан Республикасы үкіметінің
2011 жылғы 19 ақпандағы № 160 Қаулысы (2013.31.12 берілген өзгерістер мен
толықтыруларымен). Жариялануы: Егемен Қазақстан 2011 жылғы 2 желтоқсан №
583-587 (26979);
8 ҚР МЖМБС 6.08.063-2010 Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға
міндетті білім беру стандарты жоғары білім бакалавриат мамандық 5В010700 –
бейнелеу өнері және сызу Астана; ҚР Білім және ғылым министірлігінің
03.11.2010ж. №514
9 ҚР МЖМБС 6.08.063-2010 5В010700 – Бейнелеу өнері және сызу мамандығы
бойынша білім беру бағдарламаларының мазмұны;
10 Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігінің
20.04.2011жылғы №152 бұйрығымен бекітілген кредиттік оқыту технологиясы
бойынша оқу үрдісін ұйымдастыру ережесі.
АНЫҚТАМАЛАР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
Бұл магистірлік диссертацияда келесі сәйкес терминдер мен анықтамалар мен
қысқартулар бірге қолданылады.
Графика (грекше graphike (сөздің түбірі) grapho – жазамын, суретке саламын)
– бейнелеу өнерінің бір түрі. Оған сурет пен гравюра кіреді. Графиканың
бейнелеу құралдары: штрих,сызық,таңба.
Петроглиф - (petros – тас, glifos – жазу) жалпы түсінік бойынша тасқа
ойылған, сызылған, қашалған дегенді білдіреді.
Гравюра (франц.gravure, om graver – бедерлеу) – бедер сурет, графиканың бір
түрі. Гравюра бетіне бедер түсірілген пластина, гравюра бедерленген
пластинадан алынған басылым.
Тастағы гравюра – литография техникасының бір түрі, литографиялы тас бетіне
әр түрлі металл инелермен жұмыс жасалынады.
Галерея (франц.galle) – 1. жаңа заман өнерінің көрмесін өткізуге арналған
ғимара 2. жекелеген немесе топтасқан ауысып отыратын көрмелер өткізетін
орын. беру аясындағы пәндік салада ақпараттарды жасау, жинау, беру, сақтау
мен өңдеу үшін қолданылатын әдістер мен тәсілдер жүйесі.
Шығыңқы баспа гравюрасы – бұған ксилография мен линогравюра жатады.
Автолитография – Суретшінің көркем литографияны орындау тәсілінің түрі;
мұнда суретші өз шығармасын литографияға арналған арнайы тасқа тікелей
түсіреді.– оқытудың арнайы ұйымдастырылған түріндегі жеке тұлғаның жалпы
дамуы мен тәрбиесінің, білім беру мақсатын айқындайтын біртұтас
педагогикалық үдерістің нақты көрінісі.
Графит (нем.-гр. жазамын) – қарындаш жасалатын түрлі-түсті минерал. Графит
қара түстің табиғи жолмен пайда болуының нәтижесі – кристалдық көміртегінің
басқа заттармен қосындысынан құралады.
Экзогенді фактор – сыртқы: орыс реалистік мектебінің тікелей әсері, әлемдік
бейнелеу өнерінің жанама ықпалы т.б.
Эндогенді фактор – ішкі: тарихи қалыптасқан дағдылар, байырғы нышандар,
ұлттық бейімделушілік пен талант т.б.
1 Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерін мектепте графиканы оқытуға
даярлаудың теориялық негізі
1.1 Болашақ бейнелеу өнері мамандарын даярлауда графиканың алатын орны
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың Нұрлы жол – болашаққа бастар жол атты
Халыққа Жолдауында біздің қоғамның болашақтағы алар асуларының нақты
белестері мен соған жетудің тиісті жолдары мен олардың орындаудың
перспективалық межелері айқындалып берілді [1].
Қазіргі даму кезеңіндегі Қазақстандағы болып жатқан күрделі өзгерістер
білім беру саласындағы көптеген инновациялық жаңа идеялардың туындауына
септігін тигізіп отыр. Еліміздегі білім беруді дамытудың тұжырымдамалары
мен бағдарламаларында келешек қоғамды құрушы жас өскелең ұрпақтың тұлға
ретінде қалыптасуына жан-жақты ықпал жасаудың жолдары көрсетіліп
айқындалған. Бүгінгі ұрпақ - келешек қоғам мүшелері, сондықтан олардың
тәрбиесі мен білім, біліктерін қалыптастырудың негізгі ошағы ретінде жалпы
орта білім беретін мектеп саналады. Ал сол мектеп түлектерінен келешек
қоғамды құрушы мамандарды даярлайтын жоғары оқу орындары кәсіби маман
даярлайтын ұстахана болып есептеледі.
Елімізде мекендейтін сан түрлі халықтардың бірлікте өмір сүруіне ұйтқы
болып отырған халқымыздың ұлттық мәдениетінің қалыптасуында бейнелеу
өнерінің алатын орны ерекше. Бейнелеу өнері – болашақ бейнелеу өнері
мамандарының теориялық білімдерінің қайнар көзі және кәсіби шыңдалуына
қажетті ең басты өнер түрі және ақпараттар легі. Осы ақпараттар легінің
ішінде бейнелеу өнерінің ең кең әрі негізгі саласы – графика басты орын
алады. Кескіндеме, сәндік-қолданбалы өнер, мүсін, сәулет, дизайн сияқты
бейнелеу өнерінің түрлерінің басын біріктіруші саласы да – осы графика
болып саналады.
Қазіргі ауқымды ақпараттық қоғамда өмір сүріп өсіп келе жатқан
жасөспірімдер үшін графиканың жаңа технологияларға негізделген кең тарап
отырған түрі компьютерлік графика сүйікті жанрларының бірі болып табылуда.
Компьютерлік графика қазіргі қоғамда қарқынды түрде дамып келе жатқан
интеграцияланған (графика, информатика, геометрия, түр-түстану т.б.) өнер
түріне айналуда. Мысалы, фирмалық таңбаларды (хаттар, құттықтаулар, әртүрлі
белгілер, символдар) жарнамаларды құру. Компьютерлік графиканы түрлі
салаларда қолданудың маңызы зор. Сондықтан оқушылардың графикалық
іскерліктері мен компьютерлік қызығушылықтарын дұрыс пайдалануда мектепте
бейнелеу өнері мен информатика пәндерінің кіріктіру сабақтары үлкен роль
ойнайды.
Графика Қазақстанда кеңінен тараған бейнелеу өнерінің алғашқы түрі
болды, ал бейнелеу өнерінің жеке түрі ретінде ол Қазақстанда XX ғасырдың
басында пайда болып дами бастады. Бастапқы кезеңдерде суретші-графиктердің
жұмысы кездейсоқ сипатта болып, олар газет бетіндегі мақалаларға
иллюстрациялармен жэне этюдтермен бірге кескіндемелік жұмыстарға қосымша
материал қызметін атқарған нобайлармен шектеліп отырды.
Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерінің графиканы оқытуға даярлығы –
болашақтағы бейнелеу өнері пәнін оқытуға қажетті графика саласы бойынша
педагогикалық білімдері мен іс-әрекеттер жүйесі, сонымен бірге болашақ
бейнелеу өнері маманының кәсіби шеберлігін, кәсіби құзыреттілігін
қалыптастырудың негізі болып табылады.
Графикалық жұмыстың ең бастысы - сурет салу. Ол заттың, құбылыстың
қасиеттерін анықтап, танып білуге бағытталып, білім алушылардың қоршаған
ортаны бейнелеуге қажетті ептіліктер мен дағды қалыптастыруларына
көмектеседі. Суретті бейнелеуде негізгі талап – саналылық әрі шынайылық
болғандықтан, білім алушы алғашқы сәттен бастап бейнелеудің көлемдік,
кеңістіктік, сол сияқты, пішіндік, реңдік таным іс-әрекеттерін жүргізуі
тиіс. Мәселен, мектепте оқушыға сурет дәптер парағын кеңістіктегі терезе
ретінде қабылдату өте көп көмегін тигізеді және бейнелеудің күрделі
сатысына жол ашып береді.[2]
Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдері келешекте оқушылардың графикалық
іскерліктерін қалыптастыруы үшін графиканың көркемдік құралдарын білуі
қажет. Бұл жерде графиканың басты көркемдік құралдарына жататындар:
бейнелеу тілінің негізгі элементтері (сызықтар, шрифтер, дақтар, нүктелер);
оларды белгілі-бір жазықтық бетіне орналастыру құралдары; кескін
бейнеленген жазықтықтың қасиеттері. Осы негізгі үш құралды пайдалану арқылы
ғана болашақ бейнелеу өнері мұғалімдерінің сан қырлы шығармашылық және
әдістемелік жұмыстарды жүргізуіне мүмкіндіктер көбейеді. Осыған сәйкес,
Н.П.Бесчастнов графиканы мынадай түрлерге бөліп қарастырады:
- сызықтық графика;
- штрихтық графика;
- дақтық графика;
- нүктелік кескіндеу.
Сонымен қатар, бұл графика түрлерінің элементтерін біріктіре отырып,
яғни сызықтар, дақтар, нүктелер мен штрихтар арқылы орындалатын
композициялардың ішінде сызық пен штрих; сызық пен дақ; сызық, штрих және
нүкте; сызық, штрих және дақ; сызық, штрих, дақ және нүкте сияқты
композициялар жиі кездесетіндігін көрсетеді. Бұл жерде сызық пен штрих бір-
біріне өте байланысты, сөйтіп сызық штрих арқылы беки түседі, ал штрихтар
сызықтың қозғалысы арқылы біріге түседі[3].
Болашақ бейнелеу өнері мұғалімдеріне графикалық сабақтардың мазмұнын,
практикалық іскерліктерін игертуді мектеп оқушыларымен практикалық іс-
тәжірибе барысында етене байланыста жүзеге асыру көп пайдасын беретіндігі
белгілі. Сондықтан бейнелеу өнері сабақтарын жүргізуде болашақ мұғалімдер
оқушылардың өзіндік ерекшеліктерін алдын ала білгендері абзал. Мысалы,
оқушы бейнелеу үшін заттарды және өмірдің түрлі жағдайларын қызыға
талғаммен таңдайды. Ол сурет салу барысында кездейсоқ, елеусіз нәрселердің
бәрін алып тастап, тек өзіне таныс, өзіндік ерекше жайларды ғана салады,
әрі құбылыстарды жинақтап қорытып, өз бойына сіңіргенін көркем образ
ретінде салған суретінде ұсынады. Осыған сәйкес, белгілі кеңестік педагог
В.А.Сухомлинскийдің өз құндылығын азайтпайтын еңбектерінде балалардың
салған суреттерін баланың рухани өмірінің бір бөлігі деп санап, олар қағаз
бетіне өзін қоршаған дүниенің бір бөлігін ғана салып қоймай, өздері сол
дүниеде өмір сүріп, сол әсемдікті өздері бірге тамашалайтындығы
жазылған[4].
Бейнелеу өнері және сызу мамандығының мұғалімдерін әдістемелік даярлау
мәселелері Т.Я.Шпикалова[5], Қ. Әмірғазин [6] және т.б. еңбектерінде
теориялық және әдістемелік тұрғыдан негізделген.
Графиканың басты құрамдас бөлігі – сурет. Сурет бейнелеу өнері
мұғалімдерін дайындау саласындағы мамандықтың негізгі пәннің бірі болып
табылады. Суретті оқытудың мақсаты – графикалық білімділік пен
біліктіліктің негізі ретінде сурет салуды оқыту тарихынан, техникасы мен
технологиясынан, жарық пен көлеңкеден, перспективадан, түстанудан кеңістік
пен формадан бірігетін көркемдік білім беру, табиғат формалары мен өнер
туындыларын талдауға, сурет салу техникасын меңгерту.
Графиканы білу суретті оқытудың міндеттерімен анықталады: табиғат пен
өнердегі әсемдікті қабылдауға, натюрморт, пейзаждар салуға, зат құрылымын
салуға, зат формасын штрихтау немесе бояу арқылы көлемін шығаруға, кеңістік
көріністерін бейнелеуге, сурет салу мен кескіндеме жазу барысында
білімгерлерге жарық пен көлеңке, түстану, перспектива заңдылықтарын
қолдануға үйрету болып танылады. Негізгі мазмұн форма мен кеңістік, форма
құрау, жарық пен көлеңке, түстану, перспектива проблемалары бойынша
құрылады.
Графиканың негізі сурет болғандықтан, оны оқыту тарихында Қайта Өрлеу
дәуірі ерекше және маңызды орын алады. Қайта өрлеу дәуірі бейнелеу өнерінің
даму тарихы мен суретті оқыту әдістемесі саласында жаңа дәуірді ашты.
Сөйтіп, графикалық білім беру, сурет салуға оқыту әдістемесінің дамуына
белігілі дәрежеде үлес қосты. Сурет салу мен оны оқыту мәселелерімен
бейнелеу өнерінің белгілі шеберлері Ченнини Ченнино, Альберти, Леонардо да
Винчи, Дьюрер т.б. етене айналысты.
Графикалық білімді игеру, суретті оқыту саласында қайта өрлеу
дәуірінің суретшілері бағалы пікірлер айтты. Олар суретті салуға үйретудің
негізі – нұсқаға қарап сурет салу екендігін көрсетті. Ченнини Ченнино
мұғалімге әдістемелік басшылық көрсетуге үлкен мән берді.
Альберти оқыту әдістерін ғылыми негіздей отырып, сурет салу
механикалық жаттығу емес, ол ойдың жаттығуы екендігіне, яғни ойлап салуға
ерекше мән берген. Альберти өзінің еңбегінде суретті оқытудағы өзіндік
жүйені ұсынады. Ол ең алғаш шәкірттерге нүкте мен түзу сызықтарды көрсетіп,
онан соң әр түрлі бұрыштармен, ең соңында көлемді заттармен таныстыруды
қарастырған. Ол бірізділікті сақтай отырып оқушыларды сызықтық және ауа
перспективаларымен таныстыруды, көру сызықтарының қасиетін дұрыс әрі дер
кезінде түсіндіруді ұсынды.
Графика саласындағы сурет салуға оқыту әдістемесінің дамуына бірден
бір үлес қосқан - әйгілі суретші Леонардо до Винчи болды. Ол сурет
теориясын ғылыми негіздеуге көп уақыт бөліп, анатомиялық зерттеулерге үлкен
мән берген. Суретші адам фигурасының пропорциялық қатынастарының
заңдылықтарын табумен өте көп айналысты.
Қайта өрлеу дәуіріндегі немістің ұлы суретшісі Альбрехт Дюрер оқыту
әдістемесі саласы мен өнер мәселелері бойынша үлкен құндылығы бар теориялық
еңбектер қалдырды. Ол өнерді сезім мен көру ретінде түсінбеу керектігін,
өнерді түсінуде нақты ғылыми білімге сүйенудің қажеттігін көрсетті. Дюрер
ғылыми білім кездейсоқ үлгерім орнына, берік және нақтылы үлгерімді
қамтамасыз ететіндігін айтқан.
Көркемдік білім берудің нақтылы ұйымдастырылған жүйесі жалпы білім
беретін оқу орындарындағы сурет салуға және графиканы оқыту әдістемесінің
дамуына белгілі ықпал етті.
Суреттің жалпы білім беретін пән ретінде ролін көрсеткен Чехтың ұлы
педагогы Ян Амос Коменский болды. Ян Амос Коменскийдің ойлары ішіндегі
бағалысы – оның оқыту әдістемесін болашақ суретші ұстазға оқып-үйрену
туралы идеясы болды. Ол сурет салуды мектепке міндетті түрде оқытылатын пән
ретінде қосуды талап етті.
Суреттің жалпы білім беретін пән ретінде қарау туралы нақтылы ой
айтқан француздың ойшылы Жан Жак Руссо болды. Ол өзінің Эмиль атты
еңбегінде балаға табиғаттан артық ұстаз жоқ, заттардың өзінен артық
үйренетін үлгі жоқ деп көрсеткен. Ол нұсқаға қарап сурет салуға үлкен мән
берген. Руссо сурет сабағын табиғат арасында өткізу, оларға перспектива
құбылысын көрнекті түрде көруіне жағдай туғызатынын, оның заңдылықтарын
түсінуге мүмкіндік беретінін айтқан. Мұнымен қатар, ол табиғатты бақылау
оқушының көркемдік талғамын арттырып, табиғатты сүюге, оның сұлулығын
түсінуге тәрбиелейтіндігін білдірген.
Суретті оқыту әдістемесі туралы бағалы ойлар айтқан Иоганн Вольфганг
Гете болды. Гетенің өнер, сурет және оны оқыту әдістемесіне қатысты айтқан
ойлары жалпы білім беретін мектептер үшін де маңызды орын алады.
Кейде реалистік өнердің заңдары мен ережелерін оқытудың қажеті жоқ,
көркемдік білім беру мектептегі балалардың шығармашылығына кедергі жасайды
деп ойлайтындар болған. Бұл кері пікірге қарсы, кезінде Гете: көркемдік
білімі жоқ, балаларды табиғатқа итермелеудің қажеті жоқ, бұл оны табиғаттан
да өнерде де алшақтандырады деп жазған. Сонымен қатар ол табиғатта түсті
бақылау, суретшіге оны түсінуге мүмкіндік береді, затты дұрыс, айқын
бейнелеу үшін оны зерттеу керек, бұл әсіресе адамды бейнелеуде өте қажет,
деп көрсеткен. Гете Сурет өнерін меңгеру үшін тек қана білім, білім және
білім қажет деп ескерткен. Білімсіз ешқандай техника, ешқандай манера
суретшіге жәрдем бере алмайтындығын айтқан.
Гете суретке жалпы білім беретін пән ретінде мән берген. Оның ойынша
сурет салу әсіресе ақынға өте қажет, сурет дүниені терең де кең тануға оның
әсемдігін тануға мүмкіндік береді. Гете әрбір педагог сурет сала білуі
тиіс, ол сонда ғана өз пәнін жақсы ашып көрсете алады деп айтқан.
Коменскийдің, Локтың, Руссоның, Гетенің педагогикалық идеялары сурет
салуға оқытудың теориясы мен практикасын байыта түсті. Бүгін олардың
еңбектері өнер теориясын педагогика теориясымен қосуға, өнер принциптерін,
дидактика принциптерімен толықтырып, суретті оқыту әдістемесін, арнаулы
көркемсурет мектептеріндегі пәндерді оқыту әдістемелерін байыта түседі.
Бірақ суреттің ролі туралы қаншама беделді пікірлердің болғанымен ХҮІІ
ғасырда да, ХҮІІІ ғасырда да сурет мектептегі жалпы білім беретін пәндердің
қатарына қосылған жоқ. Ол тек қана ХІХ ғасырда барып мектеп сабақтарының
шеңберінен орын ала бастаған. Суретті жалпы білім беретін мектепке
енгізудің бастамашысы щвейцар педагогы Иоганн Генрих Пестолоций болды.
Пестолоцийдан соң сурет жалпы білім беретін мектептен берік орын алды.
Сондықтан да сурет мұғалімдері оны мектеп әдістемесінің әкесі деп атауы
кездейсоқтық емес.
Пестолоций алғашқы суретті тақтаға салуға кеңес берген, оқушы осыдан
бейнелеу дағдыларын меңгерген соң оған қағаз бен қалам беріп нұсқаға қарап
сурет салуға көшуді ұсынған. Сурет салу жазуға ұласуы тиіс, сурет салу
әріптерді сызуға жәрдемдесетінін, және оны меңгеру де жеңілдей түсетіндігін
айтқан. Ол жазуды жақсы меңгеру үшін, баланы екі-үш жыл бойы сурет салуға
үйретіп, онан соң жазуды бала тез меңгеретінін көрсеткен.
Пестолоцийдің еңбегі ең бірінші ғылымды мектептегі өнерді оқытумен
байланыстырып, суреттің салудың әрбір түрі үшін жеке әдістемелік
талдаулардың қажеттігі туралы мәселе көтеруінде болып табылады. Пестолоций
көру қабілетін дамыту үшін бір әдіс, форманы түсіндіру үшін екінші әдіс,
техниканы меңгеру үшін – үшінші әдіс, қажет деп ойлайды. Бұл жұмысты оның
шәкірттері мен ізбасарлары жалғастырды.
Пестолоцийдің идеясын кейінен жалғастырған оның шәкірті – Иосиф Шмид
болды. Ол Пестолоцийдің идеясы бойынша сурет салу элементтері деген
еңбегінде, сурет салуға оқытудағы жаттығулардың орнына аса көп мән береді.
Ол қолды дамыту мен оны сурет салуға дайындау, әсем форманы табуға және оны
жасауға арналған жаттығу, қиялды дамытуға арналған жаттығу, заттарды
геометриялық әдіспен салу жаттығуы, перспективаны үйретуге арналған
жаттығуларды ұсынады.
Оқушының бейнелеу жұмысын жеңілдету үшін, Иоган Шмид нұсқа ретінде
қосылатын заттың арғы жағына клеткаға бөлінген бір бет картон қойған.
Картон бетіндегі сызылған клеткалар нұсқадағы сызықтардың бағыттырын
айқындауға балаға жәрдемдесетіндігін айтқан. Оқушы берілген моделдің
суретін салу барысында осы құралдың көмегімен нұсқадағы горизонталь,
вертикаль және қиғаш сызықтардың сипаттарын оңай анықтаған.
Мектептегі суретті оқыту әдістемесінің дамуына белгілі үлес қосқан
Берлиннің сурет мұғалімі Петр Шмид болды. П.Шмид геометриялық моделдерді
қолдануға көп көңіл бөлген. Ол геометриялық әдіс деп аталатын әдістің
негізін салды. Петр Шмидтің пікірінше сурет салу, тек қана қолдың
механикалық жаттығуы емес, ол ойдың гимнастикасы, байқампаздықты арттыру,
форманы сезуге дағдылану, қиялды арттыру болып табылады. П Шмид суретке
оқытудың өзіндік бірізділігін ұсынды: оның бағдары бойынша ең бірінші –
қарапайым формаларды – паралелипед, онан соң қисық сызықты формаларды
соңына қарай, бала гипстен жасалған басты және кеуде мүсіннің суретін
салуға үйретілуі тиіс болған. Бұл жатттығуларды орындауда, әрбір тапсырма
оның алдындағы тапсырмадағы міндеттерді шешумен байланысты болып, ол
тапсырманы орындау оның да алдында өткен тапсырманы орындаумен
байланыстылығына құрылғандығымен ерекшеленіп отырды.
Шмид картиналарды көшіріп салу оқушыға ешқандай пайда әкелмейді, ол
тіпті зиян әкеледі деп есептеген. Ол көшірме тек қана механикалық дағды
жинауға жәрдемдесіп, баланың ой дамуына ықпалы болмайды деп көрсеткен.
П.Шмидттің әдісіне қарсы шыққан Франбург семинариясының мұғалімі
К.Солден болды. Ол Петр Шмидтің геометриялық әдісі тек қана талантты
балаларға лайық, геометриялық фигуралар Абстрактілі бос нәрсе балалардың
назарын аудармайды, өмірдегі формалармен ешқандай ұқсастығы жоқ. Балаларды
өмір әсемдігінен алшақтататын геометриялық формаларды салдырмай, онан да
артығы үлгілерді көшірумен айналысу қажет деп есептеді.
Суретті оқыту әдістемесінің даму барысында ағайынды Дюпюлердің орны
ерекше. 1835 жылы Парижде Александр және Фердинанд Дюпюи қолөнершілер мен
оқушылар үшін тегін оқытатын сурет мектебінің негізін қалады. Бұл мектепте
ағайынды ұстаздар арнаулы модельдер бойынша оқытудың негізін салды.
Фердинанд Дюпюи бастауышты оқыту әдістемесімен айналысса, Александр адам
басы мен фигурасын салуға үйретуге арналған модельдерді жасаумен
шұғылданды.
Фердинанд Дюпюидің модельдері бес категорияға бөлінді. Біріншісіне
сым темірден жасалған сызықтардың, бұрыштардың, шектелген фигуралардың,
геометриялық денелердің каркастары, модельдері болды. Бұл модельдер
жуандығы 5 мм, ақпен боялған, қосымшалары қызылмен боялған болды. Екінші
топтағылар ақ бояумен боялған қиылған ағаштан жасалды.
Үшінші топтағы модельдер–ақ түсті тақтайшалардан құралды: олар үшін
тақтайдан құралған бұрыш, майысқан жазықтық түрлерін көрсетуге арналды.
Төртінші топ – куб, шар, призмадан тұратын геометриялық денелер болды.
Бесінші топта–арка, колонна, лесница, қарапайым мебель модельдерін
біріктірді.
Дюпюи мектебінің оқушылары қарамен лактеліп, керілген кенептің бетіне
бормен салған. Сонымен қатар, Ф.Дюпюи перспектива құбылысын, зат формасын
талдауға арналған, бейненің құрылымын салудың әдістемелік бірізділігін
көрсететін модельдер жасаған.
А.Дюпюи бейнені жеке бөліктерінен бастап салуды емес, үлкен
формаларынан бастауды ұсынған. Ол міндеттерді шешу үшін ол арнаулы
модельдер тобын ұсынған. Модельдер құрамына бас, адам фигурасының дене
бөлшектері кірді. Әрбір топ бейнені құрастырудың әдістемелік бірізділігін
көрсететін төрт модельден құрылды. Мысалы бастың бейне құрылымын салу үшін
мынандай модельдер қолданылды: біріншісі бас формасының ұсақ бөлшектерінсіз
жалпы көрінісін елестететін модель; екінші–кесінді жазықтықтар түріндегі
форма; үшінші–азғана детальдары білінетін модель; соңғысы–форманың
детальдарын жасауға арналған модельдер болды. Осы сияқты аяқтың, қолдың
саусақтарының талдаулары жасалынды. Оқушылармен жұмыс жасаудың мұндай
әдістері сол кездің өзінде жалпы білім беретін мектептермен қатар арнаулы
оқу орындарында кең көлемде қолданылды.
Арнаулы модельдердің көмегімен, нұсқаға қарап сурет салуға оқытуға
арналған әдістердің әрі қарай дамуына Гальярдың еңбектері үлес қосты.
1844 жылы Тулуз өнер мектебінің профессоры Галяр Қолмен және
құралдардың көмегімен бастапқы сурет салудың толық курсыеңбегін жарыққа
шығарды. Галрдың сурет курсы екі бөлімге бөлінді. Бірінші бөлімде – әр
түрлі жағдайдағы сызықтарды перспективадағы шеңбер мен квадратты заттарды
нұсқасына қарап, көз өлшемімен салу мәселелері қарастырылса, екінші
бөліміде – жазық геометриялық денелерден құралған материалдар туралы
сипаттама беріледі.
ХІХ ғасырдың екінші жартысынан бастап мектептің оқыту әдістемесі
тереңірек талданып, жаңа әдіс-тәсілдермен толыға түсті. Бірақ бір әдістің
екіншісіне қарағанда ұтымдылығы туралы әдіскерлер арасында әртүрлі пікірлер
көптеген таластар болды. Бұл оқыту әдістемесімен кең түрде қызығушылардың
көбейе түскендігін көрсетеді. Осы кезде суретті оқыту әдістемесінің
теориялық мәселелерін талдауға суретшілермен қатар, өнертанушылар
психологтар, дәрігерлер араласа бастады.
ХІХ ғасырдың соңында мектептегі сурет салуды оқыту саласындағы
мамандар ек лагерьге бөлінді: бір топтағылар геометриялық әдісті
жақтаушылар болса, екіншісі–натуралдық әдісті жақтаушылар болды.
Геометриялық әдіс бойынша суретке оқыту әдісі–геометрияға негізделді. Бұл
әдісті жақтаушылар геометрия суреттегі нақтылық пен дәлдікке жеткізгендігін
және бейнені өлшеп тексеруге мүмкіндік береді деген пікірде болған. Бұл
әдіске сәйкес қоршаған ортадағы барлық заттарды бейнелеуде геометриялық
көзқарас тұрғысынан қарайды: қандай зат формасы негізінен олар,
геометриялық фигураны немесе геометриялық денені тауып отырады. Мысалы
алманы салу барысында, оқушы ең алдымен шардың суретін жобалап алып, онан
соң шелектің суретін салу барысында, оқушы алдымен қиық конусты жобалап,
онан соң оны нұсқадағы форма бойынша ұқсата түседі.
1888 жылдан бастап геометриялық әдіс барлық жалпы білім беретін
мектептерге кіргізілді. Бұл әдістің басқаларына қарағанда бірқатар
жетістіктері болды. Геометриялық әдіс – оқушыларды саналы түрде сурет
салуға, олар затты бақылап қана қоймай, оның формасын талдауға үйретті.
Бірақ көптеген мұғалімдер оқыту үрдісін дұрыс түсінбей, сабаққа формалды
түрде қарады, орындалған суреттің кіршіксіз таза болуын, геометриялық
денелерді дұрыс және нақты сызылуын қатаң талап етті.
Әрі қарай геометриялық әдіс бойынша оқыту онан әрі теріс өзгерістерге
ұшырай бастады. Тіпті бейнені алдын ала белгіленген нүктелер арқылы
құрастыру бойынша суретті салу кең тарала түсті. Мұның бәрі сурет
мұғалімдерінің көпшілігінің натуралдық әдісті жақтаушылардың тәжірибесіне
жүгінуге әкеліп соқты.
Оқытудың натуралдық әдісі бойынша оқушы заттарды ешқандай қысқартусыз,
оны қалай көріп тұрса осындай етіп салуды талап ететін болған. Бұл әдісті
жақтаушылар, геометриялық әдіске қарағанда, натуралдық әдіс, оқушыларды
өмірге, табиғатқа жақындата түсетіндігін дәлдеді. Олар геометриялық әдіс
тек қана кәсіптік оқыту үшін жарамды, балалардың жас ерекшеліктері мен
қызығушылықтары есепке алынатын болғандықтан ол жалпы білім беретін мектеп
үшін жарамсыз деп есептеді.
Натуралдық әдісті жақтаушылардың пікірінше абстрактілік геометриялық
формалар, қоршаған ортадан алған өз әсерін графикалық мүмкіндіктер арқылы
беруге сәйкес келмейді деп ойлады. Бірақ геометриялық әдісті теріске шығара
отырып олар бұл әдістің бағалы жақтарын көре алмады.
ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың басында оқытудың натуралдық әдісінің
өкілдері–Кульман, Пранг, Эльснер, Баумгарт, Аусберг, Брауншвиг, Тэдд
суретті оқыту әдістемесі бойынша кең көлемді әдебиеттерді бастырып шығарды.
Бұл авторлардың әдебиеттері негізінен сурет салу ережелерін қағидаларын,
сонымен қатар көрсетілген әдістемелік тұғырды теріске шығарды. Олардағы
кейбір авторлар (Браумгарт, Брауншвиг) оқытудың қатаң бірізділігінің болуын
айтса, басқалары көбірек шұғылдануды, еркіндікті, қызықты болуы принципін
насихаттап, оқытудың қатаң жүйелі болуынан бас тартты (Кульман). Сөйтіп
оқытудың натуралдық әдісінде ортақ көзқарас болған жоқ.
Сөйтіп оқыту әдістемесіне әр уақытта бейнелеу өнерінің эстетикасы өз
әсерін тигізіп отырды. Мысалға алғанда кейде буржуазиялық формалистік өнер,
кері әсерін берді. Сурет негізіне салғырт қарау, реалдық өмірден ауытқу,
мектепті теріске шығару, жалпы білім беретін мектептегі суретті оқыту
әдістемесінің дамуына елеулі нұқсан келтірді. Формалистік өнердің ең бір
зиянды ұстанымы–бұл мектепті теріске шығару болатын. И.Е.Репин жас
суретшілердің 1893 жылғы көрмесін аралап шыққан соң былай деп жазған: Бұл
кескіндемедегі анархистердің дарынсыздығының патшалық құруы ... Бұл
легионның оқу–керегі жоқ; анатомия–түкке тұрғысыз нәрсе; сурет–көнерген
каллиграфия; бір жетістікке ұмтылу, соңына дейін бір нәрсені аяқтау–өзін-
өзі құрту; қағаз бетіне дұрыс орналастыру–ескі үйінді деген сияқты
боямалары жүрекке ерекше тиді.
Көркемдік білім беру мен эстетикалық тәрбие берудің орнын түсінбеген
жалпы білім беретін мектептердегі кейбір әдіскерлер формалдық тәсілдерді
дамытумен әуестене түсті. Сонымен 1898 жылы Америкада Люберти Тэдд қолдың
ептілігімен дамытуға күш салатын көркемдік тәрбиенің жаңа жолын ұсынды.
Оның жүйесі бойынша оқушылар тақтаға бірде оң қолымен, бірде сол қолымен
сурет салуы тиіс, соңынан ол екі қолымен симметриялық форманы салуға
үйретілді.
Бұл кезде сурет салу жалпы білім беретін пән ретінде өз мәнін жоя
бастады.Балалардың суретіне деген қызығушылық, балалардың шығармашылығын
зерттеумен шектелді. Өнертанушылар оқушылардың осы шығармашылығын мадақтап,
суретшілер балалар суретіне еліктеп сурет салуға ұмтылыс байқалды.
Балаларды өмірді онсыз қабылдауын сақтау қажеттігі айтылып, балаларды оқыту
оның дамуына кері әсер ететіндігі туралы әңгімелер жүре бастады.
Ф.Кульман Суретті оқытудың жаңа жолдары атты кітабында: Мінсіз
дұрыс орындалған суретке қарағанда, баланың қате салған суретінде көркемдік
дүниенің ақиқаты көп берілуі мүмкін деген жаңсақ пікір айцтылған. Кейбір
мұғалімдер бұл көзқарасқа мүсе тұтты. Бұл көзқарас бойынша мұғалімнің
балаларды бейнелеу сауаттылығына оқытудың қажеті жоқ болды, сабаққа
дайындалудың керегі жоқ болды. Балалар өздерімен өздері ғана қалды.
Осы кезеңде балалардың шығармашылығына арналған бірқатар өнертанымдық
жұмыстар пайда болды. Италияда К.Риччи, Германияда Лампрехт, Ресейде
К.Лепилов, Л.Оршанский, А.Бакушинский және басқалар балалар шығармашылығына
өздерінің теориялық еңбектерін арнады.
Жоғарыдағы айтылғандардың барлығы шет елдердегі оқытудың қатаң жүйесі
бұзылып, сурет жалпы білім беретін пән ретіндегі өз мәнін жойды. Мұны еркін
тәрбие идеясын қолдаушы суретшілердің өздері де мойындауға мәжбүр болады.
Бұл туралы Пабло Пикассо бізді балаларға еркіндік жасау керектігіне
сендіреді, іс жүзінде олар бала суретін салуға көндіреді. Соған оқытқан,
тіпті балаларды абстрактілі сурет салуға үйреткендігін көрсеткен.
Графика ақ қара және түрлі түсті болады. Алғашында оны жай
бояған, содан кейін ақырындап түсті көбірек бере бастаған. Қазіргі уақытта
қағазда салынған суреттердің бәрін соның ішінде гушь, акварель және пастель
бояуларымен орындалған жұмыстарды графикалық суреттер деп айтуға болады.
Бірақта әлі күнге дейін бұл бояулар мен орындалған жұмыстардың
түрлерін графикаға немесе кескіндемеге жатқызу керекпе оның шешімін
таба алмай келе жатыр. Шынында кескіндемеде ашық бояулар арқылы
әуелік кеңістіктерді көрсете алады, ал графикада реңдік түстерді және
қарама қарсы түстерде силуэтте орындайды.
Негізінде суретші-графиктер арасында қара түспен сурет салуды
ұнататындары көп және олар өздерінің өмірбақи айрылмас құралы ретінде
қарайды. Графикалық суреттің шебері В.А.Фавровскидің суретінде ашық және
бұлынғыр күнді, күзді, жаңбыр мен суықты қара түсті бояумен өзінің ойлаған
ойын картинасы арқылы жеткізе білген.
Графикалық суреттің екі түрі болады, қайталанбайтын немесе баспа
түрі. Қайталанбайтын гафика дегеніміз бір-ақ экземплярда орындалған
графикалық суретті айтады. Сол салған суретті қайтадан көшіріп салса, дәл
сол алдынғы салған сурет шықпайды. Міне сондықтан да қайталанбайтын сурет
деп аталған. Қайталанбайтын суретке қолданылатын құралдар қарындаш, тушь,
фломастер, көмір, пастель, сангина, түрлі түсті мелдер, акварель, гуашь
және тағы басқа заттар.
Баспа түрдегі графикаға тиражбен шығатын газет, журнал, кітаптардағы
суреттерді (иллюстрацияларды) жатқызуға болады. Суретші баспа графикасы
мен жұмыс істеу үшін, біріншіден баспа тақтасын дайындап алуы керек.
Тақтаға салынған бейнені гравюра деп атайды. Гравюраны баспа түріне
дайындағанда бірнеше әдістері бар. Мысалы, линолеумге бейненің суретін
салып оны арнаулы құралдар мен штихелмен ояды. Бұл әдіспен орындалған
жұмысты линогравюра деп атайды. Ерекшелігі штихел мен ойып алынған жері ақ
болып түседі де ойылмаған тегіс жеріне бояу жағылып қара болып түседі. Бұл
сендердің қара тақтаға ақ бормен сурет салғанға ұқсайды.
Ақ пен қарадан басқа сұр реңді грвюралық жұмыстар болады. Бұл
бір жұмысты бірнеше рет қайталап басу кезінде пайда болады. Тақтаға
салынған сурет аяқталған соң суретші гравюралық жұмысты бастыруға
дайындайды. Бастапқыда тақтаға валикпен қара типографиялық бояуды
жүргізеді, содан соң қағазды оның бетіне салып баспаға арналған преспен
қысады.
Ағашқа ойылып орындалатын гравюраны – кислография деп атайды
(ксилос грек тілінде ағаш). Тақта ағаштың өте қатты түрінен алынады.
Сондықтанда ағашқа гравюра орынду қиынрақ. Бірақта линогрвюрада
орындалмайтын өте ұсақ бөліктерді кислографияда орындауға болады.
Темір жұқа пластиналарға орындалатын гравюра түрін офорт деп
атайды. Суретші жұқа темір пластинка бетін кислотаға қарсы тұратын бояумен
немесе лакпен бояп оның бетіне болаттан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz