Емдік тағам белгілеудің негізгі принциптері

1.Емдік тағам белгілеудің негізгі принциптері
2.Емдік тағам дайындау барысындағы кулинариялық өңдеудің ерекшеліктері
3.Кейбір ауруларға берілетін емдік үй тағамдары
4.Талғамның негізгі компоненттерінің сипаттамасы
5.Тамақтану мезгілдері
6.Рационды тамақтану негіздері
7.Арнайы берілген тағамдар
.Қолданылған әдебиеттер

Емдік тағам - науқасқа басқа да емдік шаралар кешенімен бірге белгіленетін тағам. Гастрит, ішкі жара аурулары, тоқ ішектің қабынуы, бауыр аурулары үшін емдеудің негізгі әдісі болып табылады. Станционарлық немесе емханажағдайында қолданылады. Емдік тамақтануды дәрігер кеңесі бойынша және оның бақылауымен жүргізіледі, өз бетімен белгіленген тұрақты диета денсаулық үшін қолайсыз жағдайларға ұшыратуы мүмкін.
Емдік тағам белгілеудің негізгі принциптері
• Тағам үлесін (рацион), тамақ ішу режимін және оны кулинариялық өңдеуді әр адамға жеке белгілеу;
• Тағамдық рационның патологиялық процесс сипатына және сырқаттың жағдайы мен оның организімінің ерекшелігіне сандық (рационды азайту және көбейту) және сапалық (организмнің жекелеген азық-түлік пен тағамдық заттарды қабылдауын тоқтату немесе шектету) жағынан сәйкес келуін қадағалау;
• Теңестірілген (негізгі тағамдық заттардың неғұрлым үйлесімді арақатынасы) және физиологиялық жағынан құнды рациондар жасау болып табылады.
Емдік тағамдарда сандық және сапалық тамақ өзгерістері қолданылады. Мұнымен ас қорыту мүшесін механикалық және химиялық бұзылудан сақтауға, ауру мүшеге қолайсыз әсер ететін заттың түсуін шектеуге немесе сырқат организмге өте қажет және оның қызметін жақсартуға әсер етіп, қалыпты жағдайға келуіне жәрдемдесетін химиялық заттарды толықтыруға болады. Емдік тағамдар диеталық талаптарға сай, әр сырқаттың талғамын қанағаттандыратындай әр түрлі болғаны дұрыс. Егер тағам шектелетін болса, сырқат организмі оны жеңіл көтеретін болуын қарастырған жөн.

1 Гаврилова Н. Б. Гигиенические основы питания и контроля качества пищи. Учебное пособие. – Семипалатинск: ГУ «Семей». 1998 – 181 с.
2 Позняковский В. М. Гигиенические основы питания, безопасность и экспертиза продовольственных товаров: Учебник. 2-е изд., испр. и доп. – Новосибирск: Изд-во Новосиб. ун-та, 1999. – 448 с.
3 Аханова В. М., Романова Е. В. Гигиена питания. – Ростов н/Д: изд-во «Феникс», 2000. – 384 с.

Пән: Валеология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны
• 1.Емдік тағам белгілеудің негізгі принциптері
• 2.Емдік тағам дайындау барысындағы кулинариялық өңдеудің ерекшеліктері
• 3.Кейбір ауруларға берілетін емдік үй тағамдары
4.Талғамның негізгі компоненттерінің сипаттамасы

5.Тамақтану мезгілдері

6.Рационды тамақтану негіздері

7.Арнайы берілген тағамдар

• .Қолданылған әдебиеттер.
•

Емдік тағам - науқасқа басқа да емдік шаралар кешенімен бірге
белгіленетін тағам. Гастрит, ішкі жара аурулары, тоқ ішектің
қабынуы, бауыр аурулары үшін емдеудің негізгі әдісі болып табылады.
Станционарлық немесе емханажағдайында қолданылады. Емдік тамақтануды
дәрігер кеңесі бойынша және оның бақылауымен жүргізіледі, өз бетімен
белгіленген тұрақты диета денсаулық үшін қолайсыз жағдайларға ұшыратуы
мүмкін.

Емдік тағам белгілеудің негізгі принциптері
• Тағам үлесін (рацион), тамақ ішу режимін және оны кулинариялық өңдеуді
әр адамға жеке белгілеу;
• Тағамдық рационның патологиялық процесс сипатына және сырқаттың жағдайы
мен оның организімінің ерекшелігіне сандық (рационды азайту және
көбейту) және сапалық (организмнің жекелеген азық-түлік пен тағамдық
заттарды қабылдауын тоқтату немесе шектету) жағынан сәйкес келуін
қадағалау;
• Теңестірілген (негізгі тағамдық заттардың неғұрлым үйлесімді
арақатынасы) және физиологиялық жағынан құнды рациондар жасау болып
табылады.

Емдік тағамдарда сандық және сапалық тамақ өзгерістері қолданылады. Мұнымен
ас қорыту мүшесін механикалық және химиялық бұзылудан сақтауға, ауру мүшеге
қолайсыз әсер ететін заттың түсуін шектеуге немесе сырқат организмге өте
қажет және оның қызметін жақсартуға әсер етіп, қалыпты жағдайға келуіне
жәрдемдесетін химиялық заттарды толықтыруға болады. Емдік тағамдар диеталық
талаптарға сай, әр сырқаттың талғамын қанағаттандыратындай әр түрлі болғаны
дұрыс. Егер тағам шектелетін болса, сырқат организмі оны жеңіл көтеретін
болуын қарастырған жөн.

Емдік тағам дайындау барысындағы кулинариялық өңдеудің ерекшеліктері

Емдік тағам дайындау азық-түлікті кулинариялық өңдеудің өзіндік
ерекшеліктері бар:

• жүрек, бауыр, бүйрек ауруларына тұзсыз дие та белгілеу;
• тұзсыз тамақ науқас адамның тәбетін жоймас үшін
тамаққа қант, бал, лимон қышқылын, әр түрлі жеміс-жидек қосып, оған
қышқыл не тәтті беру;
• кейбір тағамдарға әуелі қайнатылған, сонан соң қуырылған пияз қосу.
• үгілген тағамдарды пайдалану (пісірлген көкеністерді үккіштен немесе
елеуіштен өткізу, жармаларды ұнтақтап алу);
• тамақты буға пісру (асқазан және ішек аурулары, жұқпал ы аурулар және
т.б.).
• тағам температурасы;
• ыстық тағамдар үшін ең қолайлы температура 60°С,
• салқын тағамдар үшін - 10°С.

Аса ыстық және өте суық тағамдар өңештің сілекейлі қабатын және асқазанды
тітіркендіреді.

Кейбір ауруларға берілетін емдік үй тағамдары
• №1 диета (1а, 1б) - асқазанның, ұлтабар безінің жарасы кезінде, асқазан
сөлінің жоғары және қалыпты қышқылды гастритімен ауырғанда белгіленеді:
• тамақ су не буда пісіріледі де, көбінесе үгітілген күйінде беріледі;
• дайын тамақ температурасы - 60°С;
• тамақ ішу жиілігі күніне 5-6 рет;
• күндізгі ас үлесі: белок - 100 г., май - 100 г., углевод - 400-450
г., ас тұзы - 10-12 г.
• рұқсат етілмейтіндер: қуырылған, тұздалған, сүрленген, маринадталған,
ащы және қышқыл тамақтар, шикі көкөністер мен жемістер, ірі
тартылған ұннанпісірілген нан, ашыған қамыр, құймақ,
татымдылықтар, ет, балық және саңыр ауқұлақ сорпалары мен тұздықтар (со
ус), ақ қауданды мыңжапырақ, табиғи жидек пен жеміс
шырындары, консервілер, оның ішінде үй жағдайында дайындалып
консервіленген компоттар.
• №2 диета - гастритте - асқазан сөлінің қышқылы төмен болған жағдайда тоқ
ішектің талаурауы, бас сақинасы (бұл арурулар тек асқынбаған жағдайда)
кезінде белгіленеді:
• тамақ көбінесе суға немесе буға пісіріледі (кейде кейбір тамақтарды
қуыруға болады), үстелге жақсы ұсақталған күйінде қояды;
• тамақты күніне төрт реттен аз ішпеу ұсынылады;
• күндік ас үлесі құрамы: белок - 100 г., май - 100 г., улевод - 400-
450 г., ас тұзы - 12-15 г.
• рұқсат
етілмейтіндер: пияз (шикі), сарымса қ, қымыздық, саумалдық, шалқан, тұр
ып, сірке суы, қыша, ұнтақталған бұрыш, ақжелкен, ысталған,
тұздалған, маринадталған тағамдар.
• №3 диета - созылмалы іш қату ауруына шалдыққандарға белгіленеді:
• ас дайындау кезінде (басқа ауруы болмаған жағдайда) өсімдік, сондай-
ақ мал майына ұзағырақ қуырылады;
• құрғақтау ботқа ұсынылады;
• тамақ қабылдау жиілігі - күніне 4-5 рет;
• күндік ас үлесінің құрамы: белок - 85-100 г., май - 100-120 г.,
углевод - 400-500 г.
• рұқсат етілмейтіндер: кисель, ащы шай, какао, көкжидек, екі-үш күн
тұрып ашыған сүт тағамдары, кептірілген нан, сұйық ботқа, картоп
пюресі, жұмыртқа(шикі және шала пісірілген), ақ нан, самса және майда
тартылған ұннан пісірілген кондитер өнімдері.
• №4 диета (4а, 4б, 4в) - бұл диетаның әр түрлі варианттары ас
қорытудың бұзылуымен қоса қабат келетін қатты және
созылмалы ішек аурулары (колит) жағдайында белгіленеді. Жазыла
бастағанда 4В диетасын ұстанған дұрыс:
• тамақ суға не буға пісіріледі;
• дайын тамақ устелге майдаланабаған күйінде қойылады;
• тамақты аз мөлшерде күніне 4-5 рет ішу ұсынылады;
• күндік ас үлесі құрамы: белок - 100 г., май - 70 г-ға дейін, углевод
- 250 г., ас тұзы - 8-10 г.
• рұқсат етілмейтіндер: таза табиғи жеміс-жидек шырындары, қаймағы
алынбаған сүт, бұрыш, қыша, сірке суы, ақжелкен, қуырылған, ащы және
қышқыл, тұздалған, маринадталған тамақтар.
• №5 диета (№5а) - бауыр және өт жолдары ауыратын адамдарға белгіленеді:
• тамақ суға не буға пісіріледі және көбінде ұнтақталмаған күйінде
беріледі;
• тамақ қабылдау жиілігі - күніне 4-5 рет;
• күндізгі ас үлесі: белок - 100 г., май - 100 г. (оның үштен бір
бөлігі өсімдік майы), углевод - 400-450 г., ас тұзы - 10-12 г.
• рұқсат етілмейтіндер: қуырылған, майлы, ащы және қышқыл, сүрленген,
тұздалған және маринадталған тамақтар, ет, балық және саңырауқұлақ
сорпалары, қой, шошқа, қаз, үйрек е тінен жасалған тағамдар, ми, пияз,
сарымсақ, шалқан, тұрып, саумалдық, ақжелкен, қыша, бұрыш, сірке суы,
ет және балық консервілері, тұздығы және майлы тұздығы бар тамақтар;
өт жолына тас байланған жағдайда бұларға қосымша қант
қайнатпа, бал және кондитер өнімдерін шектеген дұрыс.
• №6 диета - құяң және несеп жолдарының ауруларымен ауырғанда белгіленеді:
• құрамында пуринасы аз тамақтар -көкөністер мен жемістер, сүт,
жұмыртқа, қайнатпа, дәндер;
• сұйық ішуді көбейту, әсіресе табиғи шырындар;
• тамақ ішу жиілігі күніне 4 рет;
• күндік рацион құрамы: белок - 80-90 г., май - 80-90 г., углевод - 400
г;
• рұқсат етілмейтіндер: ет, балық және саңырауқұлақ сорпалары,
консервілер, қақталған еттер, тұздықтар, спиртті ішімдіктер, тұзды
ірімшіктер, тұздалған және маринадталған көкөністер, кондитер
өнімдері.
• №7 диета (№7а, №7б) - бүйрек қабыну ауруына шалдыққандарға белгіленеді.
• №8 диета - семіріп кеткен адамдарға белгіленеді:
• тамақ рационында углевод, май, тәбет ашатын заттарды
шектеп, калориялылығы аз тағамдарды пайдаланады;
• тамақ кез келген кулинариялық тәсілмен тұзсыз дайындалады;
• тамақ ішу жиілігі күніне 4-5 рет, кейде көбірек ішу ұсынылады;
• күндік рацион құрамы: белок -90-130 г., май - 60-90 г., углевод - 100-
200 г., ас тұзы - 3-5 г (дайын асты тұздау үшін).
• дәрігердің белгілеуі бойынша диетаны жартылай ашығу күндерімен
кезектестірген дұрыс.
• №9 диета - қант диабеті кезінде белгіленеді:
• тағам рационында углевод пен май мөлшері шектеледі;
• күндік рационның химиялық құрамы емдеуші дәрігер беретін арнайы
таблица арқылы мөлшерленеді;
• тағамды әр түрлі әдіспен дайындауға болады;
• тамақ ішу жиілігі күніне 4 реттен аз болмауы керек;
• қанттың орнына ксилит, сорбит ұсынылады;
• кебек қосылған арнай нандар;
• көкөністерді 8-12 сағат суда ұстап крахмалын азайту керек;
• қанттан басқа бал, қайнатпа, жүзім, інжір және қарбызд ы пайдалануға
болмайды.
• №10 диета - бүйректің, жүрек - қан тамыр жүйесінің кейбір аурулары
кезінде белгіленеді:
• рационда ас тұзы мен сұйық ішу азайтылады;
• тамақ суға не буға пісіріледі;
• қуырлған тамақ жеуге тыйым салынады;
• тұзсыз тағамдардың дәмін келтіру үшін сүт, ірімшік, жеміс және жеміс
соустарынан жасалған пудингтерді пайдалану ұсынылады;
• тамаққа қант, бал, лимон, лимон шырыны мен қышқылын, қою томат
шырынын, ванилин, дәмқабық, қалампыр қосуға болады;
• күндік ас үлесінің құрамы: белок - 80 г., май - 7 г., углевод - 350-
400 г., ас тұзы - 3 г, сусын мөлшері 0,8 литрден аспағаны жөн.
• №11 диета - туберкулез және өкпенің ірі ңді аурулары кезінде, ұзаққа
созылған ауыр науқастан жазыла бастағанда белгіленеді:
• белоктардың, май, көміртегі, кальций және фосфор тұздарының құрамы
арттырылады;
• көбінесе сүттен жасалған тамақтарды пайдалану арқылы рациондағы мал
өнімдерінен алынатын белок мөлшерін арттыру;
• С дәрумені бар (көкөніс, жеміс-жидек, итмұрын, қайнатылған су);
• В дәрумені тобы (бауыр, ашытылған сусындар);
• күндік тамақ ішу жиілігі - 4 рет;
• күндік рацион құрамы: белок -120 г., май - 120 грамға дейін, углевод
- 500 г., кальций - 1,6 - 2 г., фосфор - 1,6 г.
• №12 диета - жүйке жүйелері ауруларына шалдыққанда белгіленеді.
• №13 диета - асқынған жұқпалы аурулармен ауырған науақастарға
белгіленеді.
• №14 диета - бүйрекке тас байланған кезде белгіленетін диета.
• №15 диета - арнайы емдік тағам белгіленбейтін басқа ауру түрлеріне
қолданылады.

Тамақтану - ағзаның қуат шығынының орнын толтыруға, тіндер құрылуына және
жаңартылуына және қызметтерін реттеп отыруға кажетті, ағзаға түсетін
заттардың қорытылу, сіңу және сіңірілу үрдістері. ағзаның өмір сүруге,
денсаулықты және жұмысқа қабілеттілікті сақтауға қажет нәрлі заттарды
(ақуыз, май, көміртегі, дәрумендер, минералды тұздар) бойға сіңіру процесі.

Тиімді тамақтану
• Тиімді тамақтану адам біраз ауру-сырқауға ұшырамай, оларды оңай жеңіп
отырады.
• Тиімді тамақтану мезгілсіз, ерте қартаюдан алдын-ала сақтандырады.
• Асқазаны, жүрек-қан тамыры т. б. сырқатқа ұшырағанда тамақтанудың арнайы
ойластырылып жасалған ас үлесі (рацион) мен режимі емнің бір түрі болып
табылады.
• Тамақтану бүкіл организмнің бір қалыпты дамуы мен үйлесімді қызметін
қамтамасыз ететіндей болып ұйымдастырылуы тиіс.
• Адамның кәсібіне, жасына, жынысына сәйкес, тіршілік әрекетіне қарай
қажет тамақтық рационы оның құрамындағы ақуыз, май,көмірсулар т. б.
заттардың сапасы мен мөлшері жағынан реттелу
керек. Организмнің физиологиялық қа жеті көптеген жағдайға байланысты,
олар ұдайы өзгеріп отырады.
• Организмнің тамақтан жұғымды заттарды дәл осы сәтте қажетті мөлшерде
бойына сіңіріп зат алмасу процесінде бір затты екінші түрге
айналдыратын, керекті кезінде пайдалануға болатындай қор жасайтын,
реттеуші механизмі болады. Бірақ организмнің реттеу мүмкіндігінің
белгілі шегі бар; ол мүмкіндік бала кезде және егде тартқан шақта
көбірек шектеледі.
• Бірқатар заттарды, кейбір витаминдер, алмастырылмайтын
амино қышқылын адам организмі зат алмасу процесінде жинақтай алмайды, ол
дайын күйінде тамақпен бірге берілуі тиіс, өйтпеген күнде кісі тамақ
жұқпайтын ауруға ұшырайды.

Тамақтың жұғымдылығы
• Тамақтық жұғымдылығы оның құрамындағы ақуыз, май, углеводтард ың саны мен
сапасына байланысты.
• Дені сау адамның тамақтану рационында ақуыз, май және углеводтардың ара
қатынасы 1:1:4-ке жуық болуы керек. 1 грамм ақуыздың, майдың
жәнекөмірсулартың қуаттылық құндылығы олардың сіңімділігін ескергенде
тиісінше 4,9 және 4 ккал болады.
• Тамақтың бойға сіңетін құнары организмнің өмірлік маңызы
бар функцияларын, оның ішінде зат алмасу мен депо қызметін дұрыс
атқаруына жұмсалады.
• Тамақты сіңіру кезінде организмнің бөлген қуатының мөлшерін
тағамның калориясы деп атайды.
• Тамақтану рационын жасағанда адамның жынысын, жасын кәсібін ескеру
қажет; ауыр дене жұмысын істейтін адамдар, болат қорытушылар, ағаш
кесушілер, ауыл шаруашылығының механизаторлары жеңіл дене еңбегімен
немесе ой еңбегімен шұғылданатын адамдарға қарағанда ақуыз,
май,көмірсулартары көп тамақтарды қажет етеді.

Тамақтану мезгілдері

Адамдар күніне 3-5 рет тамақтанады.

• Негізгі тамақтану мезгілі үшке бөлінеді:
• таңертеңгі ас (сағат 7.00-9.00 аралығы) - ас үлесі
(рацион) қант қосылған ботқа, сүт т оқаш, сары май т.б. - организмде
қант құрамын тұрақтандырады, тәбетті ретке келтіреді, сонымен қатар
күні бойы тамақты шамадан тыс көп жеуден және семіруден сақтайды;
• түскі ас (сағат 13.00-14.00 аралығы) - ас үлесі (рацион) құнды - әр
түрлі тағамдар жиынтығы, организмді керекті құнарлы заттармен
қанықтырады;
• кешкі ас (сағат18.00-19.00) - ас үлесі (рацион) жеңіл тағамдар - ұйқы
кезінде адам организмін жайландырып, қорытылуына көп қуат кетпейтін
тағамдар;
• Аралық тамақтану:
• таңертеңгі ас пен түскі ас ортасында - екінші таңетртеңгі ас (ланч)
- жеміс-жидек немесе тоқаш, сусын немесе шырын;
• түскі ас пен кешкі астың ортасында - түстік - көмеш немесе ашыма,
сусын немесе шырын, айран.

Емдік тамақтану

Емдік тамақтану емдік шаралар кешенімен бірге бірқатар аурулардың алдын алу
және асқындырмай емдеу үшін пайдаланылады.

Толық мақаласы: Емдік тағам

Қоғамдық тамақтану[өңдеу]

Қоғамдық тамақтану - тамақ өнімдерін дайындап, оларды жекелеген халық
тобына өткізумен айналысатын қоғамдық тамақтандыру кәспорындарында
тамақтану.

• Қоғамдық тамақтандыру кәспорындары:
• асханалар;
• мейрамханалар;
• кафелер;
• буфеттер;
• шайханалар

ДҰРЫС ЖӘНЕ ТИІМДІ ТАМАҚТАНУ – ДЕНСАУЛЫҚ НЕГІЗІ

Қазіргі жағдайларда тамақтану мәселесі бірқатар себептерге байланысты
бірінші орынға шықты, атап айтсақ: экологиялық ортаның бұзылуы, организмге
қажет компоненттердің жеткіліксіз түсуі, дұрыс тамақтанбау, сапасы төмен
азықтар және т.б. Экология нашарлайды, ал соның нәтижесінде біздің
денсаулығымыз бен күшіміз толық жойылады. Организмнің көбінесе, ондағы
пайда болатын және оған тамақпен, сумен, ауамен және дәрі-дәрмек заттарымен
баратын зиянды заттарды шығаруды қамтамасыз етуге күші жеткіліксіз. Сау
адам жейтін асына жиі зейінсіз қарайды. Ал, ауырып, күнделікті жарнама
беттерінен түспейтін ең жаңа препараттарды іздей бастайды, сонымен, тамақ
сияқты сенімді және тұрақты емдеу құралы туралы ұмытады. Ал, Гиппократтың
өзі былай деген: Біздің барлық емдеу құралдарымыз азық-түлік заттары болуы
керек, ал азық-түлік заттары емдік заттар болуы керек.

Зат алмасуының бұзылуының (семіру, қант диабеті және т.б) салдарынан пайда
болатын аурулар жиі кездеседі. Осыған байланысты, қазіргі таңда, дұрыс
тамақтану энергетикалық шығындарға және организмнің физиологиялық
қажеттіліктеріне сәйкес келу үшін тамақтану мәдениетін жоғарылату мәселесі
өзекті бола бастады [1, 15-18 б.].

Әрбір адамның азық-түлік заттарын дұрыс пайдалануы, артық жеуі және
жалықтыруы денсаулықты көп нығайтуға көмектеседі. Дұрыс тамақтану
денсаулықтың және ұзақ өмір сүрудің басты факторы болып табылады. Адамның
физикалық жағдайы, оның қалай және қандай көлемде тамақ жейтініне
байланысты [2, 42-46 б.].

Ғылыми-техникалық прогреске байланысты, ой еңбегімен айналысатын, энергияны
аз қажет ететін адамдардың (10.25 МДж көп емес (2450 ккал) ер адамдар үшін
және 8,4 МДж (2000 ккал) әйел адамдар үшін) саны қатты көбеюде. Аз энергия
кезінде көбінесе азық-түліктің аз минорлы құрамды бөліктері (витаминдер,
микроэлементтер) қолданылады. Мұндай жағдайларда, теңбе-тең энергиямен
қамтамасыз етілуге қарамастан, гиповитаминді және гипомикроэлементтік
күйлердің белгілері пайда болуы мүмкін. Тазартылған тағамдар – азық-түлік
заттарын жеткіліксіз тұтынудың тағы бір себебі, ең алдымен, ой еңбегінің
адамдарында. Эволюция барысында адам қоршаған ортаға бейімделуді үйренді,
ол үшін шынайырақ азық тазартылмаған азық-түліктер болып табылады, себебі
дәл осылардың көмегімен витаминдер мен минералды заттардың қолайлы келіп
түсуі жетіледі. Қарқынды эмоциялық-жүйке жүктемесі кезінде дұрыс тамақтану
принциптері, қарапайым ой еңбегі кезіндегімен салыстырғанда басқаша екенін
байқаған дұрыс. Мұнда организмді қолайлы белок, аскорбин қышқылының,
ретинолдың, В тобының витаминдерінің көлемімен қамтамасыз ету маңызды. Егер
жұмыс ауысымды болса, онда тамақтану режимі де ауысады.

Өсіп келе жатқан организмнің тамақтануында, ең алдымен, бала денесінің
қалыптасып келе жатқан құрылымдарын құру үшін құнды белоктар оптимумы
қажет. Белок жетіспеген кезде балалардың өсуіне кедергі пайда болады.
Балалардың витаминдермен қамтамасыз етілуі қаншалықты маңызды екені
белгілі. Жасы өскен сайын баланың энергия мен тамақ заттарының қажеттілігі
де өседі. Жасөспірімдік жас бала өмірінің қиын кезеңіне жатады, онда оның
бойы тез өседі, организмі өзгере бастайды. Бұл кезеңде баланың тамақтануы
жоғары болады [3, 26-30 б.].

Энергия мен азық-түлік заттарының қажеттілігі белсенді физикалық
белсенділікке байланысты дифференциалданады. Қарқынды дене еңбегі қосымша
энергия көлемінің келуін талап етеді. Сонымен, ер адамдардың ауыр еңбек
кезіндегі тәуліктік энергия шығыны 40 % артық ұлғаяды, сондай-ақ, ақ (30
%), май (63,5 %) және басқа да қоспалардың қажеттілігі көбейеді. Әйел
адамдардың тамақ қажеттілігі ер адамдарға қарағанда аз, бұл олардың
организмдеріндегі алмасу процестерінің төмен қарқындылығымен байланысты.
Тіршілік әрекетінің төтенше жағдайлары (Шеткі Солтүстік, биік тау және т.б)
адамдардың энергия мен азық-түлік заттарының қажеттілігін өзгертеді, бұл
олардың тамақтануына үлкен өзгерістер енгізеді [3, 40-45 б.].

Адам организмі термодинамика заңдарына бағынады. Соларға сәйкес, дұрыс
тамақтану принципі қалыптасты: оның энергиялық құндылығы организмнің
энергия шығындарына сәйкес келуі керек. Өкінішке орай, тәжірибеде бұл
принцип жиі бұзылады. Энергия сыйымды азық-түліктерді (нан, картоп, мал
майы, қант және т.б) шығындық тұтынумен байланысты тәуліктік рациондардың
энергетикалық құндылығы энергиялық шығындары жиі артады. Жас өскен сайын,
дененің шығындық массасы жиналады және семіру басталады, ол көптеген
созылмалы дегенеративтік аурулардың пайда болуына себеп болады.

Азық-түлік заттарының химиялық құрамының организмнің физиологиялық
қажеттіліктеріне сәйкес келуі – дұрыс тамақтанудың екінші принципі. Күн
сайын, белгілі бір көлемде және ара қатынаста организмге 70-ке жуық қоспа
түсуі керек, олардың басым бөлігі организмде синтезделмейді және өмірлік
қажетті болып табылады. Организмді осы азық-түлік заттарымен қолайлы
жабдықтау түрлі тамақтану кезінде ғана мүмкін. Тамақтанудың тым әр түрлі
болуы дұрыс тамақтанудың үшінші принципін анықтайды.

Ақырында, тамақтанудың қолайлы режимін сақтауды дұрыс тамақтанудың төртінші
принципі анықтайды. Тамақтану режимі дегеніміз тамақ ішудің жиілігі,
еселілігі және алмасуы. Тамақтану режимі азық-түлік заттарына және
энергияны қажет ету сияқты жасқа, өндіріс ерекшеліктеріне байланысты түрін
өзгертеді. Дұрыс тамақтанудың көрсетілген негізгі принциптерін сақтау оны
құнды етеді.

Тамақтанудың белгілі бір ережелері бар:

1) ұстамды жеу керек;

2) тамақ құнды болуы керек: онда жеткілікті көлемде белоктар, майлар,
көмірсулар, минералды заттар, витаминдер бар болуы керек;

3) тамақтану режимін сақтау қажет.

Тамақтану режимінде төрт негізгі принципті ажыратқан дұрыс:

1. Жиілік, яғни, тамақты үнемі бір тәулік уақытында қабылдау.
2. Тәулік барысында тамақтанудың бөлшектілігі. Сау адамға үш немесе
төрт фазалық тамақтану ұсынылады, атап айтсақ: таңғы ас, түскі ас,
кешкі ас және ұйқы алдында бір стакан айран.
3. Әрбір тамақтанған кезде дұрыс тамақтануды барынша сақтау қажет.
Бұл, тамақты әрбір қабылдаған кезде азық-түліктер жинағы организмге
белоктарды, майларды, көмірсуларды, сонымен қатар витаминдер мен
минералды заттарды қолайлы ара қатынаста жеткізу тұрғысынан ойланып
істелінуі керек.
4. Бір күнде тамақ ішу бойынша физиологиялық негізделіп бөлінуі. Төрт
мезгіл тамақтану едәуір жағымды: жұмысқа дейін тоқ тамақ (күндіз
дұрыс тамақтанудың жалпы калориялылығының 25-30 %), жұмыс
арасындағы үзілісте жеңіл екінші таңғы ас (жалпы калориялылықтың 10-
15 % ), құнарлы түскі ас (калориялылықтың 35-40 %), салыстырмалы
жеңіл кешкі ас (жалпы калориялылықтың 15-20 %) [1, 100-104 б.].
Таңғы ас, түскі ас және кешкі ас үшін тәуліктік уақыт еңбек және демалыс
режиміне байланысты жеткілікті кең шеңберде өзгеруі мүмкін. Алайда, тамақ
ішу арасындағы аралық 4-5 сағат ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.