Квалиметрия - сапаны сан жағынан бағалау

КІРІСПЕ
1. Квалиметрия. Негізгі шарттары
1.1 Квалиметрия пәні
1.2 Квалиметрияның негізгі міндеті және мақсаттары
1.3 Квалиметрияның құрылымы
1.4 Квалитология . сапа туралы ғылым
2. Өнім сапасын бағалау

Қазіргі таңда сапа әмбебап сипатқа ие. Ол бәсекеге қабілеттілік жолында көптеген объектіледің негізгі кайнар көзі. Әрбір мемлекеттің экономикалық және әлеуметтік дамуы кез келген тұынушының өміріне тікелей әсер ететін тауар сапасы мәселесінің сәтті шешілуіне байланысты.
Қоғамның және экономиканың қарқынды даму жолына өтуін жеделдетудің басты негізінің бірі болып сапаны жетілдіру. Жоғары сапа - еңбек және материалдық ресурстарды үнемдеу экспорттық мүмкіндіктерді арттыру, сондай-ак қоғам қажеттіліктерін толығымен қанағаттандыру болып табылады.
Сапаны жетілдірудің тиімді жолы - сапаны басқару. Объектілер мен олардың қасиеттернің маңызын сипаттаушы ретінде сапаның қоғам үшін тәжірибелік маңызы өте зор. Сондықган адамзаттың кез келген заттың сапасын бағалауда туындайтын сұрақтары өз маңызын жоғалтқан жоқ.
Сапаны бағалаудың ғылыми әдістерін табуға ежелгі уақыттан ұмтылыс болған. Мысалы , 1930 ж. неміс доктор-инженері К. Комментц тайыз суга
арналған кемелер үшін кемелер отыруының 1%-ға кемуі бағасының 0.6%-га артуына әкеледі деп белгіледі. Ол кеме сыйымдылығы мен сапаның басқа да параметрлерінің әсер етуін есептеуде қиыңдыққа жолықты. Сапа парамеірлеріне сүйеніп, бағасын негіздеп, болжамдауға рұқсат ететін көптеген кестелер, графиктер жасалды. Кейіннен «International shipbuilding progress» голландиялык журналында бұдан әрі жүргізілген зерттеулер негізінде кеме сапасынын параметрлеріне байланысты баға индексіне түзетулер жарияланды.
Бұдан кейін Дж. Ван Эттингер (АҚШ), Дж. Ситтиг (Нидерланды), А.В. Гличёв. Г.Г. Азгальдов (Ресей) және т.б. көптеген ғалымдардың сапаны бағалау мен оңтайландыру арналған жұмыстары пайда болды.
Жаңа ғылыми бағыт қалыптасты, мұны «квалиметрия» деп атады. Бұл сөз латынша термин «qualitas» - «сапа» жэне «metro» - «өлшем» дегенді білдіреді.
Демек, квалиметрия - сапаны сан жағынан бағалау әдістерін зерттейтін және жүзеге асыратын ғылым саласы болып қалыптасты.
Сондықтан, қазіргі кезде ғылыми техникалық прогрестің қарқынды дамужша, халықтар арасында экономикалық, техникалық және ғылыми қатынастардың дамуына байланысты халық шаруашылығының барлық салаларында сапа ұғымына көп көңіл бөлінуде. Әлемнің дамыған және дамушы елдерінде, халықаралық. аймақтық, ұлттық үйымдар мен фирмаларда, түрлі кәсіпорындарда, өңдіріс пен экономиканы бағалауда өнімнің сапасьш басқару өте қажет. Ғылым мен техниканың алға басуына, өндірістің дамуына байланысты сапаны басқару өрісі күннен күнге кеңеюде.

1. Қалдыбаева Б.М. «Квалимеитрия» пәнінен лекциялар жиынтығы. Шымкент., М.Әуезов
2. Фомин В.М: Квалиметрия. Управления качеством. Сертификация: курс лекций.-М.:
3. М.М.Колейчик. Квалиметрия.-5-е изд., -М.:МГИУ, 2007. -200 с.
4. Басовскии Л.Е., Протасьев В.Б. Управления качеством.: Учебник .
5. Шишкин И.Ф., Станякин В.М. Квалиметрия и управления качеством:
6. ҚР СТ ИСО 9000-2001 Терминдер мен анықтамалар.
7. Якушев А.И. Взаимозаменяемость, стандартизация и технические измерения. М
8. Серый И.С. Взаимозаменяемость, стандартизация и технические измерения. М.:
9. Лифиц И.М. Стандартизация, метрология и сертификация.М.: Юрист 2007.
10. Лакокрасочные материалы. Технические требования и контроль качества.

Пән: Сертификаттау, стандарттау
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 35 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны
КІРІСПЕ
1. Квалиметрия. Негізгі шарттары
1.1 Квалиметрия пәні
1.2 Квалиметрияның негізгі міндеті және мақсаттары
1.3 Квалиметрияның құрылымы
1.4 Квалитология - сапа туралы ғылым
2. Өнім сапасын бағалау

КІРІСПЕ
Қазіргі таңда сапа әмбебап сипатқа ие. Ол бәсекеге қабілеттілік жолында көптеген объектіледің негізгі кайнар көзі. Әрбір мемлекеттің экономикалық және әлеуметтік дамуы кез келген тұынушының өміріне тікелей әсер ететін тауар сапасы мәселесінің сәтті шешілуіне байланысты.
Қоғамның және экономиканың қарқынды даму жолына өтуін жеделдетудің басты негізінің бірі болып сапаны жетілдіру. Жоғары сапа - еңбек және материалдық ресурстарды үнемдеу экспорттық мүмкіндіктерді арттыру, сондай-ак қоғам қажеттіліктерін толығымен қанағаттандыру болып табылады.
Сапаны жетілдірудің тиімді жолы - сапаны басқару. Объектілер мен олардың қасиеттернің маңызын сипаттаушы ретінде сапаның қоғам үшін тәжірибелік маңызы өте зор. Сондықган адамзаттың кез келген заттың сапасын бағалауда туындайтын сұрақтары өз маңызын жоғалтқан жоқ.
Сапаны бағалаудың ғылыми әдістерін табуға ежелгі уақыттан ұмтылыс болған. Мысалы , 1930 ж. неміс доктор-инженері К. Комментц тайыз суга
арналған кемелер үшін кемелер отыруының 1%-ға кемуі бағасының 0.6%-га артуына әкеледі деп белгіледі. Ол кеме сыйымдылығы мен сапаның басқа да параметрлерінің әсер етуін есептеуде қиыңдыққа жолықты. Сапа парамеірлеріне сүйеніп, бағасын негіздеп, болжамдауға рұқсат ететін көптеген кестелер, графиктер жасалды. Кейіннен International shipbuilding progress голландиялык журналында бұдан әрі жүргізілген зерттеулер негізінде кеме сапасынын параметрлеріне байланысты баға индексіне түзетулер жарияланды.
Бұдан кейін Дж. Ван Эттингер (АҚШ), Дж. Ситтиг (Нидерланды), А.В. Гличёв. Г.Г. Азгальдов (Ресей) және т.б. көптеген ғалымдардың сапаны бағалау мен оңтайландыру арналған жұмыстары пайда болды.
Жаңа ғылыми бағыт қалыптасты, мұны квалиметрия деп атады. Бұл сөз латынша термин qualitas - сапа жэне metro - өлшем дегенді білдіреді.
Демек, квалиметрия - сапаны сан жағынан бағалау әдістерін зерттейтін және жүзеге асыратын ғылым саласы болып қалыптасты.
Сондықтан, қазіргі кезде ғылыми техникалық прогрестің қарқынды дамужша, халықтар арасында экономикалық, техникалық және ғылыми қатынастардың дамуына байланысты халық шаруашылығының барлық салаларында сапа ұғымына көп көңіл бөлінуде. Әлемнің дамыған және дамушы елдерінде, халықаралық. аймақтық, ұлттық үйымдар мен фирмаларда, түрлі кәсіпорындарда, өңдіріс пен экономиканы бағалауда өнімнің сапасьш басқару өте қажет. Ғылым мен техниканың алға басуына, өндірістің дамуына байланысты сапаны басқару өрісі күннен күнге кеңеюде.

1. Квалиметрия. Негізгі шарттары
Квалиметрия латынша qualitas - сапа, қасиет, сипат, ал "qualis" - қандай, сапасы қандай деген мағына және ежелгі грек "метрео" сөзі - өлшеу, өлшеу жүргізу дегенді білдіреді. "Метрео" түбірі жалпы халықаралық ғылым лексикасында қолданылады, ал "квали" түбірінің түрленіп айтылған түрі "качество"- "сапа" дегенді білдіреді. Әлемнің көптеген тілдерінде айтылуы бойынша ұқсас болып келеді. Сонымен қатар, "Квалиметрия" термині "сапаны өлшеу", "сапаны бағалау" сияқты мағына береді. Осыған байланысты, мысалы, ғалым, маман, яғни, квалиметриямен айналысушы-квалиметролог болып аталады.
"Квалиметрия" жалпы 1960 жылдың ортасына қарай қолданысқа енді. Кейін 1968 жылдан бастап профессор АВ. Гличевтың басгауымен сапаны бағалаудың ұқсастық әдісінің жалпы әдістемелік негізі қаланды және оның теориялык жалпылауының қажеттілігіне жол берілді.
Квалиметрия теориялық және қолданбалы болып бөлінеді. Теориялық квалиметрия - ол нақты объектіні абстрактілеу, принціптердің негізі, өңдеу,
Жіктеу, жалпы әдістер және арнайы мәселелердің сандық сапасын бағалау. Қолданбалы квалиметрияның негізгі тапсырмасы - заттың, өнімнің нақты түріне байланысты, сапаның сандық бағалауының әдістемесін жасау.
Квалиметрияның негізгі шарттары:
Кез келген өнім (өнім, процесс, жүйе т.б.) жеке қасиеттерімен
сипатталады, ол ГОСТ 15467-79 өнімнің жасалуы немесе қолданылуы кезінде объективтілік ерекшелігімен түсіндіріледі.
Сапа - өнімнің қолданылуына байланысты тиімділік өлшемін анықтайтын ең күрделі қасиеті болып табылады.
Квалиметрия пәні
Квалиметрия - өнім сапасын сандық тұрғыда бағалау әдістерін зерттейтін және жүзеге асыратын ғылым саласы. Сапаны басқаруда және стандарттауда қабылданатын шешімдерді негіздеу үшін қолданылады. Квалиметрия кешенді және интегралдық сапа көрсеткіштерінің әдістерін талдап жасайды, өнімнің жекелеген сипаттарын бағаға сәйкестендіру мүмкіндігін береді.
Квалиметрия теория жүйесімен өзара байланысты, соның ішінде кез келген объектінің сапасын бағалау теориясының (құрылатын, қолданылатын, субъектіге әсер ететін жэне т.б.) ғылым саласы. Сонымен қатар, ол сапаны бағалаудың сандық және сандық емес әдістерін қарастырады.
Квалиметрия сапаны бағалау әдістерін зерттентін ғылым болғандықтан, ол сапаны бағалаудың критерийлері, оларды табу әдіегерін, сапаны өлшеудің саңдык әдістерін жэне сапа керсеткіші бойынша эртүрлі объективті салыстырмалы варианттардың мүмкіндіктерін алуды қамтамасыз етеді.
Жүйелілігіне байланысты сапа туралы ғылымның келесідей салаларын атап өтуге болады:
* Сапаның өзгеруімен байланысты экономикалық мәселелерді зерттеу;
* Сапа мәселесінің әлеуметтік бағыттарын зертгеу;
* Жеке сападағы енімді өндіру мен түтынудың ақпараттық бағыттарын зерттеу;
* Сапаны сандық бағалау мен өлшеудің тәжірибелік әдістері мен теориялык негіздерін әзірлеу;
* Сапаны басқарумен байланысты мәселелер кешенін зерттеу.
Аталған салалардың ішінде сапаны сандық бағалау бүгінгі таңда маңыздылардың бірі болып есептеледі. Бұл зерттеулер сапамен байланысты басқа да мәселелерді шешуге мүмкіндік беретін қажетті инструмент болып табылады.
Бұл бағалаулар сапаны басқару жүйесінің ажырамас бөлігі, себебі кез келген үдерісті басқару үшін оның параметрлерін өлшей білу керек. Сапаны сандық бағалаусыз сапаның ақпараттық бағыттарын зертгеу мүмкін емес. Ал, сапа өзгеруінің экономикалық мәселелерінің негізі сапаны сипаттаудың сандық әдістерінің қажеттігін анықтайды.
Квалиметрияның негізгі міндеті және мақсаттары
Квалиметрияның міндеті - сапаны бағалаудың барлық әдістерін әзірлеу мен дамыту. Жоғарыда атап өткен кешенді бақылау әрқашан қажет бола бермейді. Кей жағдайда сапаның тек бір ғана қасиетінің дифференциалды бағасы да жеткілікгі (мысалы, жақсы тауарды таңдау мақсатында екі үлгіні салыстыру барысында бір үлгінің барлық басқа қасиеттері екіншісінің қасиетгерімен сәйкес болуы мүмкін).
Квалиметрияның негізгі мақсаттары:
Кез келген өнім (бұйым, қызмет, үрдіс және т.б.) әртүрлі қасиеттермен сипатталады. МЕМСТ 15467-79 Өнімнің сапасы. Терминдер. Бүл қасиеттер жай және күрделі болуы мүмкін.
Сапа бұл өнімнің тұтынушы үшін пайдалылығын анықтайтын күрделі қасиет немесе қасиеттер жиынтығы.
Сапа иерархиялық қүрылымда ұсынылады. Жоғары орында сапа, ал төменгі деңгейде қарапайым қасиеттері болады.
Жеке қасиеттер белгілі бір өлшем бірлігімен өлшенеді немесе бағаланады. Соның нәтижесінде сапа көрсеткішінің абсолютті мәндері анықталады.
Сапаны сандық бағалау келесі қызметтердің жалпы алгоритмін көрсетеді:
* Сапа көрсеткішінің иерархиялық құрылымын тұрғызу;
* Сапа көрсеткішінің иерархиялық-абсолюттік мәнін анықтау;
* Сапа көрсеткішінің тепе-теңдік коэффициентін анықтау;
* Сапаны бағатаудың сандық кешенді мәнін анықтау.
Сапаның абсолюттік мағынасының көрсеткіші әрбір жай және күрделі қасиеттермен сипатталады және жеке мағынасын көрсетеді. Басқа өнімнің сәйкес (ұқсастық) көрсеткіші арнайы деңгейде қолданылады. Бұл жеке көрсеткіш, яғни абсолттік мағына көрсеткіші базалық мағына көрсеткішінен қалыптасады және сапаны салыстырып бағалаудың негізін құрайды.
Абсолюттік және жеке сапа көрсеткіштерінің мағынасы әрбір жай және күрделі қасиеттерімен өзінің күрделілігімен, маңыздылығымен сипатталады.
8. Өнімнің сапа деңгейі сапаның мөлшерлік сипаттамасы. МЕМСТ 15467- 79 бойынша өнімнің сапасы жеке сипаттамаларымен анықталады.
Жалпы алгоритмдік сапа мөлшерін бағалау келесі түрде көрсетіледі:
Иерархиялық орналасу құрылымы;
Абсолюттік мағынасы;
Сапаны бақылаудың кешендік мөлшері;
Сапа керсеткішінің базалық мағынасы.
Көрсеткіш коэффициентінің мәні сапаның кейбір функциясы ретінде сапа деңгейін көрсетеді.
Квалиметрия-өнім сапасын санды бағалау және өлшеу тәсілдері туралы ғылым. Квалиметрия бойынша өнім сапасын өлшеу келесілерде жатыр:
әр өнім түріне нормативті құжаттарда жазылған өзінің арнайы сапа деңгейі есепке алынады;
сапа эталоны таңдалынады;
қол жеткенкен сапа эталонымен салыстырылады.
1.3 Квалиметрияның құрылымы
Жалпы квалиметрия - жалпы теориялық мәселелерді қарастырады.
Түсінік жүйесі (терминология);
Бағалау теориясы (заңдар жэне әдістер);
Квалиметрияның аксиоматикасы (аксиома және ережелер);
Квалиметрияның шкалалау теориясы ( салмақтылық жэне т.б.).
Арнайы квалиметрияда - сапаның алгоритмі мен моделі, бағалаудың дәлдігі мен нақгылығы карастырылады.
Эксперименттік квалиметрия;
Квалиметриялық таксономия.
Таксономия - күрделі иерархиялық құрылымды үйымдастырылған нысандардың жүйелілігі және жіктелу теориясы (бағалау нысандарының, қасиеттер мен көрсеткіштердің жүйесі және жіктелуі т.б.)
Ықтималдық статистикалық квалиметрия (математикалық статистика және ықтималдық теориясы негізінде бағалау әдістері);
Индексті квалиметрия (сапаны бағалауда индекстер теориясын қолдану).
3. Пәндік квалиметрия - пәні, яғни объектісі бойынша бағалау.
:: Өнім және техника квалиметриясы:
:: Еңбек және қызмет квалиметриясы;
:: Шешім және жоба, жоспар квалиметриясы;
:: Үрдістер квалиметриясы;
:: Субъекті квалиметриясы;
:: Сұраныс квалиметриясы;
:: Ақпарат квалиметриясы;
:: Қызмет көрсету квалиметриясы.
Соңғы жылдары квалиметрияның жаңа бағыттары қалыптасты: әлеуметтік, педагогикалық, логистикалық және т.б.
Жоғарыда атап өткендей, квалиметрия - өлшеу жэне бағалау. Егер метрологияда өлшеу бағалаудың жеке жағдайы ретінде қарастырылса, ал квалиметрияда олар бағынышты емес екі түрлі ұғымды сипаттайды. Квалиметриядағы сандық бағалау - қарастырылып отырған сапа көрсеткіштерінің эталон ретінде қабылданған сапа көрсеткіштеріне қатынасы болып табылады.
Квалиметрияда әдетте. кешендік бағалаулар маңызды орынға ие, яғни қасиеттер жиынына кіреді, маңыздылығы мен квалиметрияның шекарасын кеңейтеді. Квалиметрия өзі айтып турғандай, әртүрлі әдіспен алынған барлык бағалаулар квалиметрияның аппараты болып табылады.
1.4 Квалитология - сапа туралы ғылым
Сапа үлкен ғылым саласы. Ол үш ғылым сатысымен байланысты болып келеді. Сондықтан сапаны зерттетде олардыи тлатын орындары ерекше.
Квалитология - жалпы сапа гралы ғылым.
Квалиметрия - сапаны бағалаудың сандық әдістерін қалыптастыратын жэне зерттейтін ғылым саласы.
Метрология - сапаны өлшеудің әдістерін қалыптастыратын және зерттейтін ғылым.
Квалиметрияның экономикалық, техника-экономикалық жалпы ғылыми және жүйелік статустары бар.
Экономикалық статус - сапаның категориясы мазмұны тұгынушылық баға мен құнның политэкономикалық арақатынасына байланысты болып келеді. Квалиметрия обьекгілер мен үрдістердің экономикалық қасиеттерін өлшеу теориясы секілді өзіне эконометрика әдістерін кірістіреді.
Техника-экономикалық сшатус - обьекгілер мен үрдістердің экономикалық және технилық қасиеттерінің кешенді бағалауына бағытталғанын белгілейді.
Жалпы ғылыми статус - сапа категориясының философиялық-әдістемелік және ғылыми функциясымен анықталады. Сондықтан пәндік квалиметрия (өнім, техника, еңбек, шешім, жоба,үрдіс және т.б).
4. Жүйелік статус - жүйелік теориясы ретінде анықталады. Бұл сапа категорияеының мынадай аспектілеріне байланысты:
Құрылымдық.
Динамикалық
Анықтылық;
Реттілік

Квалиметрия ( лат.quailsсапасы қандай + гр. metron өлшеу)- әр түрлі обьектілердің сапасын сандық бағалау әдістерін біріктіретін ғылыми сала.
Квалиметрия обьектілері сапа деген түсінікті қолдануға болатын кез келген обьекті болып табылады. Обьектілер туралы түсінікте мына жағдайды есте ұстау керек. Өнеркәсіптік өнімдердің обьектілерінде қолданылатын көптеген ережелері мен әдістері ауылшаруашылық өнімдерінің обьектілерінде де пайдаланылады.
Өнім сапасы деңгейінің бағасы деп бағалау қорытындысы түсіндіріледі, бағаланған өнім сапасының көрсеткіштерін базалық көрсеткіштермен салыстыру. Бұл баға сандық және сапалық формада әкелінген болуы мүмкін.
Сандық формадағы баға бір санмен көрсетіледі, өзімен бірге сапа мағынасын көрсететін өнім құрамының белгілі салыстырмалылығын көрсететін.
Өнім құрамы деп обьективті ерекшелік танылады, мүмкін өңдеу кезінде пайда болатын өнімді дайындау және эксплуатациялау.
Өнім сапасының көрсеткіштері оның құрамының тек біреуіне қатысты өнім сапасы көрсеткіші бірлікті деп аталады, оның құрамына бірден бірнешесі қатысты болса, онда комплексті көрсеткіш болады.
Өнім сапасының комплексті көрсеткіші қосынды пайдалы тиімділігінің қатыстылығына байланысты оны дайындауға және эксплуатациялауға немесе қажеттілігінде қосындылау интегралды көрсеткіш деп аталады.
Өнім сапасы көрсеткіштері оның осындай құрамына немесе құрамының осындай салыстырмалылығы, өнім сапасы жайында шешім қабылдау анықтаушы көрсеткіш деп аталады.
Өнім сапасы көрсеткіштерінен өнім параметрлерін айыруға болады. Өнім сапасы көрсеткіштері өнім жарамдылығының деңгейін белгілі бір қажеттілікте қанағаттандырып, сандық сипаттайды, сол секілді өнімнің сол құрамын, оның сапа құрамына кіретіндер.
Өнім сапасы көрсеткіштері оның бір немесе бірнеше параметрлеріне байланысты болуы мүмкін. Өнім параметрлері өнімнің құрамы сияқты оның сапалық құрамына кіретін өнімнің құрамы және басқалар сияқты сандық сипатталады. Мысалы: металлкескіш станоктың ұзақмерзімділігін және өнімділік көрсеткіші кесу геометриялық және формалық өлшемдерінің өзара байланыстылығына қатысты табылады, оның конструктивті параметрі болып табылушылар. Техникалық құрылғылардың бастартпаушылық көрсеткіштері болып жиынтық өнімді қалдықсыз кесуде өзімен бірге конструктивті параметрді көрсететін функционалдық қатысы табылады.
Өнім сапасы көрсеткіштері әр түрлі бірлікте немесе өлшемсіз түрінде көрсетілуі мүмкін. Олар өзінің өнім түрінің оның әр түрлілігіне байланысты түрліше сипатталады.
Өнім сапасын жақсарту - өндірістің тиімділігін арттырудың маңызды шарты. Өнім сапасын арттыруға әсер ететін факторлар: еңбектің саналы түрде ұйымдастырылуы, технологиялық үдерістердің ойдағыдай жүргізілуі, шикізат пен басқа да материалдардың сапасы, т.б.
Өнімнің сапасы ─ бұл белгілі мұқтаждықты қанағаттандыруға үлкен себепші болатын өнімнің пайдалылығының жиынтық ерекшелігі мен кәсіпорынның маңызды көрсеткіштерінің бірі болып саналады. Өнімнің сапалығы тек техникалық, тауар тану ғана емес, сонымен қатар ең маңызды экономикалық санаты болып табылады. Экономикалық санаты ретінде ол тұтыну құнына тығыз байланысты. Егер де тұтыну құны ─ бұл жалпы алғанда тауардың пайдалылығы болса, ал өнімнің сапалылығы ─ бұл оны пайдаланудағы нақтылы жағдайда тұтыну құнының деңгейінің көрінуі.
Өнімнің сапасы ─ өндіріс тиімділігінің жоғарлауының, кәсіпорынның бәсеке қабілетінің, елдің өмірлік деңгейінің өсуінің маңызды факторы, көптеген әлеуметтік мәселелердің шешілуінің амалы. Сонымен қатар, ол қоғамдық еңбектің өнімділігінің өсуіне, қор қайтымына, материалдық ресурстардың үнемделуіне ықпалын тигізеді.
Қоғамдық қажеттіліктің өсуі, ғылыми техникалық процестің жоғары қарқыны сапа мәселесіне күрделі, комплекстік мінездеме береді.
Сапа ─ бұл экономикалық категория, ол тұтынушы құны, құн, тиімділік, баға, пайда, материалдық қызығушылық түсініктерімен тығыз байланысты. Сапаны зерттеу арқылы сапаның өндіріс тиімділігімен байланысын, баға қалыптасудағы сапаның ролі, еңбек өнімділігінің көрсеткіштерін анықтау, өнімнің өзіндік құнын және тағы басқа мәселелерді түсінуге болады.
Өнімнің сапа деңгейі оның салалық көрсеткіштері жүйесі негізінде анықталады. Бұл деңгейді анықтау үшін мұның әрбір көрсеткіштерінің сандық маңызын білу және ұқсастық өнім көрсеткіштерімен салыстыру қажет.
Өнімнің сапасын басқару ─ сапа талаптарын қанағаттандыру, оның ішінде жобалау - конструкторлық және өзара шарттық талаптарға сай келуі үшін пайдаланатын әдістер мен қызметтер жиынтығы.

Негізгі бөлім
Өнім сапасын бағалаудың алғашқы мәлім болған жағдайлары б.э.д ХV ғасыр. Ол кезде Крит аралының көзешілері өздерінің өнімнің дайындаушы және жоғары сапасы туралы куәландыратын арнайы белгімен бұйымдарын таңбалаған. Бұл атаулар шкаласы немесе адрестік шкала деп аталатын шкала бойынша сапаны бағалау болған. Қазіргі кезде фирмалық белгілер, сонымен қатар басқа сапа белгілері өнім сапасының бағдары, бағалау көрсеткіші ретінде қызмет етеді. Кейінірек өнім сапасын бағалаудың эксперттік әдісінің түрі ретінде ұжымдық даналық әдісі - тұтынушылардың жалпы тәжірибесіне негізделген әдіс қолданылды. Сапаны эксперттік бағалаудың көне мысалы шарап дегустациясы болып табылады. Тұтынушы мұқтаждықтарының еңбек өнімдерінің сәйкестігін анықтаудың өспелі қажеттілігі арнайы ғылыми пән - тауартанудың пайда болуына алып келді. Бұл сату нарығында тауарлардың классификациясын, сонымен қатар олардың сапасын және құнын бағалауды талап ететін, әртүрлі тауарлардың үлкен мөлшерде пайда болуымен негізделді. Тауартанудың алғашқы кафедрасы Италияда Падуан университетінде 1549 ж. ұйымдастырылды.
Халықаралық сауданың дамуы сапа категориялары бойынша өнімді жіктеуді талап етті, бұл үшін өнімнің жеке қасиеттерін ғана өлшеу емес, барлық негізгі тұтынушылық қасиеттерінің жиынтығы бойынша өнім сапасын сандық бағалау қажет болды. Осымен байланысты Еуропа және АҚШ-та ХІХ ғ. соңында ХХ ғ. басында баллдық өнім сапасын бағалау әдістері кеңінен қолданыла бастады.
Алғашқы рет Ресейде өнім сапасын бағалаудың аналитикалық әдісін атақты кеме жасаушы, академик А.М.Крылов негіздеді және қолданды. Ол кеменің әрбір қасиетінің айқындылық дәрежесін және олардың біркелкі еместігін ескеретін сәйкес коэффициенттер көмегімен ұсынылатын кеме құрылысы жобасының сапасын бағалаған. Осы коэффициенттерді бір жүйеге келтіру қаралатын жобалардың сапасын сандық бағалауға мүмкіндік берді.
Квалиметрия кез келген объектілердің сапасын бағалау туралы жеке ғылым ретінде ХХ ғ. соңында қалыптасты. Оның пайда болуы өндірілетін өнімнің сапасын басқарудың тиімді және ғылыми негіздеудің аса қажеттілігімен негізделді.
Бұл ғылым үшін тарихи шешім Будапешт мәскеу мейрамханасында энтузиасттар тобының ресми емес кездесуінде 1967 ж. қаңтарда қабылданды. Стандарты и качество журналының 1968 ж. қаңтардағы санында квалиметрия - сапаны өлшеу мәселелері зерттелетін және кез келген табиғат объектілерінің: материалды және материалды емес, жанды және жансыз, заттар және процестер, еңбек және табиғат өнімдері және т.б. сапасын сандық бағалау әдістері және әдістемелері әзірленетін ғылым ретінде ұсынылған топтың ұжымдық позициясынан жазылған мақала жарияланды. Мақалада сапаның әртүрлі қасиеттері мен белгілердің көптігінен қарамастан, объект сапасын бір сандық көрсеткішпен сипаттау мүмкіндігі дәлелденген.
1971ж. біздің елімізде алғашқы Өндірістік өнімнің сапа деңгейін бағалау әдісі шығарылды. Осы жылы 15 Сапаны бақылау бойынша еуропа ұйымының (ЕОКК) халықаралық конференциясында бес секциянын біреуі квалиметрия мәселелеріне арналды. 1972 ж. Таллинде квалиметрия бойынша алғашқы жалпыкеңестік ғылыми конференция өткізілді.
1979ж. - КСРО Госстандарты РД 50-149-79 Өндірістік өнімнің техникалық деңгейі мен сапасын бағалау бойынша әдістемелік нұсқаулар атты жетекші құжат шығарды.
1979 ж. бастап квалиметрия термині ГОСТ 1546-79 Өнім сапасын басқару. Негізгі түсініктер. Терминдер мен анықтамалар стандартталған болып табылады. ЕОКК 1971 жылдан халықаралық конференцияларда квалиметрия мәселелерін тұрақты талқылайды.
Біздің елімізде пайда болған және белсенді дамып жатқан квалиметрия енді шетел мамандарымен танылып және меңгеріліп жатыр. Мысалы, 1997 ж. қыркүйек АҚШ-да квалиметрия тәсілдері мен әдістемесін қолдануды менеджерлерге оқыту бойынша халықаралық семинар өткізілді.
Сапа - объектілер және олардың қасиеттері мәнінің сипаттамасы ретінде әрқашан адамдар үшін үлкен практикалық мәнге ие. Сондықтан, адамның барлық ісінде сапаны бағалау мәселелері маңызды болған және бола береді.

2. Қазіргі квалиметрияның тұжырымдық ережелері мен міндеттері
Қазіргі талаптардан қазіргі квалиметрияның мынадай бастапқы тұжырымдық ережелерін қалыптастыруға болады:
1.Квалиметрия орнату үшін жарамды сандық және сапалық түрде өнімнің тіршілік циклының кез келген кезеңінде бағаланатын объектінің сапасы туралы ақпаратты алуға мүмкіндік береді.
2.Квалиметрия объект сапасын бағалауды динамикалық категория ретінде қарастырады, өйткені нарық конъюктурасының өзгеруі кезінде объект сапасының өзгеру мүмкіндігін, эксплуатациялау тәжірибесін ескеріп жоба сапасын қолдануды, техникалық процестер мен өндіріс құралдарын жетілдіруді ескереді.
3.Квалиметрияның негізгі әдістемелік принциптері:
:: жеке алынған қасиеттер деңгейінде, сонымен қатар барлық деңгейде объект сапасын бағалау және қасиетін өлшеу принципі;
:: объект сапасын және жеке алынған эталондық үлгі сапасын салыстыру немесе олардың жиынтық принципі;
:: бір түрдегі объектілердің әртүрлі орындаудағы бәсекелес нұсқаларының сапасын салыстыру принципі;
:: объективті өлшеулер жолымен іске асырылатын өлшеу және бағалау нәтижелерінің сенімділігі кезінде. Бағаланатын үлгі және таңдалынған эталондық үлгілер сапасын салғастыру және салыстыру.
4.Квалиметрия екі өзара байланысты салаларда қалыптасады және дамиды, теориялық квалиметрия саласында әртүрлі табиғатты бағалау үшін бірегей болып табылатын сапаны бағалаудың жалпы принциптері, әдістері мен құралдары қалыптасады; қолданбалы квалиметрия саласында теориялық квалиметрияның ережелерін ескере белгілі бір объектілерді бағалау үшін жұмысшы құралдар қалыптасады, сонымен бірге сапаны бағалау әдістері мен құралдары осы объектілердің табиғатын және олардың сапасының нақты көріну жағдайларын ескереді.
5.Әрбір қарапайым және күрделі қасиет сапа көрсеткіші мен тұтқырлық коэффициентінің абсолютті және (немесе) салыстырмалы мәнмен бағалауы мүмкін.
Сапа көрсеткішінің абсолютті мәндерін орнату физикалық тәжірибелер (метрология әдістерімен) негізінде, психологиялық тәжірибелер (тәжірибелік психология әдістерімен) негізінде, объектілердің қызмет ету аналитикалық модельдерін құру негізінде эстетикалық және эргономикалық қасиеттерін сараптамалық өлшеу (техникалық және экономикалық ғылымдарда жасалынған тиімділікті анықтау әдістері). Сапа көрсеткішінің салыстырмалы мәні қоғамдық қателік деңгейі уақытында өзгеретінді сипаттайтын көрсеткіш мәндерін салғастырумен анықталады. Сапа деңгейінің мәні Кj сапа көрсеткішінің және салмақтылық коэффициентінің Мj салыстырмалы мәнінің К=f(Кj, Мj) функциясы ретінде ұсынылуы мүмкін.
f функциясы әртүрлі тәуелділікті (орташа есептелген шамалар және т.б.) сипаттауы мүмкін. К скалярлы емес, n - кеңістікте өлшемді вектор түрінде берілуі мүмкін.
6.Квалиметриядағы бағалау объектілері: белгілі бір сапалы, санды және құнды өнімге сұранысты анықтайтын тұтынушы талабына нақты орындалған немесе белгілі бір дайын өнім түрінің сапасы, берілген түр немесе нақты орындалған өнімге қолданыстағы әзірленген немесе жаңғыртылған стандарт талаптары, берілген өнімді дайындаушы кәсіпорында қызмет ететін сапа жүйесі.
7.Квалиметрия позициясынан өнім сапасын бағалау жағдайына қолдануға болатын өнім сапасының классификациясының белгілері болып табылатын негізгі факторларға осы өнімді дайындау және іске асыру саласы, тағайындалуы бойынша өнімді қолдану әдістері мен формалары жатады. Бұл факторлар әрбір өнім түріне сәйкес оның қасиеттерінің құрамын, бағалау көрсеткіштерін, сапаны бағалау міндеттері мен әдістерін таңдауды анықтайды.
Соңғы он жылдықта өндірістің әртүрлі салаларына қолданылатын ғылыми-техникалық қатынаста дамыған елдерже әртүрлі өнімдердің сапасын сандық өлшеу және бағалау көптеген тәсілдері мен әдістері ұсынылып жатыр. Автомобиль және тауар қорабы, тұрғын үйлер және ракеталық қарулар, тамақ өнімдері және электромоторлар, аяқ киімдер және қалалық тұрғын кешендері және көптеген өнімнің басқа түрлерінің сапасын бағалайды.
Алғышқы көзқараста барлық осы әдістер өзара байланысты емес болып көрінуі мүмкін. Іс жүзінде, мысалы автомобиль және ер аяқ киімінің сапасын бағалау арасында қандай байланыс?
Бұл жағдайда мынадай жалпы бағалау принциптері мен әдістерін қарастыру қажет. Егер автомобиль және ер аяқ киімінің арасында тікелей байланысты ешнәрсе болмаса, онда автомобиль сапасын бағалау принциптері мен аяқ киім сапасын бағалау принциптері арасында көптеген ортақтық бар және бір классты құбылыс ретінде қарастыруға мүмкіндік беретін, екі мәселенің принципиалды ұқсастығы туралы сұрақ қоюға болады.
Математикадан белгілі приципиалды белгілі бір зат немесе процесс қасиеттерінен абстракцияланады және олардың тек қана идеалды математикалық модельдері және осы модельдер арасындағы байланыс қарастырылады. Сондықтан, сапаның математикалық моделі әртүрлі күрделілік дәрежесі бар қасиеттердің жеке абстрактілі жүйесі ретінде қарастырылуы мүмкін. Сапаның бұл моделі өзінің абстрактілі сипатында приципиалды қатынаста әртүрлі өнім түрлері үшін бірдеу болады.
Сонымен бірге, осы модельге белгілі бір өнім түрінің нақты сапа қасиетінің көрсеткіштерінің мәнін қою жалпы сапаның абстрактілі моделінен нақты бар өнім түрінің белгілі бір сапа моделіне өтуге мүмкіндік береді.
Сонымен, қазіргі уақытта әртүрлі еңбек өнімдеріне іс жүзінде кең қолданылатын зерттеу қызметінің саласы қалыптасуда. Бұл саланың математикалық, физиологиялық және әлеуметтік сипатты өзінің спецификалық зерттеу объектісі (сапаны бағалаудың жалпы принциптері мен әдістері), өзінің спецификалық зерттеу пәні (адам еңбегі өнімдерінің қасиеттерінің жиынтығы), өзінің спецификалық математикалық аппараты, өзінің спецификалық мәселелері бар.
Бұл жүйенің басқа ғылыми пәндерден айырмашылығы оның атауын білдіретін терминнің жоқытығы болған.
Қойылған мәселені шешу үшін жаңа ғылыми терминдердің пайда болу оңайлығы және жеңілдігі тұрғысынан ежелгі грек және латын тілдері жарамды болды. Сонымен бірге, термин салааралық ғылымды білдіруі тиістігін ескере көптеген мамандарға түсінікті болғаны дұрыс. Бұл оны құру кезінде ғылым және техника саласында әдетте қолданылатын ежелгі грек және латын тілдерінің тамырын алу керектігін білдіреді.
Аталған талаптарды ескере, ғылымның бұл саласын квалиметрия деп атау ұсынылды, латын тілінің квали (qualitas - сапа, қасиет, сипаттама және qualis - қандай сапада) және ежелгі грек тілінің метрео - өлшеу сөздерінен алынды.
Метрео түбірі халықаралық ғылыми лексиконда жаппай қолданылатын болды. Квали түбіріне қатысты орыс тілінде туынды сөздер (квалификация, квалифицировать және т.б.) жасалды және көптеген әлем елдерінде сапа мағынасын білдіреді. Мысалы, ағылшынша - quаlity (кволити), испанша - cualidad (квадидад:), французша - quаlitе (калите), итальянша - quаlitа (квалита), голландша - kwaliteit (квалитайт), немісше - quаlitаt (квалитет).
Сонымен, квалиметрия термині өте ыңғайлы: локальді және сапаны өлшеу түсінігің мазмұнын толық сипаттайды; әртүрлі тілде сөйлейтін адамдар үшін құрамдас бөліктері түсінікті; термин сипаттамасы кез келген туынды сөздерді жасауға мүмкіндік береді: мысалы, квалиметриямен айналысатын ғалым, зерттеуші - квалиметролог, сапаны өлшеу тұрғысынан бір пәнді зерттеуге тәсіл - квалиметриялық тәсіл және т.б. Термин логикалық байланысты түсініктер мен терминдер жүйесінің құрамдас бөлігі - мысалы, сапа туралы ғылым - квалиномия; сапаны өлшеу ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.