Мектепке дейінгі балалар шығармашылығы дамуының психологиялық жағдайлары

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 81 бет
Таңдаулыға:

Мектепке дейінгі балалар шығармашылығы дамуының психологиялық жағдайлары

Мазмұны

Кіріспе . . . 3

1. Бастауыш класс оқушыларының шығармашылық қабілетін қалыптастырудың теориялық негіздер . . .

Қабілеттің психологиялық мәні. . . .
Бастауыш класс оқушыларының психикалық даму ерекшеліктері . . .
Оқушының шығармашылық қабілетін дамыту жолдары . . .

2. Бастауыш класс оқушыларының шығармашылық қабілетінің дамуын эксперименталды зерттеу.

2. 1. Эксперименталды зерттеудің мақсаты, міндеттері, әдістемесі . . .

2. 2. Эксперименталдық зерттеулердің нәтижелерін сандық және сапалық талдау . . .

Қорытынды . . .

Әдебиет тізімі . . .

КІРІСПЕ

Зерттеудің өзектілігі. Әрбір қоғамның әлеуметтік - экономикалық даму деңгейі, сол қоғамдағы жеке адамның шығармашылық потенциалына байланысты. Олай болса, егеменді еліміз Қазақстанда шығармашылық жеке адамды дайындау қажеттігі туындап отыр. Қазіргі кезде қоғамдағы қарқынды өзгерістер жыл сайын жаңа өмір салтын құруда. Осыған орай, қоғамның жаңа талап-тілектері мен әлеуметтік сұранысын қамтамасыз ету мақсатында творчестволық тұрғыда ойлаушы, тәуелсіз жеке адамды, дербес шешім қабылдауға бейім ұрпақты тәрбиелеу - бүгінгі күнде аса маңызды мәселе болып отыр. Шығармашылық жеке адамды қалыптастыру педагогикалық психология ғылымының кейбір жақтарын жаңаша қарауды талап етеді.

Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңында білім беру жүйесінің жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған ролі атап көрсетілсе, осы заңның 41-бабында: «педагог қызметкерлер оқушылардың мемлекеттік білім беру стандартында көздеген деңгейден төмен емес білім, білік, дағды алуын қамтамасыз етуге, жеке шығармашылық қабілеттерінің көрінісін, дамуы үшін жағдай жасауға міндетті», - делінген (1) .

Қазіргі таңда жалпы білім беретін мектептердің дамуында жағымды өзгерістер және оқыту мен тәрбиелеу ісінің ұтымды жақтары ашылып жатқанымен, оқушылардың жеке басының шығармашылық жақтарына терең үңіле бермейміз.

Бастауыш мектеп оқушыларының оқу іс-әрекеті мен оқудан тыс уақытындағы іс-әрекетінде шығармашылық қабілетін дамыту - өскелең буынға тәлім-тәрбие берудегі күрделі психологиялық әрекет болып табылады. Шығармашылық қабілеттің дамуы оқушылардың интеллектісін дамытумен байланысты екендігін негізге ала отырып, оқу үрдісін тиімді ұйымдастырудың, іс-әрекеттің субъектісінің творчестволық сапалық ерекшеліктерінің, сабақ кезінде және сабақтан тыс кездерінде диагностикалық және творчестволық тапсырмаларды ұтымды қолданудың мәні зор. Қазіргі кезде мектептердегі білімдер жүйесінен бір дағдарыс кезеңдерін көруге болады. Мұның мәні - оқыту әдіс-тәсілдерінің жеткіліксіздігі емес немесе мектеп өмірін басқаша ұйымдастыру емес. Бүгінгі күннің негізгі талабы - білімді адамды әлемнің бүтіндей бейнесін қабылдай алатын, шығармашылық таныммен тікелей қатынас жасай алатын жаңаша ойлай алатын шығармашылық адамға айналдыру.

Балаларға әлемнің көп бейнелі жақтарын шығармашылық таным негізінде қабылдай алу қабілетін дамыту қажет /2/. Осының негізінде интеллектуалды, креативті (творчестволық қабілетті) ұрпақты тәрбиелеп оқыту, педагогикалық психологияның маңызды мәселелерінің бірі деп білеміз. Педагогикалық психология тұрғысынан шығармашылық іс-әрекетті зерттеу, соның бір тарауы шығармашылық қабілет мәселесі аса маңызды сұрақтардың бірі.

Әрбір жеке адамның шығармашылық қабілетінің дамуының жоғары жетістігі, тек сол адамның ғана жеке басының даму көрсеткіші емес, бұл қоғам дамуында да, өркендеуіне де едәуір әсер етеді.

Біз зерттеу жұмысымызда бастауыш мектеп кезеңін алып отырған себебіміз, шығармашылықты жеке адам ретінде дамуына бұл кезеңнің мәні зор. Сондай-ақ қабілетті балалардың шығармашылық потенциялын дамытуда оқыту жүйесіне бірқатар өзгерістер енгізу, оқыту үрдісін біршама жаңаша ұйымдастыруды да негізге алу қажет.

Бастауыш мектеп оқушыларының шығармашылық қабілетінің дамуы оқу барысын дұрыс ұйымдастырумен байланысты. Мектеп мұғалімдері көп жағдайда оқушылардың пәнге байланысты жаңа материалды дұрыс меңгеріп, сабақ үлгерімінің жақсы көрсеткіштеріне қанағаттанып қояды да, олардың айрықша, стандартты емес шешім қабылдауына, творчестволық белсенділігіне жағдай жасай бермейді.

Бастауыш мектеп оқушыларының қызығулары заттық әлеммен байланысты. Оларға тән жағдай үлкендерге бағдарлану, яғни оларға еліктеу, үлкендерді үлгі тұту ерекшеліктері педагог үшін күшті дамыту құралы болып табылады. Соның негізінде балалардың шығармашылық және интеллектуалды даму деңгейлері жоғарылап қана қоймайды, әрі олардың мінез-құлқындағы жағымды өзгерістер де жүзеге асырылады.

Қазақша оқитын бастауыш мектеп шәкірттерінің тұйықтық, жасқаншақтық қасиеттері, олардың бойындағы шығармашылық потенциалдарын үнемі жарыққа шығара бермейді. Олай болса, шығармашылық қабілеттің физиологиялық негізін сипаттауда әрбір бала белгілі бір нышанымен туылатындықтан, ал оның дамуы кейінгі дамытушылық жағдайларға байланыстылығын басшылаққа алу қажет болады.

Зерттеудің өзектілігі шығармашылық жеке адамды дамыту қажеттілігінен туындап отыр. Зерттеу жұмысы жеке адамның шығармашылық мүмкіншілігінің дамуы - креативті дамумен интеллектуалды дамудың байланысты екендігін, шығармашылық таным негізінде жеке бастық даму сапаларымен, объектіге деген творчестволық танымды тұтастық жүйесінде мәнді қабілеттер мен қажеттіліктерді таратуға бағытталған творчестволық іс-әрекеттің негізінде қарастыруды өзіне мақсат етіп қойды.

Зерттеудің мақсаты : Мектепке дейінгі балалардың шығармашылық қабілетінің дамуы мен интеллектуалды дамуының өзара байланысын және творчестволық танымдағы негізгі жеке бастық құрылымдардың байланысын ашу. Соның негізінде шығармашылық қабілетті дасытудың психологиялық ерекшеліктерін көрсету.

Зерттеу объектісі: Ақтөбе қаласындағы № 1 орта мектептің даярлық класы.

Мектепке дейінгі балалардың (5-6 жас) шығармашылық жеке адам ретінде даму процесі.

Зерттеу пәні. Оқыту процесінде мектепке дейінгі балалардың шығармашылық қабілетінің дамуы мен интеллектісінің даму динамикасы.

Зерттеу жұмысының негізгі болжамы . Жеке адамның шығармашылықты потенциалды дамуының бір белгісі - креативтіліктің дамуы интеллектуалды дамуға тәуелді болады, әрі шығармашылық іс-әрекетке деген орнықты мотивация дамиды.

Негізгі болжам жанама жорамалдармен нақтыланды:

креативтілік - жеткілікті түрде жоғары дамыған интеллект негізінде дамиды, жеке адамның интеллектуалды және шығармашылық қабілеттері (креативтілігі) өзара байланысты;
арнайы ұйымдастырылған оқу барысында объектіге деген шығармашылық таным сипаттамалары (синтездеуге деген бағдар тұтастық деңгейлері) неғұрлым жоғары болса, креативтілікте (шығармашылық қабілетте) соғұрлым жоғары болады.

Зерттеу мақсаты мен ұсынылған болжамдарға сәйкес төмендегідей міндеттер қойылды:

шығармашылық қабілет ұғымдарын теориялық және эмпирикалық тұрғыдан зерттеу;
мектепке дейінгі балалардың творчестволық мүмкіндіктерін дамытуға негіз болатын - «шығармашылық қабілетті» бала моделін жасау және шығармашылық жеке адамды тәрбиелеуші творчестволы ұстазды дамыту мақсатын көздеген оқу-практикалық жұмыстарын ұйымдастыру;
қазақ мектептеріндегі бастауыш мектеп оқушыларының интеллектуалды даму деңгейі мен творчестволық қабілетінің дамуын эксперименталды зерттеу;
шығармашылық қабілеттің нәтижелі болу белгілерінің бірі жеке адамның объектіге деген шығармашылық таным сиапттамаларын эмпирикалық зерттеу;
орыс тілдеріндегі шығармашылық және интеллектіні зерттеу тестерін қазақ бастауыш сынып оқушыларына арнайы арнып бейімдеу және нұсқау дайындау, оны қолданудың практикалық мүмкіншілігін бағалау. Соның көмегімен арнайы оқу жүйесін қалыптастырып, балалардың шығармашылық жеке адам ретінде дамуына ықпал ету.

Зерттеудің әдіснмалық және теориялық негізі. Шығармашылық қабілетті зерттеу мәселесіне Л. С. Выготскийдің, А. Н. Леонтьевтің, Б. М. Тепловтың іс-әрекеттік ықпал және адамды тұтастай жүйеде қарастыратын концепциялары, шығармашылық ойлаудың дамуы - оқушыларға дидактикалық ұйымдастырылған қарым-қатынаста белсенділікті тәрбиелеудің негізінде жүзеге асатындығы туралы Матюшкиннің концепциясы, творчество психологиясында жиі айтылып жүрген Л. Л. Гурова, Д. Б. Богоявленская тағы басқалардың жеке адамның когнитивті және жеке бастық аспектілерін арақатыстыру концепциялары, В. В. Давыдов, Н. А. Менчинскаяның проблемалық оқыту концепциясы, шығармасы - жеке адамның өздігінен дамуы дейтін гуманистік ықпалдары (К. Роджерс, А. Маслоу) негіз болды. Зерттеуге әдістемелік өзек болған еңбектер - Б. Г. Ананьев, В. С. Мерлин, П. Я. Пономарев, П. Торренс, Дж. Гильфорд, Дж. Рензулли, Э. Боно, Н. Н. Палагина, С. М. Жақыпов, Қ. Р. Рақымбеков, С. Қ. Бердібаева, М. О. Резванцева т. б. жұмыстары болды.

Зерттеу әдістері мен әдістемелері. Зерттеуге қойылған мақсаттарды шешу мен болжамдарды тексеруге бір-бірін толықтырушы және бірін-бірі тексеруші әдістер қолданылды: шығармашылық қабілет мәселесі бойынша еліміздегі және шетелдердегі әдебиеттерге теориялық талдау әдісі, зерттеудің ұйымдастырушылық әдісі ретінде салыстырмалы әдіс, шығармашылық қабілет пен интеллектінің даму деңгейін бағалауға арналған анықтаушы әдістері: Равен (А формасындағы) Д. Векслер, П. Торренс әдістемелері, жеке адамның дайын базалық ұғымдарда зерттейтін «Идеалды әрекетті бейнелейтін сана ерекшеліктері» әдістемесі (Н. И. Непомнящая, 1992) шығармашылық қабілеттің дамуын бақылау, талдауға байланысты әдістер: психологиялық эксперимент, бақылау, әңгімелесу, анкета. Зерттеу нәтижелерін математикалық-статистикалық өңдеу әдістері: Стьюденттің Т-критериясы, Спирменнің корреляциялық рангілеу коэфициенті, Пирсонның корреляциялық коэффициенті.

Зерттеудің практикалық құндылығы. Зерттеуден алынған нәтижелерді педагогикалық тәжірибеде қолдану шығармашылық жеке адамды қалыптастыру мүмкіндіктерінің тиімділігін жоғарылатады. Шығармашылық тапсырмалар мен ойындар мектеп тәжірибесінде балалардың мектепке даярлығын анықтауда және бастауыш мектеп оқушыларының шығармашылық жеке адам ретінде даму болашағын анықтауға қолдануға болады.

Зерттеудің нәтижесінің сенімділігі мен дәлелділігі балаларда шығармашылық қабілетті дамыту мәселесі бойынша теориялық талдаудың тереңдігі және көлемімен, экспериментті-психологиялық әдістемелер жиынтығын таңдауды негіздеумен, алынған мәліметтердің сандық және сапалық талдау жүйесінің өзара байланыстылығымен және стандартты математикалық - статистика әдістерін қолданумен қамтамасыз етілді.

Дипломдық жұмыстың құрылымы: Кіріспеден, екі тараудан, әдебиеттер тізімінен, қорытынды және қолданылған әдебиеттерден тұрады.

1. Бастауыш класс оқушыларында шығармашылық қабілетті қалыптастырудың теориялық негіздері

1. 1. Қабілеттің психологиялық мәні

Баланың шығармашылық қабілеттерін дамыту мәселесін талдау ең алдымен «қабілет» ұғымының мәнін терең түсініп алуды талап етеді.

Философияда «қабілеттерді» тұлғаның белгілі бір әрекетті орындауға жағдай жасайтын жеке ерекшеліктері дей келе олар қоғамдық-тарихи іс-әрекеттердің нәтижесінде қалыптасып, әрі қарай дамып отыратынын атап көрсетеді.

«Қабілет» ұғымына берілген психологиялық анықтамалар саны өте көп. «Қабілеттер» деп әрекеттің талаптарын қанағаттандыратын және үлкен жетістіктерге жеткізетін адамның қасиеттерінің синтезін атайды» (А. Н. Леонтьев) /3/.

«Қабілеттер» - білім алуға қажетті адамның психологиялық ерекшеліктері» - дейді А. В. Петровский /4/.

«Қабілет» - іс-әрекеттің белгілі бір түрін ойдағыдай, нәтижелі орындауында көрінетін адамның жеке қасиеті», - деп жазады академик Т. Тәжібаев /5/.

«Қабілеттер» - адамның іс-әрекеттің белгілі бір түрін орындай алу мүмкіндіктері» - деген де анықтама бар.

Психологтар қабілеттердің 2 түрлі деңгейі болатындығын дәлелдейді.

Репродуктивті (өнімсіз) - іс-әрекетті, не білімді берілген үлгі бойынша қабылдай, меңгере алу деңгейі.

Шығармашылық - жаңа нәрсе ойлап табуға бағытталған қабілеттер деңгейі.

Қабілеттердің даму мәселесін зерттей келе А. Н. Леонтьев/3/, А. В. Петровский/4/, В. А. Крутецкий/6/, Б. М. Теплов/7/, В. С. Шубинский/8/, М. Мұқанов/9/, Т. Тәжібаев/5/, Қ. Жарықбаев/10/ қабілеттер оқытусыз да дамитынын, бірақ онда ол ұзақ процеске айналатынын айтады. Американ психологы Э. Фромм 1959 жылы шығармашылыққа мынадай бастау ұғым беруді ұсынды: «Бұл таңдау мен таным қабілетті болу және қалыптан тыс жағдайларда шешім таба білу және жаңалық табуды көздеп, өз тәжірбесін жете түсіну қабілеті». Бұл анықтама шығармашылық барысын белсенді ететін процесстер мен сипаттамаларға көңіл аударылып, нәтиженің сапасы қалып қоятынын айта кету керек [10, 11 б. ] .

Американ психологы Э. Фромм 1959 жылы шығармашылыққа мынадай ұғым беруді ұсынды: «Бұл таңдау мен таным қабілетті болу және қалыптан тыс жағдайларда шешім таба білу және жаңалық табуды көздеп, өз тәжірбесін жете түсіну қабілеті». Бұл анықтама шығармашылық барысын белсенді ететін процесстер мен сипаттамаларға көңіл аударылып, нәтиженің сапасы қалып қоятынын айта кету керек.

Авторларда шығармашылық қабілет түрліше анықталады. Бұл анықтамалардың сан алуандылығына қарамай оларда ортақ нәрсе бар: шығармашылық қабілет ашқанмен тең анықталады. Д. Н. Морган 25 әртүрлі анықтаманы талдай келе ортақ нәрсе: жаңа, ерекше жаңаша нәрсе жасау деп көрсетеді [12, 16 б. ] .

Осылайша психологияда шығармашылық адамның белсенділік және жеке қызметінің нысаны ретінде анықталады, эксперимент жасайды, қоршаған ортаның түрін өзгертіп жаңа әрі бағалы нәрсе құрайды.

Бұл шығармашыл адамның өзі үшін де жаңалық болуы мүмкін. Мұндай жағдайда шығармашылық және тұлғалық болып табылады. Есепті шығарудың жаңа тәсілін тапқан мектеп окушысы жеке тұлғалық шығармашылық көрсеткен. Шығармашылық субъектінің жаңалығы болып табылса, онда жеке тұлғалық маңыз алғаны. Нақ осы қоғамдық маңызы бар шығармашылық қоғам мен елдің алға басу прогресін анықтайды. Сөйтіп, қоғамдық маңызды шығармашылық жеке шығармашылықтан туады.

Шығармашылық бастаманы жас кезден бастап дамыта беру қажет.

Шығармашылық ақыл - ойды дамытудың басты шартының бірі жаңа идеялар мен пікірлер туындауға қолайлы жағдай жасау болып табылады. Оның негізі балаларды психологиялық жағынан қорғату. Сын ескертпелер мен олардың ұсыныстарын, түкке тұрмайтын нәрсе сынау - баланың шығармашыл ойынбасып тастау болды. Мұғалім жалпы бақылау қызметін атқара жүріп, кеңесші және көмекші болуы қажет, ол балаларға шығармашылық процесті жеке өзі құруға мүмкіндік беруі жөн.

Қабілет - бір іс - әрекетті орындаудағы тұлғаның жеке дара қасиеті. Сонымен қатар, белгілі бір іс - әрекетті берілген уақыт ішінде жүзеге асыруға мүмкіндік беретін сапалар, мүмкіндік, білік, тәжірибе, шеберлік, талант және т. б. Мұның мәнісі - адам міндетті тап қазір орындауы керек. Бұдан арғы жаттығулардың қажеті болмайды. Осылайша қабілеттілік пен жарамдылық арасындағы айырмашылық сараланады. Қабілеттілік дегеніміз - жеке адамның қайсыбір іс - әрекетті орындауға дайын болуы: жарамдылық - қайсыбір іс-әрекетті орындау үшін бар әлеуетті немесе қабілеттілікті дамытудың белгілі бір деңгейіне жету мүмкіндігі [7, 97 б. ] .

Қабілеттілік - біріншіден, белгілі бір өнімді іс - әрекетті табысты орындаудың шарты болатын тұлғаның индивидуалдық - психологиялық ерекшеліктері. Қабілеттілік тұлғаның жалпы бағыттылығы мен адамның белгілі бір қарекетке бейімділігінің орнықтылығымен тығыз байланысты. Түрлері: жалпы қабілеттілік және арнайы қабілеттіліктің даму деңгейі талант, дарын ұғымдарымен байланысты. Қабілеттілік - табиғи дарындылық, қандай да бір әрекетті жасауға ептілік. Қабілеттілік берілген уақытқа сай белгілі бір әрекетті жасауды мүмкін ететін сапа, ептілік, икемділік, тәжірибе, шеберлік, талант және т. б. Қабілеттілік пен жарамдылық ұғымын ажырата білу керек. Қабілеттілік жеке адамның әрекетті орындауға дайындығы. Жарамдылық іс-әрекетті орындайтын әлеуетті немесе қабілетті дамытудың белгілі бір деңгейіне жету.

Екіншіден, тұлғаның белгілі бір өнімді іс - әрекетті табысты орындауының шарты болып табылатын даралық - психологиялық ерекшеліктері: қабілеттілік - адамның ақыл - ой өзгешеліктерінің жеке қасиеттерін көрсететін, кез - келген адамнан табылатын қасиет. Қабілеттіліктің ойдағыдай дамуы адамда тиісті білім жүйесінің икемділік пен дағдының болуына байланысты. Мысалы, мектеп балаларында техникалық қабілеттіңойдағыдай дамуы үшін техниканың конструкциялардың құрылысын оны іс жүзінде дайындауды үйрету қажет. Баланың қабілетін дұрыс байқап, онымен санасып отыру - мұғалімдердің маңызды міндеттерінің бірі. Қабілеттілік негізінен екіге бөлінеді: адамның ақыл - ой ерекшеліктерінің жеке жақтарын көрсететін қабілет жалпы қабілет деп аталады. Ақылдың оралымдылығы мен сыншылдығы, зейіндік пен бақылағыштығы, зерелік пен тапқырлық т. б. Осы сияқты ақыл - ой әрекетінде көрінетін ерекшеліктер жалпы қабілетке жатады. Іс - әрекеттің жеке жақтарынан көрініп, оның нәтижелі орындалуына мүмкіндік беретін қабілетті арнаулы қабілеттілік дейді. Бұған суретшінің, актердің, музыканттың және т. б. қабілеті жатады. Адамның қабілеттілігі қоғамның дамуына, оның әлеуметтік сипатына байланысты дамиды.

Үшіншіден, еңбек процесіндегі адамның жеке бастық икемділік, іскерлік қасиеті. Баланың қасиетін оқуда, ойында өнер түрлеріне қатынаста анықтауға болады. Бірсыпыра педагогтар мен психологтар бала қабілетін зерттей келіп, оны үш түрлі аспектіде қарастырады. Мысалы, қабілеттілік жөнінде көптеген авторлар анықтама берді. Педагог-ғалым Н. В. Кузьмина оқу материалын баланың игеруіне құра отырып, олардың жеке бастық ерекшеліктері мен жас ерекшелігін ескере отыруды ұсынса, кейбір педагогтар іске ұйымдастыру арқылы оқушының қабілетін жетілдіруге болады деп қарайды. Ал педагог - ғалымдардың енді бір тобы қабілеттілікті сынып ұжымы мен жеке қарым - қатынасы арқылы оқушының сабақ процесінде қалыптастырып жетілдіруге болады деп есептейді. Ф. Гальтов, Кокс, Р. Кеттел, Вольтер және т. б. шетелдік ғалымдар қабілеттілікті тұқым қуалаушылық деп қарап, тәрбиедегі ортаның, тәрбиенің өзінің ішкі белсенділігінің ролін жоққа шығарады. Шығармашылық психологиясы - адамдардың ғылым, әдебиет, музыка, бейнелеу және сахналық өнер, өнертапқыштақ және рационализаторлық салаларындағы шығармашылық қызметін психологиялық зерттеулер саласы. Шығармашылық психологиясының әдістемелік негізі - тарихилық принципі. Шығармашылық психологиясының ерекше бір тарауын балалардың шығармашылық қызметін зерттеу құрайды. тән сипатты проблемасына елестетудің, ойланудың, интуицияның, шабыттың, жағдаяттан үстем белсенділігінің шығармашылық процесте көрінетін индивидуалдылық - психологиялық ерекшеліктердің рөлін зерттеу (қабілеттілік, талант, данышпандылық және т. б. ), тұлғаның шығармашылық ұжымға кіруімен байланысты, оған осы жағдайдың ықпалын, шығармашылық белсенділікті күшейтетін факторларды (топтық пікір - сайыс, кейбір психофармологиялық құралдыр және т. б. ) зерделеу жатады [12, 17-19 б. ] .

« Қабілет» деген психологиялық ұғымды күнделікті өмірде жиі қолданамыз. Қабілет адамның іс - әрекетінің белгілі - бір түріне, өнер саласының біріне жарамдылығын жақсы көрсете алады. Белгілі - бір істі үздік орындауға мүмкіндік беретін адамның әртүрлі жеке қасиеттерінің қиысып келуі, яғни адам қасиеттерінің синтезін «қабілет» деп атаймыз.

Қабілеттің дамуы оны қажет ететін қызмет саласында және әрекетке үйрену үстінде көрініп отырады. Қабілеттіліктің ойдағыдай дамуы адамның тиісті білім жүйесінің, икемділік пен дағдының болуына байланысты болады. Мәселен, адамда қандай да бір қабілеттің дамуы үшін ол сол қабілеті бар саланы жетік оқып, не түсініп біліп, икемділігі артып, дағдысы көбейе түссе, оның қабілеті де ойдағыдай дамып отырады.

Қабілет негізінен екіге бөлінеді: адамның ақыл - ой өзгешеліктерінің жеке қасиеттерін көрсететін, кез - келген адамнан табылатын қабілет «жалпы қабілет». Ақылдың орамдылығы мен сыншылдылығы, материалды есте тез сақтау, зейінділік, зеректік пен тапқырлық т. б. жалпы қабілеттің көрінісі болып келеді.

Іс - әрекеттердің жеке салаларында ғана көрініп, оның нәтижелі орындалуына мүмкіндік беретін қабілетті «арнаулы қабілет» деп атайды. Бұған суретші, музыкант, актер, спортсменнің, т. б. қасиеттерін жатқызуға болады. Сонымен қатер соңғы кездерде кейбір зерттеушілер қабілеттің Үшінші түрі деп практикалық іске қабілеттілікті санап жүр. Бұған ұйымдастырушылық, педагогтық, т. б. қабілеттерді жатқызады. Қабілеттердің осы түрлері іс - әрекеттердің басты саласына (ғылым, өнер, практика) орайлас бөлінеді. Адамның қабілетінің дамуы, қоғамның дамуы оның әлеуметтік сипатына байланысты болып отырады.

Сонымен қатар адамдардың әрекеттің бір түрімен айналысатын бейімділік байқалады. Бейімділік пен қабілет көп жағдайда бірге болады. Себебі адамның бір нәрсеге қабілеттілігі оның бейімділігіне орай қалыптасады.

«Бейімділік» - адамның белгілі - бір әрекетпен айналысуға бет бұрысы, көңілі аууы, оянып келе жатқан қабілеттің алғашқы белгісі. Сонымен қатар бейімділік әрекеттің бір саласына (сурет, музыка, спорт, т. б. ) әдістенушілікті көрсетеді.

Қабілет саласындағы дара айырмашылықтар да сан алуан болып келеді. Қандай болмасын әрекетті сапалы етіп орындау үшін кейде бірнеше қабілеттің жиынтығы керек болады. мысалға мұғалімдерге ұйымдастырушылықпен қатар бақылағыштық, ақыл - ой ерекшеліктерінің белсенділігімен қатар сөйлеу шеберлігі, зейін қойғыштық т. б.

Сонымен қатар адам қабілетінің әр қилы болып келуі сигнал жүйенің ерекшелігіне де байланысты.

Бастауыш кластарда мұғалім оқушылардың оқуға ынтасын тәрбиелеу арқылы олардың қабілеттерінің дамуына кең жол ашады. Мұғалім алғашқы күннен бастап оқушының ыждағаты мен бейімділігін, оның қолынан не істеу келетіндігін, оқу мен еңбекке ұқыптылығы қандай екендігін есепке алып, оқу процесін осы негізге орайластыра жүргізгені дұрыс.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.