Отбасындағы әйелдердің көрген зомбылықтарының психологиялық ерекшеліктері
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 4
1 ӘЙЕЛДЕР ҚАРЫМ . ҚАТЫНАСЫНДАҒЫ ҮЙДЕГІ ЗОРЛЫҚ . ЗОМБЫЛЫҚ ПРОБЛЕМАСЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕК ... ... ... 7
1.1 Әйелдер қарым . қатынасының зорлық . зомбылық түсінігі және оның түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.2 Жанұя ұғымы, оның құрылымы мен функциясы ... ... ... ... ... ... ... ... . 18
1.3 Үйдегі зорлық . зомбылықтың пайда болу себептері ... ... ... ... ... ... . 35
2 ҮЙДЕГІ ЗОРЛЫҚ . ЗОМБЫЛЫҚ ПРОБЛЕМАЛАРЫНЫҢ ЭКСПЕРИМЕНТАЛДЫ ЗЕРТТЕУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
2.1Үйдегі зорлық . зомбылыққа душар болған психологиялық ерекшеліктерді зерттеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 38
2.2 Эксперименталды зерттеулердің нәтижелерін талдау ... ... ... ... ... ...
2.3 Алынған мәліметтерді талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 51
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 53
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 55
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 58
1 ӘЙЕЛДЕР ҚАРЫМ . ҚАТЫНАСЫНДАҒЫ ҮЙДЕГІ ЗОРЛЫҚ . ЗОМБЫЛЫҚ ПРОБЛЕМАСЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕК ... ... ... 7
1.1 Әйелдер қарым . қатынасының зорлық . зомбылық түсінігі және оның түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.2 Жанұя ұғымы, оның құрылымы мен функциясы ... ... ... ... ... ... ... ... . 18
1.3 Үйдегі зорлық . зомбылықтың пайда болу себептері ... ... ... ... ... ... . 35
2 ҮЙДЕГІ ЗОРЛЫҚ . ЗОМБЫЛЫҚ ПРОБЛЕМАЛАРЫНЫҢ ЭКСПЕРИМЕНТАЛДЫ ЗЕРТТЕУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
2.1Үйдегі зорлық . зомбылыққа душар болған психологиялық ерекшеліктерді зерттеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 38
2.2 Эксперименталды зерттеулердің нәтижелерін талдау ... ... ... ... ... ...
2.3 Алынған мәліметтерді талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 51
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 53
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 55
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 58
Зерттеу жұмысының өзектілігі: Үйдегі зорлық – зомбылық және жанұядағы зорлық – зомбылық жиі өлімге алып келетін, барлық қоғамдық қатарларға тән жарияланған проблема. Жанұядағы зорлық – зомбылық көбіне сырт көзге көріне бермейді, бірақ жәбірленуші бұдан физикалық, эмоциялық және финанстық қарым – қатынастан әлсірейді. Жанұяның бұзылу қаупі төнеді, бұл жағдайда оның барлық мүшелері қатер шегеді, әсіресе балалары. Біз өз жанұямызда сенімді жерде стрестерден және қатуіп – қатерден жасырына алатынымыз туралы ойлағымыз келеді. Үйден тыс жердегі қатерден құтылу үшін біз өзіміз жақсы көретін адамдардан қорғаныс табуға сенеміз. Бірақ жанұялық тыныштықты игеру кейбір адамдарға орындалмайтын жағдай болып келеді. Яғни олардың жақындары қорғаушы емес қауіп төндіруші болып келеді. Ерлі – зайыптылар арасындағы соқтығыс, балалармен қатаң қарым – қатынаста болу және кәрілерді ұрып – соғулар жанұядағы зорлық – зомбылықтың қала көшелеріндегідей болып кеткендігін көрсетеді. Бұл проблемаға деген қарым – қатынастың әлі күнге дейін бір социумы бар. Қоғамдық санада жанұядағы зорлық – зомбылық проблемасы «арнайы жағдайдағы қорқыныштың» трансформаланған фермасы ретінде көрсетіледі. Жанұядағы зорлық – зомбылық кез – келген елді мекендерде және кез-келген қатаң адамдарда болады. Қазіргі кезде зерттеушілер оны қоғамдық сананың жағдайсыз мифі деп санайды. Зорлық – зомбылық жағдайы бар жанұяларда да болады. Зорлық – зомбылық әртүрлі танымдық сферасына әсерін тигізуі мүмкін: мысалы аппетиттің, түстің бұзылуы; алкогольды, наркотикті қолдану, мінез – құлықта травмалық әрекеттерді көрсету, өзін жазалауға тырысу. Көбінесе соматикалық бұзылудың, арыздардың көп болуы. Зорлық – зомбылықтан кейін пайда болатын бұзылыстар адамды жеке тұлға өзгерістеріне алып келетін, адамгершілік функциясына әсер етеді.[1]
Осы зорлық – зомбылықтар болашақта әсер ету арқылы жалғасына алып келеді.
Психологиялық зорлық – зомбылықтың проблемасы соңғы 30 жылда әлемдік психологтармен зерттелген кеңейтілген. (Д.Левинсон, Ж.Кабрин, Д.Финкелхорн, К.Брун, Э.Миллер). Отандық ғылымдарда берілген проблемаларды салыстырғанда жас (Сафронова Т.Я., Соколова Е.Т., Цимбал Е.И. т.б.) Зорлық – зомбылықтың барлық маңызды актуалдығына қарамастан пайда оның жалғыз түрде теориялық және зерттеу парадигмалары да жоқ, толық терминологиялық аппараты да құрастырылған жоқ. (Каган В.Е. т.б.). Қазақстандық психолог-ғалымдар С.М.Жакупов, Шерьязданова.[2]
Зерттеу мақсаты: жанұяда зорлық – зомбылық көрген әйелдердің психологиялық ерекшеліктерін зерттеу.
Дипломдық жұмыстың мақсаты келесідей тапсырманың шешілуіне көмектеседі:
1. Жанұяда зорлық – зомбылыққа душар болған әйелдердің мәселелерінің теориялық аспектілерін зерттеу.
2. Жанұяда пайда болатын зорлық – зомбылықтың
3. Механизмдерін, заңдылықтарын зерттеу.
4. Зорлық – зомбылыққа көрген әйелдердің психологиялық ерекшеліктерінің көріністері.
Осы зорлық – зомбылықтар болашақта әсер ету арқылы жалғасына алып келеді.
Психологиялық зорлық – зомбылықтың проблемасы соңғы 30 жылда әлемдік психологтармен зерттелген кеңейтілген. (Д.Левинсон, Ж.Кабрин, Д.Финкелхорн, К.Брун, Э.Миллер). Отандық ғылымдарда берілген проблемаларды салыстырғанда жас (Сафронова Т.Я., Соколова Е.Т., Цимбал Е.И. т.б.) Зорлық – зомбылықтың барлық маңызды актуалдығына қарамастан пайда оның жалғыз түрде теориялық және зерттеу парадигмалары да жоқ, толық терминологиялық аппараты да құрастырылған жоқ. (Каган В.Е. т.б.). Қазақстандық психолог-ғалымдар С.М.Жакупов, Шерьязданова.[2]
Зерттеу мақсаты: жанұяда зорлық – зомбылық көрген әйелдердің психологиялық ерекшеліктерін зерттеу.
Дипломдық жұмыстың мақсаты келесідей тапсырманың шешілуіне көмектеседі:
1. Жанұяда зорлық – зомбылыққа душар болған әйелдердің мәселелерінің теориялық аспектілерін зерттеу.
2. Жанұяда пайда болатын зорлық – зомбылықтың
3. Механизмдерін, заңдылықтарын зерттеу.
4. Зорлық – зомбылыққа көрген әйелдердің психологиялық ерекшеліктерінің көріністері.
1. Алешина Ю.Е. Цикл развития семьи: исследования и проблемы // Вестник МГУ.Сер.14.Психология. – 2000. 125c
2. Алешина Ю.Е. Гозман Л.Я., Дубовская Е.М. Социально-психологические методы исследования супружеских отношений: 45c
3. Атаманчук Г.А. Межличностные отношения как предмет философского исследования // Проблемы философии- Киев, 2001. – 226c
4. Баз Л.Л. Способ оценки особенностей взаимодействия в диаде (на примере решения супругами совместной задачи). // психологический журнл. – 1999. – Т.16 N4.
5. Бейкер К. Теория семейных систем М.Боуена // Вопросы психологии. – 2003. – N6.160c
6. Берковец Л. Агрессия: причины, последствия и контроль - Спб: прайм-еврознак, 2001г.(секреты психологии) 300c
7. Бодалев А.А. Проблемы гуманизации межличностного общения и основные направления их психологического изучения // Вопросы психологии. – 1999 – N6 280c
8. Бодалев А.А. Столин В.В. Общая психодиагностика. М., 2004. 360c
9. Бурлачук Л.Ф., Морозов С.М. Словарь – справочник по психодиагностике – Спб, Питер ком, 1999г. (мастера психологии) 120c
10. Бэрон Р., Ричардсон Д. Агрессия-Спб: Питер 2005г, (серия: Мастера психологии). 90c
11. Волкова А.Н., Трапехникова Т.М. Методические приемы диагностики супружеских отношений // Вопросы психологии. – 2001. – N5.65c
12. Дэвид Фримен: «Техники семейной психотерапии» - Спб, Питер, 2001г (серия: Практикум по психотерапии) 89c
13. Джеймс М. Брак и любовь. – М, 2003.222c
14. Джеймс М., Джонгвард Д. Рожденные выигрывать. Трансакционный анализ с гельштатупражнениями: Пер. С англ. – М., 2001
15. Дукаревич М.З. практикум по психодиагностике. Психодиагностикамотивации и саморегуляции. – М., 1990. Психология человеческой агрессивности. (Состав. К.В. Сельченок – Харвест, М.АСТ.2001г). 99c
16. Дружинин В.Н. Экспериментальная психология Уч.пособие – М.инфра –М, 2004г.
17. Дети России: Насилие и защита. Материалы Всероссийской научно – практической конференции. М.РИПКРО,1997г.
18. Ильина С.В. К проблеме влияния насилия, пережитого в детстве на формирование личностных растройств М.1997г 199c
19. Кон И.С. Введение в сексологиюМ. Медицина, 1989г 220c
20. Левкович В.П., Зуськова О.Э. Методика диагностики супружеских отношений. // Вопросы психологии. – 2007.- N4 400c
21. Лийк К., Нийт Т. Интимность и взаимоотношения в семье // Человек, общение и жилая среда.-Таллинн, 2006. 322c
22. Мир человека. Хрестоматия (под ред. А.Ф.малышевского, М.: интерпракс, 2003г.) 123c
23. Навайтис Г.А. Опыт психологического консультирования супружеских конфликтов // Психологический журнал.- 2003. – Т.4, N3 56c
24. Насилие в отношении женщин в Казахстане Журнал, Алматы, 2000г. 89c
25. Орлов А.В. Психологическое насилие в семье – определение, аспекты, основные направления оказания психологической помощи М,2007г. 20c
26. Пайнс Э., Маслач К. Практикум по социальной психологии, - СПб, Изд-во Питер.2000г 74c
27. Программа правовых инициатив для стран Центральной и Восточной Европы американской ассоциации юристов. «насилие в отношении женщин» 96c
28. Петровский А.В., Ярошевский М.Г. «Основы теоретической психологии» Инфра-М, 2000г 350c
29. Психология человеческой агрессивности (состав. К. В. Сельченок – харвест, М.АСТ,2001) 274c
30. Руководство по предотвращению насилия над детьми (под ред. Н. К. Асановой – М.: Владис, 2001г.) 123c
31. Слободчиков В.И., Исаев И. Основы психологической антропологии человека. Введение в психологию субъективности. Учебное пособие для ВУЗов- М. Школа пресс, 2000г. 59c
32. Словарь практического психолога (состав. С. Ю. Головин – Минск, Харвест, 2004г.) 190c
33. Спецпрактикум по социальной психологии. – М.: Изд-во МГУ, 2001. 200c
34. Тарабрина Н.В. Практикум по психологии посттравматического стресса.- Спб: Питер, 2001г, (серия Практикум по психологии).
35. Ушаков Г.К. Пограничные нервно-психические расстройства, М.2003г.
36. Циркин С.Ю. Справочник по психологии и психиатрии детского и подросткового возраста. Спб, Изд-во Питер, 1999г.
37. Черепанова Е.М. Психологический стресс, помоги себе и ребенку, -М.: Академия, 1997г. 285c
38. Черников А.Н. Интегративный подход в диагностике М,1997г.299c
39. Эйдемиллер Э.Г., Александрова Н.В., Юстицкичс В. «Семейная психотерапия» Спб-Питер, 2000г. (Хрестоматия) 125c
40. Лийк К., Нийт Т. Интимность и взаимоотношения в семье // Человек, общение и жилая среда.-Таллинн, 1986. 78c
41. Мир человека. Хрестоматия (под ред. А.Ф.малышевского, М.: интерпракс, 1993г.) 52c
42. Навайтис Г.А. Опыт психологического консультирования супружеских конфликтов // Психологический журнал.- 1983. – Т.4, N3 93c
43. Насилие в отношении женщин в Казахстане Журнал, Алматы, 2000г.
44. Орлов А.В. Психологическое насилие в семье – определение, аспекты, основные направления оказания психологической помощи М,1997г. 56c
45. Пайнс Э., Маслач К. Практикум по социальной психологии, - СПб, Изд-во Питер.2000г 78c
46. Программа правовых инициатив для стран Центральной и Восточной Европы американской ассоциации юристов. «насилие в отношении женщин Петровский А.В., Ярошевский М.Г. Основы теоретической психологии»Инфра-М, 1998г 111c
2. Алешина Ю.Е. Гозман Л.Я., Дубовская Е.М. Социально-психологические методы исследования супружеских отношений: 45c
3. Атаманчук Г.А. Межличностные отношения как предмет философского исследования // Проблемы философии- Киев, 2001. – 226c
4. Баз Л.Л. Способ оценки особенностей взаимодействия в диаде (на примере решения супругами совместной задачи). // психологический журнл. – 1999. – Т.16 N4.
5. Бейкер К. Теория семейных систем М.Боуена // Вопросы психологии. – 2003. – N6.160c
6. Берковец Л. Агрессия: причины, последствия и контроль - Спб: прайм-еврознак, 2001г.(секреты психологии) 300c
7. Бодалев А.А. Проблемы гуманизации межличностного общения и основные направления их психологического изучения // Вопросы психологии. – 1999 – N6 280c
8. Бодалев А.А. Столин В.В. Общая психодиагностика. М., 2004. 360c
9. Бурлачук Л.Ф., Морозов С.М. Словарь – справочник по психодиагностике – Спб, Питер ком, 1999г. (мастера психологии) 120c
10. Бэрон Р., Ричардсон Д. Агрессия-Спб: Питер 2005г, (серия: Мастера психологии). 90c
11. Волкова А.Н., Трапехникова Т.М. Методические приемы диагностики супружеских отношений // Вопросы психологии. – 2001. – N5.65c
12. Дэвид Фримен: «Техники семейной психотерапии» - Спб, Питер, 2001г (серия: Практикум по психотерапии) 89c
13. Джеймс М. Брак и любовь. – М, 2003.222c
14. Джеймс М., Джонгвард Д. Рожденные выигрывать. Трансакционный анализ с гельштатупражнениями: Пер. С англ. – М., 2001
15. Дукаревич М.З. практикум по психодиагностике. Психодиагностикамотивации и саморегуляции. – М., 1990. Психология человеческой агрессивности. (Состав. К.В. Сельченок – Харвест, М.АСТ.2001г). 99c
16. Дружинин В.Н. Экспериментальная психология Уч.пособие – М.инфра –М, 2004г.
17. Дети России: Насилие и защита. Материалы Всероссийской научно – практической конференции. М.РИПКРО,1997г.
18. Ильина С.В. К проблеме влияния насилия, пережитого в детстве на формирование личностных растройств М.1997г 199c
19. Кон И.С. Введение в сексологиюМ. Медицина, 1989г 220c
20. Левкович В.П., Зуськова О.Э. Методика диагностики супружеских отношений. // Вопросы психологии. – 2007.- N4 400c
21. Лийк К., Нийт Т. Интимность и взаимоотношения в семье // Человек, общение и жилая среда.-Таллинн, 2006. 322c
22. Мир человека. Хрестоматия (под ред. А.Ф.малышевского, М.: интерпракс, 2003г.) 123c
23. Навайтис Г.А. Опыт психологического консультирования супружеских конфликтов // Психологический журнал.- 2003. – Т.4, N3 56c
24. Насилие в отношении женщин в Казахстане Журнал, Алматы, 2000г. 89c
25. Орлов А.В. Психологическое насилие в семье – определение, аспекты, основные направления оказания психологической помощи М,2007г. 20c
26. Пайнс Э., Маслач К. Практикум по социальной психологии, - СПб, Изд-во Питер.2000г 74c
27. Программа правовых инициатив для стран Центральной и Восточной Европы американской ассоциации юристов. «насилие в отношении женщин» 96c
28. Петровский А.В., Ярошевский М.Г. «Основы теоретической психологии» Инфра-М, 2000г 350c
29. Психология человеческой агрессивности (состав. К. В. Сельченок – харвест, М.АСТ,2001) 274c
30. Руководство по предотвращению насилия над детьми (под ред. Н. К. Асановой – М.: Владис, 2001г.) 123c
31. Слободчиков В.И., Исаев И. Основы психологической антропологии человека. Введение в психологию субъективности. Учебное пособие для ВУЗов- М. Школа пресс, 2000г. 59c
32. Словарь практического психолога (состав. С. Ю. Головин – Минск, Харвест, 2004г.) 190c
33. Спецпрактикум по социальной психологии. – М.: Изд-во МГУ, 2001. 200c
34. Тарабрина Н.В. Практикум по психологии посттравматического стресса.- Спб: Питер, 2001г, (серия Практикум по психологии).
35. Ушаков Г.К. Пограничные нервно-психические расстройства, М.2003г.
36. Циркин С.Ю. Справочник по психологии и психиатрии детского и подросткового возраста. Спб, Изд-во Питер, 1999г.
37. Черепанова Е.М. Психологический стресс, помоги себе и ребенку, -М.: Академия, 1997г. 285c
38. Черников А.Н. Интегративный подход в диагностике М,1997г.299c
39. Эйдемиллер Э.Г., Александрова Н.В., Юстицкичс В. «Семейная психотерапия» Спб-Питер, 2000г. (Хрестоматия) 125c
40. Лийк К., Нийт Т. Интимность и взаимоотношения в семье // Человек, общение и жилая среда.-Таллинн, 1986. 78c
41. Мир человека. Хрестоматия (под ред. А.Ф.малышевского, М.: интерпракс, 1993г.) 52c
42. Навайтис Г.А. Опыт психологического консультирования супружеских конфликтов // Психологический журнал.- 1983. – Т.4, N3 93c
43. Насилие в отношении женщин в Казахстане Журнал, Алматы, 2000г.
44. Орлов А.В. Психологическое насилие в семье – определение, аспекты, основные направления оказания психологической помощи М,1997г. 56c
45. Пайнс Э., Маслач К. Практикум по социальной психологии, - СПб, Изд-во Питер.2000г 78c
46. Программа правовых инициатив для стран Центральной и Восточной Европы американской ассоциации юристов. «насилие в отношении женщин Петровский А.В., Ярошевский М.Г. Основы теоретической психологии»Инфра-М, 1998г 111c
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік мемлекеттік университеті
Танатарова А.
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Отбасындағы әйелдердің көрген зомбылықтарының психологиялық ерекшеліктері
Орындаған Танатарова А.
Ғылыми жетекшісі
Пс.ғ.к., доцент Карабалина А.А.
Ақтөбе, 2015
Бекітемін
Кафедра меңгерушісі
пс.ғ.қ,доцент
_______А.А.Карабалина
10_ _____05___2015ж.
Диплом жұмысын орындау
ТАПСЫРМАСЫ
Студент Таңатарова А.
Жұмыстың тақырыбы Отбасындағы әйелдердің көрген зомбылықтарының психологиялық ерекшеліктері
Жұмыстың аяқталу уақыты: 10.05.2015.
Жұмыстың шығыс мәліметтері________________________ ______________
Диплом жұмысында қарастырылуы тиіс сұрақтар тізімі немесе қысқаша мазмұны:
1.Әйелдер қарым - қатынасының зорлық - зомбылық түсінігі және оның түрлері
2.Жанұя ұғымы, оның құрылымы мен функциясы
3.Үйдегі зорлық - зомбылықтың пайда болу себептері
Ұсынылатын негізгі әдебиеттер
1. Алешина Ю.Е. Цикл развития семьи: исследования и проблемы Вестник МГУ.Сер.14.Психология. - 1987. 125c
2. Алешина Ю.Е. Гозман Л.Я., Дубовская Е.М. Социально-психологические методы исследования супружеских отношений: 45c
3. Атаманчук Г.А. Межличностные отношения как предмет философского исследования Проблемы философии- Киев, 1989. - 226c
4. Баз Л.Л. Способ оценки особенностей взаимодействия в диаде (на примере решения супругами совместной задачи). психологический журнл. - 1995. - Т.16 N4.
5. Бейкер К. Теория семейных систем М.Боуена Вопросы психологии. - 1991. - N6.160c
6. Берковец Л. Агрессия: причины, последствия и контроль - Спб: прайм-еврознак, 2001г.(секреты психологии) 300c
7. Бодалев А.А. Проблемы гуманизации межличностного общения и основные направления их психологического изучения Вопросы психологии. - 1989 - N6 280c
8. Бодалев А.А. Столин В.В. Общая психодиагностика. М., 1990. 360c
9. Бурлачук Л.Ф., Морозов С.М. Словарь - справочник по психодиагностике - Спб, Питер ком, 1999г. (мастера психологии) 120c
10. Бэрон Р., Ричардсон Д. Агрессия-Спб: Питер 1997г, (серия: Мастера психологии). 90c
11. Волкова А.Н., Трапехникова Т.М. Методические приемы диагностики супружеских отношений Вопросы психологии. - 1985. - N5.65c
12. Дэвид Фримен: Техники семейной психотерапии - Спб, Питер, 2001г (серия: Практикум по психотерапии) 89c
Тапсырма берілген күн: 03.09.2014ж
Ғылыми жетекшісі _________ Карабалина А.А.
Тапсырманы орындауға алушы студент ________ Таңатарова А
Бекітемін
Кафедра меңгерушісі
пс.ғ.қ,доцент
_______А.А.Карабалина
__ __________2015ж.
Диплом жұмысының күнтізбелік жұмыс кестесі
Диплом жұмысының тақырыбы Отбасындағы әйелдердің көрген зомбылықтарының психологиялық ерекшеліктері
Студенттің аты-жөні Таңатарова А.
№
Жұмыс кезеңінің негізгі мазмұны
Орындалу мерзімі
1
Зерттеу пәнін анықтау
Қыркүйек
2
Кітапхана қорымен және электронды ресурстармен танысу
Қыркүйек
3
Жұмыстың құрылымын анықтау
Қазан
4
Диплом жұмысының тақырыбын бекіту
Қарашаның соңғы - желтоқсанның алғашқы он күндіктері
5
Құжаттар мен дерексөздерін жинау және оқу
Қыркүйек-қаңтар
6
Тәжірибе жүргізу материал жинау, бар материалды саралау
Желтоқсан-сәуір
7
Жеке бөлімдерді жазу
Шолу - желтоқсан
1-б. - қаңтар
2-б. - ақпан
3-б. - наурыз
8
Жұмыстың жалпы тұжырымдарын анықтау
Наурыз
9
Баяндама текстінің тезисін жазу
Наурыз
10
Атауын, мақсатын негізгі міндеттерін және тұжырымдарға сәйкестігін нақтылау жұмыс мәтінінің жоба нұсқасын дайындау және жетекшіге ұсыну
Наурыз
Сәуір
11
Түзету енгізу
Сәуір
12
Жұмысты безендіру
Сәуір
13
Кафедрада диплом жұмысын алдын-ала қорғауын өткізу
Сәуір
14
Студенттер конференциясына баяндамамен қатысу
Жыл бойы
15
Жұмысты кафедраға тапсыру
қорғаудан он күн бұрын
Ғылыми жетекшіі _____________ Карабалина А.А.
Студент ________________ Таңатарова А.
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік мемлекеттік университеті
Қорғауға жіберілді
_______кафедраcының меңгерушісі
____________Карабалина А.А.
_10_ ______05________2015 ж.
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Тақырыбы: Отбасындағы әйелдердің көрген зомбылықтарының психологиялық ерекшеліктері
5В050300 - Психология мамандығы
Орындаған Танатарова А.
Ғылыми жетекшісі
пс.ғ.к., доцент Карабалина А.А.
Ақтөбе, 2015
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1 ӘЙЕЛДЕР ҚАРЫМ - ҚАТЫНАСЫНДАҒЫ ҮЙДЕГІ ЗОРЛЫҚ - ЗОМБЫЛЫҚ ПРОБЛЕМАСЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕК ... ... ... 7
1.1 Әйелдер қарым - қатынасының зорлық - зомбылық түсінігі және оның түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 7
1.2 Жанұя ұғымы, оның құрылымы мен функциясы ... ... ... ... ... ... .. ... ... 18
1.3 Үйдегі зорлық - зомбылықтың пайда болу себептері ... ... ... ... ... ... . 35
2 ҮЙДЕГІ ЗОРЛЫҚ - ЗОМБЫЛЫҚ ПРОБЛЕМАЛАРЫНЫҢ ЭКСПЕРИМЕНТАЛДЫ ЗЕРТТЕУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
2.1Үйдегі зорлық - зомбылыққа душар болған психологиялық ерекшеліктерді зерттеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
2.2 Эксперименталды зерттеулердің нәтижелерін талдау ... ... ... ... ... ...
2.3 Алынған мәліметтерді талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .. 51
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 53
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... 55
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 58
КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының өзектілігі: Үйдегі зорлық - зомбылық және жанұядағы зорлық - зомбылық жиі өлімге алып келетін, барлық қоғамдық қатарларға тән жарияланған проблема. Жанұядағы зорлық - зомбылық көбіне сырт көзге көріне бермейді, бірақ жәбірленуші бұдан физикалық, эмоциялық және финанстық қарым - қатынастан әлсірейді. Жанұяның бұзылу қаупі төнеді, бұл жағдайда оның барлық мүшелері қатер шегеді, әсіресе балалары. Біз өз жанұямызда сенімді жерде стрестерден және қатуіп - қатерден жасырына алатынымыз туралы ойлағымыз келеді. Үйден тыс жердегі қатерден құтылу үшін біз өзіміз жақсы көретін адамдардан қорғаныс табуға сенеміз. Бірақ жанұялық тыныштықты игеру кейбір адамдарға орындалмайтын жағдай болып келеді. Яғни олардың жақындары қорғаушы емес қауіп төндіруші болып келеді. Ерлі - зайыптылар арасындағы соқтығыс, балалармен қатаң қарым - қатынаста болу және кәрілерді ұрып - соғулар жанұядағы зорлық - зомбылықтың қала көшелеріндегідей болып кеткендігін көрсетеді. Бұл проблемаға деген қарым - қатынастың әлі күнге дейін бір социумы бар. Қоғамдық санада жанұядағы зорлық - зомбылық проблемасы арнайы жағдайдағы қорқыныштың трансформаланған фермасы ретінде көрсетіледі. Жанұядағы зорлық - зомбылық кез - келген елді мекендерде және кез-келген қатаң адамдарда болады. Қазіргі кезде зерттеушілер оны қоғамдық сананың жағдайсыз мифі деп санайды. Зорлық - зомбылық жағдайы бар жанұяларда да болады. Зорлық - зомбылық әртүрлі танымдық сферасына әсерін тигізуі мүмкін: мысалы аппетиттің, түстің бұзылуы; алкогольды, наркотикті қолдану, мінез - құлықта травмалық әрекеттерді көрсету, өзін жазалауға тырысу. Көбінесе соматикалық бұзылудың, арыздардың көп болуы. Зорлық - зомбылықтан кейін пайда болатын бұзылыстар адамды жеке тұлға өзгерістеріне алып келетін, адамгершілік функциясына әсер етеді.[1]
Осы зорлық - зомбылықтар болашақта әсер ету арқылы жалғасына алып келеді.
Психологиялық зорлық - зомбылықтың проблемасы соңғы 30 жылда әлемдік психологтармен зерттелген кеңейтілген. (Д.Левинсон, Ж.Кабрин, Д.Финкелхорн, К.Брун, Э.Миллер). Отандық ғылымдарда берілген проблемаларды салыстырғанда жас (Сафронова Т.Я., Соколова Е.Т., Цимбал Е.И. т.б.) Зорлық - зомбылықтың барлық маңызды актуалдығына қарамастан пайда оның жалғыз түрде теориялық және зерттеу парадигмалары да жоқ, толық терминологиялық аппараты да құрастырылған жоқ. (Каган В.Е. т.б.). Қазақстандық психолог-ғалымдар С.М.Жакупов, Шерьязданова.[2]
Зерттеу мақсаты: жанұяда зорлық - зомбылық көрген әйелдердің психологиялық ерекшеліктерін зерттеу.
Дипломдық жұмыстың мақсаты келесідей тапсырманың шешілуіне көмектеседі:
1. Жанұяда зорлық - зомбылыққа душар болған әйелдердің мәселелерінің теориялық аспектілерін зерттеу.
2. Жанұяда пайда болатын зорлық - зомбылықтың
3. Механизмдерін, заңдылықтарын зерттеу.
4. Зорлық - зомбылыққа көрген әйелдердің психологиялық ерекшеліктерінің көріністері.
Зерттеу объектісі: үйдегі зорлық - зомбылыққа душар болған 25-20 арасындағы 30 әйел. Олардың 8-ы орыс ұлтынан, 12- і қазақ ұлтынан; 6 адамда орта мамандық білімі бар, 8 адамда орта білімі бар(11кл), 6 адамда жоғары білімі бар.
Зерттеу пәні: Жанұяда зорлық - зомбылық көрген әйелдердің психологиялық ерекшеліктері.
Зерттеу болжамы:әйелдердің үйде зорлық - зомбылық көруі олардың интеллектуалды деңгейінің төмендеуіне, эмоционалды тұрақсыздықтың пайда болуына себеп болады және өмірдің қиын ситуацияларында мінез - құлықтың қалыпты күйде болуына кедергі келтіреді.
Әдіснамалық және теориялық негіздері: Берілген проблеманы зерттеуде біз Д.Левинсонның, Дж.Кабриннің, Д.Финкелхордың, К.Брунның, Э.Миллердің, Т.Я.Сафроновтың, Е.Т.Соколовтың,
Е.И.Цимбалдың еңбектеріне сүйендік. Қазақстан Республикасының ғалым, зерттеушілері Б.А. Әлмұханбетов, Ә.Н. Көшербаева, А.Н. Ильясова, Ж.Ы. Намазбаева, С. Қалиев, С.А. Ұзақбаева, К. Қожахметова, Б.Қ. Әбдіғұлова, т.б.), Асанов Ж.Қ. отбасы мәселесін зерттеп қарастырған.
Зерттеу әдістері: бұл жұмыста жанұялық зорлық - зомбылықты көрген әйелдердің психологиялық ерекшеліктерін зерттеуге арналған әдістер қолданылды:
1. Жеке тұлғаның индивидуалды және психологиялық ерекшеліктеріне бағытталған Кеттелдің 16 факторлы жеке тұлға тесті.
2. Розенцвейгтің Суретті фрустрация тесті, ол фрустрация кезіндегі мінез - құлықтың көрінуіне бағытталған. (жоғары вариант)
Практикалық базасы: Ақтау қалалық АХАЖ бөлімі.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: Дипломдық жұмыс кіріспеден, 2 бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.
1 ӘЙЕЛДЕРГЕ ҚАРЫМ - ҚАТЫНАСЫНДАҒЫ ҮЙДЕГІ ЗОРЛЫҚ - ЗОМБЫЛЫҚ ПРОБЛЕМАСЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІСІ
1.1 Әйелдер қарым қатынасының зорлық - зомбылық түсінігі мен және оның түрлері.
Әйелдердің бірдей құқыққа деген белсенді күресі барлық елде бірнеше онжылдықта созылып келеді. Соымен ол сөзсіз, результативті. Заңдылық деңгейде көп елдерде, сонымен қоса Қазақстанда да әйелдермен ерлердің бірдей құқықтары бекітілген. Кейбір жағдайда олардың ерекше құқықтары. Сонымен қоса бірдей емес құқық анық болып қалады. Және жұмыс тек ерлердің физикалық ерекшелігінде ғана емес. Қоғамның мәдениеті құндылықтардың жиынтығы ретінде жай өзгереді. Ерлер көптеген жағдайларда, маңызды сфераларда доминантты түрде болады. Бірақ бірдей емес құқықты көрсететін және оның құралдарына әр түрлі формадағы әйелдерге деген қарым - қатынастар жатады. [3]
Әйелдерге қарым - қатынасындағы зорлық - зомбылық түбірленуінің декларациясында 20 желтоқсаннан 1993ж генералды ассамблеямен 48104 резолюциясымен заңдалған: зорлық - зомбылық термині әйелдер қарым - қатынасында зорлық - зомбылықтың кез - келген актін білдіреді, ол жыныстық белгілердің негізінде пайда болады, олар физикалық, жыныстық психологиялық себептерді әйелдерге қиын жағдай тудырады, сонымен қоса сондай актілердің пайда болу қауіптері.
Орыс тіліндегі Ожеговтің талқылау сөздігінде зорлық - зомбылықтың түсінігіне келесідей түсініктер берілген:
Зорлық - зомбылық біреуге физикалық күшті қолдану. Біреуге қандайда жанама емес жеке қателіктерде қолданылатын әрекет.
Заңсыздық, ығысу. қазақстан бойынша әйелдерге қарым - қатынасындағы зорлық - зомбылық
Үйдегі зорлық - зомбылық - бұл жиі қайталанатын цикл: физикалық контроль мақсатында ренжітудің жанды, экономикалық, қорқыту, қорқыныш сезімінің көрінуі жатады.
Бұл бір адамның басқа біреудің мінез - құлығын және сезімін реттейтін немесе реттегісі келетін жағдай. Жанұя зорлық - зомбылық ішіне жалшпы категория ретінде жәбірлеуші мен жәбірленуші арасындағы табиғи анықталған қарым - қатынастар және олардың өмірінің шарттары кіреді.
Мысалы: балалармен қатал қарым - қатынас жасау. Жолдасына немесе жарына бағытталған зорлық - зомбылық. Кәрілермен қарым - қатынас жасаудағы зорлық - зомбылық.[4]
Қоғамда үйдегі зорлық - зомбылыққа байланысты байланысты проблеманың көптеген мифтері бар. Бұл проблемалар әйелдердің үй зорлық - зомбылықтарына негізделген сыртқы күйге және әлеуметтік жағдайға негізделген. Зорлық - зомбылық барлық әлеуметтік топтарда болады. Үйдегі зорлық - зомбылық - бұл физикалық қаталдық және сексуалды зорлық - зомбылық, әйелдің жанұялық бюджетті қолданудағықұқықтарының төмендеуі. Терминнің өзінен, үйдегі зорлық - зомбылық жанұяда немесе адамдар арасында болатынын болатындығы белгілі, олар жалпы үй жұмыстарымен айналысады. Бір адам моральдық немесе физикалық әсер ету арқылы өзіне басқа адамдарды бағындырады. Үйдегі зорлық - зомбылық шекараарды игермейді. Олар - әйелі мен күйеуінің , балалардың ата - анасының, бір жынысты жұптар мен асыранды балалардың өгей ата - аналарымен арасында пайда болады, бір сөзбен айтқанда кез - келген үйдегі жағдайда.
Қатал қарым - қатынасқа бағынышты адамдарға мінезделген келесідей мінез - құлықтың шартты модельдерін бөліп көрсетеді. Зорлық - зомбылықтың барлық осы формалары психологиялық, экономикалық және физикалық жағынан адамның талаптарынан пайда болып, зорлық-зомбылықты билік пен бақылауда көрсетеді.
Эмоционалды және экономикалық шабуылдар:
Деструктивті (критика) сын: (сөздік балағаттау) боқтау, ұрысу, күлу, намысына тию, кінәлау, айқайлау, ұрсысу, намысына тиетін ескертулер мен жесттер.
Қысым көрсетуші тактикалар: Сіздерге кінә сезімін шақыра отырып, басқа да эмоционалды әрекеттер форманың көмегімен, шешім қабылдауға әрекеттендіреді. Түсіңкі көңіл күйде келеді, ақша бермей қорқытады, балалармен манипуляция жасайды (немесе басқарады); не істеу керектігін басқарады.
Билікті өз мақсатына қолдану: өз дұрыстығын дәлеледеу; (не айтқандарын - шын екендігін дәлелдейді,)не істеу керектігін бұйырады, ірі шешімдерді қабылдау, логиканы қолдану.
Сыйламаушылық: сөзін бөлу, әңгіменің басқа тақырыпқа ауысуы, тыңдамау немесе жауап бермеу, серіктесінің сөзін бұрмалау; басқа адамдар алдында намысын түсіру, достары мен тума туыстары туралы жаман сөздер айту.
Сенімділікті өз мақсатында қолдану: өтірік айту, ақпаратты жасыру, көзіне шөп салу, қызғаныш сезімін шектен тыс жерде көрсету.
Уәдесін орындамау: келісімдерін орындамау, жауапкершілік бөлігін өзіне алудан бас тарту, үй жұмысынан және балаға қараудан бас тарту.
Эмоционалдық ұстамдылық: сезімдерін көрсетпеу, жарының сезімдеріне, құқына, ойына - зейін аудармау, комплименттердің болмауы, көмектің болмауы.
Кінәлау, бас тарту, төмендету: мазасызданулармен проблемаларға жауапкершіліксіз қарым - қатынас жасау;
Қастандық болмағанын дәлелдеу: зорлық көрсету, мінез - құлығының жауапкершілігін ығыстыру; құрбанның осы әрекеттерге әкелгендігін дәлелдеу;
Экономикалық бақылау: серіктесінің жұмысына кедергі жасау мен жұмыс жасауына тиым салу; ақшаны тартып алу және беруден бас тарту; машинаның кілтін тартып алу немесе машинаны қолданып басқа әрекетттермен кедергі жасау; Әлеуметтік көмек көрсету органдарына арыз жазу арқылы серіктесін қорқыту.[5]
Өзін бұзуға бағытталған мінез - құлық: алкогольмен наркотиктерді қолдану; өзін - өзі қол жұмсаумен қорқыту; негативті әсер қалдыратын сөздермен әрекеттерді қолдану. (мыс: басшылықпен конфликтке түсу)
Оқшаулау: достары мен тума - туыстарының кездесуіне кдергі жасау; телефон званоктарын бақылау; не істеу керек және не істемеу керектігін бұйырып жүру.
Тиісу: қажеті жоқ қоңырау шалулар мен келіп - кетушілік, аңду, сіз туралы ақпарат жинау, қоғамда ұятқа әкелетін мінез - құлық көрсету, өтініш бойынша кетуден бас тарту. Келесідей зорлық - зомбылық түрлерінің актілері бар.
Қорқыту. Агрессивті және қорқытатын жесттерді қолдану, қорқыту үшін өзін физикалық жағынан көрсету, ұрысу кезінде есікті жауып, жібермеу, машинаны қалай болса солай айдау.
Бұзу: жарды ұру, үй заттарына зардап тигізу, заттарды лақтыру немесе сындыру.
Қауіп туғызу: әйеліне не басқа біреуге қауіп көрсету немесе қауіп туғызу;
Сексуалды зорлық: жынысына немесе сексуалды ориентациясына байланысты тиісу, жыныстық қатынасқа және жыныстық акт жасауға итермелеп күш қолдану.
Физикалық зорлау: әйеліне , балаларына, үй жануарларына және т.б.-на зорлық - зомбылық көрсету: бетінен ұру, жұдырықпен ұру, аяқпен ұру, қылғындыру, итеру, тістеу, күйдіру, пышақтау, қолына келгенін лақтыру.
Қару: қару - жарақ қолдану, қорқыту үшін қару- жарақ ұстау, қорқыту және өлтіруге дейін бару.
Понятие насилие атты статьясында белгілі орыс философы А.А.Гусейной зорлық - зомбылыққа мынадай анықтама берген: зорлық - зомбылық ол сөздік этимология, бұның өзі күш арқылы әрекеттенеді Зорлық тек қана адамдар арасындағы қарым - қатынаста болады, себебі оларда ерік бар.
Зорлық процестерде кейбір индивидтер өздерінің мақсаттары мен нормаларын басқаларға ығыстырып, өздеріне бағындырғысы келеді.
Зорлық - зомбылық адамдық, қоғамдық қарым - қатынастық тип болып келеді, бұнда индивид және адамдар тобы басқаларын өзіне бағындырып, ерік процестерін тарылтады.
Зорлық адамдарға физикалық күш қолдану. Ол спецификалық әрекеттермен байланысты: өмірге тікелей немесе жанама қауіп төнумен.
Зорлық - зомбылықты білдіретін әдістер бар және олар кейбір жағдайларда оның идентификациясына жеткілікті, бірақ оны мотивсіз, мақсатсыз анықтауға болмайды.
Зорлық - зомбылық түсінігінде мақсат және мотив түсініктері улкен роль атқарады, кейбір жағдайларда зорлық - зомбылық бұл - адамдарға немесе топқа бағытталған сыртқы күш әрекеттері. Оның мақсаты басқа адамдарға өзіне бағындыру.
Ол өз алдына адам бостандығын оның жеке болмысымен, сыртқы көрінісінің түрін көрсетеді. Шындығын айтар болса, зорлық зомбылықтың механизмі мен технологиясы, адамның нақты әрекеттерді қажет етулерімен, тікелей әсер етуінің көмегімен нақты әрекеттерге тоқталады.[6]
Зорлық - зомбылық басқа ерікке деген талпыныстың құдайы. Қарым - қатынастың әртүрлілігі ретінде қорытындыланады. Адамдық қарым - қатынастарға алмастыра отырып, оны басқаның орнына қолданылған шешім ретінде алуға болады.Ол 3 түрлі негізге ие болуы мүмкін. Ол шынайы еріктің әртүрлілігіне баздала алады., сонда жетілген ерік жетілмеген ерікке патшалық құра алады: ата - ананың балаға деген биліктері сондай. Олар өз ғалымдарын игеруі мүмкін, берілген шарттар мен индивидтер саналы түрде жалпы пайдалы мақсаттарда кейбір құқықтардан бас тартады, шешімдерін белгілі бір сұрақтар арқылы белгілі бір адамдарға жібереді. Таңдалған басшының билік заңы сондай. Билік тікелей физикалық қажеттіліктерге негізделуі мүмкін, сонда ол зорлық - зомбылық түрінде көрінеді. Зәбір көрсетушінің билігі сондай. Зорлық - зомбылықтың биліктік қарым - қатынас түрлері ретінде қарастыру - оны оны басқа формалардан ажыратуға мүмкіндік береді: патерналистік және құқықтық мінездің сендірулері.
Патерналистік және құқықтық мінез кімге қарсы болса соған келісушілер жатады. Сондықтан онымен байланысқанішкі әсер ету легитимді зорлық - зомбылық болып саналады, бұл өз жағынан бөліктік зорлық - зомбылық болып табылады. Олардан ерекшелену түрінде зорлық - зомбылық сөздің өздерінің мағынасында - ол әрекет болып табылады, онда кімге қарсы шықса, олардыңкелісімдері алынбауы мүмкін.[7]
Зорлық - зомбылықты табиғи агрессивтіліктен, шайқастықтан, адамдарда нақты инстинктер түрінде көрінген түрлерден ажырата білу қажет. Бұл инстинктер де оларға қарсы қорқыныш инстинктері секілді өз ролін ойлап, зорлық - зомбылық практикасында қолданылуы мүмкін. Сонымен қоса зорлық - зомбылықтың өзі, өзінің ерікті саналы акт ретінде көрсете отырып ажыратылады, өзіне жақтаушы негіздерді іздестіреді. Қажеттіліктердің басқа формаларына қарағанда зорлық - зомбылық өзінің қаталдығымен ерекшеленеді. Ал табиғи агрессивтіліктен өзінің адамның мақсаттарымен, құндылықтарына әділділігімен ерекшеленеді. Бұл мағынада зорлық - зомбылықты күші көп адамның құқығы ретінде немесе адамдардың қарым - қатынасының заң күштеріне әсерлесуінің құқығы ретінде қарастыруға болады.
Зорлық - зомбылық арқылы физикалық әсер етулер көрінеді, барлығы жасайтын қателікті жасау, адамның тек пенде емес сонымен қоса жанды және логикалық заттармен қамтамасыздандырылғанын ұмыту, бала болсын, ересек болсын оны физикалық тұрғыдан шаршатуы мүмкін. Жанұядағы зорлық - зомбылықтың біздің елімізде жайылуы туралы статистикалық цифры әйелдерде 6-дан 36% жетеді. Ресейдегі балаларға және жасөспірімдерге психологиялық жедл дәрдем көмегінің қызметі жанұядағы зорлық - зомбылықтың ең көп жарияланған түрі психологиялық зорлық - зомбылық деп атайды. Аздаған және көптеген нақты мәліметтер зорлық - зомбылықтың басқа формалары туралы жоқ.[7]
Жанұядағы зорлық - зомбылық туралы тақырыптың жариялануы өзі арқылы психотерапиялық клиникалық жағдайдың сипаттылығын, корреляциялық анализдің жоқтығын, статистикалық мәліметтің жетіспеушілігін көрсетеді. Дәстүрлі түрде әкесі - қызы деген инцестуазды паттернге негізгі зейіндерін аударған, ал басқаларға қарағанда көбірек зерттеліп, сипаттама алған.
Сексуальды зорлық - зомбылықтың басқа формалары дұрыс зерттелмеген, сонымен қоса зорлық - зомбылықтың басқа түрлері, физикалық, эмоциональды және экономикалық. Көбіне психологиялық зорлық - зомбылық және зорлық - зомбылықтың із қалдыру тематикасы толығырақ зерттелген.
Үйдегі зорлық - зомбылық шекараны игермейді.Ол ерлі - зайыптылар арасында, ересектермен және жанұядағы жасы үлкен мүшелермен, балалар арасында және биологиялық ата - ананың біреуі жағынан келген жаңа партнерлер арасында болуы мүмкін.
Зорлық - зомбылық көрсетушінің иелігіндегі мақсаты жертвасын қорқыныш сезімі арқылы контрольге енгізу. Әрі қарай біз зорлық - зомбылық көрсетушінің өз жертвасын әрқашан қалай қорқыныш күйінде ұстайтындығы туралы қарастырамыз. Әйелдерді зорлық - зомбылықтан қорғаушылар неге олар кетпейді? деген емес, ал неге көптеген ерлер өз әйелдерін ұрады? және оларға кетуге не кедергі келтіреді? деген сұраққа жауап беру керек деп есептейді. Зорлық - зомбылықтың қарым - қатынасының дамуын түсіндіру үшін қолданылатын 3 кеңінен қолданылған модельдер бар: зорлық - зомбылық циклі, зорлық - зомбылық процесі, билік және жетекшілік ету.
Зорлық - зомбылық циклі: Уолкер 1984 жылы зорлық - зомбылыққа келеген әйелдердің психологиялық мінез - құлық реакцияларын селигманның тауып алған көмексіздік теориясының көзқарасы бойынша анализдеген.Көптеген зорлық - зомбылыққа келеген әйелдердің сұрауларынан Уолкер зорлық - зомбылықтың циклды теориясының негізінде анықтаған. Онда 3 фаза анықталған.
Бірінші фаза: Қысымның өсу фазасы - сөздік мазақ етулермен, ұсақ физикалық соқтығыстардың эскалациялық қысымдарымен мінезделеді. Әйел конфликттен құтылу үшін өз партнерын тыныштандыруға тырысады. Оның қорқынышы мен көмексіз қалуы, конфликт қаншалықты байсалды болған сайын ұлғая түседі. Бұл фаза қысым сынық моменттеріне жеткенге дейін бірнеше апталарға немесе жылдарға созылуы мүмкін.
Екінші фаза: зорлық - зомбылықтың байсалды инциденті2 сағаттан 24 сағатқа созылатын зорлық - зомбылықтың байсалдылығын көрсетеді. Әйел екінші фазаның шығуына әсерін тигізуге деген жағдайда болмайды, ол тек өзін және балаларын қорғауға тырысады.
Үшінші фаза: зардап - өкініш сезімдерін көрсетуі мүмкін, ал махаббат өзгеруі мүмкін. Бұл фаза әйелдерде ұрып соғудың тоқтайтындығы туралы үмітін тудырады.
Өкінішке орай, бұл цикл үнемі қайталанып отырады. Үшінші фаза бірте - бірте жақындай түседі, әйел үнемі қақпанға түседі де зорлық - зомбылық пен ызаның қысымының өсуінің арасында қалады. Уолкердің зорлық - зомбылық цикліне арналған эмперикалық тесттері тексеру барысында бірқалыпты ақпарат бермейді. Осы үш фазаның бар екендігін дәлелдеуге олар барлық жертваларға қолданылады. [8]
Әйелдерді ұрып соғу жағдайына сипаттама берген респонденттердің 65% - ұрып соғудан кейінгі махаббат пен өкінудің болатындығын және қысымның өсетіндігін дәлеледеген, ал 58% респонденттер үш фазаның болатындығынжәне қысымның өсетіндігін дәлелдеген. Уолкердің зорлық - зомбылық циклі, зорлық - зомбылыққа келетін әйелдердің мінез - құлқының түсінігі ретінде мамандар арқылы қалай қабылданса, мамандарсыздары да солай, қабылданған.
Барлығына қарағанда қаталдық және жиілік факті уақыт өте кле өсетіндігі анық болып келеді. Зорлық - зомбылық процесі.
Ландербергер (1989) жекетұлғалық қабылдаудың зорлық - зомбылығы тәжірибесін, өзін - өзі бағалау процесін, зорлық - зомбылық арасындағы жағдайды зерттеген. Зерттеу кезінде 30 әйелег өткізілген интервьюдің результатында 4 шешімді фаза табылған, және олар сол уақытта зорлық - зомбылық түрінде арабайланыста болған немесе кейбіреулері өз күйеулерінен кетіп қалған.
Әйелдер 4 фазаны сипаттаған:
Бірігу, шыдам, ажырау, реабилитация;
Олар мағынасында өзгеріс болғанда, олардың зорлық - зомбылыққа жазылулары, өздеріне деген партнерлеріне деген қарым - қатынастарының өзгеру ебептерінен болған. Бірігу фазасында қарым - қатынасы жаңа немесе махаббат жағдайы болғанда, әйелдер зорлық - зомбылықты болашақта тоқтатуға тырысып, оған екі есе өсірілген мақсатпен қарайды. Әйелдер өз партнерлерін тоқтату үшін таңдау мен лошкамен ерекшеленетін әдістерді қолдануға тырысады. Оның бұл проблемасын шешуге деген ұмтылысының мағынасыздығының созылу уақыты оған анық болды, сосын әйел олардың ара байланысының көп уақытқа созылатындығына сенімсіздік тудырады. Екінші фазада немесе шыдамдылық фазасында, әйел олардың қарым - қатынасындағы жағымды жағдайлар үшін зорлық - зомбылыққа шыдайды, сонымен қоса, ол өзін осы зорлық - зомбылықтың жауаптылығының желілігі ретінде санайды. Бірақ ол көмекті жан жағынан табуына болады, ол проблемалардың барлық жағынан ашып көрсетпейді, өйткені ол партнерінің әлеуметтік статусымен оның жауапкершілігімен маңызды із қалдырудан қорқады.
Ажырау фазасында әйел өзінің зорлық - зомбылықпен байланысты жағдайын мойындайды және өзін осы қарым - қатынасты лайықты деп есептейді.
Өзгерісті жағдайды өзіне деген қауіпті және өзін өзгерісті жағдай өзіне деген қауіпті және өзін ренжітушіні өлтіріп алу әрекетінің мүмкіндігін сезгенде пайда болады. Әйел проблеманы шешуге талпынып, ол зорлық - зомбылық ара байланысының жағдайына бірнеше рет келіп кетуі мүмкін. Бірнеше уақыттан кейін, оған зорлық - зомбылық қарым-қатынасының жағынан тастап кетуге мүмкіндік бермеген әрекеттерден кейін мақсатты жеңу бағалықтары реабилитация фазасына өтуі мүмкін, онда ол жәбір көрсетуші тұлғадан бірнеше уақыт бөлек тұрады.[9]
Билік және басшылық:
1984 жылы Дулуттың программасының рамкасында жүргізген үйдегі зорлық - зомбылықпен күрес курсында әйелдерге жүргізілген топтың интервью негізінде, ерердің мінез - құлқының сипаттаған құрылымының өңделуі қабылданған, олар өз партнерлеріне деген қарым - қатынаста физикалық және эмоционалды зорлық - зомбылықты көрсеткен. Көптеген әйелдерзорлық - зомбылықты циклдің жағдай ретінде сипаттаған жағдайларды критикавайт еткен. әрі қарай әйелдер зорлық - зомбылықты ерлердің стрестен құтыла алмау жағдайларын сипаттайды деген критикаға әкелген. Әйелдердің өз партнерімен өмір сүруде зорлық - зомбылыққа әкелуі билік және басшылық деген теорияны өңдеп шығарған. Берілген теорияны зорлық - зомбылықты мінез - құлықтың құрылымдық моделі ретінде сипаттайды, ал ызаны ұстамсыздық және ренішпен ауру сезімдерді емес. Агрессивті ер кісілер бала кездерінде өздеріне деген қарым - қатынаста зорлық - зобылықты сезінген және ересек ерлердің мінез - құлқын бақылаған көбінесе әйелдерге зорлық - зомбылықты көрсеткен қарым - қатынастағы мінез - құлығын бақылаған олар көбіне алкоголдікті, сыныптық төмендетулікті, әйелдерді жаратпайтын ерлердің мінез - құлықтарын бақылаған. Көбі балалық шағында махаббат пен қамқорлықты көрмеген.
Бірақ барлық агрессивті ерлер бұл категорияға жата бермейді. Кейбіреулері психологиялық ауруларды игереді, және жасаған қылықтарының мақсатында намыстарын игереді. Ал кейбіреулері мұндай мінез - құлықты шын үрейді сезінеді. Агрессивтілер өз әрекеттерін ақтап шығаратын тенденцияны игереді, көбіне оны өз күшін қолдануда доминантты болса, және өздері кімді ренжітсе өзін соның жертвасы екендігіне сендіреді, бірақ негізінде оларды өздері ренжітеді. [10]
Самбер мен Тамаферро әйелдерінің медициналық жұмысшының мақсаттарының білімдеріне үйдегі зорлық - зомбылықта орын алады дегендеріне сенбейтіндіктері туралы 7 себепті сипаттаған.
1. Жазадан қорқу, егер жәбірленуші зорлық - зомбылық туралы әңгімені естіп қалса
2. Ар және қорлау, онымен осы жағдайдың болғандығы жөнінде
3. Оның осы жазаға лайықты екендігі туралы ойлары
4. Өз партнерінің қорғау сезімі
5. Оның жағдайының толық сезілуі
6. Дәрігерге білудің қажеті жоқ, оны жанұялық зорлық - зомбылық қызықтырмайды немесе осыған байланысты сұрақтарға ұзақ өткізуге оның қолы босамайды деген ойларға өзін сендіреді.
Дәрігер берілген сұрақ бойынша көмектесе алмайды деген ойға сену. Сол себептен зорлық - зомбылық циклін анализдей отырып, зорлық - зомбылық процесінде біз үйдегі зорлық - зомбылықтың физикалық циклдің үнемі қайталануы, сөздің, жандық ренжітулердің, жертваның психологиясына әсер ететіндігін және бәрінен бұрын жанұялық атмосферамен балалар мен ата - ананың арасындағы қарым - қатынасқа әсер етулерін көреміз.[11]
1.2 Жанұя түсінігі оның құрылысы және функциясы.
Жанұя ерте заманғы білімді, тарихына қарағанда анығырақ көрсетеді. Бұл әлеуметтік бірлік бүгінгі таңда әлемнің барлық бөліктерінде кездеседі. Жанұя ұғымы басында өзіне тек әке - шеше және бала түсінігін қосқан жоқ. Жанұя түсінігінде - барлық үй шаруашылығы кірген, олар өздеріне бір шаңырақ астында тұрған адамдар, оларға бағынушылар бір бірлікті функцияланушылар ұғымым кірген, жанұя түсінігіне - туысқандар, құлдары, жұмысшылары және иттері кірген. Ондай жанұя - эффективті мақсатта - әлеуметтік қалыппен басқарудың бірігуімен, адамдардың тобын көрсететді. Тарихы - жанұялық топтың құрылысы әлеуметтік қатардан және экономикалық жатқызу, салауатты өмір салтының толық бейнеленуіне байланысты болып келеді. Әрбір цивилизацияның құрылыс пен функцияның жалғасушылығында өзгерістерді басынан кешірген. Жанұяның туыстық байланыстары келесідей негізгі фактілердің комплексіне байланысты болып табылады: олар биологиялық, психологиялық, социологиялық және экономикалық. Биологиялық көзқарас бойынша, жанұялық байланыстары, әйел мен еркек арасындағы жалпы махаббатқа деген қажеттілігіне, олардың ұрпақ жалғастыруға деген талпыныстары және болашақ өмірде баланың ата - анаға тәуелділігіне байланысты болып келеді. Психологиялық және әлеуметтік көзқарас бойынша өз эмоционалды ұйымдастыру мен қажеттіліктерінен рахат алуда жанұя мүшелері бірігеді. Экономикалық жағынан олар материалдық қажеттіліктердің орындалуында бір - бірімен тәуелділіктерімен байланысады. Сол себепті жанұя бірлігі жалпы қажеттіліктер мен олардың орындалуына, физикалық түрде қалай болса, психологиялық аспектіде де солай байланысты болып келеді. Генетикалық көзқарас тұрғысынан, жанұя әлеуметтік эволюция продуктын көрсетеді.Кешегі және бүгінгі жанұя - бұл әртүрлі системалар, ертеңгі жанұя өз ретімен алдындағыларға қарағанда ерекшеленетін болады. Жанұя құрылысы уақыт өткен сайын әлеуметтік және мәдениеттік өзгерістер қажеттілігіне байланысты өзгеріп келеді. Оған қазіргі уақыттағы жанұя барлық қарым - қатынас тобында аса көп бостандықты бейнелейді, ол өткенге ұқсамайды. Нақты өлшемде онда әлеуметтік және экономикалық білімділіктер негізделген.Әйелдің эмансипациясы басында болғандықтан өте жақсы болып табылады. Жанұя қоршаған ортаның тіргін бейнелейді деген дұрыс емес, керісінше қоғам жанұяның мақсатында оның максималды әлеуметтік эффективтілігінің формасы мен функциясын моделдейді. Сол себепті жанұя статикалық тұрғыдан құдай берген болып саналмайды. Керісінше жанұя тірі, дамитын, әруақытта өзгерісте болатын, майысқақ жүйені, адаптациялық өзгерістермен ішкі және сыртқы әсер етулерін бейнелейді. Жанұя тобына әсер ету неге байланысты, сонымен қоса оның бірігушілігі? Сыртқы дүниемен контактқа түсу үшін, жанұяға белгілі бір дәстүрмен заңдарға сүйену қажет, және қоршаған ортаныңдәстүрін, ұлттық, экономикалық өзгешеліктерін сезіну қажет [12] Ереже ретінде жағымсыз, дұшпандық немесе қауіпті қоршаған ортаны жанұя бірігуінде жалпы қамқормен өз әрекеттердің активизациясына алып келеді. Кей жағдайларда махаббат, берілу, қарсы сезімі күшейіп, ата- ананың авторитеті бекітіледі.Сыртқы шарттардың өзгеруі, мүмкіндік бойынша жанұядан тыс, әлеуметтік контактылардың ұлғаюына ата- ананың авторитетінің және жанұялық бірігу жібінің төмендеуіне, әлсіреуіне алып келеді. Ондай шарттарда тәуелділік пен берілу қажеттілігі төмендейді, жанұя майысқан, қозғалмалы жүйе бойынша қалыптасады. Әрі қарай біз жанұяның ішкі құрылысына анығырақ тоқталамыз. Қазіргі қоғам көбінесе батыс мәдениетіне дәстүрлі патриархалдық жаттығуларды игереді. Кейбіреулері біздің қоғамды патриархалдыққа немесе матриархалдыққа жатпайды деп есептейді, керісінше патриархалды матриархалдылық бір уақытта, өйткені әйелдің әлеуметтік статусы көбіне жоғарыланады. Сонымен қоса, жанұяның басшысы ретінде әлі күнге дейін әкесі болып қабылданып келеді, ол физикалық күшті игереді, оның міндетіне жанұяны барлық сыртқы қауіптерден қорғау кіреді. Оған жанұясын тамақпен, киіммен, тұратын мекен - жайымен немесе байлықпен қамтамасыз ету ұсынылады. Әкесі өз махаббатын балалары мен анасына береді.Анасының ролі соңғы кездерде белгіленген өзгерістерге шыдамдылық таныту болып келеді. Сонымен қоса оған келесідей белгілер бойынша мінездеме беруге болады: анасы күйеуінің махаббатына өзара сүйіспеншілікпен жауап беруі керек, балаларын өсіріп, оларға өз аналық махаббатымен қамқорлығын беру керек, балаларын өсіріп, оларға өз аналық махаббатымен қамқорлығын беру керек, сонымен қоса үй шаруашылығы мен де айналысуға міндетті. Сонымен қоса ол әкесімен бірге жауапкершілікті бөлісіп үйге кіріс әкелетін белгілі бір жұмыспен айналысуы да айналыспауы да мүмкін. Балаларды тәрбиелеу мен оқыту ата - ананың екеуінің де міндеттеріне кіреді.
Балалар ата - анасының махаббатына өзара сүйіспеншілікпен жауап беріп, олардың авторитеттерін қандай жағдай болса да мойындайды. Жанұя сферасында әкесімен анасының, олардың әр баламен қарым - қатынастары және балалардың бір - бірімен қарым - қатынастары анықталады. Сонымен қатар жанұядағы эмоционалдыөмірдің негізгі тенденцияларының сыналулары өзіне көпжақты жақындықтарды талап етеді. Келесіде негізгі құбылыстардың кейбіреулері қысқаша сипатталынады. Жанұя мүшелері көпжақты жақындықтардың эмоционалдық әртүрлі интенсивтілігімен алмасады, олардың әрқайсысы белгілі бір байланыс қарым - қатынасында қарама қарсы ағымды тудырады. Жанұядағы кез - келген 2 мүшенің арасындағы эмоционалды, қарым - қатынас стилі өз бетінше дамиды, бірақ ылғи жанұяда басқа жеке тұлға аралық қарым - қатынаста эмоционалды әрекеттердің әсер етуін сезінеді [13].
Эмоцианың өзгермелі көпбағыттың білімдерінің тобы, өзгермелілікті, эмоцианалды тәжірибенің бұрынғы белгілерін, жанұялық атмосфераны анықтап отырады, ол фонда жеке тұлға дамып, баланың әлеуметтік паттерні ұлғаяды. Басқаша айтқанда, баланың мінез - құлығы процестерді анықтайды, ол онда толық түрде немесе бөлшек ретінде жанұя атмосферасын итеруді игереді. Жанұялық өмірдің қалыпты ағымы, жанұядағы әр мүшесі ренішті, жек көруді, қызғанышты уайымдаулары болуды талап етеді. Реніш пен шындықты сезіну тәжірибесі, үмітінің қанағаттануы, фрустрацияға деген толярайттылықтың ұлғаюы мен ұлғаюы жеке тұлға дамуының процесіне қажетті болып табылады. Осыларсыз қалыпты күшті мотивтің болуы мүмкін емес, оларсыз жаңа тәжірибемен мақсатқа жетулердің болуы мүмкін емес. Сонымен қоса реніш пен жек көрудің жиілігі дені сау дамуына әсер етеді. Баланың эмоцианалды дамуы маңызды жағдайда жанұялық өмірмен анықталады және күрделі көп қабатты процесс болып саналады. Кейбір маңызды паттерндерге тоқталамыз.
Барлық балалар ата - анаға деген қарым - қатынастарда махаббат пен жек көрушілікті игеріп отырады. Қанағаттанған бақытты бала, көбіне махаббаты сезінеді де жек көру сезімінен тез құтылады. Ренжіген, бақытсыз бала көбіне жеккөрушілікті сезінеді, қарсылықты көрсетеді, тікелей немесе жанама түрде өз ата - аналарына ұқсағысы келмей, олардан қашады. Егер жеккөрушілікті көрсету қауіпті болса, оны жасырып, қорқынышты көрсетеді немесе депрессияға ұшырайды. Ондай бала ата - анасын ренжітуден, оларға ауыр тигізіп, өзі жаза алудан, ар - намысын қинау сезімдерін сезінеді. Сүйіспеншілікпен жеккөрушілік арасындағы эффективті байланыс маңызды жағдайда жекетұлғаның және ата - ананың эмоционалды ара байланысында анықталады. Ата - ананың мінез - құлығы өзінің жанұясындағы өзара сүйіспеншілік адаптация процесінде терең өзгерістерге шыдайды. Ата - ананың балаға деген қарым - қатынасында оның өзінің балалық шақ тәжірибесіндегі ауыспалық немесе қабылданбаудағы, өзінің баласына деген қарама - қарсы қарым - қатынасы бақылануы мүмкін [14].
Ата - ананың бір - біріне деген немесе махаббаттарының көрсетілуі қандай да болмасын эмоционалды атмосфераның игерілуін анықтайды. Ата - аналар бір - бірімен ылғи гармонияда немесе кез - келген белгілер үшін конфликтке түсулері мүмкін. Сонда олар атмосфераны ыза сезімдеріне толтырады. Ата - аналар арасындағы конфликттер балада мазасыздануды тудырады. Ал егер ата - ана бір бірін жақсы көрсе, бала олардың бір жағын алуға міндетті болады, өйткені ата - ананың махаббатын жоғалтып алу қорқынышы мен күрес сезіледі.
Кейбір жағдайда анасы баласымен, әкесіне қараудың орнына өзімен көп айналысып, өзіне көп көңіл бөледі. Немесе ол баласына зейінін аудармай күйеуін қамқаорлықпен қоршайды, немесе керісінше.Ең маңызды проблема ата - ана арасындағы билікті бөлісу болып табылады. Әкесінің дәстүрлі рөлді игеру факті жанұядағы басты авторитарлығы анасының агрессивтілігі жауапкершілікте ата - ананың өздерінің арасында қатты әср етуі мүмкін, сонымен қоса, ата - анамен баланың арасында да болуы мүмкін. Әрине берілген жағдай баланың дисциплинасымен білім беру процесіне маңызды әсерін тигізеді. Өте әлсіз емес, өте күшті емес доминантты ата - ана баланың дамуында сау әсер етуді көрсетуі мүмкін. Баланың дисциплинасына байланысты білімді басшылық лазунгты болу керек, өйткені әлсіреген күшті ата - ана, олардың бөлінбеген билігі балаға деген қарым - қатынасына әрқашан бірнеше күрестерді көрсетеді, ол оған интуитивті түрде қарсыласады [15].
Зорлық - зомбылық түсінігінде мақсат және мотив түсініктері улкен роль атқарады, кейбір жағдайларда зорлық - зомбылық бұл - адамдарға немесе топқа бағытталған сыртқы күш әрекеттері. Оның мақсаты басқа адамдарға өзіне бағындыру.
Ол өз алдына адам бостандығын оның жеке болмысымен, сыртқы көрінісінің түрін көрсетеді. Шындығын айтар болса, зорлық зомбылықтың механизмі мен технологиясы, адамның нақты әрекеттерді қажет етулерімен, тікелей әсер етуінің көмегімен нақты әрекеттерге тоқталады [16].
Зорлық - зомбылық басқа ерікке деген талпыныстың құдайы. Қарым - қатынастың әртүрлілігі ретінде қорытындыланады. Адамдық қарым - қатынастарға алмастыра отырып, оны басқаның орнына қолданылған шешім ретінде алуға болады.Ол 3 түрлі негізге ие болуы мүмкін. Ол шынайы еріктің әртүрлілігіне баздала алады., сонда жетілген ерік жетілмеген ерікке патшалық құра алады: ата - ананың балаға деген биліктері сондай. Олар өз ғалымдарын игеруі мүмкін, берілген шарттар мен индивидтер саналы түрде жалпы пайдалы мақсаттарда кейбір құқықтардан бас тартады, шешімдерін белгілі бір сұрақтар арқылы белгілі бір адамдарға жібереді. Таңдалған басшының билік заңы сондай. Билік тікелей физикалық қажеттіліктерге негізделуі мүмкін, сонда ол зорлық - зомбылық түрінде көрінеді. Зәбір көрсетушінің билігі сондай. Зорлық - зомбылықтың биліктік қарым - қатынас түрлері ретінде қарастыру - оны оны басқа формалардан ажыратуға мүмкіндік береді: патерналистік және құқықтық мінездің сендірулері. Патерналистік және құқықтық мінез кімге қарсы болса соған келісушілер жатады. Сондықтан онымен байланысқанішкі әсер ету легитимді зорлық - зомбылық болып саналады, бұл өз жағынан бөліктік зорлық - зомбылық болып табылады. Олардан ерекшелену түрінде зорлық - зомбылық сөздің өздерінің мағынасында - ол әрекет болып табылады, онда кімге қарсы шықса, олардыңкелісімдері алынбауы мүмкін.
Зорлық - зомбылықты табиғи агрессивтіліктен, шайқастықтан, адамдарда нақты инстинктер түрінде көрінген түрлерден ажырата білу қажет. Бұл инстинктер де оларға қарсы қорқыныш инстинктері секілді өз ролін ойлап, зорлық - зомбылық практикасында қолданылуы мүмкін. Сонымен қоса зорлық - зомбылықтың өзі, өзінің ерікті саналы акт ретінде көрсете отырып ажыратылады, өзіне жақтаушы негіздерді іздестіреді. Қажеттіліктердің басқа формаларына қарағанда зорлық - зомбылық өзінің қаталдығымен ерекшеленеді. Ал табиғи агрессивтіліктен өзінің адамның мақсаттарымен, құндылықтарына әділділігімен ерекшеленеді. Бұл мағынада зорлық - зомбылықты күші көп адамның құқығы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік мемлекеттік университеті
Танатарова А.
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Отбасындағы әйелдердің көрген зомбылықтарының психологиялық ерекшеліктері
Орындаған Танатарова А.
Ғылыми жетекшісі
Пс.ғ.к., доцент Карабалина А.А.
Ақтөбе, 2015
Бекітемін
Кафедра меңгерушісі
пс.ғ.қ,доцент
_______А.А.Карабалина
10_ _____05___2015ж.
Диплом жұмысын орындау
ТАПСЫРМАСЫ
Студент Таңатарова А.
Жұмыстың тақырыбы Отбасындағы әйелдердің көрген зомбылықтарының психологиялық ерекшеліктері
Жұмыстың аяқталу уақыты: 10.05.2015.
Жұмыстың шығыс мәліметтері________________________ ______________
Диплом жұмысында қарастырылуы тиіс сұрақтар тізімі немесе қысқаша мазмұны:
1.Әйелдер қарым - қатынасының зорлық - зомбылық түсінігі және оның түрлері
2.Жанұя ұғымы, оның құрылымы мен функциясы
3.Үйдегі зорлық - зомбылықтың пайда болу себептері
Ұсынылатын негізгі әдебиеттер
1. Алешина Ю.Е. Цикл развития семьи: исследования и проблемы Вестник МГУ.Сер.14.Психология. - 1987. 125c
2. Алешина Ю.Е. Гозман Л.Я., Дубовская Е.М. Социально-психологические методы исследования супружеских отношений: 45c
3. Атаманчук Г.А. Межличностные отношения как предмет философского исследования Проблемы философии- Киев, 1989. - 226c
4. Баз Л.Л. Способ оценки особенностей взаимодействия в диаде (на примере решения супругами совместной задачи). психологический журнл. - 1995. - Т.16 N4.
5. Бейкер К. Теория семейных систем М.Боуена Вопросы психологии. - 1991. - N6.160c
6. Берковец Л. Агрессия: причины, последствия и контроль - Спб: прайм-еврознак, 2001г.(секреты психологии) 300c
7. Бодалев А.А. Проблемы гуманизации межличностного общения и основные направления их психологического изучения Вопросы психологии. - 1989 - N6 280c
8. Бодалев А.А. Столин В.В. Общая психодиагностика. М., 1990. 360c
9. Бурлачук Л.Ф., Морозов С.М. Словарь - справочник по психодиагностике - Спб, Питер ком, 1999г. (мастера психологии) 120c
10. Бэрон Р., Ричардсон Д. Агрессия-Спб: Питер 1997г, (серия: Мастера психологии). 90c
11. Волкова А.Н., Трапехникова Т.М. Методические приемы диагностики супружеских отношений Вопросы психологии. - 1985. - N5.65c
12. Дэвид Фримен: Техники семейной психотерапии - Спб, Питер, 2001г (серия: Практикум по психотерапии) 89c
Тапсырма берілген күн: 03.09.2014ж
Ғылыми жетекшісі _________ Карабалина А.А.
Тапсырманы орындауға алушы студент ________ Таңатарова А
Бекітемін
Кафедра меңгерушісі
пс.ғ.қ,доцент
_______А.А.Карабалина
__ __________2015ж.
Диплом жұмысының күнтізбелік жұмыс кестесі
Диплом жұмысының тақырыбы Отбасындағы әйелдердің көрген зомбылықтарының психологиялық ерекшеліктері
Студенттің аты-жөні Таңатарова А.
№
Жұмыс кезеңінің негізгі мазмұны
Орындалу мерзімі
1
Зерттеу пәнін анықтау
Қыркүйек
2
Кітапхана қорымен және электронды ресурстармен танысу
Қыркүйек
3
Жұмыстың құрылымын анықтау
Қазан
4
Диплом жұмысының тақырыбын бекіту
Қарашаның соңғы - желтоқсанның алғашқы он күндіктері
5
Құжаттар мен дерексөздерін жинау және оқу
Қыркүйек-қаңтар
6
Тәжірибе жүргізу материал жинау, бар материалды саралау
Желтоқсан-сәуір
7
Жеке бөлімдерді жазу
Шолу - желтоқсан
1-б. - қаңтар
2-б. - ақпан
3-б. - наурыз
8
Жұмыстың жалпы тұжырымдарын анықтау
Наурыз
9
Баяндама текстінің тезисін жазу
Наурыз
10
Атауын, мақсатын негізгі міндеттерін және тұжырымдарға сәйкестігін нақтылау жұмыс мәтінінің жоба нұсқасын дайындау және жетекшіге ұсыну
Наурыз
Сәуір
11
Түзету енгізу
Сәуір
12
Жұмысты безендіру
Сәуір
13
Кафедрада диплом жұмысын алдын-ала қорғауын өткізу
Сәуір
14
Студенттер конференциясына баяндамамен қатысу
Жыл бойы
15
Жұмысты кафедраға тапсыру
қорғаудан он күн бұрын
Ғылыми жетекшіі _____________ Карабалина А.А.
Студент ________________ Таңатарова А.
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік мемлекеттік университеті
Қорғауға жіберілді
_______кафедраcының меңгерушісі
____________Карабалина А.А.
_10_ ______05________2015 ж.
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ
Тақырыбы: Отбасындағы әйелдердің көрген зомбылықтарының психологиялық ерекшеліктері
5В050300 - Психология мамандығы
Орындаған Танатарова А.
Ғылыми жетекшісі
пс.ғ.к., доцент Карабалина А.А.
Ақтөбе, 2015
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1 ӘЙЕЛДЕР ҚАРЫМ - ҚАТЫНАСЫНДАҒЫ ҮЙДЕГІ ЗОРЛЫҚ - ЗОМБЫЛЫҚ ПРОБЛЕМАСЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕК ... ... ... 7
1.1 Әйелдер қарым - қатынасының зорлық - зомбылық түсінігі және оның түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 7
1.2 Жанұя ұғымы, оның құрылымы мен функциясы ... ... ... ... ... ... .. ... ... 18
1.3 Үйдегі зорлық - зомбылықтың пайда болу себептері ... ... ... ... ... ... . 35
2 ҮЙДЕГІ ЗОРЛЫҚ - ЗОМБЫЛЫҚ ПРОБЛЕМАЛАРЫНЫҢ ЭКСПЕРИМЕНТАЛДЫ ЗЕРТТЕУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
2.1Үйдегі зорлық - зомбылыққа душар болған психологиялық ерекшеліктерді зерттеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
2.2 Эксперименталды зерттеулердің нәтижелерін талдау ... ... ... ... ... ...
2.3 Алынған мәліметтерді талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .. 51
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 53
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... 55
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 58
КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының өзектілігі: Үйдегі зорлық - зомбылық және жанұядағы зорлық - зомбылық жиі өлімге алып келетін, барлық қоғамдық қатарларға тән жарияланған проблема. Жанұядағы зорлық - зомбылық көбіне сырт көзге көріне бермейді, бірақ жәбірленуші бұдан физикалық, эмоциялық және финанстық қарым - қатынастан әлсірейді. Жанұяның бұзылу қаупі төнеді, бұл жағдайда оның барлық мүшелері қатер шегеді, әсіресе балалары. Біз өз жанұямызда сенімді жерде стрестерден және қатуіп - қатерден жасырына алатынымыз туралы ойлағымыз келеді. Үйден тыс жердегі қатерден құтылу үшін біз өзіміз жақсы көретін адамдардан қорғаныс табуға сенеміз. Бірақ жанұялық тыныштықты игеру кейбір адамдарға орындалмайтын жағдай болып келеді. Яғни олардың жақындары қорғаушы емес қауіп төндіруші болып келеді. Ерлі - зайыптылар арасындағы соқтығыс, балалармен қатаң қарым - қатынаста болу және кәрілерді ұрып - соғулар жанұядағы зорлық - зомбылықтың қала көшелеріндегідей болып кеткендігін көрсетеді. Бұл проблемаға деген қарым - қатынастың әлі күнге дейін бір социумы бар. Қоғамдық санада жанұядағы зорлық - зомбылық проблемасы арнайы жағдайдағы қорқыныштың трансформаланған фермасы ретінде көрсетіледі. Жанұядағы зорлық - зомбылық кез - келген елді мекендерде және кез-келген қатаң адамдарда болады. Қазіргі кезде зерттеушілер оны қоғамдық сананың жағдайсыз мифі деп санайды. Зорлық - зомбылық жағдайы бар жанұяларда да болады. Зорлық - зомбылық әртүрлі танымдық сферасына әсерін тигізуі мүмкін: мысалы аппетиттің, түстің бұзылуы; алкогольды, наркотикті қолдану, мінез - құлықта травмалық әрекеттерді көрсету, өзін жазалауға тырысу. Көбінесе соматикалық бұзылудың, арыздардың көп болуы. Зорлық - зомбылықтан кейін пайда болатын бұзылыстар адамды жеке тұлға өзгерістеріне алып келетін, адамгершілік функциясына әсер етеді.[1]
Осы зорлық - зомбылықтар болашақта әсер ету арқылы жалғасына алып келеді.
Психологиялық зорлық - зомбылықтың проблемасы соңғы 30 жылда әлемдік психологтармен зерттелген кеңейтілген. (Д.Левинсон, Ж.Кабрин, Д.Финкелхорн, К.Брун, Э.Миллер). Отандық ғылымдарда берілген проблемаларды салыстырғанда жас (Сафронова Т.Я., Соколова Е.Т., Цимбал Е.И. т.б.) Зорлық - зомбылықтың барлық маңызды актуалдығына қарамастан пайда оның жалғыз түрде теориялық және зерттеу парадигмалары да жоқ, толық терминологиялық аппараты да құрастырылған жоқ. (Каган В.Е. т.б.). Қазақстандық психолог-ғалымдар С.М.Жакупов, Шерьязданова.[2]
Зерттеу мақсаты: жанұяда зорлық - зомбылық көрген әйелдердің психологиялық ерекшеліктерін зерттеу.
Дипломдық жұмыстың мақсаты келесідей тапсырманың шешілуіне көмектеседі:
1. Жанұяда зорлық - зомбылыққа душар болған әйелдердің мәселелерінің теориялық аспектілерін зерттеу.
2. Жанұяда пайда болатын зорлық - зомбылықтың
3. Механизмдерін, заңдылықтарын зерттеу.
4. Зорлық - зомбылыққа көрген әйелдердің психологиялық ерекшеліктерінің көріністері.
Зерттеу объектісі: үйдегі зорлық - зомбылыққа душар болған 25-20 арасындағы 30 әйел. Олардың 8-ы орыс ұлтынан, 12- і қазақ ұлтынан; 6 адамда орта мамандық білімі бар, 8 адамда орта білімі бар(11кл), 6 адамда жоғары білімі бар.
Зерттеу пәні: Жанұяда зорлық - зомбылық көрген әйелдердің психологиялық ерекшеліктері.
Зерттеу болжамы:әйелдердің үйде зорлық - зомбылық көруі олардың интеллектуалды деңгейінің төмендеуіне, эмоционалды тұрақсыздықтың пайда болуына себеп болады және өмірдің қиын ситуацияларында мінез - құлықтың қалыпты күйде болуына кедергі келтіреді.
Әдіснамалық және теориялық негіздері: Берілген проблеманы зерттеуде біз Д.Левинсонның, Дж.Кабриннің, Д.Финкелхордың, К.Брунның, Э.Миллердің, Т.Я.Сафроновтың, Е.Т.Соколовтың,
Е.И.Цимбалдың еңбектеріне сүйендік. Қазақстан Республикасының ғалым, зерттеушілері Б.А. Әлмұханбетов, Ә.Н. Көшербаева, А.Н. Ильясова, Ж.Ы. Намазбаева, С. Қалиев, С.А. Ұзақбаева, К. Қожахметова, Б.Қ. Әбдіғұлова, т.б.), Асанов Ж.Қ. отбасы мәселесін зерттеп қарастырған.
Зерттеу әдістері: бұл жұмыста жанұялық зорлық - зомбылықты көрген әйелдердің психологиялық ерекшеліктерін зерттеуге арналған әдістер қолданылды:
1. Жеке тұлғаның индивидуалды және психологиялық ерекшеліктеріне бағытталған Кеттелдің 16 факторлы жеке тұлға тесті.
2. Розенцвейгтің Суретті фрустрация тесті, ол фрустрация кезіндегі мінез - құлықтың көрінуіне бағытталған. (жоғары вариант)
Практикалық базасы: Ақтау қалалық АХАЖ бөлімі.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: Дипломдық жұмыс кіріспеден, 2 бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.
1 ӘЙЕЛДЕРГЕ ҚАРЫМ - ҚАТЫНАСЫНДАҒЫ ҮЙДЕГІ ЗОРЛЫҚ - ЗОМБЫЛЫҚ ПРОБЛЕМАСЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІСІ
1.1 Әйелдер қарым қатынасының зорлық - зомбылық түсінігі мен және оның түрлері.
Әйелдердің бірдей құқыққа деген белсенді күресі барлық елде бірнеше онжылдықта созылып келеді. Соымен ол сөзсіз, результативті. Заңдылық деңгейде көп елдерде, сонымен қоса Қазақстанда да әйелдермен ерлердің бірдей құқықтары бекітілген. Кейбір жағдайда олардың ерекше құқықтары. Сонымен қоса бірдей емес құқық анық болып қалады. Және жұмыс тек ерлердің физикалық ерекшелігінде ғана емес. Қоғамның мәдениеті құндылықтардың жиынтығы ретінде жай өзгереді. Ерлер көптеген жағдайларда, маңызды сфераларда доминантты түрде болады. Бірақ бірдей емес құқықты көрсететін және оның құралдарына әр түрлі формадағы әйелдерге деген қарым - қатынастар жатады. [3]
Әйелдерге қарым - қатынасындағы зорлық - зомбылық түбірленуінің декларациясында 20 желтоқсаннан 1993ж генералды ассамблеямен 48104 резолюциясымен заңдалған: зорлық - зомбылық термині әйелдер қарым - қатынасында зорлық - зомбылықтың кез - келген актін білдіреді, ол жыныстық белгілердің негізінде пайда болады, олар физикалық, жыныстық психологиялық себептерді әйелдерге қиын жағдай тудырады, сонымен қоса сондай актілердің пайда болу қауіптері.
Орыс тіліндегі Ожеговтің талқылау сөздігінде зорлық - зомбылықтың түсінігіне келесідей түсініктер берілген:
Зорлық - зомбылық біреуге физикалық күшті қолдану. Біреуге қандайда жанама емес жеке қателіктерде қолданылатын әрекет.
Заңсыздық, ығысу. қазақстан бойынша әйелдерге қарым - қатынасындағы зорлық - зомбылық
Үйдегі зорлық - зомбылық - бұл жиі қайталанатын цикл: физикалық контроль мақсатында ренжітудің жанды, экономикалық, қорқыту, қорқыныш сезімінің көрінуі жатады.
Бұл бір адамның басқа біреудің мінез - құлығын және сезімін реттейтін немесе реттегісі келетін жағдай. Жанұя зорлық - зомбылық ішіне жалшпы категория ретінде жәбірлеуші мен жәбірленуші арасындағы табиғи анықталған қарым - қатынастар және олардың өмірінің шарттары кіреді.
Мысалы: балалармен қатал қарым - қатынас жасау. Жолдасына немесе жарына бағытталған зорлық - зомбылық. Кәрілермен қарым - қатынас жасаудағы зорлық - зомбылық.[4]
Қоғамда үйдегі зорлық - зомбылыққа байланысты байланысты проблеманың көптеген мифтері бар. Бұл проблемалар әйелдердің үй зорлық - зомбылықтарына негізделген сыртқы күйге және әлеуметтік жағдайға негізделген. Зорлық - зомбылық барлық әлеуметтік топтарда болады. Үйдегі зорлық - зомбылық - бұл физикалық қаталдық және сексуалды зорлық - зомбылық, әйелдің жанұялық бюджетті қолданудағықұқықтарының төмендеуі. Терминнің өзінен, үйдегі зорлық - зомбылық жанұяда немесе адамдар арасында болатынын болатындығы белгілі, олар жалпы үй жұмыстарымен айналысады. Бір адам моральдық немесе физикалық әсер ету арқылы өзіне басқа адамдарды бағындырады. Үйдегі зорлық - зомбылық шекараарды игермейді. Олар - әйелі мен күйеуінің , балалардың ата - анасының, бір жынысты жұптар мен асыранды балалардың өгей ата - аналарымен арасында пайда болады, бір сөзбен айтқанда кез - келген үйдегі жағдайда.
Қатал қарым - қатынасқа бағынышты адамдарға мінезделген келесідей мінез - құлықтың шартты модельдерін бөліп көрсетеді. Зорлық - зомбылықтың барлық осы формалары психологиялық, экономикалық және физикалық жағынан адамның талаптарынан пайда болып, зорлық-зомбылықты билік пен бақылауда көрсетеді.
Эмоционалды және экономикалық шабуылдар:
Деструктивті (критика) сын: (сөздік балағаттау) боқтау, ұрысу, күлу, намысына тию, кінәлау, айқайлау, ұрсысу, намысына тиетін ескертулер мен жесттер.
Қысым көрсетуші тактикалар: Сіздерге кінә сезімін шақыра отырып, басқа да эмоционалды әрекеттер форманың көмегімен, шешім қабылдауға әрекеттендіреді. Түсіңкі көңіл күйде келеді, ақша бермей қорқытады, балалармен манипуляция жасайды (немесе басқарады); не істеу керектігін басқарады.
Билікті өз мақсатына қолдану: өз дұрыстығын дәлеледеу; (не айтқандарын - шын екендігін дәлелдейді,)не істеу керектігін бұйырады, ірі шешімдерді қабылдау, логиканы қолдану.
Сыйламаушылық: сөзін бөлу, әңгіменің басқа тақырыпқа ауысуы, тыңдамау немесе жауап бермеу, серіктесінің сөзін бұрмалау; басқа адамдар алдында намысын түсіру, достары мен тума туыстары туралы жаман сөздер айту.
Сенімділікті өз мақсатында қолдану: өтірік айту, ақпаратты жасыру, көзіне шөп салу, қызғаныш сезімін шектен тыс жерде көрсету.
Уәдесін орындамау: келісімдерін орындамау, жауапкершілік бөлігін өзіне алудан бас тарту, үй жұмысынан және балаға қараудан бас тарту.
Эмоционалдық ұстамдылық: сезімдерін көрсетпеу, жарының сезімдеріне, құқына, ойына - зейін аудармау, комплименттердің болмауы, көмектің болмауы.
Кінәлау, бас тарту, төмендету: мазасызданулармен проблемаларға жауапкершіліксіз қарым - қатынас жасау;
Қастандық болмағанын дәлелдеу: зорлық көрсету, мінез - құлығының жауапкершілігін ығыстыру; құрбанның осы әрекеттерге әкелгендігін дәлелдеу;
Экономикалық бақылау: серіктесінің жұмысына кедергі жасау мен жұмыс жасауына тиым салу; ақшаны тартып алу және беруден бас тарту; машинаның кілтін тартып алу немесе машинаны қолданып басқа әрекетттермен кедергі жасау; Әлеуметтік көмек көрсету органдарына арыз жазу арқылы серіктесін қорқыту.[5]
Өзін бұзуға бағытталған мінез - құлық: алкогольмен наркотиктерді қолдану; өзін - өзі қол жұмсаумен қорқыту; негативті әсер қалдыратын сөздермен әрекеттерді қолдану. (мыс: басшылықпен конфликтке түсу)
Оқшаулау: достары мен тума - туыстарының кездесуіне кдергі жасау; телефон званоктарын бақылау; не істеу керек және не істемеу керектігін бұйырып жүру.
Тиісу: қажеті жоқ қоңырау шалулар мен келіп - кетушілік, аңду, сіз туралы ақпарат жинау, қоғамда ұятқа әкелетін мінез - құлық көрсету, өтініш бойынша кетуден бас тарту. Келесідей зорлық - зомбылық түрлерінің актілері бар.
Қорқыту. Агрессивті және қорқытатын жесттерді қолдану, қорқыту үшін өзін физикалық жағынан көрсету, ұрысу кезінде есікті жауып, жібермеу, машинаны қалай болса солай айдау.
Бұзу: жарды ұру, үй заттарына зардап тигізу, заттарды лақтыру немесе сындыру.
Қауіп туғызу: әйеліне не басқа біреуге қауіп көрсету немесе қауіп туғызу;
Сексуалды зорлық: жынысына немесе сексуалды ориентациясына байланысты тиісу, жыныстық қатынасқа және жыныстық акт жасауға итермелеп күш қолдану.
Физикалық зорлау: әйеліне , балаларына, үй жануарларына және т.б.-на зорлық - зомбылық көрсету: бетінен ұру, жұдырықпен ұру, аяқпен ұру, қылғындыру, итеру, тістеу, күйдіру, пышақтау, қолына келгенін лақтыру.
Қару: қару - жарақ қолдану, қорқыту үшін қару- жарақ ұстау, қорқыту және өлтіруге дейін бару.
Понятие насилие атты статьясында белгілі орыс философы А.А.Гусейной зорлық - зомбылыққа мынадай анықтама берген: зорлық - зомбылық ол сөздік этимология, бұның өзі күш арқылы әрекеттенеді Зорлық тек қана адамдар арасындағы қарым - қатынаста болады, себебі оларда ерік бар.
Зорлық процестерде кейбір индивидтер өздерінің мақсаттары мен нормаларын басқаларға ығыстырып, өздеріне бағындырғысы келеді.
Зорлық - зомбылық адамдық, қоғамдық қарым - қатынастық тип болып келеді, бұнда индивид және адамдар тобы басқаларын өзіне бағындырып, ерік процестерін тарылтады.
Зорлық адамдарға физикалық күш қолдану. Ол спецификалық әрекеттермен байланысты: өмірге тікелей немесе жанама қауіп төнумен.
Зорлық - зомбылықты білдіретін әдістер бар және олар кейбір жағдайларда оның идентификациясына жеткілікті, бірақ оны мотивсіз, мақсатсыз анықтауға болмайды.
Зорлық - зомбылық түсінігінде мақсат және мотив түсініктері улкен роль атқарады, кейбір жағдайларда зорлық - зомбылық бұл - адамдарға немесе топқа бағытталған сыртқы күш әрекеттері. Оның мақсаты басқа адамдарға өзіне бағындыру.
Ол өз алдына адам бостандығын оның жеке болмысымен, сыртқы көрінісінің түрін көрсетеді. Шындығын айтар болса, зорлық зомбылықтың механизмі мен технологиясы, адамның нақты әрекеттерді қажет етулерімен, тікелей әсер етуінің көмегімен нақты әрекеттерге тоқталады.[6]
Зорлық - зомбылық басқа ерікке деген талпыныстың құдайы. Қарым - қатынастың әртүрлілігі ретінде қорытындыланады. Адамдық қарым - қатынастарға алмастыра отырып, оны басқаның орнына қолданылған шешім ретінде алуға болады.Ол 3 түрлі негізге ие болуы мүмкін. Ол шынайы еріктің әртүрлілігіне баздала алады., сонда жетілген ерік жетілмеген ерікке патшалық құра алады: ата - ананың балаға деген биліктері сондай. Олар өз ғалымдарын игеруі мүмкін, берілген шарттар мен индивидтер саналы түрде жалпы пайдалы мақсаттарда кейбір құқықтардан бас тартады, шешімдерін белгілі бір сұрақтар арқылы белгілі бір адамдарға жібереді. Таңдалған басшының билік заңы сондай. Билік тікелей физикалық қажеттіліктерге негізделуі мүмкін, сонда ол зорлық - зомбылық түрінде көрінеді. Зәбір көрсетушінің билігі сондай. Зорлық - зомбылықтың биліктік қарым - қатынас түрлері ретінде қарастыру - оны оны басқа формалардан ажыратуға мүмкіндік береді: патерналистік және құқықтық мінездің сендірулері.
Патерналистік және құқықтық мінез кімге қарсы болса соған келісушілер жатады. Сондықтан онымен байланысқанішкі әсер ету легитимді зорлық - зомбылық болып саналады, бұл өз жағынан бөліктік зорлық - зомбылық болып табылады. Олардан ерекшелену түрінде зорлық - зомбылық сөздің өздерінің мағынасында - ол әрекет болып табылады, онда кімге қарсы шықса, олардыңкелісімдері алынбауы мүмкін.[7]
Зорлық - зомбылықты табиғи агрессивтіліктен, шайқастықтан, адамдарда нақты инстинктер түрінде көрінген түрлерден ажырата білу қажет. Бұл инстинктер де оларға қарсы қорқыныш инстинктері секілді өз ролін ойлап, зорлық - зомбылық практикасында қолданылуы мүмкін. Сонымен қоса зорлық - зомбылықтың өзі, өзінің ерікті саналы акт ретінде көрсете отырып ажыратылады, өзіне жақтаушы негіздерді іздестіреді. Қажеттіліктердің басқа формаларына қарағанда зорлық - зомбылық өзінің қаталдығымен ерекшеленеді. Ал табиғи агрессивтіліктен өзінің адамның мақсаттарымен, құндылықтарына әділділігімен ерекшеленеді. Бұл мағынада зорлық - зомбылықты күші көп адамның құқығы ретінде немесе адамдардың қарым - қатынасының заң күштеріне әсерлесуінің құқығы ретінде қарастыруға болады.
Зорлық - зомбылық арқылы физикалық әсер етулер көрінеді, барлығы жасайтын қателікті жасау, адамның тек пенде емес сонымен қоса жанды және логикалық заттармен қамтамасыздандырылғанын ұмыту, бала болсын, ересек болсын оны физикалық тұрғыдан шаршатуы мүмкін. Жанұядағы зорлық - зомбылықтың біздің елімізде жайылуы туралы статистикалық цифры әйелдерде 6-дан 36% жетеді. Ресейдегі балаларға және жасөспірімдерге психологиялық жедл дәрдем көмегінің қызметі жанұядағы зорлық - зомбылықтың ең көп жарияланған түрі психологиялық зорлық - зомбылық деп атайды. Аздаған және көптеген нақты мәліметтер зорлық - зомбылықтың басқа формалары туралы жоқ.[7]
Жанұядағы зорлық - зомбылық туралы тақырыптың жариялануы өзі арқылы психотерапиялық клиникалық жағдайдың сипаттылығын, корреляциялық анализдің жоқтығын, статистикалық мәліметтің жетіспеушілігін көрсетеді. Дәстүрлі түрде әкесі - қызы деген инцестуазды паттернге негізгі зейіндерін аударған, ал басқаларға қарағанда көбірек зерттеліп, сипаттама алған.
Сексуальды зорлық - зомбылықтың басқа формалары дұрыс зерттелмеген, сонымен қоса зорлық - зомбылықтың басқа түрлері, физикалық, эмоциональды және экономикалық. Көбіне психологиялық зорлық - зомбылық және зорлық - зомбылықтың із қалдыру тематикасы толығырақ зерттелген.
Үйдегі зорлық - зомбылық шекараны игермейді.Ол ерлі - зайыптылар арасында, ересектермен және жанұядағы жасы үлкен мүшелермен, балалар арасында және биологиялық ата - ананың біреуі жағынан келген жаңа партнерлер арасында болуы мүмкін.
Зорлық - зомбылық көрсетушінің иелігіндегі мақсаты жертвасын қорқыныш сезімі арқылы контрольге енгізу. Әрі қарай біз зорлық - зомбылық көрсетушінің өз жертвасын әрқашан қалай қорқыныш күйінде ұстайтындығы туралы қарастырамыз. Әйелдерді зорлық - зомбылықтан қорғаушылар неге олар кетпейді? деген емес, ал неге көптеген ерлер өз әйелдерін ұрады? және оларға кетуге не кедергі келтіреді? деген сұраққа жауап беру керек деп есептейді. Зорлық - зомбылықтың қарым - қатынасының дамуын түсіндіру үшін қолданылатын 3 кеңінен қолданылған модельдер бар: зорлық - зомбылық циклі, зорлық - зомбылық процесі, билік және жетекшілік ету.
Зорлық - зомбылық циклі: Уолкер 1984 жылы зорлық - зомбылыққа келеген әйелдердің психологиялық мінез - құлық реакцияларын селигманның тауып алған көмексіздік теориясының көзқарасы бойынша анализдеген.Көптеген зорлық - зомбылыққа келеген әйелдердің сұрауларынан Уолкер зорлық - зомбылықтың циклды теориясының негізінде анықтаған. Онда 3 фаза анықталған.
Бірінші фаза: Қысымның өсу фазасы - сөздік мазақ етулермен, ұсақ физикалық соқтығыстардың эскалациялық қысымдарымен мінезделеді. Әйел конфликттен құтылу үшін өз партнерын тыныштандыруға тырысады. Оның қорқынышы мен көмексіз қалуы, конфликт қаншалықты байсалды болған сайын ұлғая түседі. Бұл фаза қысым сынық моменттеріне жеткенге дейін бірнеше апталарға немесе жылдарға созылуы мүмкін.
Екінші фаза: зорлық - зомбылықтың байсалды инциденті2 сағаттан 24 сағатқа созылатын зорлық - зомбылықтың байсалдылығын көрсетеді. Әйел екінші фазаның шығуына әсерін тигізуге деген жағдайда болмайды, ол тек өзін және балаларын қорғауға тырысады.
Үшінші фаза: зардап - өкініш сезімдерін көрсетуі мүмкін, ал махаббат өзгеруі мүмкін. Бұл фаза әйелдерде ұрып соғудың тоқтайтындығы туралы үмітін тудырады.
Өкінішке орай, бұл цикл үнемі қайталанып отырады. Үшінші фаза бірте - бірте жақындай түседі, әйел үнемі қақпанға түседі де зорлық - зомбылық пен ызаның қысымының өсуінің арасында қалады. Уолкердің зорлық - зомбылық цикліне арналған эмперикалық тесттері тексеру барысында бірқалыпты ақпарат бермейді. Осы үш фазаның бар екендігін дәлелдеуге олар барлық жертваларға қолданылады. [8]
Әйелдерді ұрып соғу жағдайына сипаттама берген респонденттердің 65% - ұрып соғудан кейінгі махаббат пен өкінудің болатындығын және қысымның өсетіндігін дәлеледеген, ал 58% респонденттер үш фазаның болатындығынжәне қысымның өсетіндігін дәлелдеген. Уолкердің зорлық - зомбылық циклі, зорлық - зомбылыққа келетін әйелдердің мінез - құлқының түсінігі ретінде мамандар арқылы қалай қабылданса, мамандарсыздары да солай, қабылданған.
Барлығына қарағанда қаталдық және жиілік факті уақыт өте кле өсетіндігі анық болып келеді. Зорлық - зомбылық процесі.
Ландербергер (1989) жекетұлғалық қабылдаудың зорлық - зомбылығы тәжірибесін, өзін - өзі бағалау процесін, зорлық - зомбылық арасындағы жағдайды зерттеген. Зерттеу кезінде 30 әйелег өткізілген интервьюдің результатында 4 шешімді фаза табылған, және олар сол уақытта зорлық - зомбылық түрінде арабайланыста болған немесе кейбіреулері өз күйеулерінен кетіп қалған.
Әйелдер 4 фазаны сипаттаған:
Бірігу, шыдам, ажырау, реабилитация;
Олар мағынасында өзгеріс болғанда, олардың зорлық - зомбылыққа жазылулары, өздеріне деген партнерлеріне деген қарым - қатынастарының өзгеру ебептерінен болған. Бірігу фазасында қарым - қатынасы жаңа немесе махаббат жағдайы болғанда, әйелдер зорлық - зомбылықты болашақта тоқтатуға тырысып, оған екі есе өсірілген мақсатпен қарайды. Әйелдер өз партнерлерін тоқтату үшін таңдау мен лошкамен ерекшеленетін әдістерді қолдануға тырысады. Оның бұл проблемасын шешуге деген ұмтылысының мағынасыздығының созылу уақыты оған анық болды, сосын әйел олардың ара байланысының көп уақытқа созылатындығына сенімсіздік тудырады. Екінші фазада немесе шыдамдылық фазасында, әйел олардың қарым - қатынасындағы жағымды жағдайлар үшін зорлық - зомбылыққа шыдайды, сонымен қоса, ол өзін осы зорлық - зомбылықтың жауаптылығының желілігі ретінде санайды. Бірақ ол көмекті жан жағынан табуына болады, ол проблемалардың барлық жағынан ашып көрсетпейді, өйткені ол партнерінің әлеуметтік статусымен оның жауапкершілігімен маңызды із қалдырудан қорқады.
Ажырау фазасында әйел өзінің зорлық - зомбылықпен байланысты жағдайын мойындайды және өзін осы қарым - қатынасты лайықты деп есептейді.
Өзгерісті жағдайды өзіне деген қауіпті және өзін өзгерісті жағдай өзіне деген қауіпті және өзін ренжітушіні өлтіріп алу әрекетінің мүмкіндігін сезгенде пайда болады. Әйел проблеманы шешуге талпынып, ол зорлық - зомбылық ара байланысының жағдайына бірнеше рет келіп кетуі мүмкін. Бірнеше уақыттан кейін, оған зорлық - зомбылық қарым-қатынасының жағынан тастап кетуге мүмкіндік бермеген әрекеттерден кейін мақсатты жеңу бағалықтары реабилитация фазасына өтуі мүмкін, онда ол жәбір көрсетуші тұлғадан бірнеше уақыт бөлек тұрады.[9]
Билік және басшылық:
1984 жылы Дулуттың программасының рамкасында жүргізген үйдегі зорлық - зомбылықпен күрес курсында әйелдерге жүргізілген топтың интервью негізінде, ерердің мінез - құлқының сипаттаған құрылымының өңделуі қабылданған, олар өз партнерлеріне деген қарым - қатынаста физикалық және эмоционалды зорлық - зомбылықты көрсеткен. Көптеген әйелдерзорлық - зомбылықты циклдің жағдай ретінде сипаттаған жағдайларды критикавайт еткен. әрі қарай әйелдер зорлық - зомбылықты ерлердің стрестен құтыла алмау жағдайларын сипаттайды деген критикаға әкелген. Әйелдердің өз партнерімен өмір сүруде зорлық - зомбылыққа әкелуі билік және басшылық деген теорияны өңдеп шығарған. Берілген теорияны зорлық - зомбылықты мінез - құлықтың құрылымдық моделі ретінде сипаттайды, ал ызаны ұстамсыздық және ренішпен ауру сезімдерді емес. Агрессивті ер кісілер бала кездерінде өздеріне деген қарым - қатынаста зорлық - зобылықты сезінген және ересек ерлердің мінез - құлқын бақылаған көбінесе әйелдерге зорлық - зомбылықты көрсеткен қарым - қатынастағы мінез - құлығын бақылаған олар көбіне алкоголдікті, сыныптық төмендетулікті, әйелдерді жаратпайтын ерлердің мінез - құлықтарын бақылаған. Көбі балалық шағында махаббат пен қамқорлықты көрмеген.
Бірақ барлық агрессивті ерлер бұл категорияға жата бермейді. Кейбіреулері психологиялық ауруларды игереді, және жасаған қылықтарының мақсатында намыстарын игереді. Ал кейбіреулері мұндай мінез - құлықты шын үрейді сезінеді. Агрессивтілер өз әрекеттерін ақтап шығаратын тенденцияны игереді, көбіне оны өз күшін қолдануда доминантты болса, және өздері кімді ренжітсе өзін соның жертвасы екендігіне сендіреді, бірақ негізінде оларды өздері ренжітеді. [10]
Самбер мен Тамаферро әйелдерінің медициналық жұмысшының мақсаттарының білімдеріне үйдегі зорлық - зомбылықта орын алады дегендеріне сенбейтіндіктері туралы 7 себепті сипаттаған.
1. Жазадан қорқу, егер жәбірленуші зорлық - зомбылық туралы әңгімені естіп қалса
2. Ар және қорлау, онымен осы жағдайдың болғандығы жөнінде
3. Оның осы жазаға лайықты екендігі туралы ойлары
4. Өз партнерінің қорғау сезімі
5. Оның жағдайының толық сезілуі
6. Дәрігерге білудің қажеті жоқ, оны жанұялық зорлық - зомбылық қызықтырмайды немесе осыған байланысты сұрақтарға ұзақ өткізуге оның қолы босамайды деген ойларға өзін сендіреді.
Дәрігер берілген сұрақ бойынша көмектесе алмайды деген ойға сену. Сол себептен зорлық - зомбылық циклін анализдей отырып, зорлық - зомбылық процесінде біз үйдегі зорлық - зомбылықтың физикалық циклдің үнемі қайталануы, сөздің, жандық ренжітулердің, жертваның психологиясына әсер ететіндігін және бәрінен бұрын жанұялық атмосферамен балалар мен ата - ананың арасындағы қарым - қатынасқа әсер етулерін көреміз.[11]
1.2 Жанұя түсінігі оның құрылысы және функциясы.
Жанұя ерте заманғы білімді, тарихына қарағанда анығырақ көрсетеді. Бұл әлеуметтік бірлік бүгінгі таңда әлемнің барлық бөліктерінде кездеседі. Жанұя ұғымы басында өзіне тек әке - шеше және бала түсінігін қосқан жоқ. Жанұя түсінігінде - барлық үй шаруашылығы кірген, олар өздеріне бір шаңырақ астында тұрған адамдар, оларға бағынушылар бір бірлікті функцияланушылар ұғымым кірген, жанұя түсінігіне - туысқандар, құлдары, жұмысшылары және иттері кірген. Ондай жанұя - эффективті мақсатта - әлеуметтік қалыппен басқарудың бірігуімен, адамдардың тобын көрсететді. Тарихы - жанұялық топтың құрылысы әлеуметтік қатардан және экономикалық жатқызу, салауатты өмір салтының толық бейнеленуіне байланысты болып келеді. Әрбір цивилизацияның құрылыс пен функцияның жалғасушылығында өзгерістерді басынан кешірген. Жанұяның туыстық байланыстары келесідей негізгі фактілердің комплексіне байланысты болып табылады: олар биологиялық, психологиялық, социологиялық және экономикалық. Биологиялық көзқарас бойынша, жанұялық байланыстары, әйел мен еркек арасындағы жалпы махаббатқа деген қажеттілігіне, олардың ұрпақ жалғастыруға деген талпыныстары және болашақ өмірде баланың ата - анаға тәуелділігіне байланысты болып келеді. Психологиялық және әлеуметтік көзқарас бойынша өз эмоционалды ұйымдастыру мен қажеттіліктерінен рахат алуда жанұя мүшелері бірігеді. Экономикалық жағынан олар материалдық қажеттіліктердің орындалуында бір - бірімен тәуелділіктерімен байланысады. Сол себепті жанұя бірлігі жалпы қажеттіліктер мен олардың орындалуына, физикалық түрде қалай болса, психологиялық аспектіде де солай байланысты болып келеді. Генетикалық көзқарас тұрғысынан, жанұя әлеуметтік эволюция продуктын көрсетеді.Кешегі және бүгінгі жанұя - бұл әртүрлі системалар, ертеңгі жанұя өз ретімен алдындағыларға қарағанда ерекшеленетін болады. Жанұя құрылысы уақыт өткен сайын әлеуметтік және мәдениеттік өзгерістер қажеттілігіне байланысты өзгеріп келеді. Оған қазіргі уақыттағы жанұя барлық қарым - қатынас тобында аса көп бостандықты бейнелейді, ол өткенге ұқсамайды. Нақты өлшемде онда әлеуметтік және экономикалық білімділіктер негізделген.Әйелдің эмансипациясы басында болғандықтан өте жақсы болып табылады. Жанұя қоршаған ортаның тіргін бейнелейді деген дұрыс емес, керісінше қоғам жанұяның мақсатында оның максималды әлеуметтік эффективтілігінің формасы мен функциясын моделдейді. Сол себепті жанұя статикалық тұрғыдан құдай берген болып саналмайды. Керісінше жанұя тірі, дамитын, әруақытта өзгерісте болатын, майысқақ жүйені, адаптациялық өзгерістермен ішкі және сыртқы әсер етулерін бейнелейді. Жанұя тобына әсер ету неге байланысты, сонымен қоса оның бірігушілігі? Сыртқы дүниемен контактқа түсу үшін, жанұяға белгілі бір дәстүрмен заңдарға сүйену қажет, және қоршаған ортаныңдәстүрін, ұлттық, экономикалық өзгешеліктерін сезіну қажет [12] Ереже ретінде жағымсыз, дұшпандық немесе қауіпті қоршаған ортаны жанұя бірігуінде жалпы қамқормен өз әрекеттердің активизациясына алып келеді. Кей жағдайларда махаббат, берілу, қарсы сезімі күшейіп, ата- ананың авторитеті бекітіледі.Сыртқы шарттардың өзгеруі, мүмкіндік бойынша жанұядан тыс, әлеуметтік контактылардың ұлғаюына ата- ананың авторитетінің және жанұялық бірігу жібінің төмендеуіне, әлсіреуіне алып келеді. Ондай шарттарда тәуелділік пен берілу қажеттілігі төмендейді, жанұя майысқан, қозғалмалы жүйе бойынша қалыптасады. Әрі қарай біз жанұяның ішкі құрылысына анығырақ тоқталамыз. Қазіргі қоғам көбінесе батыс мәдениетіне дәстүрлі патриархалдық жаттығуларды игереді. Кейбіреулері біздің қоғамды патриархалдыққа немесе матриархалдыққа жатпайды деп есептейді, керісінше патриархалды матриархалдылық бір уақытта, өйткені әйелдің әлеуметтік статусы көбіне жоғарыланады. Сонымен қоса, жанұяның басшысы ретінде әлі күнге дейін әкесі болып қабылданып келеді, ол физикалық күшті игереді, оның міндетіне жанұяны барлық сыртқы қауіптерден қорғау кіреді. Оған жанұясын тамақпен, киіммен, тұратын мекен - жайымен немесе байлықпен қамтамасыз ету ұсынылады. Әкесі өз махаббатын балалары мен анасына береді.Анасының ролі соңғы кездерде белгіленген өзгерістерге шыдамдылық таныту болып келеді. Сонымен қоса оған келесідей белгілер бойынша мінездеме беруге болады: анасы күйеуінің махаббатына өзара сүйіспеншілікпен жауап беруі керек, балаларын өсіріп, оларға өз аналық махаббатымен қамқорлығын беру керек, балаларын өсіріп, оларға өз аналық махаббатымен қамқорлығын беру керек, сонымен қоса үй шаруашылығы мен де айналысуға міндетті. Сонымен қоса ол әкесімен бірге жауапкершілікті бөлісіп үйге кіріс әкелетін белгілі бір жұмыспен айналысуы да айналыспауы да мүмкін. Балаларды тәрбиелеу мен оқыту ата - ананың екеуінің де міндеттеріне кіреді.
Балалар ата - анасының махаббатына өзара сүйіспеншілікпен жауап беріп, олардың авторитеттерін қандай жағдай болса да мойындайды. Жанұя сферасында әкесімен анасының, олардың әр баламен қарым - қатынастары және балалардың бір - бірімен қарым - қатынастары анықталады. Сонымен қатар жанұядағы эмоционалдыөмірдің негізгі тенденцияларының сыналулары өзіне көпжақты жақындықтарды талап етеді. Келесіде негізгі құбылыстардың кейбіреулері қысқаша сипатталынады. Жанұя мүшелері көпжақты жақындықтардың эмоционалдық әртүрлі интенсивтілігімен алмасады, олардың әрқайсысы белгілі бір байланыс қарым - қатынасында қарама қарсы ағымды тудырады. Жанұядағы кез - келген 2 мүшенің арасындағы эмоционалды, қарым - қатынас стилі өз бетінше дамиды, бірақ ылғи жанұяда басқа жеке тұлға аралық қарым - қатынаста эмоционалды әрекеттердің әсер етуін сезінеді [13].
Эмоцианың өзгермелі көпбағыттың білімдерінің тобы, өзгермелілікті, эмоцианалды тәжірибенің бұрынғы белгілерін, жанұялық атмосфераны анықтап отырады, ол фонда жеке тұлға дамып, баланың әлеуметтік паттерні ұлғаяды. Басқаша айтқанда, баланың мінез - құлығы процестерді анықтайды, ол онда толық түрде немесе бөлшек ретінде жанұя атмосферасын итеруді игереді. Жанұялық өмірдің қалыпты ағымы, жанұядағы әр мүшесі ренішті, жек көруді, қызғанышты уайымдаулары болуды талап етеді. Реніш пен шындықты сезіну тәжірибесі, үмітінің қанағаттануы, фрустрацияға деген толярайттылықтың ұлғаюы мен ұлғаюы жеке тұлға дамуының процесіне қажетті болып табылады. Осыларсыз қалыпты күшті мотивтің болуы мүмкін емес, оларсыз жаңа тәжірибемен мақсатқа жетулердің болуы мүмкін емес. Сонымен қоса реніш пен жек көрудің жиілігі дені сау дамуына әсер етеді. Баланың эмоцианалды дамуы маңызды жағдайда жанұялық өмірмен анықталады және күрделі көп қабатты процесс болып саналады. Кейбір маңызды паттерндерге тоқталамыз.
Барлық балалар ата - анаға деген қарым - қатынастарда махаббат пен жек көрушілікті игеріп отырады. Қанағаттанған бақытты бала, көбіне махаббаты сезінеді де жек көру сезімінен тез құтылады. Ренжіген, бақытсыз бала көбіне жеккөрушілікті сезінеді, қарсылықты көрсетеді, тікелей немесе жанама түрде өз ата - аналарына ұқсағысы келмей, олардан қашады. Егер жеккөрушілікті көрсету қауіпті болса, оны жасырып, қорқынышты көрсетеді немесе депрессияға ұшырайды. Ондай бала ата - анасын ренжітуден, оларға ауыр тигізіп, өзі жаза алудан, ар - намысын қинау сезімдерін сезінеді. Сүйіспеншілікпен жеккөрушілік арасындағы эффективті байланыс маңызды жағдайда жекетұлғаның және ата - ананың эмоционалды ара байланысында анықталады. Ата - ананың мінез - құлығы өзінің жанұясындағы өзара сүйіспеншілік адаптация процесінде терең өзгерістерге шыдайды. Ата - ананың балаға деген қарым - қатынасында оның өзінің балалық шақ тәжірибесіндегі ауыспалық немесе қабылданбаудағы, өзінің баласына деген қарама - қарсы қарым - қатынасы бақылануы мүмкін [14].
Ата - ананың бір - біріне деген немесе махаббаттарының көрсетілуі қандай да болмасын эмоционалды атмосфераның игерілуін анықтайды. Ата - аналар бір - бірімен ылғи гармонияда немесе кез - келген белгілер үшін конфликтке түсулері мүмкін. Сонда олар атмосфераны ыза сезімдеріне толтырады. Ата - аналар арасындағы конфликттер балада мазасыздануды тудырады. Ал егер ата - ана бір бірін жақсы көрсе, бала олардың бір жағын алуға міндетті болады, өйткені ата - ананың махаббатын жоғалтып алу қорқынышы мен күрес сезіледі.
Кейбір жағдайда анасы баласымен, әкесіне қараудың орнына өзімен көп айналысып, өзіне көп көңіл бөледі. Немесе ол баласына зейінін аудармай күйеуін қамқаорлықпен қоршайды, немесе керісінше.Ең маңызды проблема ата - ана арасындағы билікті бөлісу болып табылады. Әкесінің дәстүрлі рөлді игеру факті жанұядағы басты авторитарлығы анасының агрессивтілігі жауапкершілікте ата - ананың өздерінің арасында қатты әср етуі мүмкін, сонымен қоса, ата - анамен баланың арасында да болуы мүмкін. Әрине берілген жағдай баланың дисциплинасымен білім беру процесіне маңызды әсерін тигізеді. Өте әлсіз емес, өте күшті емес доминантты ата - ана баланың дамуында сау әсер етуді көрсетуі мүмкін. Баланың дисциплинасына байланысты білімді басшылық лазунгты болу керек, өйткені әлсіреген күшті ата - ана, олардың бөлінбеген билігі балаға деген қарым - қатынасына әрқашан бірнеше күрестерді көрсетеді, ол оған интуитивті түрде қарсыласады [15].
Зорлық - зомбылық түсінігінде мақсат және мотив түсініктері улкен роль атқарады, кейбір жағдайларда зорлық - зомбылық бұл - адамдарға немесе топқа бағытталған сыртқы күш әрекеттері. Оның мақсаты басқа адамдарға өзіне бағындыру.
Ол өз алдына адам бостандығын оның жеке болмысымен, сыртқы көрінісінің түрін көрсетеді. Шындығын айтар болса, зорлық зомбылықтың механизмі мен технологиясы, адамның нақты әрекеттерді қажет етулерімен, тікелей әсер етуінің көмегімен нақты әрекеттерге тоқталады [16].
Зорлық - зомбылық басқа ерікке деген талпыныстың құдайы. Қарым - қатынастың әртүрлілігі ретінде қорытындыланады. Адамдық қарым - қатынастарға алмастыра отырып, оны басқаның орнына қолданылған шешім ретінде алуға болады.Ол 3 түрлі негізге ие болуы мүмкін. Ол шынайы еріктің әртүрлілігіне баздала алады., сонда жетілген ерік жетілмеген ерікке патшалық құра алады: ата - ананың балаға деген биліктері сондай. Олар өз ғалымдарын игеруі мүмкін, берілген шарттар мен индивидтер саналы түрде жалпы пайдалы мақсаттарда кейбір құқықтардан бас тартады, шешімдерін белгілі бір сұрақтар арқылы белгілі бір адамдарға жібереді. Таңдалған басшының билік заңы сондай. Билік тікелей физикалық қажеттіліктерге негізделуі мүмкін, сонда ол зорлық - зомбылық түрінде көрінеді. Зәбір көрсетушінің билігі сондай. Зорлық - зомбылықтың биліктік қарым - қатынас түрлері ретінде қарастыру - оны оны басқа формалардан ажыратуға мүмкіндік береді: патерналистік және құқықтық мінездің сендірулері. Патерналистік және құқықтық мінез кімге қарсы болса соған келісушілер жатады. Сондықтан онымен байланысқанішкі әсер ету легитимді зорлық - зомбылық болып саналады, бұл өз жағынан бөліктік зорлық - зомбылық болып табылады. Олардан ерекшелену түрінде зорлық - зомбылық сөздің өздерінің мағынасында - ол әрекет болып табылады, онда кімге қарсы шықса, олардыңкелісімдері алынбауы мүмкін.
Зорлық - зомбылықты табиғи агрессивтіліктен, шайқастықтан, адамдарда нақты инстинктер түрінде көрінген түрлерден ажырата білу қажет. Бұл инстинктер де оларға қарсы қорқыныш инстинктері секілді өз ролін ойлап, зорлық - зомбылық практикасында қолданылуы мүмкін. Сонымен қоса зорлық - зомбылықтың өзі, өзінің ерікті саналы акт ретінде көрсете отырып ажыратылады, өзіне жақтаушы негіздерді іздестіреді. Қажеттіліктердің басқа формаларына қарағанда зорлық - зомбылық өзінің қаталдығымен ерекшеленеді. Ал табиғи агрессивтіліктен өзінің адамның мақсаттарымен, құндылықтарына әділділігімен ерекшеленеді. Бұл мағынада зорлық - зомбылықты күші көп адамның құқығы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz