Жас мамандардың жұмыс орнына бейімделуі

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 63 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ

Зерттеудің өзектілігі. Қазіргі дамыған заманда білім нәрімен сусындаған әр адам өз мамандығының шебері болып қалыптасуы тиіс. Соған орай кез-келген оқу орнын бітірген жас маман жаңа жұмысқа орналасқанда сол ортаны алғаш қабылдағаннан бастап, оған бейімделгенше бейімделудің бірнеше сатыларынан өтеді. Болашақ мамандарға қойылатын талаптар да жоғары, сонымен қоса мақсат-міндеттердің күннен күнге өсуі жас маманның өз қызметін үлкен жауапкершілікпен атқаруы тиіс екенін ұқтырады. Жас маманның жаңа жұмыс орнына бейімделуі қазіргі маңызды мәселердің бірі болып саналады. Себебі қоғамды өзгертетін жас маман болғандықтан, оның біліктілігі мен шеңберлегін шыңдай түсуі бейімделу процесінен көрініп отырады. Қазіргі кезде жас мамандардың жұмыссыз жүруінің себебі де жұмыс берушінің оларға осы бейімделу сатысынан өтуіне көмектеспеуінен, сонымен қоса маманның өзінің теориялық алған білімін практикада қолдана алмауынан және сол ортаның талаптарын, нормаларын, ережелерін дұрыс меңгере алмағандығынан болса керек. Жас мамандардың жаңа келген жұмыс орнына бейімделуі оның ұжыммен қарым-қатынасынан да көрініс табады.

Кез келген адамның жаңа ортаға бейімделуі өте мағызды процесс болып табылады. Бұл мәселені көптеген ғалым психологтар өз зерттеулерінде қарастырды. Атап айтсақ, олар Л. Д. Столяренко, Е. А. Ямбург, Е. В. Шорохова, Ф. Б. Березин, Н. А. Свиридов, В. И. Курбатова, Р. Е. Хэнки, Т. А. Шибутани, Ю. Л. Львова, Б. Г. Ананьев, П. Г. Белкин, А. А. Налчаджян, М. И. Бобнева, Л. С. Митина, Е. Г. Эмери, В. Н. Дружинин т. б. көптеген авторлар қарастырды [1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16] .

Ал Ц. П. Караленко, М. И. Бобнева, Е. В. Шорохова, В. И. Курбатова және т. б. «бейімделу» түсінігіне өз анықтамаларын ұсынған [17, 18, 3, 19] .

Кез-келген жоғарғы оқу орнын бітірген жас маман өзінің мамандығы бойынша жұмыс істеп, алған теориялық білімін практикалық түрде көрсете алуы тиіс. Бірақ бұл процесс өте күрделі болып табылады. Себебі жаңа ортаға, жаңа ұжымға келген адам бірден өзін көрсете алмайды. Жас маманға қандай да бір көмек керек. Әсіресе, жаңа жұмыс орнына келген жас маман бейімделудің барлық сатысынан өтеді. Өйткені жұмысқа бейімделу, біріншіден, жас маманның қажетті теориялық білімі болуын қажет етеді. Екіншіден, оның өзіндік қабілетінің өте жоғары болуын қажет етеді. Үшіншіден, жас маманның тәжірибесі мен практикалық қабілетінің болуын қатаң түрде талап етеді. Әрине, бұл көрсетілгендер шартты түрде болғанымен маңызды ролді иеленеді. Осылардың барлық түрі де қоғамдық процестердің әлеуметтік қатынастың жемісі. Жалпы алғанда көптеген ғылыми тұжырымдар бойынша тұлғаның сана қалыптасуындағы бірден-бір фактор еңбек процесі болып табылады. Ал жаңа жұмыс орнына бейімделу еңбек процесімен өте тығыз процесс екендігі белгілі. Оның негізгі мәні - қоғамдық мән. Еңбек әрекеті табиғаты жағынан ұжымдық, қоғамдық қызмет түрі. Сондықтан да жаңа жұмыс орнына бейімделу жинақталған тәжірибеге байланысты. Себебі ол жеке іске аспайды, қоғаммен біріге отырып іске асатын процесс болып табылады. Материалдық және рухани бірліктердің барлығы ғылым, білімнің жемісі болса, еңбек әрекеті әлеуметтену нәтижесі ғана емес, әлеуметтенудің қорғаушы күші екендігі даусыз. Сондықтан жұмысқа бейімделу әлеуметтенудің қоғамдық жүйелерінің бірлескен әрі тоқтаусыз қызметінің нәтижесінде іске асады. Қоғам тарапынан жас маманға қойылатын талаптардың өсуін тақырыптың өзектілігімен байланыстыруға болады.

Зерттеу мақсаты. Жас маманның жаңа жұмыс жағдайына бейімделу ерешеліктерін анықтау.

Зерттеу міндеттері.

- Жас маманның жаңа жұмыс жағдайына бейімделуінің негізгі ерекшеліктері мен факторларын теориялық тұрғыда зерттеу.

- Жас маманның жаңа жұмыс жағдайына бейімделуін айқындайтын диагностикалық әдістерді іріктеу.

- Жас маманның жаңа жұмыс жағдайына бейімделуін диагностикалық тұрғыда зерттеу арқылы алынған нәтижелерді қорытындылау.

Зерттеу болжамы . Жас маманның жаңа жұмыс жағдайына бейімделуіне олардың тұлғааралық қарым-қатынас деңгейі әсер етеді.

Зерттеу нысаны. Жас маманның жаңа жұмыс жағдайына бейімделуі.

Зерттеу пәні. Жас маманның жаңа жұмыс жағдайына бейімделуінің негізгі ерекшеліктері.

Әдістамалық және теориялық негіздері. Зерттеуде А. К. Порштовтың жас маманның жаңа жұмыс орнына бейімделуінің негізгі сатылары туралы идиясы, Ф. Б. Березин мен Р. Е. Хэнки, Т. А. Шибутанидің әлеуметтік бейімделу туралы идеясы, Л. Г. Филипстің бейімделудің интеракционалистік концепциясы, А. Г. Весниннің бейімделудің негізгі түрлері туралы идиясы, Э. К. Қалымбетованың кәсіпке бейімделу мен кәсіби мәнді-құндылықтық бағдарларды қалыптастыру ерекшеліктері идеясы басшылыққа алынды.

Зерттеу әдістері. Қойылған мақсаттарға байланысты зерттеу әдістерінің жүйесіне жас маманның жаңа жұмыс орнына бейімделуін анықтау үшін К. Роджерс-Р. Даймондтың әлеуметтік-психологиялық бейімделу сұрақнамасы, жас мамандардың тұлғалық қарым-қатынасын анықтау мақсатында Т. Лиридің «Тұлғааралық қатынасты диагностикалау» әдістемесі, жас мамандардың бейімделу ерекшеліктерін анықтайтын анкеталық сұрақнамалар қолданылды.

Ғылыми жаңашылдығы және практикалық маңыздылығы. Жас маманның жаңа жұмыс орнына бейімделуін әдістемелер арқылы зерттеу барысында диагностикалық әдістер кешені нәтижелі зерттеу құруға мүмкіндік береді. Алынған теориялық тұжырымдамалар және практикалық нұсқауларды жас мамандардың жаңа жұмыс орнына бейімделуінде кеңес беру, аттестациялау жұмыстарында қолдануға болады. Шығарылған нәтижелер арқылы жас мамандардың жаңа жұмыс орнына бейімделуі қоғаммен тікелей бірге жүретін процесс екені анықталынып, толықтырылды. Сонымен қоса, жас мамандардың жаңа жұмыс орнына бейімделуі тек тұлғаның өзіне ғана емес, тұлғааралық қарым-қатынастың негізінде жүзеге асатынының маңыздылығы дәлеледенді. Бұл жас мамандардың жаңа жұмыс орнына бейімделуінің психологиялық ерекшелігінің практикалық маңыздылығын толықтырады.

Зерттеу базасы. Ақтөбе гуманитарлық колледжі

Зертеу жұмысының құрылымы мен көлемі: Жұмыс кіріспеден, 2 бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.

1 ЖАС МАМАННЫҢ ЖАҢА ЖҰМЫС ЖАҒДАЙЫНА БЕЙІМДЕЛУІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІ

1. 1 Жас маманның жаңа жұмыс жағдайына бейімделуінің психологиялық ерекшеліктері

Кәсіби іс-әрекет адамның өмірлік іс-әрекетінің маңызды жағы болып табылады, себебі ол арқылы тұлғаның өзін-өзі жүзеге асыруы іске асып, өз мүмкіншіліктерінің толығымен жұмсалуы қамтамасыз етіледі. Тұлғаның ішкі позициясының дамуы көп жағдайда тұлғаның кәсіби маман ретінде дамуымен анықталады деуге болады. Адамның ішкі позициясы өзінің объективті бейнеленуінде тұлғаның кәсіби қалыптасуында көрінеді. Әлеуметтік аспектілердегі жас маманның бейімделуі қоғам дамуын қамтамасыз ететін тәсілдермен, құралдармен тікелей байланысты болады [20] .

Адамның бейімделуі «организм-табиғи орта» қатынасы аймағындағы психофизиологиялық бейімделу және «тұлға-әлеуметтік орта» қатынасы жүйесіндегі әлеуметтік бейімделу ретінде болады. Гуманитарлық білім саласында «бейімделу» термині философияда, социологияда және психологияда жиі кездеседі, бұл жерде ол өздігінен құрылатын жүйелердің ортаның өзгермелі жағдайына бейімделу үдерісін білдіреді.

Т. Шибутани әлеуметтік бейімдеуді бірқатар актілер ретінде түсіндіреді, оның әр қайсысы организмнің ішкі келіспеушіліктерінен, теңдіктің бұзылуынан басталады да оны қалпына келтірумен аяқталады.

Т. Шибутани бойынша бейімдеу механизмі жағдайды ой елегінен өткізу, оны эмоционалды күйзелу, қиын жағдайдан шығуды іздеу, іс-әрекет жоспары және бейімделу стратегиясын таңдауды анықтайтын әрекеттің өзі болып табылады. Бейімделу ішкі белсенділікпен, қиындықтарды жеңуге ұмтылушылықпен және сыртқы әрекеттердің (мінез құлықтық) мазмұндылығымен сипатталады. Сонымен біз бейімделуді индивидтің ұстанымдары, сенімдері және т. б. және қоршаған ортаның жағдайлары арасындағы қарама-қайшылықтарды жоюға бағытталған оны өзгерту үдерісі ретінде, өзін тұлға ретінде сақтауды қарастырамыз [8] .

Дербес жағдай ретінде біз психологиялық бейімделуді қарастырамыз, оның құраушылары тұлғаның тәжірибені белсенді түрде меңгеруі, қарым -қатынас дағдыларын игеруі, тұлға мен әлеуметтік ортаның өзара әрекеттесуі болып табылады, олар тұлғаның мақсаты мен құндылықтарына және ортаның тиімді қатынасына алып келеді. Сондай-ақ тұлғааралық потенциалды өмірдің нақты жағдайларында жағымды эмоционалды өзін-өзі сезіну барысында іске асыруға болады.

Психологияда бейімдеу тұлғаның ішкі күйінің қоршаған орта мен үйлесуі ретінде анықталады. Бейімдеуді күзетуші өзгертулер организмнің барлық деңгейлеріне әсер етеді, яғни молекулалықтан іс-әрекетті психологиялық «регуляциялауға» дейін. Психологиялық бейімделу құрылымына танымдық, эмоционалды-еріктік, мотивациялық және практикалық аспектілер енеді. Оның тиімділігі тұлғаның өзін қабылдауының және өзінің әлеуметтік байланыстарының барабарлығынан тәуелді болады.

М. С. Бережная жабдықталу дәрежесін нақты мәдени үдерістің элеметтерімен және алынған білімдерді педагогикалық практикада қолдану мүмкіндігімен анықтай отырып, бейімдеуді адамды мәдениетке қатыстыру үдерісі ретінде анықтайды [22] .

Ал Бобнева М. И. «Әлеуметтену мен әлеуметтік - психологиялық бейімделу процесі тығыз өзара байланысқан деп көрсетеді. Психологиялық механизімдер, бейімделу процесінде тұлғаның әлеуметтік орта мен өзара әрекет етуін жеке алғанда, жанама түрде тұлғаның мотивациялық құрылымы, психикалық құрылымы, кейбір даралық ерекшеліктер индивидтің әлеуметтеу процесінде әлеуметтік жағдайдың әсерімен құрылады. Тұлғаның әлеуметтенуі, тұлғаның қоғамда, нақты бір ұжымда бейімделуі үшін қажетті жағдай болып табылады» деп тұжырымдайды [23] . Осы тұжырымдамаларға сүйене отырып, дипломдық жұмыста әлеуметтену үрдісі мен әлеуметтік-психологиялық бейімделу үрдісін бір-бірімен тығыз байланысты, өте ұқсас үрдіс ретінде қарастырдық.

Психология ғылымында бейімделу теориялық сипаттамасында адам кез-келген жағдайда өзін жақсы сезінуі үшін, әр түрлі жағдайларға икемделе, бейімделе алуы өте маңызды болып табылады деп қарастырылған.

Латын тілінен аударғанда «бейімделу» - икемделу, үйлесу деген мағананы береді. Қазіргі уақытқа дейін «бейімделу» түсінігінің нақты бір ашып түсіндіретін анықтамасы жоқ. Ағылшын ғалымы Проссердің айтуынша, оның көп мәнділігі сонша, әрбір зерттеуші өзінің зерттеуіне байланысты әр түрлі жауап қайтарады деген.

Бейімделу үрдісі аса динамикалы болып табылады. Оның жетістігі көбіне обьективті, субьективті оқиғаға, функционалды жағдайға, әлеуметтік тәжірибеге, өмірлік бағдарға және т. б байланысты.

Тұлғаның әлеуметтік-психологиялық бейімделу мәселесі психология ғылымындағы және психология ғылымының басқа да аймағындағы күрделі мәселелердің бірі болып табылады. Тұлғаның әлеуметтік-психологиялық мәселесі ауқымды түрде теориялық және қолданбалы маңызды иеленеді. Адамды қоғамға, әлеуметтік топқа және ұжымға енгізудегі, адам мен әлеуметтік тәжірибені меңгеру механизімінде, қарым-қатынас және мәдени тәжірибелерге бейімделу және әлеуметтену процесі маңызды механизм болып табылады.

Адамның бейімделу ерекшелігі «әлеуметтік әлемге бірте-бірте енуімен» мінез-құлық, жүріс-тұрыстың әлеуметтік ережелерін менгеру процесімен, адамның әлеуметтенуімен байланысты болады. Негізінде әлеуметтік бейімделу әлеуметтенудің маңызды механизімі болып табылады [24] .

Психологиялық әдебиеттерде осы екі түсінік қатынасы жайлы түрлі пікірлер айтылады. Е. В. Шорохова бойынша әлеуметтену сөзіне бейімделу түсінігін енгізеді [25] .

Әлеуметтену, тұлғаның бейімделуі жақын түсініктер, бұлар қоғам мен тұлғаның өзара әрекеттесуінің бірыңғай үрдісін сипаттайды, сондай-ақ әлеуметтену түсінігі бейімделу түсінігінен аумақты болып табылады.

Әлеуметтену тұлғаны қоғамдық қарым - қатынас жүйесіне енгізу, сонымен қатар қоғамдық қалыптасқан іс-әрекет тәсілдерін менгеру. Сонымен, әлеуметтенудің негізгі функциясы - индивидтің қоғамда қалыпты функциялануын қамтамасыз ету. Сәйкесінше әлеуметтік - психологиялық бейімделу процесіне темперамент ерекшелігімен, құндылық бағдарымен, қызығушылығымен, тұлғаның ішкі құрылымдық іс - әрекетімен және қоғамдық белгіленген мінез - құлықпен жетеді.

Тұлғаның бейімделуі немесе бейімделе алмауының сипаты мен денгейі, көбінесе, адамның биологиялық, физиологиялық, психикалық қасиеттеріне және оның әлеуметтік дамуына байланысты болады.

Тұлғаның әлеуметтік бейімделуі ережелерді қайта орнатуға, әлеуметтік пайдалы қарым - қатынас, мінез-құлық, іс - әрекеттің өзгеруіне бағытталған. Психологиялық бейімделу - әлеуметтік қажетті құндылық бағдар және мінез -құлықты меңгеру, әлеуметтік ортаның күтілімдері мен тұлғаның бағыттылығын, бағдарын жақындаттыру. Бейімделудің әлеуметтік және психологиялық жақтары бір - бірі мен үздіксіз байланыста.

Әлеуметтік бейімделу процесінің негізі - әлеуметтік ортаның оған ұсынатын талаптарына тұлғаның мінез-құлық, жүріс-тұрысы және іс-әрекетінің сәйкестенуі, яғни әлеуметтік күтілімдер жүйесіне мінез - құлықтың сай болуы. Сәтті әлеуметтік бейімделу, ол тұлғаның ортаға әлеуметтік - психологиялық бейімделуіне негіз болады.

Негізінде көптеген адамдар басқа елден білім алуға, жұмыс істеуге талпынады, осыған байланысты Г. Триандис (1994) бейімделу процесінің бес кезеңін бөліп көрсетеді.

Бірінші кезең, «бал айы» деп аталады, ол көтерінкі көңіл күй, үлкен үміттің көрінуімен сипатталады. Бірақ бұл кезең жылдам екінші кезеңге өтеді.

Екінші кезең, жаңа ортаға енуде ортаның теріс әсерлерінің әсер ете бастауы. Көптеген жағдайда көңілдері толмай, барлық нәрседен көңілдері қалып, тіпті бұл жағдай кейбір кездерде фрустрация мен депрессияға өтіп кетуі мүмкін. Бұл жағдайда көбі нақтылықтан қашуға тырысады.

Үшінші кезең - қиын қыстау кезіңіне жетуі мүмкін, ауырлықты және толық әлсіздікті сезінеді. Жаңа ортаға сәтті бейімделе алмаған адамдардың көбі жұмыс орнын ауыстыруға тырысады.

Төртінші кезең - депрессия - оптимизацияға ауыса бастайды да өзіне деген сенімділік және қанағаттану сезімін сезіне бастайды. Адам өзінің икемделе бастағанын сезіне бастайды. Берри терминалогиясы бойынша - бұл кезең толық немесе ұзақ кезең деп аталады. Ортаның талабына индивидтің тұрақты өзгеруі. Бейімделу процесіне орта мен индивид өзара сәйкестікке келеді. Осы кезеңді бейімделу процесінің аяқталуы деп те айтуға болады [26] .

Әлеуметтік - психологиялық бейімделу адамның дара ерекшеліктері мен және қоғамдағы тұлғаның бағыты мен байланысты күрделі құбылыс. Қоғамда тұлғаның бейімделуі үшін қоғам және тұлғаның міндеттері, мақсатының ұқсастығы, пікірге қосылуы ерекше болып табылады.

П. Г. Белкиннің ойы бойынша - әлеуметтік - психологиялық бейімделу даралықты дамыту жағдайларының бірі. Даралылықтың тұрақты қырының болуы бейімделу процесінің жетістігінің бір көрсеткіші. Бірақ кейбір жағдайларда нақты осы даралық сол немесе басқа топта тұлғаның бейімделуіне кедергі келтіруі мүмкін [27] .

Бейімделу механизімінің құрылу денгейі даралықты дамыту жағдайын қамтамасыз етеді. Өмір әрекеті процесінде бейімделу механизімінің құрылуы автоматтандырылған әдет, дағды, мінез - құлық, бейсаналы аймаққа өтеді. Бұл даралықтың дамуы үшін шексіз мүмкіншілікті ашады.

Кез келген тірі ағзаға белгілі ортада өмір сүреді, ол сыртқы ортадан міндетті түрде өмірге қажетті компоненттерді үнемі алуға мәжбүрлі. Тірі ағзаны сыртқы ортадан шектеу, оның өлуіне әкеледі. Сондықтан тірі ағза ішкі теңдікке жетуге талпынуда, ол бір уақытта тұрған орта жағдайына бейімделуі керек. Осы құбылыс «бейімделу» түсінігінің сипатын анықтайды. К. Бернар жұмысынан бастап бейімделуді теңсіз жүйелер аралығындағы қатынас ретінде қозғалмалы құрылудың жиынтығы деп қарастырылады [28] .

Гештальт бағытының психологы және щвейцар психологы Ж. Пиаженің интелектуалды даму теориясында, бейімделуді баланың интелектуалды дамуындағы маңызды процесс ретінде қарастырады. Жаңа мәселелі жағдайда икемделу барысында аккомадация және ассимиляция процесі бірігеді, ал олардың қосылуы бейімделуді білдіреді. Ж. Пиаже аккомадацияны - жаңа ақпаратты меңгеру мақсатында ақыл - ой белсенділік механизімін қайта құру ретінде қарастырады, ал ассимиляция - сыртқы жағдайды иемдену және оны ойша қайта құру деп түсіндіріледі [29] .

Психоанализ ерте қалыптасқан адамның бейімделу құралының және осы бейімделу процесінің арасындағы өз ара қарым - қатынасты зерттеу және индивид пен қоршаған орта арасындағы бейімделу жағдайы индивидке себепкер болу, қоршаған орта мен белсенді тікелей әсер ету процесін талқылауға мүмкіндік береді.

Бейімделу өзгеріс пен болуы мүмкін, яғни индивид ойы оның психо физиологиялық жүйесінде тепе-теңдік өзгерістер болады. Бұл жерде З. Фрейдтің аллопластикалық және аутолпластикалық өзгеріс жайлы концепциясы орынды болып табылады [30] .

Жағымсыз әсерлерге ағзаның бейімделу реакциясының қарқындылығы бірқатар жалпы арнайы емес сипатқа ие және ол бейімделу синдромы деп аталады. «Бейімделу синдромы» - стрессордың, яғни жағымсыз әсерлердің созылуы мен күшіне жауап беретін және жалпы қорғаныс сипатына ие жануарлар мен адамдар ағзасының бейімделу реакциясының жиынтығы. Стрессор әсерінен дамитын функционалды жағдай - стресс деп аталады. 1936 жылы Канадалық физиолог Г. Селье «бейімделу синдромының» негізгі симптомдары болып бүйрек үсті қыртысының өсуі, айырша бездің кішіреюі, зат алмасудың бұзылысы жатады [31] .

Адам орта балансының бұзылысында белсенді қажеттілікті қанағаттандыруға арналған немесе сол қанағаттану жүйесі мен келісу үшін индивидиумның психикалық немесе физикалық ресурстарының жетіспеушілігі мазасыздық негізі болып табылады. Мазасыздану былайша көрсетіледі

- белгісіз қауіпті сезіну,

- қауіптену және мазасыз күту сезімі,

- белгісіз алаңдаушылық психикалық стрестің өте күшті механизімін көрсетеді. Бұның өзі айтылып кеткендегідей қауіпті сезінуден шығады, өзінің мазасыздану орталық элементін және оның биологиялық маңыздылығын қауіптілік және жағымсыз сигнал ретінде алады.

Мазасыздану қарқындылығы және ұзақтығы бойынша дәлме - дәл жағдай, бейімделу мінез - құлықтың құрылуына кедергі келтіріп, мінез - құлық интеграциясының бұзылуына әкеледі және адамның психикалық ұйымдаспауына әкеледі. Бұл жағдайда мазасыздану кез - келген психикалық стресс пен игерілген мінез - құлық және психикалық жағдайдың өзгеруінің негізінде жатыр.

Психикалық бейімделу процесінің элементін көрсететін мазасыздық қатарын көрсетуге болады:

- ішкі шиеленісуді сезіну

- мазасызданудың реңі өте айқын емес, тек оның жақындауының сигналы болып ішкі жан дүниесіндегі ауыр дискомфорттың құрылуы.

- гиперстезиялық реакция - үрей өсіп, алдынғы бейтарап стимулдар теріс бейнені алып тітіркендіргіш жоғарлайды.

- өзіндік мазасыздану - қарастыратын қатардың орталық элементі белгісіз үрейді сезіну мен көрінеді.

- Қорқыныш - белгілі обьектіде айқындалған үрей. Бірақ обьекті мен байланысты үрейлер оның себебіде болмауы мүмкін, субьектіде үрейді нақты бір әрекеттер арқылы шектеуге болады деген көрініс туады.

- Болмай қоймайтын апатты сезіну - мазасыздық бұзылыстарының қарқындылығының өсуі субьектіде сақтанып қалу мүмкін емес деген көрініс туады.

- Мазасыз үрейлі қорқу - үрей негізіндегі ұйымдасудың бұзылысы жоғарлайды және мақсатқа бағытталған әрекеттің мүмкінділігі жойылады.

Мазасызданудың күшеюі екі өзара байланысқан бейімделу механизім әрекетінің қарқындылығының өсуіне әкеледі.

А. А Реан «бейімделу синдромының» даму негізінде үш сатыны бөліп көрсетеді.

1) «Мазасыздану» сатысы - бірнеше сағаттан екі тәулікке созылып өзіне екі фазаны енгізеді; шок және мақсатқа қарсы, сонғысында ағзаның қорғаныс реакциясын жұмылдыру болады.

2) «Қарсыласу сатысы» - ағзаның түрлі әсерлерге тұрақтылығының жоғарлауы. Осы саты жағдайдың тұрақталуына және созылуына әкеледі немесе «бейімделу синдромының» сонғы сатысына - әлсіреу, титықтау сатысына, яғни ағзаның өлуіне әкелуі мүмкін сатыға өтеді». Осы сатылар кез - келген бейімделу процесіне тән.

Осы бейімделу мәселесін зерттеуде Реан А. А. үш бағытты бөліп көрсетеді. Бірінші бағытқа негізінен тұлға мен әлеуметтік ортаның өзара әрекет етуінің психоаналетикалық тұрғысын жатқызуға болады. Негізінде психосаматикалық және психофизиологиялық мәселелер мен байланысты. Толығы мен осы бағыт шеңберінде әлеуметтік бейімделу - сыртқы орта талабына тұлғаның гомеостатикалық теңдігінің көріну нәтижесі ретінде талданады. Бейімделу процесінің мазмұнын жинап қортылған түр-пішіні бойынша сипатталады: қақтығыс - үрей қорғаныс реакциясы [32] .

Психоаналетикалық және психологиялық бағдар жұмысының авторларынан басқа осы тұрғыға жақын Г. Сельенің (1979-1992) жалпы бейімделу синдром концепциясы жүзеге асырылады. Осы бағыт шегінде қақтығыс әлеуметтік ортаның шек қоятын талаптары мен тұлғаның қажеттіліктерінің сәйкестенбеуі ретінде қарастырылады. Қақтығыс нәтижесі болып - жеке тұлғаның үрей жағдайын өзектілеу болып табылады. Осы тұрғыда тұлғаның бейімделу денгейі оның эмоционалды өзіндік көңіл-күй түрі мен анықталады. Осының салдарынан бейімделудің екі денгейін көрсетуге болады: бейімделу және бейімделе алмау [31] .

Бейімделу - тұлғада үрейдің болмауымен байланысты. Бейімделе алмау - үрей жағдайының көрінуімен байланысты.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.