Девиантты мінез-құлықтың қалыптасуына бұқаралық ақпарат құралдарының әсерін теориялық тұрғыда негіздеп, оның түзету жолдарын ұсыну

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 81 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ

Зерттеудің өзектілігі: Тәуелсіз еліміздің қазіргі даму кезеңі, қоғамның барлық саласындағы өзгерістермен яғни, экономикалық және әлеуметтік қарым-қатынастардың ерекшеліктерімен сипатталады. Қазіргі кезеңдегі жеткіншектердің әлеуметтік жағдайға бейімделуіне, мінез-құлықтарының қалыптасуына, тұлға ретінде дамуына әсерін тигізетін тиімді жолдарын көрсету, анықтау басты проблемалардың бірі болып табылады. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың «Қазақстан-2050» Стратегиясы- қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» деп аталатын өз халқына арналған Жолдауында адамдардың дұрыс мінез-құлқының дамуына баса назар аударды [1] .

Жеткіншектердің әлеуметтенуі, әлеуметтік психологиялық бейімделуі және девиантты мінез-құлықтың қалыптасуының алдын алу бүгінгі таңның өзекті мәселелерінің қатарында. Жеткіншектер қоршаған ортаның жағымсыз әсерлеріне беріліп, жаман әдеттерге тез бой үйретеді. Адамзат тарихында ақпараттық процестер бастапқыда тамырлары мінез-құлық және қарым-қатынас тетіктеріне, жеке тұлғаның дамуы мен сәйкестікті сақтауға кететін маңызды рөл атқарады. Олардың адам өмірінің барлық жақтарына ықпалы орасан. Жеке тұлғаның дамуында еліктеуге арналған үлгілердің елеулі рөл атқаратыны белгілі. Психологиялық тұрғыда теледидарлық бейнелер, мінез-құлық пен қарым-қатынас анағұрлым маңызды, өйткені олар әрқашанда эмоцияларға толы болады. Бәрінен бұрын бейнемен және сезіммен жанамаланған мінез-құлықтық таптаурындар көшіріледі. Міне сондықтан да бүгінгі күні теледидардың жастарды тәрбиелеудегі айқындаушы рөлін мойындаған жөн. Бүгінгі күні бұқаралық ақпарат құралдары (БАҚ), бәрінен бұрын теледидар мен ғаламтор іс жүзінде жеке тұлғаның мінез-құлқына кері әсерін тигізеді.

Жағымсыз мінез-құлық салдарынан басқа да мәселелер туындап жатады, мысалы, оқу үлгерімінің төмендеуі, өтірік айту, құқық бұзушылық, алкогольге салыну т. б. Соңғы жылдары бұл тізімді теледидарға және компьютерге, ғаламторға тәуелділік толықтырды.

Бұқаралық ақпарат құралдарының жеткіншектерге ықпалын бейнелейтін бірнеше концептуалды ұстанымдарды атауға болады:

Біріншіден, бұқаралық ақпарат құралдары балалар мен жеткіншектердің әлеуметтенуінің қуатты құралы ретінде қарастырылады. Мұнда ақпарат ағымының объектісі жеткіншектер мен жеткіншектер тобының санасы мен мінез-құлқы болады.

Екіншіден, бұқаралық ақпарат құралдары жеткіншектер мен олардың топтарының бос уақытын өткізу құралының ролін атқарады.

Үшіншіден, жеткіншектердің әлеуметтенуінде ғаламтордағы әлеуметтік желілердің рөлі ерекше. Ғаламтор арқылы балалар белгілі бір әлеуметтік және мәдени құндылықтарды қабылдап, әлеуметтік тәжірибе жинақтайды және білім ақпараттарын алады.

Дегенмен, бұқаралық ақпарат құралдарының жағымсыз әсерлері де жеткілікті.

Бұқаралық ақпарат құралдары арқылы балалар мен жастардың моральдық, рухани-адамгершілік тұрғыдан дамуына нұсқан келтіретін,

қатігездікті, зорлық-зомбылықты, сексуалдық азғындықты насихаттайтын ақпараттар таратылады. Қазіргі көркем фильмдерде, мультфильмдердің көбінде (барлығында дерлік) зорлық-зомбылық іс-әрекеттер орын алады. Бұқаралық ақпарат құралдарының ықпалы жеткіншектердің нормалар мен құндылықтық бағдарларының қалыптасуына ықпалы зор.

Девиантты мінез-құлық психологтар және басқа да ғылым өкілдерінің зерттеулерін қажет ететін өзекті мәселенің бірі. Девиантты мінез-құлық тақырыбы пәнаралық және пікір-таластық сипатты көрсетеді. Әлеуметтік норма түсінігімен девиантты мінез-құлық терминінің қолданылуы мәселені күрделендіреді, себебі норманың шектері шартты түрде берілген, ал адам барлық көрсеткіштері бойынша қалыпты болуы мүмкін емес. Көптеген көзқарастар жеткіншектердің девиантты мінез-құлығының диагностикасы және әлеуметтік - психологиялық көмекпен игеруі ретінде практикалық тапсырмаларды шешуде қалыптасады.

Жеткіншектердің мазасыздығы мен агрессивтілігі, яғни девианттылығы бүгінгі күнге дейін зерттелу үстінде. Осы кезеңде жеткіншектерде дау-дамайлық, тәртіпсіздік, өз-өзін ұстай алмаушылықтың тым жоғарылауы анықталады. Жеткіншектер өзі деңгейлес құрдастарымен қарым-қатынас жасауда, қажетті тәжірибені меңгермеу салдарынан, оған артылған жауапкершіліктен қорқып мазасызданады. Жеткіншектердің девиантты мінез-құлық мәселелерінің қазіргі күйі туралы ғылыми негізделген, анықталған көзқарастар бар. Девиантты мінез-құлықты түсіндіру үшін түрлі психологиялық концепциялардың құндылығын мойындап, біз негізгі ретінде когнитивті мінез-құлықты көзқарасты бөліп шығарамыз.

Девиантты мінез-құлық мәселесі қазіргі таңда біздің қоғам үшін ең маңызды мәселелердің бірі, себебі оның салдары әр түрлі келеңсіз жағдайларды тудыруда. Қоғамда болып жатқан террор, жәбірлеу, суицидтің өсуі сияқты әлеуметтік қауіпті құбылыстардың қатты белең алуына байланысты бұл мәселе зерттеудің негізгі обьектісі болып отыр. Соңғы уақытта адамдағы девиантты мінез-құлық проблемасын зерттеу бүкіл әлем психологтарының өзекті зерттеу бағытына айналуда[2] . Бүгінгі таңдағы бұқаралық ақпарат құралдары жеткіншектерді әр түрлі әрекеттерге еліктіріп, үйретуде. Батыс мәдениетінің біздің қоғамымызға енуі жастар мен жеткіншектерде девиантты мінез - құлықтың пайда болуына, нашақорлыққа, сексуалды құмарлыққа және т. б. жайсыз жағдайлардың өсуіне әкелді. Девиантты мінез-құлық -жалпыға ортақ ережелерден ауытқитын әлеуметтік іс-әрекет, осы ережелерді бұзатын адамдар мен әлеуметтік топтардың қылықтары; қабылданған құқықтық немесе моральдық нормаларды бұзған адамның мінез-кұлқы . Осы мәселені теориялық және практикалық тұрғыдан көптеген ғалымдар зерттеп, түрлі концепциялар ұсынған, олар агрессия мен жеткіншектердегі агрессивтіліктің ғылыми негіздерін қалыптастырған.

Отандық ғалым А. Т. Ақажанованың "Девиантология" [3] оқу құралы, Ш. Е. Жаманбалаеваның «Девианттық мінез-құлықтың әлеуметтік мәселелері» [4], А. Ескендірова[5], Г. А. Дусманбетов[6], Д. К. Қазымбетова [7], Т. Шалғымбаев [8], Н. С. Ахтаева[9], А. І. Әбдіғапбарова[10], З. Н. Бекбаевалардың[11] девиантты және деликвенттілік мінез-құлық тақырыптарына арналған еңбектері бар.

Бүгінгі күндегі бұқаралық ақпарат құралдарының әлеуметтік трансформациялаудағы рөлі өте жоғары. Бұқаралық ақпарат құралдары бұқараның санасында қазіргі заман адамының өмірі мен қызметінің салтын қалыптастырады. Азаматтардың мінез-құлқы мен дүниетанымын реттейді, саяси ұстанымдарына ықпал етеді. Барлық ақпараттарды беруде адам санасына әсер етудің жасырын қызметін пайдаланады. Ақпараттық және компьютерлік технологиялардың етене қолданысқа кіру жағдайында жеке адамнан бастап жалпы қоғамға тұтастай бұқаралық ақпараттық құралдардың ықпал ету әдістерінің жағымды ғана емес, жағымсыз ықпалы да көрініс табуда. Қазіргі кездегі байқалатын трансформация мәдениетке жат элемент «медиа вирустар» (Д. Рашкофф) [12] түрінде оның барлық жүйесіне орнығуы арқылы түбірлі өзгертуде. А. А. Зиновьев[13], С. Г. Кара-Мурза[14] , Г. Шиллер[15] , Р. Харрис[16] және т. б сол сияқты бірқатар ғалымдардың пікірінше, бұқаралық ақпарат құралдарының адамға ықпалы мен қоғамдық сананы манипуляциялауы «мәдени - әлеуметтік соққының» (К. Оберг) [17] себебі болып табылады. Дж. Бергер[18], П. Бурдье[19], М. Вебер[20], Г. Зиммель[21], Э. Дюркгейм[22], В. М. Межуев[23] сынды ғалымдар өз зерттеулерінде бұқаралық ақпарат құралдарындағы визуалды бейнелердің көпшілік санасына ықпалын жан-жақты талдап, бейнелейді.

Бұқаралық ақпарат құралдары - бұл санаға (ақылға) әсер ететін ең күшті күш. БАҚ-тың жеткіншек кезеңіндегі балалардың психикасына кері әсері жолдарын қарастыру зерттеу проблемасын айқындауда және тақырыпты : «Жеткіншектердің девиантты мінез-құлықтарының қалыптасуына бұқаралық ақпарат құралдарының ықпалы» - деп тандауымызға негіз болды.

Зерттеудің мақсаты: Девиантты мінез-құлықтың қалыптасуына бұқаралық ақпарат құралдарының әсерін теориялық тұрғыда негіздеп, оның түзету жолдарын ұсыну.

Зерттеудің міндеттері :

Девиантты мінез-құлықтың ұғымдарының мәнін нақтылау және оның зерттелу жағдайына теориялық талдау жасау.
Ғаламторға және теледидарға тәуелділігі бар жеткіншектердің ерекшеліктерін анықтау.
Жеткіншектердің девиантты мінез-құлқын түзету әдістемелері және оның нәтижелері.
Жеткіншектердің девиантты мінез-құлықының қалыптасуына бұқаралық ақпарат құралдарының әсерін эксперименттік тұрғыда зерттеу және оның түзету әдістемесін ұсыну.

Зерттеудің жалпы болжамы: Бұқаралық ақпарат құралдарына тәуелділік девиантты мінез-құлықтың қалыптасуына әсер етеді:

Жеке болжамдар:

Бұқаралық ақпарат құралдарына тәуелділігі бар жеткіншектердің әлеуметтік - психологиялық бейімделуінде қиындықтары бар.
Бұқаралық ақпарат құралдарына тәуелділігі бар жеткіншектердің мектептегі жалпы мазасыздығы жоғары және өзіне сенімділігі төмен.

Зерттеудің нысаны: Девиантты мінез-құлықты жеткіншектер.

Зерттеу пәні: Девиантты мінез-құлықтың қалыптасуына бұқаралық ақпарат құралдарының әсері.

Зерттеудің әдіснамалық негіздері: Э. Дюркгеймнің (әлеуметтік дезорганизация теориясы), Р. Мертонның (аномия теориясы), М Вебердің (әлеуметтік іс-әрекет теориясы) еңбектері қарастырылды. Жұмыстың теориялық көздері ретінде Я. И. Гилинскийдін, А. Коэннің, В. Н. Кудрявцевтің, Н. Смэлзердің, П. Сорокиннің, Д. Пискаревтің және т. б. идеялары; сол сияқты Қазақстандық ғалымдардың еңбектері - Акажанова А. Т., Масанов Е. Ж, Ержанова А. М., Сейфуллин Г. Р., Жаманбалаева Ш. Е., Қазымбетова Д. Г идеялары қолданылды.

Зерттеу әдістері:

Г. В. Лозоваяның Тәуелділікті анықтау тесті.
Ауытқыған мінез-құлыққа бейімділік тесті (А. Н. Орел) .
Әлеуметтік-психологиялық бейімделуді диагностикалау әдістемесі.
Мектептегі мазасыздықты анықтауға арналған Филлипс әдістемесі.
В. Г. Ромектің Өзіне сенімділік тесті.

Зерттеудің теориялық және практикалық маңыздылығы:

1. Девиантты мінез-құлық мәселесін зерттеген ғалымдардың тұжырымдары қарастырылып, талдау жасалынып, жүйеленеді;

2. Девиантты мінез -құлықтың әлеуметтік-психологиялық ерекшеліктері қарастырылды;

3. Жеткіншектердің ғаламтор мен теледидарға тәуелділігі мен олардың қоршаған ортасына бейімделуі арасындағы байланыс анықталды;

4. Ғаламтор мен теледидарға тәуелділігі бар жеткіншектер мектеп қабырғасында, әлеуметтік ортада жағымсыз эмоциялық күйлерді жиі бастан кешіретіндігі, мінез-құлықта негативті эмоцияларды жүзеге асыруға бейім тұратындығы және делинквенттілік тенденцияларының төмендігі айқындалды.

Дипломдық материалдар психологиялық қызметте, оның ішінде мектеп психологтары мен арнайы мекеме психологтарының жұмысына қолданылады. Зерттеудің нәтижесін әлеуметтік-практикалық психология саласында қолдануға болады. Болашақ практик-психологтардың, әлеуметтік педагогтардың, мектеп инспекторларының жеке тәжірибесінде, жеткіншек балалармен жұмыс жүргізуінде, әсіресе девиантты мінез-құлықтың алдын алуда, ата-аналарға және мұғалімдерге психокоррекциялық бағдарламалар құрастыруда қолдануға болады.

Зерттеудің базасы: Ақтөбе қаласы, №1 орта мектеп.

Зерттеу жұмысының құрылымы: Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тараудан теориялық және эксперименталды, әдебиеттер тізімінен, қосымшадан тұрады.

Зерттеу жұмысының кіріспесінде зерттеу тақырыбының өзектілігі, зерттеу нысаны, пәні, мақсаты, ғылыми болжамы, міндеті, зерттеу әдістері, зерттеу көздері, практикалық мәнділігі көрсетілді.

Бірінші тарауда бұқаралық ақпарат құралдарының жеткіншектерге ықпалы, девиантты мінез-құлықтың теориялық негізі мен психологиялық сипаты қарастырылды, практик психологтың негізгі жұмыс бағыттары көрсетілді.

Екінші тарауда практик психологтың жеткіншектердің девиантты мінез-құлқын анықтауда эксперимент жұмыстары жүргізілді, яғни әдістемелер іріктеліп жүргізілді, нәтижесі талданып, статистикалық тұрғыда өңделді.

Зерттеудің жетекші идеясы:

Бұқаралық ақпарат құралдары девиантты мінез-құлықтың қалыптасуына әсер етеді. Бұқаралық ақпарат құралдары, оның ішінде ғаламторға және теледидарға тәуелді жеткіншектердің әлеуметтік бейімделуінде қиындықтары бар. Бұқаралық ақпарат құралдарына тәуелділігі бар жеткіншектердің мектептегі жалпы мазасыздығы жоғары болады. Ғаламторға және теледидарға тәуелді жеткіншектердің деликвенттік тенденциялары төмен болады.

Қорғауға ұсынылатын тұжырымдамалар:

Бұқаралық ақпарат құралдарына тәуелді жеткіншектердің әлеуметтік бейімделуінде қиындықтары бар.

Бұқаралық ақпарат құралдарына тәуелділігі бар жеткіншектердің мектептегі жалпы мазасыздығы жоғары.

Бұқаралық ақпарат құралдарына тәуелділігі бар жеткіншектер мектеп қабырғасында, әлеуметтік ортада жағымсыз эмоциялық күйлерді жиі бастан кешіреді және жеткіншектердің өзіне сенімділігі төмен.

Бұқаралық ақпарат құралдарына тәуелділігі бар жеткіншектер комформды, таптаурындар мен қоғамда қабылданған нормаларды ұстанады. Олар өзгермелі психикалық күйлер көмегімен шындықтан безуге, тұлғалық мәселелерді шешуде иллюзиялық-компенсаторлық амалдарды қолдануға бейім.

Бұқаралық ақпарат құралдарына тәуелділігі бар жеткіншектердің деликвенттілік тенденциялары төмен.

1 ЖЕТКІНШЕКТЕРДІҢ ДЕВИАНТТЫ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚТАРЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫНА БҰҚАРАЛЫҚ АҚПАРАТ ҚҰРАЛДАРЫНЫҢ ӘСЕРІН ТЕОРИЯЛЫҚ ТАЛДАУ

1. 1 Девиантты мінез-құлық мәселесінің теориялық тұрғыда

қарастырылуы

Девиантты мінез-құлық ( лат. deviatio - ауытқу) - жалпыға ортақ ережелерден ауытқитын әлеуметтік іс-әрекет, осы ережелерді бұзатын адамдар мен әлеуметтік топтардың қылықтары; қабылданған құқықтық немесе моральдық нормаларды бұзған адамның мінез-құлқы[24] .

Мінез-құлық бұзылысының девианттық формасы немесе жеткіншек кезіндегі жалпы қабылданған мөлшерден ауытқу кейінгі жылдары күрт арту тенденциясын көрсетіп отыр және де қоғамдағы барлық проблемалардың проекциясын бейнелейтін аса ауқымды шешімін таба алмай келе жатқан келесі мәселе ретінде орын алуда. Бұл ретте мінез-құлықтың бұзылыс сипаты жеткіншектерде әр түрлі сипаттта болуы мүмкін. Көп жағдайда олар қарама-қарсы әрекеттерде, ішімдік қолдануда, үйден кетіп қалу, әр түрлі наркотикалық және токсиникалық заттарды қолдану, суицидтік тенденцияларың артуынан көрінеді. Қазіргі кезде «девиантты мінез-құлық» құбылысына қатысты философиялық, психологиялық, әлеуметтану, педагогикалық негіздемелер беретін көптеген болжамдар, концепциялар орын алған. Әр түрлі биогенетикалықтан мәдени-тарихи концепцияларға дейін көптеген девиантты, ауытқушылық мінез-құлық концепциялары белгілі.

Биогенетикалық концепциялардың авторы (З. Фрейдтен бастап Э. Торндайк, К. Бюлер, Э. Майер, А. Джексен және А. Маслоу) адамның тұлғалық өсуіндегі табиғи-биологиялық бастамаларына сүйене отырып, қоғамға жат мінез-құлық, мінез-құлықтағы ауытқушылықтың барлық себептерін адам биологиясынан, қылмыстылықтың ерекше генетикалық құрылымындағы адам биологиясынан іздеу қажет. Биологиялық-антропологиялық бағыттың дамуына қылмыстық құқықтың антропологиялық мектебі үлкен орын алды, оның негізін италияндық психиатр Чезаре Ломброзо (1835-1909) қалады. Ғалымның теориясының философиялық негізі болып әлеуметтік - дарвинистік идеялармен бірлескен позитивизм табылды. Ломброзо бойынша қылмыстылық - бұл адамның тууы мен өлімі, аурудың алғы нышаны, оның ішінде психикалық аурулардың белгісі сияқты табиғи және қажетті құбылыс. (Одан кейін Ломброзо белгілі бір жағдайдағы қылмысктылық әлеуметтік ортамен байланысты деп мойындады) .

Ч. Ломброзо және оның ізін жалғастырушы Эрнст Кречмерге адамның физикалық конституциясы мен мінез-құлық типтері арасындағы байланыс идеясы тән болды. Олар осындай белгілер бойынша адамдарды үш типке (эндоморф, мезоморф, эктоморф) бөлді. Соған байланысты олар атлетикалық күрделі адамдар (мезоморфтар) ауыр қылмыстылыққа бейім болуы мүмкін. Ч. Ломброзо беттің антропометрикалық көлеміне, фатальды бойынша, бас сүйегі қылмысты типті тұлға қалыптасады [25, 20б] . Түрмедегі қылмыскерлердің арасында антропологиялық өлшемді жүргізу бойынша, Ч. Ломброзо төрт типті қылмыскерлер болады деген қорытындыға келді: тумысынан қылмыскерлер, кездейсоқ қылмыскерлер, құмарлық бойынша қылмыскерлер, жан ауруы, яғни естері ауысқан қылмыскерлер. Биологизаторлық концепцияға қарсы басқа авторлар - әлеуметтанушылық концепциялардың негізін қалаушылар (Д. Ватсон және т. б), адам мінез-құлқында ешқандай да тумыстылық жоқ, және олардың әрекеттері, жасаған қылықтары - бұл тек сыртқы стимуляцияның өнімі деп көрсетті. Абстрактылы- әлеуметтік, адам табиғатындағы натуралистілікті және ортаны түсінудегі ыңғай екі факторлы теория деп аталатын әлеуметтік- биологиялық концепцияларды қарастырады, бұл тұрғыда биологиялық және әлеуметтік адамның екі болмысы есепке алынды. Генетикалық бағдарламалар адамның әлеуметтік мінез-құлқын басқарады, бұл ыңғайды ұстанушы авторлар адам табиғатын селекция арқылы жақсарту жолдарын іздеуге ат салысты [25, 36 б] .

Девиантты мінез-құлыққа қатысты әр түрлі концепциялар мен теориялардың арасында ең маңызды орынды психоаналитикалық бағдарды зерттеушілер алады, бұл теорияның негізін қалаушылар (А. Адлер, Э. Фромм, К. Хорни, У. Шуту және т. б) болды. Қылмыстылықтың генезисі, мінез-құлықтың басқа формаларымен қатар, мысалы, невроздар, психастениялар, сексуалды ауытқушылықтар, әр түрлі әлеуметтік бейімделу формаларымен қарастырылады. Психоаналитикалық концепция өкілдерінің пікірінше, ауытқушы мінез-құлықты тұлғалар жоғары мазасызданумен, агрессивтілікпен, ригидтілікпен, толық еместік комплексімен ерекшеленеді. Зорлық-зомбылықты қылмыстылықтың алғашқы негізгі себебі ретіндегі агрессивтілікке көп көңіл бөлінеді. Агрессивтілік, мазасыздық мәселесіне, бұл күйлердің табиғаты мен көріну сипатына А. Бандура, А. Басс, Л. Берковц, С. Розенцвейг сынды ғалымдар еңбектерін арнады, бұл проблемалар кейіннен кеңестік ғалымдар С. Н. Еникопова, Т. Н. Курбатов еңбектерінен көріне бастады, сонымен қатар кеңес елінде зерттеуін жүргізген поляк психологы Э. Квятковский - Тохович жұмыстарынан орын алды.

Қазіргі жаңа заман жағдайында әлеуметтік бейұйымдастырушылық (дезорганизация) концепциясы кең түрде дамыды (Т. Шибутин және т. б), бұл концепция бойынша ауытқушылық мінез-құлық әлеуметтік өзгерістермен, бұрынғы стандарттылықтың мәні жоғалған кезде, жаңа қоғамға бейімделе алмаушылықтан, яғни бұрынғы құндылықтар мен мөлшерлерге бағытталудан тұрады.

Осыған сәйкес, ауытқушылықты мінез-құлықтың үш түрін бөліп көрсетеді:

Конформды мінез-құлық қабылданған қоғам мөлшері мен көзқарастарынан айрықшаланатын эталонды (референтті топ) талаптарына лайықтану.
Импульсивті мінез-құлық - бұл аса күшті қозушылықтың ықпалымен туындайды, өзіндік стандартталған мінез-құлыққа қарамастан және уақытша өзін-өзі бағалай алмаушылық орын алғанда болады.
«Компульсивті» мәжбүрлік түрдегі мінез-құлық. Мәжбүр етудің ерекше түрі ретінде қарастырылады. Кейбір кездерде тұлға өз мінез-құлқының дұрыс емес, қауіпті, негізсіз болсада кейбір жағдайлар мен фактілерге тұрақты реакция танытады. Бұл мінез-құлық қатты қытығына тигенде, әшкерелеуде көрініс табады.

«Девиантты мінез-құлық» ұғымымен қатар әдебиеттерде «патологиялық», «аморалдық», «заңсыз мінез-құлық» сияқты ұғымдар орын алады. Осыған қатысты авторлар келтірілген бұл ұғымдардың үлкен айырмашылығын қарастырмайды, басқалар - мысалы К. К. Ковалев, 1981 және т. б бұлардың әр түрлі мағынасын ашып көрсетуге тырысады. Осымен байланысты «девиантты мінез-құлық» ұғымы біресе психикалық ауру адамдар және сау адамдар мінез-құлқы бұзылысының барлық формаларын қамтиды, біресе тек сау тұлғалардың мінез-құлық ауытқуларын сипаттайтын әлеуметтік- психологиялыққа дейін түсіреді. Осыған қатысты, осы көтеріліп отырылған мәселені зерттеу үшін, ең алдымен, ұғымның терминологиясы мен мазмұнын нақтылау қажет. Ауытқушылық мінез-құлық трактовкасының көптүрлілігін есепке ала отырып, ол туралы ұғымдарды анықтау қажет. Девиантты және мөлшерден ауытқыған мінез-құлық ұғымы, ең алдымен «мөлшер» ұғымымен астарласады, өйткені девиантты мінез-құлық белгілі бір мағынаны тек «әлеуметтік мөлшер» ұғымын қолданғанда ғана анық болады [34, 5б] .

«Қалыпты» мінез-құлық шекарасы денсаулық және «қалыпты» мінездің шекарасы сияқты біршама салыстырмалы. Бұл жерде ғалым П. Д. Ганнушкиннің сөзі дәйекті, «тұлға» және «жекелік» сияқты екі терминді біріктіру, бір жағынан, «мөлшер» және «орташа ауқым»- екінші жағынан, - мұндай біріктіру ішкі қарама-қайшылықты бұзады, бұл болмысында бір-бірімен сәйкес келмейтін терминдер [26, 4б] . Девиантты және мөлшерден ауытқыған мінез-құлық ұғымы, ең алдымен «мөлшер» ұғымымен астарласады, өйткені девиантты мінез-құлық белгілі бір мағынаны тек «әлеуметтік мөлшер» ұғымын қолданғанда ғана анық болады. Мөлшерді идеал, обьективті болмыс құбылысының шартты белгілері, орта статистикалық көрсеткіш, ортамен «тең келу», функционалды оптимизм және т. б ретінде анықталады. Бірақ, қазіргі кезде мөлшер ұғымын анықтайтын нақты қабылданған түсінік жоқ, сондықтан да девианттылық ұғымына да көмегі аз. Міне, бұлардың бірқатары:

Әлеуметтік мөлшер (латын тіліндегі norma - бастапқыны басқару, ереже, үлгі) - индивид және топтардың мінез-құлқын әлеуметтік ретке келтіру құралы
Әлеуметтік мөлшерлер - әлеуметтік қоғам ұсынатын (топ, ұйымдар, класс, қоғам) өздерінің мүшелеріне іс- әрекеттерін жүзеге асыру мақсатымен қойылған үлгі (типтері) талаптар мен күтілетін нәтижелердің жиынтығы
Әлеуметтік мөлшер - қоғам өмірінің нақты - тарихи жағдайы қатынасындағы әлеуметтік тәжірибені реттеудің әлеуметтік мәдени құралы.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.