Жоғары сынып оқушыларының стресске төзімділігінің гендерлік ерекшеліктерін зерттеу

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 64 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ

Зерттеудің өзектілігі: Оқу жүйесі түрлі себептерге байланысты дағдарысты бастан кешіруде, оларды бөліп қарайтын болсақ: жастардың шетелдік мәдени құндылықтарға ие болуы, дүниетанымның нарықтық қайта бағдарлануы, ұрпақтардың рухани байланысының үзілуі т. б. Эксперименталды мақұлданбаған және жоғары сынып оқушыларының тұлғасына жағымды әсер ете бермейтін инновациялық оқу технологияларын меңгеру жеткілікті дәрежеде тиімді емес. Әруақытта өзгеріп отыратын мектеп бағдарламасы, оқушыларды беделді класстарға, мектептерге, гимназияларға бөлу - аталғандардың барлығы үлкендермен қатар, балалардың эмоционалды күйлеріне әсер ететін, стресстік факторлардың көбеюіне әкеліп соғатыны сөзсіз. Осыған байланысты Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңын қадағалау өзекті мәнге ие, мемлекеттік саясаттың негізгі принциптерінің бірінде жарияланғандай "білімді ізгілендірудің мәні жалпы адамдық құндылықтарының, өмірінің және адам денсаулығының басымдылығымен анықталып отыр".

Стресске төзімділіктің қалыптасуы адамдардың психикалық денсаулығының кепілі және қоғамда болып жатқан процестерді алдын ала болжаудағы әлеуметтік тиянақтылықтың шарты болып саналады.

Психикалық денсаулыққа жетудің жолы - мотивтердің қайшылықтардан, күмәннан, өзіне-өзі сенімсіздіктен іштей күйзелмейтін интегралды тұлға болумен айқындалады. Бұл бағытта өзінің психикалық ерекшеліктерін таныған маңызды, ол аурулардың тууын ескертіп қана қоймай, денсаулықты күшейтуге, сонымен қатар өзін-өзі жетілдіруге және қоршаған ортамен қатынасын жақсартуға мүмкіндік береді.

Жоғарғы сынып оқушысы жасында тұлғаның бойында маңызды өзгерістер болатыны белгілі. Берілген кезеңнің жарқын сипаттардың бірі - тұлғалық тұрақсыздық. Ол эмоционалды құбылмалылықта, мазасыздықта, сезімдердің қайшылықтарында, адамгершіліктік тұрақсыздықта, өзін-өзі бағалаудың өзгеруінде көрініс табады. Мұның барлығы стресске төзімділіктің төмендеуінің себепкері болады. Стресске қарсы тұра алу үшін, балалар мен әсіресе жоғарғы сынып оқушылары өздерінің бойындағы психикалық күйлерін, үдерістерін, қасиеттерін басқара алуды, эмоционалды төзімділікті дамытуды ертерек үйренген жөн.

Жоғарғы Білім беру Мекемелерінің сарапшылары балалық шақтағы стресске төзімділік оқу орнындағы атмосфераға, ондағы әлеуметтік орын ретіндегі мәдени стандарттарға және қызметкерлер мен оқушылар арасындағы қарым-қатынас сипатына байланысты екенін айтып отыр.

Тұлғаның психикалық денсаулығының негізігі құраушысы болып стресске қарсы тұра алу, оның рухани өсуінде және физикалық өзін-өзі жетілдіру жолында туындайтын өз бетімен мәселелерді шеше алу - стресске төзімділік деп атаймыз.

Жоғарғы сынып оқушыларында стресске төзімділікті қалыптастыру және оқыту кезіндегі стресстерді болдырмау жолдарын іздеу мәселесінің өзектілігі түрлі себептерге байланысты маңызы артып келеді, олардың ішінде төмендегілердей жағдайларды атауға болады: жоғарғы сынып оқушыларындағы жасқа байланысты қиын мәселелердің болуы (үлкендермен және құрдастарымен жаңа қарым-қатынастың құрылуы, Мен-концепциясының ерекшелігі, жасөспірімдік кезеңді бастан кешіру), мектеп оқыту жүйесіндегі стресске тұрақтылығы төмен оқушыларға психологиялық-педагогикалық көмек пен қолдау жүйесінің жеткілікті дәрежеде тиімді көрсетілмеуі; оқу бағдарламасындағы оқушылардың стресстік күйге түспеуінің алдын алуға және денсаулықтың қажетті құрамы ретінде стресске төзімділікті қалыптастыру сабақтарының жоқтығы.

Ғылыми әдебиеттерде берілген мәселе түрлі аспектілерде көрініс тауып келеді. Индивид өміріндегі және тұлға дамуындағы өзара байланыс іс-әрекетінің ерекшеліктері, бұл үдерістегі қиын жағдайлардың рөлі туралы Б. Г. Ананьев, К. А. Абульханова-Славская, Л. И. Анцыферова, В. В. Собольников зерттеулер жүргізген болатын. В. М. Шепель адам денсаулығының өзін-өзі қорғау, оның психоэнергетикалық қорларына жоғары талап ету шартындағы мүмкіндіктерін жүзеге асыру мәселесін қарастыра отырып, ортобиоза концепциясын ойлап тапты.

Стресс және стресске төзімділік мәселесі спорт және еңбек психологиясында кең өріс алып келеді, соның қатарында педагогикалық саланы да атап өтпеуге болмайды. Психиканың индивидтік, тұлғалық және субъектті-әрекеттік сферасының құрамы және олардың стресске төзімділікпен байланысы (Л. В. Куликов және А. А. Баранов) ; педагогикалық әрекеттегі стресс пен конфликтінің арақатынасы (В. И. Журавлев) анықталды.

Жоғары сынып оқушыларының стресске қарсы тұра алу мәселесі медициналық, педагогикалық және психологикалық жұмыстардың қатарында қарастырылған. Жоғары сынып оқушыларының жасы орта факторларына жоғары сезімталдықпен сипатталады, олардың ішіндегі стрессті көбірек туғызатын дамып келе жатқан тұлғаның қарым-қатынас жүйесінің өзгеруі болып табылатындығы анықталған (А. И. Захаров, Д. Н. Исаев, И. С. Кон) . Осылайша, жастық педагогика және психологияда оқу іс-әрекетіндегі оқушылардың стресс, бейімделу және бейімделе алмаушылық мәселелері ауқымдырақ қарастырылады. Дегенмен, жоғарғы сынып оқушыларының стресске төзімділігін зерттеуге қатысты ғылыми-педагогикалық әдебиеттерді саралау барысы көрсеткендей, онда заманауи білім беру барысында орын алатын стресстік факторлар, олардың оқушылардың денсаулығына әсері, стресске төзімді жоғары сынып оқушыларының мінез-құлқындағы ерекшеліктері, олардың тұлғалық құрылымы мен жастық ерекшеліктерінің стресске төзімділікпен арақатынасы жеткілікті дәрежеде зерттелмеген.

Жыныс - адам идентификациясын анықтайтын алғашқы категориялардың бірі. Психология саласында гендерлік мәселелермен шетел және отандық ғалымдар айналысады, олардың қатарынан Ш. Бернді, S. Bem, Т. Бендасты, И. С. Клёцинаны, И. С. Конды, В. Е. Каганды, Е. П. Ильинді және т. б. атап өтуге болады. Жыныстық идентификация адамның өзіндік санасының қалыптауындағы маңызды негіз болып табылады.

Гендерлік ерекшеліктерді жас шамасы тұрғысынан қарастыру қызық және өзекті мәселе екендігін анықтайды, әсіресе, жасөспірім және ерте жастық шақ кезеңдерінде (14-17 жас) . Э. Шпрангердің, В. В. Зеньковскийдің, Ш. Бюлердің, Г. Гецердің, Э. Штерннің, Э. Эриксонның, Ж. Пиаженің, Л. С. Выготскийдің, Л. С. Пилипчуктың, С. Б. Елубаеваның, С. Ж. Өмірбеканың, А. У. Ескендірованың көптеген зерттеулерінде тұлғаның қалыптасуы мен дамуы үшін осы жас кезеңдерінің маңыздылығы ерекше аталады.

Осы зерттеудің өзектілігі, бір жағынан, жоғары сынып оқушыларының стресске төзімділігігінің гендерлік зерттеулерінің қажеттілігімен, екінші жағынан, осы сұрақтың қазіргі замандағы жас жігіттер мен қыздарға қатысты жеткілікті зерттелмегендігімен шартталады.

Бұлардың барлығы мәселеге ғылыми-зерттеушілік қызығушылықтың пайда болуына негіз болды, ал оның жеткілікті дәрежеде зерттелмеуі жеке таңдауда дипломдық зерттеу жұмысының тақырыбын анықтады: «Жоғары сынып оқушыларының стреске төзімділігінің гендерлік ерекшеліктері».

Зерттеу мақсаты: жоғары сынып оқушыларының стресске төзімділігінің гендерлік ерекшеліктерін зерттеу.

Зерттеу нысаны: жоғары сынып оқушыларының стресске төзімділігі.

Зерттеудің пәні: жоғары сынып оқушыларының стресске төзімділігінің гендерлік ерекшеліктері.

Зерттеу болжамы: жоғары сынып оқушыларының стресске төзімділігінің гендерлік ерекшеліктерінің арасында айырмашылық жоқ.

Зерттеу міндеттері:

а) жоғары сынып оқушыларының стресске төзімділігінің гендерлік ерекшеліктері туралы ғылыми-психологиялық әдебиеттерді талдау;

ә) жоғары сынып оқушыларының стресске төзімділігінің гендерлік ерекшеліктерін айқындайтын әдістерді іріктеу жәнедиагностикалау;

б) жоғары сынып оқушыларының стресске төзімділігі бойынша түзету жұмыстарын жүргізу.

Зерттеудің әдістері:

- Холмс пен Рагенің стресске төзімділікті анықтау әдістемесі;

- Л. Н. Собчиктің жеке-типологиялық сұрақнамасы (ЖТБС) ;

- Өмірге тұрақтылық тестісі (С. Мади әдістемесі) ;

- Стресске тұрақтылық тестісі;

Зерттеудің ғылыми жаңашылдығы: Бұл бағыттағы зерттеу жұмысының еліміздің психология ғылымы саласында жете зерттелмегендігін атап өтуге болады. Өз кезегінде бұл тақырыптың зерттеу объектісінің күрделілігімен, көп еңбекті қажет ететіндігімен түсіндіріледі.

Зерттеудің практикалық маңыздылығы: Алынған нәтижелерді тәрбиелік және психологиялық жұмыс барысында, қарым-қатынас дағдыларын, мінез-құлық толеранттығын қалыптастыру үшін және жоғарғы сынып оқушыларының арасындағы конфликтілік жағдайларды шешу және алдын алу барысында тренинг жүргізу үшін қолдануға болады.

Зерттеудің практикалық базасы: Ақтөбе қаласындағы №23 мектеп лицейі.

Диплом жұмысының құрылымы мен көлемі: Дипломдық жұмысы кіріспеден, негізгі бөлімнен, қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.

ЖОҒАРЫ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ СТРЕССКЕ ТӨЗІМДІЛІГІНІҢ ГЕНДЕРЛІК ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІЖоғары сынып оқушыларының тұлғалық ерекшеліктері

Жоғары сынып жасы - адамның жасөспірімдік және ересектік аралығын қамтитын өмір кезеңімен айқындалады. Н. А. Кебина өзінің мақаласында атап өткендей, болашаққа алаңдау тұлғаның негізгі бағыты болып табылатын мамандықты таңдау, болашақ өмірлік жолға қобалжу, өзін-өзі анықтау, мамандық таңдау кезіндегі қызығушылықтарына байланысты бір мамандыққа тоқталу қиындығы сияқты ойлар жоғары сынып жасына көшуге ішкі позициясының кенеттен өзгеруімен байланысты [1] . Қоғамның, өндірістің, мәдениеттің дамуына байланысты жоғары сынып оқушысының рөлі өседі, әлеуметтік өмірі қиындай түседі, білім алу уақыты ұзартылады, жасы ұлғаяды. Дегенмен жоғары сынып жасын тек ересектік жасына өту кезеңі ретінде қарастыру қате болар еді. Әрбір жас келесі жас кезеңіне тәуелсіз өзінше ерекше.

"Жоғарғы сынып жасы" түсінігін пайдаланған кезде келесілерді ажырата білу қажет:

• хронологиялық жас - адам өмір сүрген жылдар саны;

• физиологиялық жас - адамның физиологиялық даму деңгейі;

• психологиялық жас - тұлғалық даму деңгейі;

• әлеуметтің жас - азаматтық жетілу деңгейі.

Бұл жастар барлық адамға сәйкес келмеуі мүмкін: жетілу мен дамуы біркелкі болмауы мүмкін заңдылығы бар. Бұл біркелкі еместік бір уақытта тұлғаішілік (сол индивидтің гетерохронды дамуы) және тұлғааралық (хронологиялық құрдастар өзінің индивидуалды дамуында түрлі сатыда болуы мүмкін) деп бөлінеді. Сондықтан жоғарғы сынып оқушысын кездестірген кезде бізде нақты кіммен - бозбаламен бе, жасөспіріммен бе, әлде ересек адаммен байланысып тұрмын ба? деген сұрақ туындайды [2] .

Жоғарғы сынып оқушысының гетерохронды дамуы мен біркелкі емес дамуымен қатар, дамудың түрлі типтерін ескерген жөн:

• қызулы және дағдарысты, конфликтімен, қиын эмоционалды және әрекеттік қиындықтармен сипатталады;

• жай және дұрыс, бірақ кейбір жағдайларда өзімшілдіктің қалыптасуындағы айқын мәселелері көрінетін тұйықтық;

• тез өзгерістердің қарқынды типі, эмоционалды жарылыс тудырмайтындығымен сипатталады.

Жоғары сынып жасы туралы айта отырып, біз отандық ғылымда бұл жас 14-18 жас аралығын қамтитындығын және адамның, оның тұлғасының және жеке ерекшеліатерінің өзіндік даму кезеңі екендігін ерекше атап өтеміз. Жалпы алғанда жоғары сынып жасы деп 15-17 жас аралығын айтады [3], [4], [5] .

Жасөспірім шақтың біраз бөлігі орта мектептің жоғары сыныбына сәйкес келеді және жеке тұлғаның қалыптасу процесінде айтарлықтай маңызды рөл атқарады.

Бұл жаста /15-17 жаста/ адамның тұлғалық жағынан пісіп-жетілу кезеңі аяқталады, оның өмірге көзқарасының негізгі сипаттары қалыптасады- үлкен өмір алдындағы ең алғашқы рет өз бетімен шешім қабылдап, болашақ кәсібін тандау міндеті жүзеге асырылады. Қоғамда балалық шақтан жастық шаққа өту кезені тек қана оның тұлғалық жағынан пісіп-жетілуінің ғана белгісі емес, сонымен бірге мәдениетке ұмтылу, белгілі бір деңгейіндегі білім, нормалары мен дағды жүйесін игеруі, сол арқылы жеке тұлға еңбек етіп, қоғамдық қызметтер атқара алады және әлеуметтік жауапкершілікті сезінеді.
Жасөспірім шақ пен жастық шақтың арасында ап-айқын көрініп тұрған аралық шек жоқ, ол шартты түрде ғана алынады, тіпті көп жағдайда бірімен - бірі үйлесімді болып келеді. 14-15 жаспен 16-17 жас аралықтары кей жағдайларда ерте жастық шақ болып есептеледі, ал кейбір жағдайларда жасөспірімдік шактың соңы деп атылады. Жас шамасы бойынша кезеңге бөлу схемасында жасөспірімдік шақ бозбалалар үшін 13-16 жас, қыз балалар үшін 12-14 жас, ал жастық шақ жігіттер үшін 17-21 жас, қыздар үшін 16-20 жас болып анықталған[6] .

Балалықтан есейген шаққа өту сол қоғамның бала мен үлкенге қоятын нормалар мен талаптарының арасындағы айырмашылықтың болуына байланысты. Әлеуметік және таптық жағдайы жеке тұлғаның өмірлік жолының тұлғалық жағынан қалыптасу кезеңінен бастап, білім алу деңгейі мен дүниеге көзқарасы қалыптасуында зор мәнге ие болады.
Әдістемелік мәселенің ең күрделі жағы жас мөлшеріне байланысты өзіндік- жеке тұлғалық сипатының тұрақтылық және өзгермелілік деңгейі. Генетикалық немесе дамудың бастапқы кезінде пайда болған физиологиялық даму адамның жас мөлшеріне, жынысына байланысты. Мәдени шарттарға байланысты сипаттамалар өзгермелі болып келеді, оның үстіне жас мөлшеріне қарай ілгерілеушіліктер, шын мәнісінде, басқа сипатқа ие. Биомәдениеттік сипаттамалар биологияльгқ та, әлеуметтік-мәдени де шарттарға байланысты түрленеді. Сондықтан өзіндік-жеке тұлғалық сипаттамалар ерекшелік емес, тәртіп болып саналатын болса да, олар жастық шақ аяқгалған соң, енді өзгерістер болмайды екен деген ұғымды білдірмейді.
10 жастағы бала салмақгы, әрі өмірдің өзі үшін жаңа тұстарын жеңіл қабылдайды, сенгіш, ата-ананың айтқанынан шықпайды, сыртқы сипатына да көп мән бере қоймайды. Ал 15 жастың мән-мағынасын бір қалыпқа салып айтып беру мүмкін емес, себебі бұл кезде баланың өзіндік ерекшеліктері тез айқындалып келе жатады. Бұл 15 жастағы жаңа өзгерістер, яғни, отбасындағы да, мектептегі де қарым-қатынастарында қиыншьшық туғызатын тәуелсіз болуға ұмтылу рухының айқындалуы, өзін сырттай бақылап отырғандардан бостандыкқа шығуға деген құштарлығы өзін-өзі алып жүре алатындай өзін-өзі тәрбиелей алудың бастауы. Осының барлығы жасөспірімнің жандүниесінің тез жараланып қалғыштығына және сыртқы зиянды әсерлерге тез бой алдырғыш болуына себеп болады. Ал 16 жасқа келгенде мінездегі тепе-теңдік тағы да орнығады: келіспеушілік күйдің үнемі жоғары болуымен алмасады, өзіне өзі ие бола алу қабілеті де артады, әсерленгіштігінің де қалыпқа түскені, көпшілдігі, болашаққа деген зор сенімі аңғарылады.

Бозбалалық шақ деген ұғым әрқашан да өтпелі кезең, жыныстық жағынан жетіту болып табылатын физиологиялық процесс деген ұғыммен тығыз байланысты. Физиологиялық бұл процес шартты түрде екі фазаға бөлінеді:
а) пубертаттық кезеңнің алдындағы немесе дайындық кезені;
ә) өзіндік пубертаттық кезең, бұл кезеңде жыныстық жетілудің
негізгі процестері жүзеге асырылады;
б) пубертаттық кезеңнен кейінгі кезең, бұл кезде адам ағзасы толық физио-биологиялық жетілу деңгейіне жетеді.
Егер осы бөлінулерді әдеттегі жас мөлшері бойынша біріктіріп қарайтын болсақ, пубертаттық кезеңнің алдындағы кезен жасөспірімдік шаққа дейінгі кезенге сәйкес келеді, ал пубертаттық -жасөспірімдік кезенге, пубертаттық кезеңнен кейінгі кезең -жастық шаққа сәйкес келеді.
Жастық шақ ақыл-ой қабілеттілігі артуының маңызды кезеңі.
Жоғары сынып оқушылары «Неге» деген сұракқа үнемі және табанды түрде жауап іздейді және берілген жауаптың жеткіліктілігіне әрі негізділігіне өз күдігін білдіріп отырады. Олардын ойлау қызметі әлдеқайда белсенді және еркін. Олар мұғалімдерге сын көзбен қарайды. Пәннің қызғьшықтығы туралы жастардың түсінігі жасөспірімдерге қарағанда басқаша: егер алтыншы сыныпта оқитын пәннін сыртқы мәнін бағаласа, тоғызыншы сыныпта өзінше ойлануды талап ететін пәндер қызықтырады. Олар бір нәрсені қорыта айтуға, жеке деректердің негізінде жатқан жалпы қағидалар мен зандылықтарды іздеуге құштар.

Жастық шақтағы маңызды психологиялық процесс - өзіндік ақыл-ойдын және өзіндік «Меннің» бейнесінің қалыптасуы болып табылады. Жастықтың психологиялық құндылығына ие болу деген сөз - өзінің ішкі әлемін ашу деген сөз. Өзінің ішкі әлемін ашу -бұл аса маңызды да, қуанышты, жан толқытарлық жағдай, бірақ ол сонымен қатар көңілді алаңдататын және қақтығысқа толы шақтарды да бастан кешіру деген сөз. Сананың толығуымен бірге өзінің ғайыптылығымен, қайталанбастығымен, басқа сезімдерден өзгешелігімен ерекшеленіп жалғыздық сезімі пайда болады. Жастық шақтағы «мен» әлі толық анықталмаған, бұлыңғыр сезім, ол көп жағдайда ішкі дүниесі бос қалғандай әсерде болып, оны толықтыруды қажетсінетіндей сезімге келеді. Осыдан келіп басқалармен араласуға деген құштарлық, сонымен бірге кіммен қарым-қатынаста болудың да тандалуы пайда болып, онаша болуды қалайды.

Үлкендермен қарым-қатынасы жастық шақтың ең маңызды мәселесі болып табылады, оның әлеуметтік және психологиялық та жағы бар. Ал оны дұрыс жолға қою үшін, жас айырмашылығын және қарым-қатынаста болатын, бірак әрқайсысы өмір жолының әр кезеңінде келе жатқан адамдармен өз арасындағы айырмашылықты шектеуді қажетсінеді. Мұндай айырмашылықтар әр түрлі және өзіндік қасиеттер мен қарым-қатынастарды қамтиды. 16 жастағы жігіт өзінің мүмкіндіктері жағынан да, өз кызығушьшықтарымен де, қоғамдық жағдайымен де 36 жастағы ер адамнан қашанда, қай жерде болса да ерекшеленіп тұрады.
Қазіргі жоғары сыныптағылардың дене жетілуі мен психикалық дамуы жағынан бұдан он жылдан бұрынғы қатар құрдастарынан айтарлықтай жоғары, бұл жастағылар өздерін көп жағдайда ересектер санатымызда деп есептейді. Адамның әрбір жас шамасы айнала шындықпен тікелей қатынаста болады, сондай-ақ әрбір жас шама адамның өмірінде өз ерекшелігімен маңызды орын алады. Сондықтан әрбір жас кезеңнің өзіндік мәнін, сипаттамаларын зерттеу, білу болашақ ұрпақты өмірге дайындау ғана емес, баланы әр жас шамасына сай, оның талап-тілегімен санасып, нақтылы мақсатқа бағыттауымен байланысты. Халықтың педагогикада қазақ халқы адамның өмірін балалық шақ-қозы жасы деп бірнеше кезеңге бөлген. Қазақтың өмірі малмен тығыз байланысты болған мысалы; балалық кезең І жастан 10 жасқа дейін осы кезде баланың сана-сезімі дамиды. Қозы жас 10-15 жастың арасы адамға ақыл-ой кіреді. Қой жасы 15-25-тің арасы, мінез-құлық пайда болып қалыптасады. Жылқы жасы 25-40-тің арасы, одан үйлі-баранды болып халықтың әдет-ғұрпына араласады. Патша жасы 40-тан жоғары, ел болып, қоғамның салт-дәстүрін сақтап мемлекет басқаруға құқығы бар.

Л. С. Выготский [7] өз-зерттеуінде әр жас шаманың басталуы ерекше, тек қана сол жас кезеңге лайықты, бала мен орта арасындағы қайталанбайтын қарым-қатынас орнай бастайды деген пікірді білдіреді.
Тәрбиеде әр балаға жеке қарау - бұл оқушыны басқалардан айырып тұрған жеке бас ерекшелігін есепке алу ғана емес. Бұл бәрінен де бұрын, оқушыға әруақытта және барлық қарым-катынастарда жеке тұлға ретінде, іс-әрекеттің жауапты да өзін-өзі тани алатын субъектісі ретінде қарау. Жастық шақ - жеке тұлғанын қалыптасқан кезеңі. Бірақ жоғары сыныптағылардын бірден көзге түсетін ерекше жеке тұлға екендігін ұмытпауымыз керек.
Жоғары сынып оқушыларымен жүргізілетін жұмыстағы жетекші педагогикалық идея: жеке тұлғаның өзіне тән күштарлықтарына сәйкес оның негізгі мүмкіндіктерін іске қосу, жүзеге асыру үшін жағдай жасау, өз болашағының әлеуметтік-мәдени жағын анықтап алуы үшін көмектесу.
Бұл кезенде тәрбиенің маңызды қызметі оқушының өз мамандығын тандауына көмектесу, өзінің отбасын құруына дайындау және азаматтық көзқарасы тұрғысынан әлеуметтік, Отанға деген белсенділігін қалыптастыру болмақ.

Оқушылардың өз өмірінің келешегі мен жоспарлары, дүниетанымының негізі қалыптасады, өмірге деген өзіндік көзқарасы, өмірдегі өзінің орны айқындалады. Тәрбиешілер жүргізетін бұл кезеңдегі мақсатты тәрбие өзінің айқындаушылық қызметін атқаратын болса да, дәл осы кезде жеке тұлғаның өз белсеңділігі, оның әртүрлі құбылыстарға баға беруі, әлеуметтік келеңсіздіктерге қарсы ықпал ете білуі айқын көрініс береді, тіршілік талап ететін және өзінің әлеуметтік байланыстары кеңеюіне орай міндетті түрде пайда болатын күрделі жағдайлардан шығудың дұрыс жолын таба біледі. Жоғары сынып оқушысы жасын мәдени-тарихи теория тұрғысынан Д. Б. Элконин қарастырған. Ол 11 мен 17 жас аралығын «жоғары сынып жасы» деп, оны екі фазаға бөледі: біріншісі 11-15 жас; екіншісі 15-17 жас[40] .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.