Қазақтың ұлы ханы Қасым хан Жәнібекұлы

1 Өмірбаяны
2 Орнауы
3 Әлихан Бөкейханов кезінде былай деп жазыпты:
4 Қасым ханның қасқа жолы
5 Қосымша
6 Иранда Қасым хан туралы қолжазба
7 Жерленуі
8 Тағы қараңыз
9 Дереккөздер

Қасым хан (шамамен 1445 – 1521 жылдары) – Қазақ хандығының ханы (1511 – 1521), Жәнібек ханның ұлы. Тарихта Қасым ханның есімі Қазақ хандығының күшеюі және нығаюымен тікелей байланысты. Жазба деректерде Қасым хан 15 ғасырдың 70 – 90жылдары Қазақ хандығының Сыр бойындағы қалалар мен өңірлер үшін жүргізген күрестерге белсене қатысады, басшылық етеді. Бұл кезде қазақ ханы Керейдің ұлы Бұрындық, қазақ әскерінің қолбасшысы Қасым хан болды. Осы кезеңдегі оқиғаларды баяндайтын деректер Қасым ханды «белгілі сұлтан және атақты баһадүр» деп атайды. Ширек ғасырға созылған Сыр бойы үшін күресте Қасым хан және Жәнібек ханның басқа да ұлдары Сығанақ, Сауран, Отырар, Сайрам түбінде бірнеше рет Шайбани ханәскерін тас-талқан етіп жеңеді. 15 ғасырдың 90 жылдары жасалған бейбіт келісім бойынша Қазақ хандығына Сығанақ пен Сауран өтеді. Бұл қалаларда Жәнібек хан ұлдары билік жүргізеді. 15 ғасыр басында Мауераннахрды бағындырып, үлкен күшке ие болғанМұхаммед Шайбани хан 1506 – 10 жылдары үздіксіз төрт рет қазақтарға жорық ұйымдастырады. Бұрындық хан Шайбани ханның алғашқы үш жорығына тойтарыс ұйымдастыра алмайды. Оның беделі төмендейді. Ал жазба деректерде «бұл кезде Қасым хандық билікте болмаса да, оның беделі ханнан күшті болды» және «өзін дербес ұстау үшін Бұрындық ханнан алыста көшіп-қонып жүрді» делінеді. 1510 жылы Шайбани ханның соңғы, төртінші жорығы Ұлытау өңіріндегі Қасым ханның ұлысына бағытталады. Қасым хан әскері Шайбани хан әскерін тас-талқан етеді де, жауды Сыр бойынан қуып шығады.

1. Тарихи тұлғалар. Танымдық - көпшілік басылым. Мектеп жасындағы оқушылар мен көпшілікке арналған. Құрастырушы: Тоғысбаев Б. Сужикова А. – Алматы. “Алматыкітап баспасы”, 2009ISBN 978-601-01-0268-2
2. Отырар. Энциклопедия. – Алматы. «Арыс» баспасы, 2005 ISBN 9965-17-272-2
3. Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. - Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010.ISBN 9965-26-096-6

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Қасым хан

Қасым хан

Қазақ ханы

1511 — 1518
Ізашары: Бұрындық хан
Ізбасары: Момыш хан

Дүниеге келуі: 1445 жыл
Қайтыс болуы: 1518 жыл
Сарайшық
Жерленді: Сарайшық
Әкесі: Әз-Жәнібек хан
Анасы: Жаған-бегім
Балалары: Момыш
хан, Хақ-Назар хан

Қасым хан Жәнібекұлы (1445—1518) — қазақтың ұлы хандарынын бірі, Қазақ
хандығының негізін қалаушылардың бірі — Әз-Жәнібек ханның ортаншы баласы.
Шешесі Жаған-бегім Шайбани әулетінің атақты ханы Мұхаммед
Шайбанидің інісі Махмұд сұлтанның шешесінің туған сіңілісі.[1]

Мазмұны
1 Өмірбаяны
2 Орнауы
3 Әлихан Бөкейханов кезінде былай деп
жазыпты:
4 Қасым ханның қасқа жолы
5 Қосымша
6 Иранда Қасым хан туралы қолжазба
7 Жерленуі
8 Тағы қараңыз
9 Дереккөздер

Өмірбаяны

Қасым хан (шамамен 1445 – 1521 жылдары) – Қазақ хандығының ханы (1511 –
1521), Жәнібек ханның ұлы. Тарихта Қасым ханның есімі Қазақ хандығының
күшеюі және нығаюымен тікелей байланысты. Жазба деректерде Қасым хан 15
ғасырдың 70 – 90жылдары Қазақ хандығының Сыр бойындағы қалалар мен өңірлер
үшін жүргізген күрестерге белсене қатысады, басшылық етеді. Бұл кезде қазақ
ханы Керейдің ұлы Бұрындық, қазақ әскерінің қолбасшысы Қасым хан болды. Осы
кезеңдегі оқиғаларды баяндайтын деректер Қасым ханды белгілі сұлтан және
атақты баһадүр деп атайды. Ширек ғасырға созылған Сыр бойы үшін күресте
Қасым хан және Жәнібек ханның басқа да
ұлдары Сығанақ, Сауран, Отырар, Сай рам түбінде бірнеше рет Шайбани
ханәскерін тас-талқан етіп жеңеді. 15 ғасырдың 90 жылдары жасалған бейбіт
келісім бойынша Қазақ хандығына Сығанақ пен Сауран өтеді. Бұл қалаларда
Жәнібек хан ұлдары билік жүргізеді. 15 ғасыр
басында Мауераннахрды бағындырып, үлкен күшке ие болғанМұхаммед Шайбани
хан 1506 – 10 жылдары үздіксіз төрт рет қазақтарға жорық
ұйымдастырады. Бұрындық хан Шайбани ханның алғашқы үш жорығына тойтарыс
ұйымдастыра алмайды. Оның беделі төмендейді. Ал жазба деректерде бұл кезде
Қасым хандық билікте болмаса да, оның беделі ханнан күшті болды және өзін
дербес ұстау үшін Бұрындық ханнан алыста көшіп-қонып жүрді
делінеді. 1510 жылы Шайбани ханның соңғы, төртінші жорығы Ұлытау өңіріндегі
Қасым ханның ұлысына бағытталады. Қасым хан әскері Шайбани хан әскерін тас-
талқан етеді де, жауды Сыр бойынан қуып шығады. Осы жеңістен соң, ешкім де
Бұрындық хан туралы ойламай, Қасым хан билігін мойындайды. Бұрындық
болса Самарқан жаққа кетуге мәжбүр болады. 1511 – 13 жылдары Қасым хан
Шайбанилар ісімен айналысады. 1512 – 13 жылы ерте көктемде Қараталдағы
Қасым ханға Сайрам қаласының әкімі Қаттабектен адам келіп, Қасым хан
билігін алуын сұрайды. Қасым хан Қаттабектің ұсынысын қабыл алып, ол жаққа
бір әмірін жібереді де, өзі Тараз жаққа бағыт ұстайды. Қаттабектің
ұсынысымен Қасым хан Ташкентке жорық жасайды. Бірақ жорық сәтсіз болып,
Қасым хан Сайрам маңына қайта оралады. 1513жылы жазында Шу бойындағы Қасым
хан Ордасына Әндіжаннан моғол ханы Сұлтан Сайд хан елшілікпен келеді. Оның
мақсаты – Ташкенттегі Сүйініш ханға, жалпы Мауераннахрдағы шайбанилар
әулетіне қарсы бірігіп күрес ұйымдастыру еді. Қасым хан бұл ұсынысқа
дипломат. жолмен жауап береді. Сұлтан Сайд хан мақсатына жетпесе де, Қасым
ханның көрсеткен құрметіне өте риза боп қайтады. 1517 – 21 жылдары Қасым
хан Қазақ хандығының батысында белсенді саясат жүргізеді. Ноғайлардың бір
бөлігі қазақтарға қосылып, шекараЕділге дейін жетеді. Орыс деректері
бойынша Қасым хан 1521 жылы қыста қайтыс болады. Денесі Сарайшықта
жерленеді. Қасым хан тұсында қазақ әскерінің саны 200 мың, халқының саны 1
млн-ға жетеді. Шекара батыста – Еділге, оңтүстікте Ташкентке дейінгі
жерлерді қамтыды. Қасым хан өз тұсында берік және адал хандардың бірі болды

Орнауы

Орналасқан жері
Бұрындық хан Самарқанға кетуге мәжбүр болып, жат елде қаза болған соң,
Қасым хан билікті өз қолына алды.1511 жылы Қасым хан билікке қол
жеткізгеннен кейін, Қазақ хандығы Қасым хандығы деп атала бастады. Қасым
хан тұсында Қазақ хандығы саяси ықпалын күшейтіп, ірі және қуатты хандыққа
айналды. Қасым хандығының аумағы батыста Сырдарияның оңтүстік жағалауларына
дейін, оңтүстік-батысындаТүркістан қалалар ына дейін, оңтүстік-
шығысында Жетісудың солтүстік бөлігінің таулары мен таулы бөктерлеріне
дейін созылып жатты. Кейбір мәліметтер бойынша, Қасым хан тұсында Қазақ
хандығының шекарасы солтүстік-шығыста Ұлытау қыраттары мен Балқаш өзенінің
жағалауын қаитып, ал солтүстік-батыста Жайық өзеніне дейін жететін. Қасым
тұсында Қазақ хандығы халқының саны бір миллионнан асатын.

Әлихан Бөкейханов кезінде былай деп жазыпты:

Қасым хан бүкіл қазақ халқын біріктіру арқылы үлкен әскери күшке ие болды.
Қарауындағы халықтың бақытына орай, ол өзінің бейбітшіліксүйгіш саясатымен
халықтың махаббатына бөленді. Осы бейбітшіліксүйгіштігімен Қасым хан
халықтар арасында ерекше әйгілі болды.

Қасым хан өлгеннен кейін, өзара қырқысулардың өрши түсуіне байланысты,
Қазақ хандығы біраз әлсіреді, ал моғолдар мен қазақтардың арақатынасы
өзгерді.

Қасым ханның қасқа жолы

Қасқа жол — деп аталатын заң, қазақ арасында бұрыннан қалыптасқан әдет-
ғұрып ережелері негізінде Қасым хан тұсында жасалған. Оның жасалуына себеп
болған жағдайлар мыналар:

• Қасым ханның билігі тұсында Керей, Жәнібек және Бұрынды қ хандар
кезіндегі қазақ қоғамы анағұрлым жоғары сатыға көтерілді;
• Қазақ халқының этникалық территориясы толығымен біріктірілді;
• Хандық билік этникалық территорияға толық тарап, рөлі артты;
• Қазақ хандығының жаңа қалыптасқан жағдайына бұрынғы әдет-ғұрып заңы сай
келмейді.
Қазақ хандығының құрылуы мен нығаюы ішкі феодалдық қырқыстар мен
аласапыранқылықты аяқтатты, үнемі ер өліп, өріс бұзылып отыратын тайпалық
талас-тартыстарға тыйым салды. Ел ішінде бейбіт береке орнады. Мұның өзі
көшпелі шаруалардың бұрыннан қалыптасқан дағдылы дәстүрге бай мал
жайылыстарынан мерзім бойынша тиімді пайдалануын, кезінде өріс-қоныс,
жайлау-қыстауларына көшіп-қонуын, бейбіт өмір өткізіп, өндіріспен
шұғылдануын қамтамасыз етті. Сөйтіп, әлеуметтік өндіргіш күштерді өсірді.

Қосымша

Бізге белгілі, Қaсым ханның қасқа жолы, Есім ханның ескі жолы және
Тәуке ханның жеті жарғыжеті жарғысы осы хан кеңсінің шешімі арқылы
жарыққа шығып, елге таралған. Жәңгір ханның ұлы Тәуке Қасым ханның қасқа
жолын, Есім ханның ескі жолын өз дәуіріне сай етіп, сондағы ережелеродің
жеті түріне күрделі өзгеріс енгізгендіктен, ол өзгерістер Тәуке ханның
Жеті жарғысы (Жеті жарлығы) аталып ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.