Оқушының субъектілік позициясының қалыптасуы жағдайындағы қазақ тілін оқыту кезінде оқушылардың ойлау қызметтерінің белсенділігі

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Білім мазмұнын жетілдіру жағдайында мұғалім мен оқушының субъектілік позициясының қалыптасуын басқару

ОҚУШЫНЫҢ СУБЪЕКТІЛІК ПОЗИЦИЯСЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ТІЛІН ОҚЫТУ КЕЗІНДЕ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ОЙЛАУ ҚЫЗМЕТТЕРІНІҢ БЕЛСЕНДІЛІГІ

Оқушылардың ойлау қызметтерін белсендіру заманауи педагогикалық ғылымының негізгі мәселелерінің бірі. Оның өзектілігі оқыту құралдары мен әдістемелік әдістерді үйлесімді жоспарлаудың қажеттілігімен ізденісіне ескертілінген. Оқушыларды тану әдістеріне параллельді таныстырумен және материалды теориялық деңгейін жоғарлатуы жанында танымдық құралдарды алу мен дамыту бойынша дербес жұмыс әдістерімен қаруландырудан көрінеді.

Ойлау белсенділігі туралы түсінік жан-жақтылы көп қырлы десекте болады. Белсенділіктің кең мағынасы адамның биологиялық себепті өзінділігі болып табылады десек, негізгі назар оның белгілі бір қызметінің түріне және қанағаттандыру әдістеріне бағытталғандығына аударылады. Ойлау қабілетінің қатынасында бұл оқушыларда ақпараттарды қолдану және алу дағдыларын үйрету мен оқытудың қалыптасуы болып табылады, яғни танымдық оқу әрекетінің жүйелі түрде жүзеге асыру мүмкінділігін анықтайтын дағдылардың қалыптасуы болып табылады. Осы қызметтің нәтижелілігі жайлы көңіл-күй мен гностикалық сезім тудырумен бірге, танымдық әрекеттің ары қарай дамуын жүйелендіре отырып, танымдық қызығушылықтарды сақтау мен нығайтуға әрекеттеседі. Ойшыл белсенділігін жүзеге асырудың қажетті шарты өз мінез құлқын және қызмет шарттары мен мінез құлыққа тәуелділікте өз тәртібін жөнге салуда айтылып жатқан өздігінен жөнге келу болса, сонымен қатар алға қойылған мақсатына жету үшін қайратты жігерін көрсету болып табылады. Мінез құлықтың, рефлексияның, оқудың тұрақты мотивацияларының өздігінен жөнге келуіне қабілеттіліктердің барын шамалаушы оқу қызметінің қалыптасуы оқушыға өз ойшыл белсенділігін барабар тәсілдермен іске асыруға рұқсат етеді. Оқушының оқу қызметінің субъектісі сияқты қалыптасуы психикалық танымдық процестердің дамуының айқын деңгейінсіз мүмкін емес. Алдымен ойлау, өйткені өздік бақылау және өзін-өзі бағалауды, рефлесияны жүзеге асыру ойшыл қызмет операциялары: талдауды, синтезді, салыстыруларды, жалпылауды қалыптастыруды болжайды. Оқу қызмет дағдыларының дұрыс қалыптаспауы оқу процесінің нәтижелілігінің төмендеуін туғызады. Бұл оқу ойшыл қызметтің мотивациясының жоғалуына әкеп соғады.

Педагогикалық энциклопедияда тұлғаның белсенділігі адамның өмірге деген қызметтік қатынасы ретінде және қоғамдық-тарихи тәжірибені игеру негізінде оның материалдық және рухани ортаны әлеуметті маңызды қайта құруды тудыру қабілеті ретінде қарастырылады. Белсенділіктің анықталу әрекеттеріне қарым-қтынас, екін әрекет, шығармашылық іс-әрекет қызмет етеді. Танымдық қатынаста белсенділік ақпарат алудағы дағдыларды игеру мен оны қанаттандыру, ойлау мүдделерінде айқын көрінеді; ойлау қызметі білімнің әртүрлі қайнар көздерінің көмегімен танымдық қызығушылық пен оны қанағаттандыруда, оқытудағы ізденіс бағытының интеграциясы ретінде сипатталады. Ойлау белсенділігі оқушының оқуға деген талабы, білім алудағы еркін жігерінің көрінуі және ақылды ынта болуы ретінде сипаттайтын қызметтік жағдайы сияқты.

Т. И. Шамова ойлау белсенділігін оқу мақсаттарына жетудегі қайратты жігерлердің мобилизациялауында білімдерді нәтижелі меңгеруге және оларды алу тәсілдеріне ұмтылуда, іс әрекет процесіне және мазмұнына қатынасында көрсетілетін адамның сапалары сияқты анықтап қарайды. Ойлау белсенділігін дамытудың шартты екі бағытын белгілеуге болады - оқу қызметінің дағдыларын игеруге ұйғарылған, қызметтік бағыт, және негізіне оқушының эмоциялы-жігер және мотивациялы-талаптық аясының қалыптасуы жататын тұлғалық бағыт болып табылады. Ойлау белсенділігі бір жағынан оқушының өзі ұйымдастырушылығы мен өзі орындаушылық формасы болса, екінші жағынан мұғалімнің оқу қызметін ұйымдастырудағы олардың субъект болып қалыптасуындағы жігерінің нәтижесі деп айтуға болады.

Ойлау қызметінің түрлерін анықтау олардың зерттеу ракурстарына байланысты. Айтылған негізгі қызмет функцияларынан шыға отыра А. И. Матюшкин оның екі түрін атап көрсетеді. Олар; өзгерген ортаның жағдайына адамның қалыптасып кетуін қамтамасыз ететін - адаптивті түрі және бейімделудің қажетті деңгейінен аса тым «жоғары беімделген» - өнімді түрі.

Адам дамуы оқу барысында көрнекті ұстаздардың еңбектерінде анықталып қаралды: Я. А. Коменский, И. Г. Песталоцци, К. Д. Ушинский және т. б.

Қазіргі кезеңде оқушылардың зерделі даму проблемасы А. Авериннің, К. Гуревичтің жұмыстарында тойтарысты тапты. Өйткені тек қана дұрыс ұйымдастырылған оқу өз ізіне зерделі дамуды тартады. Л. В. Занковтың, Д. Б. Элькониннің психология- педагогикалық зерттеулері мұндай оқыту баланың психикалық дамуының барлық жолын өзгертеді, адамның өнімді ойлауына, ойшыл белсенділіктерінің қалыптасуына жағдай жасайды.

Оқу қызметі айналасындағы ойшыл белсенділікті зерттеу оқытылатындардың белсенділігінің үш деңгейін ерекшелеуге рұқсат етті: репродуктивті- еліктеу, ізденіс- атқару және шығармашылық. Репродуктивті-еліктеу қызметі пәндіктердің және дәосылай сияқты іс әрекеттердің дайын үлгілерін меңгеру барысында анықталады және оларды алу әдісін саналауға оқушылардың бағыттарын болжайды. Ізденіс-орындаушылық қызметі А. М. Матюшкин белгілеген зерттеу қызметімен салыстыруға болады, өйткені мұғалімнің ұсынып отырған проблемалы жағдайында дербес іздену жолымен шешуде айтылады. Шығармашылық қызмет танымдық қызметтің жоғарғы формасы сияқты берілген жағдайдан шығудың жолымен тығыз байланысты.

Ойшыл қызметтің белгілерін анықтау негізінде: оқуға деген қатынас (оқудың мағынасы, үй тапсырмасын дайындаудың сапасы мен жиілігі), оқу қызметінің ерекшеліктері (ойлау белсенділігі, зейін, назар аудару тұрақтылығы, эмоциялы-жігерлі көріну, сыртқы белсенділік деңгейі) ; оқудан тыс танымдық әрекеттерге деген қатнас (қызығушылық, шыншылдық бағыттылық, танымдық қызметтің дамуының үш деңгейі белгіленген (жоғары, орташа, төмен) және олардың әрқайсысына сипаттама берілген.

Ойлау мен тілдің өзара қатынасынан кейін қазақ тілі мен тіл дамытуды оқыту процесінде логикалық ойлаудың дамуы анық көрсетіледі. Ойлау қызметінің операцияларын игеру оқу пәнін оқытудағыдай тіл үйренудің табысты шарты болып табылады. Ғалым-әдіскерлердің пікірі бойынша тіл үйрену процесі кезінде ойлау қызметінің операцияларының қалыптасқан, жүйеленген дағдылары ерекше рөл атқарады.

Сондықтан менің көзқарасым бойынша тіптен мотивациялы кезенің өзінде-ақ оқушының өмірлік тәжіибесін есепке ала отыра, мұғалімнің танымдық тасырманы қою жолымен, проблемалық жағдай туғызу арқылы белсенді ойлау қызметін ұйымдастыру мүмкіндігі туып отыр. Сонымен бірге мұғалім меңгеруге жататын маңызды байланыстарды белгілейді, оқушыларға мәселенің шешімін табу сияқты немесе сұрақтарға жауап беруді көсетеді яғни қызметтің үлгісі мен жоспарын береді. Ары қарай оқушылардың оқушылардың өздерінің дербес қызметі ескеріледі.

Тіл білімі оқушылардың зерделі дамуына маңызды әсер етеді, кешенді бірлесіп әсер етуші жаңа педагогикалық технологияларды қолданумен қалыптастырылушы өзіндік, шығармашылық, жауапты тұлға - субъектінің тәрбиеленуіне жағдай жасайды.

Ой белсенділігінің орындалулары оқушының жаңа білімдерді алу мен оны стандартты және жаңа жағдайларда қолдануын шамалаушы зерделі дербестігіне жағдай жасайды. Ойшыл қызмет операциялары алгоритмдарына оқыту арқылы қалыптастырылушы зерделі дербестік оқушыларға оқу-танымдық қызметтерін нәтижелі жүзеге асыруға, олардың танымдық назарларының дамуына, жүйелі зерделі еңбек әдетін тәрбиелеуге жағдай жасайтын оқу материалын табысты меңгеруге рұқсат етеді.

Қазіргі күндегі ойла процесінің ерекшелігі - мұғалім мен оқушы қатынасының субъектілік сипаты болып табылады. Тарихи тұрғыдан біржақтылы мынадай көзқарас қалыптасады: оқушы оқу қызметінің объектісі болса, мұғалім оның субъектісі ретінде әртүрлі функцияларды орындайды: қызметтің мақсатын оқушыларға ашып береді және оны оқушылардың түсінуіне жағдай жасайды, алға қойған идеяларға талдау жүргізеді, пәннің мазмұны түсінікті болу үшін бар күш-жігерін салады, білімнің құндылығын арттыра түседі; оқушыларды қызметтің қажетті әдістерімен қаруландырады. Бұл қызмет түрі сөз жоқ, ойлау қызметі үшін қажетті жағдайларға жоспар құрады. Бұл жағдайда оқушы мұғалімнің тапсырмасын орындаушы объект ретінде көрінеді. Бірақ та ойлау қызметінің белсенділігі процесінде адамның жеке қызметі - оқытудың үздік тәсілі, сондықтан да оқушы cубъект позицисын ұстануы керек. Ондай жағдайда кернеу әдісі таным процесіндегі оқушы мен мұғалімнің күш-жігерлерінің бірігуі әдісімен ауыстырылады. Мұғалім оқушылары белгілі бір дербестік алған кезде қызметтің объектісі ретінде көрінеді.

Таным процесі субъект-субъектілік сипаттамасы туралы ой қазіргі заман дидактикасымен сәйкес келеді. Және оқушылардың даму деңгейін оқыту әдістері мен мазмұндарының сәйкестігін ойлау белсенділігі кезінде қарау қажет деп қабылданады. Мұғалімнің өзара субъектілік оқыту жағдайында прогностикалық функциясының маңызын міндетті түрде атап айту керек. Бұл функция оқушыға жңа білім береді және оны игерудің мүмкін әдістерін көрсетеді. Оқу қызметі субъектісінің өзгеруі заманауи оқыту жағдайында танымның неғұрлым тиімді ұйымдастырылуына әкеледі.

Тәжіибе жүзінде кейбір мұғалімдерде оқушылардың білімдерінің үйлесімділігін қалыптастыру бойынша жұмыстарды ұйымдастыру қиындық туғызады. Оқыту бүгінд негізінен репродуктивті деңгейде жүргізілуде. Сонымен бірге оқушылардың қажетті әдіс-тәсілдерді игеруі оның органикалық өзара қатынасында жүзеге асырылуы қажет болуына қарамастан білімді алғаннан кейін ғана өтіп жатыр.

Бүгінгі таңда мұғалімдердің жартысынан көбі оқыту әдістерінің қазіргі заман теорияларын толық біле бермейді және сол материалдарды үйретуде жаңа әдістер қолдануға са ұмтыла бермейді. Жалпы айтқанда ақпараттық педагогикалық технологиялар ол мұғалімдердің жұмыстарында көп қолданыс таппайды. Сонымен қатар оларды тәжірибе жүзінде түбірлі енгізумен байланысты педагоика-психологиялық мәселелер өз шешімін таба алмуда. Осы кезде ақпараттық педагогикалық технологиялар оқытудың теориясы мен тәжірибесін өзара байланыстыратын нақты әдістеменің бірден бір рөлін атқарады.

Қазіргі заман жағдайында өзекті мәселе компьютерлік оқытуды қолданудың функционалды мүмкіндіктері мен педагогикалық орындылық туралы сұрақтың шешімі болып табылады. Осы кезде назар оқытудың техникалық құралдарының өздеріне ғана емес оларды оқу барысында қолдану тәсілдеріне шоғырланады. Ескі машина жоқ кездегі оқыту моделінен мұғалім\оқушы, қайсыда мұғалім- ақпарат қайнары оны оқушыларға трансляциялайды, үш элементті трансляциялық «мұғалім-комьютер-оқушы» моделі жаңа педагогикалық технологияларды қолданумен байланысты. Олардың негізіне оқу тобының барлық оқушыларының дербес жұмыстарын ұйымдастыруға мүмкіндік беретін бағдарламаланған оқыту ойы мүмкін тиісті. Оқытуды компьютердің көмегі арқасында қолдану оқытудың дәстүрлі құралдарымен жиынтықта қолдану мақсатқа лайықты. оқу процессі автоматтандыруы шарттарында мұғалім қызметі дәстүрлі оқу-танымдық қызмет құрылымын қайталауы керек. Ал мұғалімнің өзі машинамен тұтас ауыстырылуы мүмкін емес. Мұғалім айқын дайындау шарты жанында өз фунциясының бір бөлігін оқу техникалық құралдарына тапсыра алады. Оның рөлінің ақпарат көзі ретінде өзгеруі субъект-субъектілік жағдайының тууына әкеледі, бұл жерде мұғалім оқушыға әріптес және кеңесші ретінде көрінеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.