Мейірбике ісі негіздері оқу әдістемелік құрал
1. Мейірбике ісінің философиясы. 3.Кәсіптік этика мен деонтология.
2. ЕПҰ негізгі түрлері.
3. ЕПҰ.дағы санитарлық .эпидемиологиялық мәселелері.
4. Дезинфекция: түрлері, әдістері, қолданылатын заттар ... ... ... ... ... ...32 Мейірбикенің жұмыс орнын жұмысқа дайындау.
5. Стерилизация: түрлері, әдістері, қолданылатын заттар.
6. Медициналық құралдарды тазарту кезеңдері.
7. Қабылдау бөлімшесінің құрылымы мен негізгі қызыметтері.
8. Науқасты қабылдау және тіркеу.
9. Медициналық құжаттарды жүргізу
10. Барлық тақырыптар бойынша тесттер
11. Эталон жауаптары
12. Ұсынылған әдебиеттер
13. Оқулықтағы қысқартылған сөздер тізімі.
2. ЕПҰ негізгі түрлері.
3. ЕПҰ.дағы санитарлық .эпидемиологиялық мәселелері.
4. Дезинфекция: түрлері, әдістері, қолданылатын заттар ... ... ... ... ... ...32 Мейірбикенің жұмыс орнын жұмысқа дайындау.
5. Стерилизация: түрлері, әдістері, қолданылатын заттар.
6. Медициналық құралдарды тазарту кезеңдері.
7. Қабылдау бөлімшесінің құрылымы мен негізгі қызыметтері.
8. Науқасты қабылдау және тіркеу.
9. Медициналық құжаттарды жүргізу
10. Барлық тақырыптар бойынша тесттер
11. Эталон жауаптары
12. Ұсынылған әдебиеттер
13. Оқулықтағы қысқартылған сөздер тізімі.
Пациент-мейіркештік күтімге зәру және оны қабылдайтын адам.
Мейіркеш-Мейіркештік жұмысқа құқығы бар және мейіркеш ісінің философиясын бөлісетін , кәсіпқой білімі бар маман.
Қоршаған орта-адамның өмірлік іс әекеттері болып жататын табиғи, әлеуметтік, психикалық және рухани факторлар мен көрсеткіштердің біртұтастығы.
Денсаулық-өмірдің амалдарына бейімделу арқылы жетістікке жеткен тұлғаның қоршаған ортамен динамикалық үйлесімдігі.Адамның құқығына және өміріне деген сыйласымдық, адамгершілік мейірекеш ісінің негізгі қағидалары болып саналады.Мейіркеш ісі философиясының қағидаларын жүзеге асырылуы қоғам мен мейіркештің қарым-қатынастарына тәуеді.Бұл қағида пациент қоғам алдындағы мейіркештің жауапкершілігін және қоғамның мейіркеш алдындағы жауапкершіліктерін қарастырады.Қоғам мейіркеш ісінің маңызды рөлін заңдық актілерін шығаруда есеріп, денсаулық сақтау жүйесінде мойындауға міндетті. Мейіркеш ісінің қазіргі заманға үлгісінің мәні, ғылыми теориясы болып мейіркештік көмектің көрсетіліне және мазмұнына әр түрлі әдіс –амалдардың негізделінуі.Кәсіпқой лексиконына пациенттің қажеттілігіне қарай жүйелі мейіркештік көмектің көрсетілуі түсіндірілетін «мейіркештік процесс»
ұғымы енгізіледі.Пациенттің денсаулық жағдайының өзгеруінен туындайтын проблемалардың алдын алу, жеңілдету, жою мақсаты болып табылатын мұндай әдіс –амалдар 50- жылдар ортасында АҚШ –да жарық көрді, ал Ұлыбританияда 80- жылдары ресми түрде қабылданды.Қазіргі заманда мейіркеш процессі Қазақстан Республикасының мейіркештік білім берудегі өзегі болып табылады.Мейіркештік көмек көрсетудің теориялық ғылыми базалары ашылуда.Мейіркештік процесс арқылы мейіркеш тек қана дәрігер нұсқауын орындаушы емес, сонымен қатар әр бір пациенттің жан дүниесін түсіне білетін, жеке тұлға ретінде тани білетін шығармашылық адамбола отырып, мамандығы бойынша тәуелсіздік және егемендікке ие болады.
Мейіркеш-Мейіркештік жұмысқа құқығы бар және мейіркеш ісінің философиясын бөлісетін , кәсіпқой білімі бар маман.
Қоршаған орта-адамның өмірлік іс әекеттері болып жататын табиғи, әлеуметтік, психикалық және рухани факторлар мен көрсеткіштердің біртұтастығы.
Денсаулық-өмірдің амалдарына бейімделу арқылы жетістікке жеткен тұлғаның қоршаған ортамен динамикалық үйлесімдігі.Адамның құқығына және өміріне деген сыйласымдық, адамгершілік мейірекеш ісінің негізгі қағидалары болып саналады.Мейіркеш ісі философиясының қағидаларын жүзеге асырылуы қоғам мен мейіркештің қарым-қатынастарына тәуеді.Бұл қағида пациент қоғам алдындағы мейіркештің жауапкершілігін және қоғамның мейіркеш алдындағы жауапкершіліктерін қарастырады.Қоғам мейіркеш ісінің маңызды рөлін заңдық актілерін шығаруда есеріп, денсаулық сақтау жүйесінде мойындауға міндетті. Мейіркеш ісінің қазіргі заманға үлгісінің мәні, ғылыми теориясы болып мейіркештік көмектің көрсетіліне және мазмұнына әр түрлі әдіс –амалдардың негізделінуі.Кәсіпқой лексиконына пациенттің қажеттілігіне қарай жүйелі мейіркештік көмектің көрсетілуі түсіндірілетін «мейіркештік процесс»
ұғымы енгізіледі.Пациенттің денсаулық жағдайының өзгеруінен туындайтын проблемалардың алдын алу, жеңілдету, жою мақсаты болып табылатын мұндай әдіс –амалдар 50- жылдар ортасында АҚШ –да жарық көрді, ал Ұлыбританияда 80- жылдары ресми түрде қабылданды.Қазіргі заманда мейіркеш процессі Қазақстан Республикасының мейіркештік білім берудегі өзегі болып табылады.Мейіркештік көмек көрсетудің теориялық ғылыми базалары ашылуда.Мейіркештік процесс арқылы мейіркеш тек қана дәрігер нұсқауын орындаушы емес, сонымен қатар әр бір пациенттің жан дүниесін түсіне білетін, жеке тұлға ретінде тани білетін шығармашылық адамбола отырып, мамандығы бойынша тәуелсіздік және егемендікке ие болады.
1.Муратбекова С.Қ. «Мейірбике ісі негіздері»
Кокшетау 2003ж.
2.Обуховец Т.П. «Основы сестринского дело» Ростов Н/Д: Феникс 2007г
3.Мухина С.А. Тарновская И.И. Практическое руководство к предмету «Основы сестринского дела» Москва 2008г.
4.Санитарные правила и нормы «Санитарно-эпидемиологические требования к качеству стерилизаций и дезинфекций изделий медицинского назначения» № 8.01.01.03. от 13.01.03 г Приказ № 96.
5.Приказ № 476 от 11.10.99. «об организаций инфекционного контроля за внутрибольничными инфекциями».
6.Садикова Н.Б. 1000 советов медсестре по уходу за больными. 1999г.
7. Фомина И.Г. «Общий уход за больными» М.Медицина 2000г.
8.Яромич И.В. «Сестринского дело» уч.пос. 5-е испр-М:ОНИКС 21 Век 2005-2007 уч пос.
9.Яромич И.В. «Сестринского дело » уч.п.Минск 2001г.
10.Сборник лекций по специальности «Сестринское дело» пробное издание сестринский уход за отдельными социальными группами больных сост.Н.Ф.Вац. А.Ж. Сабырханова, К.Ш. Каенова, И.И. Чистохина
Астана. Фомиант 2003г.
11.Муратбекова С.С. «Мейірбике ісі негіздері» оқулығы С.Е. Муратбекова
Кокшетау 2008ж.
Кокшетау 2003ж.
2.Обуховец Т.П. «Основы сестринского дело» Ростов Н/Д: Феникс 2007г
3.Мухина С.А. Тарновская И.И. Практическое руководство к предмету «Основы сестринского дела» Москва 2008г.
4.Санитарные правила и нормы «Санитарно-эпидемиологические требования к качеству стерилизаций и дезинфекций изделий медицинского назначения» № 8.01.01.03. от 13.01.03 г Приказ № 96.
5.Приказ № 476 от 11.10.99. «об организаций инфекционного контроля за внутрибольничными инфекциями».
6.Садикова Н.Б. 1000 советов медсестре по уходу за больными. 1999г.
7. Фомина И.Г. «Общий уход за больными» М.Медицина 2000г.
8.Яромич И.В. «Сестринского дело» уч.пос. 5-е испр-М:ОНИКС 21 Век 2005-2007 уч пос.
9.Яромич И.В. «Сестринского дело » уч.п.Минск 2001г.
10.Сборник лекций по специальности «Сестринское дело» пробное издание сестринский уход за отдельными социальными группами больных сост.Н.Ф.Вац. А.Ж. Сабырханова, К.Ш. Каенова, И.И. Чистохина
Астана. Фомиант 2003г.
11.Муратбекова С.С. «Мейірбике ісі негіздері» оқулығы С.Е. Муратбекова
Кокшетау 2008ж.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ДЕНСАУЛЫҚ МИНИСТРЛІГІ
ҚАРАҒАНДЫ МЕМЛЕКЕТТІК МЕДИЦИНА АКАДЕМИЯСЫ
МЕДИЦИНАЛЫҚ КОЛЛЕДЖ
Бектурсунова А. Т.
МЕЙІРБИКЕ ІСІ НЕГІЗДЕРІ
Оқу әдістемелік құрал
Қарағанды, 2009
ӘОЖ 616.08
КБЖ 51.1 (2) я7
Б 42
Рецензеттер:
Бейсенбекова Ж.А- ҚММА м.ғ.к. Ішкі аурулар пропедевтикасының оқытушысы
Кенжетаева Т.А- ҚММА м.ғ.к. балалалар ауруы кафедрасының доценті
Баймағамбетова К.М- Қарағанды медициналық колледжінің Мейірбике ісі
негіздері және Ішкі аурулар пропедевтикасының аға оқытушысы
Б 42 Бектурсунова А.Т. Мейірбике ісі негіздері Оқу әдістемелік құрал.
Қарағанды, 2009ж. - 80 бет.
Оқу әдістемелік құралға сипаттама: бұл оқу әдістемелік құрал-Қазақстан
Республикасы Денсаулық Министрлігі Департаменті тағайындаған типтік
жұмыс бағдарламасына сәйкестендіріп жасаған Қарағанды Мемлекеттік
Медицина Университетінің медициналық коледжінің жұмыс
бағдарламасына сай Мейірбике ісі мамандығы бойынша оқушылардың теориялық
өзіндік сабаққа дайындалуға арналған.
ҚММА–дағы медициналық колледжінің оқу әдістемелік кеңесінде ұсынылады.
Тіркеме.№5. 22.04.2009ж.
ҚММА-дағы Ғылыми кеңесте баспаға шығаруға талқыланып бекітілген.
Тіркеме №9. 28.05.2009ж.
© Бектурсунова А.Т., 2009
МЕЙІРБИКЕ ІСІНІҢ ФИЛОСОФИЯСЫ
ФИЛОСОФИЯ-( грек тілінен –сүю және даналық, даналыққа деген
сүйіспеншілік)із- әлемнің тұтастай бейнесін, әлемдегі адамның алатын орнын,
адам мен әлем арасындағы қарым-қатынас және осы әрекеттердің нәтижесін
табатын адамның рухани қызыметінің түрі.
Халықаралық келісім негізінде мейіркеш ісінің философиясы 4 негізгі
тұжырымнан қалыптасады:
1.Пациент.
2.Мейіркеш, мейіркеш ісі.
3.Қоршаған орта.
4.Денсаулық.
Пациент-мейіркештік күтімге зәру және оны қабылдайтын адам.
Мейіркеш-Мейіркештік жұмысқа құқығы бар және мейіркеш ісінің философиясын
бөлісетін , кәсіпқой білімі бар маман.
Қоршаған орта-адамның өмірлік іс әекеттері болып жататын табиғи,
әлеуметтік, психикалық және рухани факторлар мен көрсеткіштердің
біртұтастығы.
Денсаулық-өмірдің амалдарына бейімделу арқылы жетістікке жеткен тұлғаның
қоршаған ортамен динамикалық үйлесімдігі.Адамның құқығына және өміріне
деген сыйласымдық, адамгершілік мейірекеш ісінің негізгі қағидалары болып
саналады.Мейіркеш ісі философиясының қағидаларын жүзеге асырылуы қоғам мен
мейіркештің қарым-қатынастарына тәуеді.Бұл қағида пациент қоғам алдындағы
мейіркештің жауапкершілігін және қоғамның мейіркеш алдындағы
жауапкершіліктерін қарастырады.Қоғам мейіркеш ісінің маңызды рөлін заңдық
актілерін шығаруда есеріп, денсаулық сақтау жүйесінде мойындауға міндетті.
Мейіркеш ісінің қазіргі заманға үлгісінің мәні, ғылыми теориясы болып
мейіркештік көмектің көрсетіліне және мазмұнына әр түрлі әдіс –амалдардың
негізделінуі.Кәсіпқой лексиконына пациенттің қажеттілігіне қарай жүйелі
мейіркештік көмектің көрсетілуі түсіндірілетін мейіркештік процесс
ұғымы енгізіледі.Пациенттің денсаулық жағдайының өзгеруінен туындайтын
проблемалардың алдын алу, жеңілдету, жою мақсаты болып табылатын мұндай
әдіс –амалдар 50- жылдар ортасында АҚШ –да жарық көрді, ал Ұлыбританияда 80-
жылдары ресми түрде қабылданды.Қазіргі заманда мейіркеш процессі Қазақстан
Республикасының мейіркештік білім берудегі өзегі болып табылады.Мейіркештік
көмек көрсетудің теориялық ғылыми базалары ашылуда.Мейіркештік процесс
арқылы мейіркеш тек қана дәрігер нұсқауын орындаушы емес, сонымен қатар әр
бір пациенттің жан дүниесін түсіне білетін, жеке тұлға ретінде тани білетін
шығармашылық адамбола отырып, мамандығы бойынша тәуелсіздік және
егемендікке ие болады.
Мейіркеш ісінің философиясының мәні болып пациентпен қарым-қатынас
жасаудағы еңбегінің негізінде жатқан мейіркештің көзқарасынан туындайтын
кәсіпқой өмірінің негізі саналады.қалыптасқан философияны бөлісетін
мейіркеш өзіне келесі этикалық міндеттерді қабылдайды;
басқалардын міндеттерін силау; сөзінде тұру; адал болу; пациенттің
еріктілікке құқығын силау.Мейіркештік философияның теориясы бойынша
мақсаттарына ынталану, яғни мейіркештің қызыметінің нәтижесі-этикалық
бағалық(мұраты) деп аталынады. Кәсіпқойлық: денсаулық, қоршаған ортаның
тазалығы,
Тәуелсіздік. Адамгершілік құндылығы, қамқорлық (күтім).Мейіркештік
философия мейіркештің жеке тұлғалық қасиеттерін де анықтайды. Жақсы деген
мейіркеш –зұлымдылық пен қайырымдылықты анықтай білетін қайырымды адам,
білімді, шеберлі, қайғысына ортақтасу, шыдамдылық, мақсатқа жету,
мейірімділік қасиеттеріне ие болуы керек. Этикалық қағидалар әр бір елде,
сонымен қатар Қазақстанда мейіркештердің этикалық кодексін анықтайды және
мейіркештердің мінез құлықтарының стандарты және кәсіпқой мейіркеш үшін
өзін-өзі басқарутәсілдері болып саналады.
Мейіркештердің кәсіби жұмысының стандарттары:
1 стандарт.Күту сапасы: мейіркеш үнемі мейіркештік практиканың сапасына
және тиімділігіне баға беріп отырады.
2стандарт.Кәсіби қызыметін бағалау: мейіркеш өзінің практикасына қызыметтік
стандарттарға және жергілікті ережелер мен қоғамдық бастауларға қатысты
баға беріп отырады.
3стандарт. Білімі: мейіркеш мейіркеш ісі бойынша білім алып, оны әрқашанда
қазіргі заманға сай қалыптастырып отырады.
4стандарт.Алқалық: мейіркеш өз әріптестерінің, басқада қызыметтерінің
кәсіби дамуына үлес қосып отырады.
5стандарт. Этика: мейіркештің қабылдаған шешімдері және оның іс-әрекеттері
тұтынушы жағының этикалық түсінігімен алдын ала анықталып отырады.
6стандарт.Ынтымақтастық:мейіркеш пациентті емдеу процессінде медицина
қызыметкелерімен және пациентпен бірігіп жұмыс атқарады.
7 стандарт. Ғылыми зерттеулер.мейіркеш өз практикасында ғылыми
жетістіктерді қолданып отырады.
8 стандарт.Қорларды қолдану: мейіркеш пациентке көиек көрсету жоспарында
көмектің құнын және тиімділігін, қауіпсіздік факторларына көңіл аударып
отырады.
Халықаралық мейіркештер одағының кодексі
Мейіркеш ісінің этикалық негізі.Мейіркешке келесі негізгі деп танылған төрт
міндеттер жүктеледі:
денсаулықты сақтау, аурудың алдын алу, денсаулықты қалпына келтіру және
қайғы-қасіретін жеңілдету
Мейіркеш еңбегіндегі қажеттілік жан-жақты. Мейіркеш ісі өмірге, адамның
құқығына және құндылығына деген силастықты түсіндіреді. Ол адамның ұлттық,
нәсілдік белгілеріне, қай дінге сиынуына, жасына, жынысына, саяси немесе
әлеуметтік жағдайын шек қоймайды.
Мейіркеш және пациенттер. Мейіркеш көмегін қажет ететін жандар алдында
үлкен жауапкершілікке ие болады.Ол көмек көрсете отырып пациенттің рухани
және салт-дәстүріне, құндылықтарына деген сыйластық, қадірлеу жағдайларын
жасайды.Пациенттердің жеке басы туралы ақпараттар алынса, оны мейіркеш
құпия түрінде сақтап және үлкен жауапкершілікпен ғана бөлісуі керек.
Мейіркеш және тәжірибе. Мейіркеш ісінің тәжірибеде орындалуы және
біліктілігін үнемі жоғарлатуда мейіркештің жеке басына үлкен жауапкершілік
арттырылады.Қандайда жағдай болсын мейіркеш өз жұмысын жоғары талапқа сай
орындауына тырысады.Мейіркеш кәсіби міндеттерін орындауда кәсібіне деген
сенімділігі үзілместей өзін үнемі сенімді сезінуі керек.
Мейіркеш және қоғам. Мейіркеш басқада азаматтар сияқты денсаулық сақтау
аймағындағы қоғамдық мұқтаждарды қамтамсыз етудегі шараларды орындауда
жауапкершілік атқарады.
Мейіркеш және қызыметкерлер.Мейіркеш өз әріптестерімен және басқада жұмыс
атқару аймақтарындағы қызыметкерлерімен ынтымақтастық қарым-қатынастарын
қолданып отыруы керек.Пациенттердің денсаулық жағдайында қызыметкерлер
немесе басқада адамдар тарапынан қандайда бір қауіп төнсе, мейіркеш оның
қауіпсіздік үшін шаралар қолданады.
Мейіркеш және оның кәсібі. Арнайы білім беруде және мейіркеш тәжірбиесінде
стандарттардың орындалуында және анықталуында мейіркеш ең басты роль
ойнайды.
Кәсіби білімді дамытуда мейіркеш белсенді қатысады.
Мейіркеш кәсіптік ұйымда жұмыс атқара отырып әлеуметтік және экономикалық
еңбек тәртіптерінің әділ қамтамасыз етілуіне және өңдеуге қатысып
отырады.Берілген кодексті білу және өмірге сіндіру әрбір мейіркеш үшін
пациенттерді күтуді және емдеуді дамытудың нақты шарттары болып табылады.
Соңғы 20 жыл ішінде қоғамдағы өзгерістерге және денсаулық сақтаудағы
жетістіктерге байланысты медициналық бикенің рөлі едәуір өсті, демек,
кәсіптік бикелік іске қойылатын талаптар да өсті.Себептердің ішінен
мыналарды атап өту қажет:
-мүгедектер мен созылмалы ауру, онкологиялық ауру сандарының көбеюі,
халықтың қартаюы;
-мемлекетттіктің өзгеруі, оған байланысты әлеуметтік стресс, халықтың
жоқшылыққа ұшырауы, дәрігерлік көмектің қымбаттауы, экологиялық апат;
-қоғамның әр жеке тұлға маңыздылығын түсінуі, демек, барлық әрекеттің
қолайлы өлшемдерін, сонымен қатар салауатты өмір салты негіздерін түсіну.
Қазіргі мейірбикелік іс әлеуметтік тапсырысқа толық жауап бермейді, біздің
мейірбикелердің орасан зор потенциалын бірден үші ғана пайдаланады,
шығармашылық және кәсіптік мүмкіншілігі төмен. Өзгерген жағдай жаңа типті
мейірбике тәрбиелеуді талап етеді. Отандық мейірбикелік іс тәуелді және
бағынышты қалпынан автономдық және теңдік бағытымен дамуда. Бұл баяу да
ауыртпалы процесті мейірбике ісін философиялық тұрғыдан түсінбей жүзеге
асыру мүмкін емес. Мейірбикелік істің негізгі түсініктерін философиялық
тұрғыдан ұғыну тенденциясы бірінші рет XX ғасырдың 30-шы жылдары пайда
болып, 50-ші жылдың ортасында әр орта білім мекемесінде мейірбикелік іс
концепциясы жайында өзіндік түсініктері болған. Сол тұрғыда қазіргі
медицина бикесі мен мейірім бикесі істерін қосып жалпы адамгершілікті,
сыпайылықты талап ететін істі мейірбике ісі деп те, медбикелік іс деп те
айтуға болады. Сондықтан да, бұл оқулықта медбике ісі мен мейірбике ісі бір
мағынамен беріліп отыр.
АҚШ-тағы соңғы жарты ғасырдағы мейірбикелік істегі прогресс кәсіптік
философияға қадалған назар аударылумен түсіндіріледі.
Философия дегеніміз не және соның ішінде мейірбикелік іс философиясы нені
білдіреді?
Сөздікке қарасақ, философия – топтың моральдік түсінігінен туатын ниеттер
декларациясы. Философия докторы Марши Д.М.Фаулердің жеке анықтамасы
бойынша: Философия – кәсіптік топтың жүрегін, парасатын, тәнін көрсететін
терезе.
Мейірбикелік іс философиясы мейірбикенің кәсіптік өмірінің барлық
салаларының негізі ретінде мына сұрақтарға жауап береді:
-мейірбикелік істің анықтамасы, оның борышы, мақсаты мен міндеті;
-мейірбикелік іс пен медицинаның ара қатынасы;
-мейірбике мен емделушінің өзара әрекеттестігі;
-кәсіптік этика (мейірбикенің рухани байлығы, есіркегіштігі және міндеті);
-мейірбикелік іс пен қоғамның қарым-қатынасы.
МЕЙІРБИКЕЛІК ІС – КӘСІПТІК ФИЛОСОФИЯСЫНЫҢ КӨЗҚАРАСЫМЕН
Ауруларды күту тәжірибесінің анықтамасы келесі талаптарға сәйкес болуы
қажет:
- мейірбике мен дәрігердің рөлдерін анық дифференциалдау;
-мейірбикелік істің бірегей, ерекше қасиеттерін ашу;
-кәсіптік болашақты бейнелеу;
-қазіргі тәжірибе мен заңдарға сәйкес болу.
Мейірбикелік іс теориясына арналған Ресей мемлекетінің Санкт-Петербург
қаласындағы өткен I Голицын конференция материалдарынан:
Мейірбикелік іс адамның потенциалды және бойында бар ауруларына жауапты
реакциясын диагностикалау және емдеу туралы ғылым және өнер.
Мейірбикелік іс – қамқорлық пен адамгершілік өнері бар медицина және
биологиялық ғылымдар жиынтығы.
Неліктен мейірбикелік іс бірден ғылым және өнер болып табылады?
Мейірбикелік іс - өнер ретінде, яғни :
-білім мен шеберлікті үнемі қолдана білу керек;
-оңтайлы көзқарасты, интуицияны, әртіскерлікті, қамқорлықты талап етеді.
Мейірбикелік істі ғылым ретінде қарастырсақ, зерттеу арқылы пайда болып,
тексерілген, ұйымдастырылған, жүйеленген білім құрылымы.
Мейірбикелік процесс медициналық бикенің кәсіби іс-әрекетінің ғылыми негізі
болып табылады.
МЕЙІРБИКЕЛІК ІСТЕГІ ӨЗГЕРІСТЕР (РЕФОРМАЛАР)
Тарихи мейірбикелік істің екі базистік моделі қалыптасқан: XIX ғасырға
дейін мейірбикелік істің мақсаты – табиғаттың немесе дәрігер белгілеген
дәрі-дәрмектің күшін күтіп, емделушіге тек тыныштық пен жабдықтылықты толық
қамтамасыз ету болған, ал аурудың бағытына белсенді әрекет көрсетілмеген.
XIX ғасырдың аяғында XX ғасырдың басында ағылшын медбикесі Флоренс
Найтингейл идеясының арқасында мейірбикелік істе бетбұрыс болды.
Флоренс Найтингейл жаңа мейірбикелік іс моделінің авторы, дұрыс күтім
жүйесін құрушы болып табылады. Бұл идея медбикелік істі дербес мамандық
ретінде қалыптастырады. Осыдан кейін мейірбикелік іс пен медицина бөлінді.
Флоренс мейірбикелік іс медицинамен қатар тұра алатынын іспен көрсете
білді.
Флоренс Найтингейл күтімді екі салаға бөлді: дені сау адам күтімі және ауру
адам күтімі.
Жаңа модельмен келісіп, ауру адамды күту барысында ммейірбике:
1.қоршаған орта мен емделушінің қазынасын пайдалана отырып, ауру бағытына
белсенді әсер ету керек. Бұның маңыздылығын түсінуге төмендегі факт
көмектеседі – Флоренс Найтингейл және оның мейірбикелері Қырым
компаниясында жарақаттанған және ауру адамдарды тыныштық, тазалық, таза
ауа, дұрыс тамақ, жиі таңумен қамтамасыз етіп, өлім санын 50%-дан 2%-ға
төмендетті.
2.адамға тек тірі қалуды емес, сонымен қатар, құнды, жанын
қанағаттандыратын өмір сүруге үйрету керек.
Мейірбике емделушіге тәуелсіздікті, өзі мен қоршаған орта арасындағы
үйлесімді тез қайтару үшін қолынан келгенін бәрін істеу керек. Бұл жолда
мейірбикеге емделушінің барлық проблемаларын шешуге тура келеді –
физикалық, әлеуметтік, рухани, психологиялық. Неміс философы Мартин
Хайдеггер былай деген: Адам денесі – қаншалықты материя болса, соншалықты
жан формасы.
Бүкіләлемдік денсаулық сақтау ұйымының Еуропалық аймақтық бюросының
анықтамасы бойынша мейірбикенің басты міндеті – адамдарды, отбасыларды,
халықты физикалық, психикалық,әлеуметтік потенциясын жүзеге асыруға
үйрету.
Мейірбике манипуляция техникасын аса шеберлікпен меңгеріп, емделушіге
сырқаттың себебінен пайда болған күйзелістен шығуына көмектесе алмаса, оған
психологиялық көмек көрсете алмаса, күтімнің мақсатына жете алмайды. Рух
дүниесі мен дене дүниесі бөлек емес, шексіз күрделі құбылыстар болып
жататын жалғыз ғана дүние бар.
Мейрбике бірін-бірі тудырып, толықтырып тұратын торығуды да, органикалық
бұзылуларды да емдейді. О.Генридің Соңғы жанырақ атты әңгімесіндегі ауру
қыз бала барлығыңыздың естеріңізде болар. Өзін жақсы көретін адамдардың
тамаша күтіміне қарамастан, ол терезе сыртындағы ағаштың соңғы жапырағымен
бірге өлем деп, күннен-күнге сола берді. Бірақ, жапырақ табиғаттың заңына
қарамастан аз сарғайып, қыз балаға үміт, сонымен бірге ауруды жеңуге күш
беріп, бұтақшада ілініп тұра берді. Кейін, дағдарыстан өткеннен соң,
дәрігерге көмектескен медициналық емес фактор, суретшінің табиғат
кереметі туындысы екені белгілі болды. Мейірбикелік іс – біздің
емделушілерімізге жаңағы жапырақтай, медициналық емес фактор болуы қажет.
Вирджини Хендерсонның жақсы анықтамасы бойынша: Мейірбике ісінің бірегей
міндеттерінің бірі – адамның денсаулығына, сауығуына немесе тыныш өліміне
қатысы бар іске көмек көрсету болып табылады.
Бұл жайды келесі сөздәйек сипаттайды: Мейірбике – аяғы жоқтың – аяғы,
соқырдың көзі, баланың тірегі, жас ананың білім мен сенімділік көзі, сөйлей
алмай әлсіреп, ойға шомғанның ауызы.
Осылайша, медициналық модель патологиялық процестің ауруға шалдығуына,
диагностикалауға, түзетуге бағытталған болса, мейірбикелік іс сырқатты,
күтімді, комфорт пен гармонияны қамтамасыз етуде ғана емес, адамның өзіне
шоғырланады.
Дәрігер аяқты алып тастайды, ал адам үшін аяқсыз өмір сүру физикалық,
психологиялық, әлеуметтік жақтарынан өте қиын, келесі іс, яғни сол адамның
өмір құндылықтарын жоғалтпай сүруіне ынта беру, қалпына келу – мейірбикенің
міндеті.
Медицинаның мақсаты – ауруға шалдығуды диагностикалау мен емдеу.
Мейірбикелік істің мақсаты – емделушіге ауру қалпындағы физикалық,
психологиялық-әлеуметтік жайлылыққа мүмкіншілік тудыратын өмірдің қолайлы
қасиеттерімен қамтамасыз ету. Дәрігермен белгіленгенорындау мейірбике іс-
әрекетінің негізгі және жалғыз мазмұнды емес, ол оның тек бір бөлігі болып
ғана табылады.
Флоренс Найтингейл күтімінің екінші саласына келсек, ол дені сау адамды
күтудің сол адамның сырқаты жоқ қалпын қолдау деп анықтайды, яғни алғашқы
рет қоғамда денсаулыққа және ауруды алдын-алуға ерекше көңіл аударылды.
ЖАҢА МЕЙІРБИКЕ КОНЦЕПЦИЯСЫ
Егер 1979 жылы ҮМЭ-да медициналық бикенің анықтамасы орта медициналық
білімі бар дәрігердің басшылығымен жұмыс істейтін және оның жұмысына көмек
көрсететін маман болатын болса, қазіргі моделі медициналық бике –
мейірбикелік іс философиясын кәсіби жағынан түсініп, өз тәжірибесіне
оңтайлы қолдана білетін жеке тұлға.
Мейірбикелік іс-әрекеттің төрт деңгейі үзілді-кесілді анықталды:
1.денсаулықты нығайту;
2.жарақат пен аурудың алдын алу;
3.жойылған функцияларды қалпына келтіру;
4.азап шегуді жеңілдету.
Медициналық бике келесі рөлдерді атқарады:
-емделушінің күтімін ұйымдастырушы;
-емделушінің күтімін орындаушы;
-емделушінің ықыласын қорғаушы (адвокат);
-педагог (консультант)
-зерттеуші;
-лидер;
-медициналық бригаданың белсенді мүшесі.
КӘСІПТІК ЭТИКА ЖӘНЕ ОНЫҢ НЕГІЗГІ ЭЛЕМЕНТТЕРІ
Күнделікті бикелік тәжірибеде мейірбикелік іс философиясының бастаушысы
этика болып саналады. Этика – кәсіптік тәртіптің дұрыс-бұрысын, жақсылық
пен жамандықтың қайда екенін анықтайтын философияның бір саласы
(М.Фаулер).
Кәсіптік этиканың элементтерін анықтап алудың мәні неде?
Жаңа ғана еңбек әрекетімен айналыса бастаған мейірбике бірден кәсіби
деңгейдегі талаптарға сәйкес бола алмайды. Философия докторы Патриция
Боннер жас мейірбикенің өзін екі әскердің – оқыған кездегі құндылықтардың
және практикада танып білген құндылықтардың шайқасымен салыстырғанын есіне
түсіреді.
Кейін, мамандыққа үйрене келе, ол медициналық колледжде ие болған және
кәсіптік құндылықтардың өзара араласып, қосылып кеткенін байқады. Екі
құндылық бірге, біртеңдес, міндеттерді терең сезініп, ойланылған болса ғана
мамандықтың толық қалыптасқаны. Бірінші міндет – жеке тұлғаны сыйлау. Әр
емделуші бикелік іс-әрекеттің түрсіз объектісі емес, ол табиғаттың бірегей
жаратылған жаны бар және осы тұрғыда төмендегі құққа ие:
-бикелік күтімді толық көлемде қабылдауға;
-ауруы, емдеу жолдары және күтулі нәтиже туралы дұрыс мәлімет алуға;
-құпияға;
-күтім мен емге белсенді қатысуға;
-болашақ тағдырын еркін таңдауға.
Емдеу барысында мейірбике емделушіге өз құндылығын түсінуге көмектеседі,
оның проблемаларының барлық шешу жолдарын қарастырады, кейін не мақұлдамай,
не айыптамай өз емделушінің шешімін қабылдайды. Жеке тұлғаның автономиясын
сыйлап, мейірбике кеңес бермейді, ол тек хабарлап және қолдап отырады.
Мейірбикенің басқа да міндеттері хабардарлық, жауапкершілік, мейірбикелік
іске берілгендік.
Екінші құндылық – идеалдар, күткен мақсаттар, яғни ізденістеріміз де
ардақты мақсат тұтатын әлпештеген затымыз (М.Фаулер). Мысалы: денсаулық,
үйлесімділік, қамқорлық, тәуелсіздік, жайлылық.
үшінші құндылық – мейірбикенің жеке басындағы қасиеттері.
Флоренс Найтингейл дәуіріне дейін мейірбикеге сипаттама беру үшін сау,
құдайшыл, таза, еңбексүйгіш, ынталы, жайдары деген эпитеттер қолданылған.
Крестовоздвиженка мейірім бикелер қоғамының бастығы Екатерина Бакунина
былай деп жазған: Бііздің арманымыздағы бикелер – аурулардың жұбатушылары,
олардың сұраушылары, бөтен госпитальдарға ыстық қатысу сезім мен ақ
ниеттілікті енгізетін бикелер.
Қазіргі мейірбикелер рақымшылығы әлдеқайда толықтырылған – оған ойлау,
қызмет істеу, басшылық ету, оқыту, түрлі жағдайларда өзіне жауапкершілік
арта білу т.б. шеберліктер қажет.
МЕЙІРБИКЕ МЕН ҚОҒАМ
Мейірбикелік мамандықтың барлық мамандар сияқты қоғам алдында этикалық
міндеттері болады, сондай-ақ қоғамның да мамандық алдында этикалық
принциптері болады. Дәрігер науқасты емдейді, ал мейірбике күтеді.
Қоғамның мейірбикеге деген қөзқарасын адамға деген көзқарас деп санауға
болады. Бұл жерде үйлесімге жету өте маңызды. Мейірбикелер өзінің кәсіптік
іс-әрекетінің негізі ретінде кез келген жағдайда емделушінің ықыласын
қорғау мен мейірбикелік істегі үздіксіз прогресті қолдау антын қояды.
Ал қоғамның мейірбике алдындағы міндеті – анық регламентацияланған заңды
актілер көмегімен мейірбикеге әлеуметтік қорғанысты қамтамасыз ету,
кәсіптік мансап пен кәсіптік дәрежеге жету мүмкіншілігін тудыру.
Қысқа мерзім ішінде мейірбике жан-жақты білімді мейірбикеге деген жолдан
өтеді. Жүрексіз заманның жүрегіне айналып, мейірбикелік іс қандай
тереңдіктерге жете алатынын қазір ғана ұғындық. Бірақ бұл жерде Қазақстан
денсаулық сақтау жүйесінде қалыптасқан техникалық медбикелер институты
мен жаңа мейірбикелердің бірігу мүмкіндігі туралы шиеленіскен сұрақ
туады.
Рерихтің нақыл сөзін келтірейік: Дәу бұлттан биік тұрып, жерді
көрмейтініне Ергежейлі күлген екен. Бұл күлкіге Дәу былай деген: Мен
көргім келсе, еңбектей аламын, ал сен ешқашан бұлттың әр жағындағысын көре
алмайсың.
Мейірбикелік ісінің философиясы, мейірбикелік істегі реформа – қазақстандық
мейірбикелерге бұлттың әр жағын көруге, отандық мейірбикелік істе
қалыптасқан жағдайды мамандық пен барлық қазақстандықтар игілігі үшін
өзгертуге берілген мүмкіншілік.
КӘСІПТІК ЭТИКА ЖӘНЕ ДЕОНТОЛОГИЯ
Этика дегеніміз – ұнамдылық және мораль туралы ғылым. Медициналық этика бұл
ұнамдылықтың маңыздылығы медицина қызметкерінің іс-әрекетіндегі
принциптері, олардың науқасқа жоғары адамгершілік қатынасы туралы ғылымның
бір бөлігі.
Медициналық этика ондаған жүзжылдықтар бойы бар. Біздің дәуірге дейін 1500
жыл бұрын. Ежелгі Индияда дәрігерлер мамандығын бастағанда ант берген.
Көптеген медициналық анттардың негізінде бүгінгі күні әртүрлі дүниежүзілік
елдерде қабылдайтын анттардың бірі – Гиппократ анты, 2400 жыл әйгілі.
Гиппократ анты - негізгі медициналық этиканың ережелер кешені, мұнда
уақыт айырмашылығына қарамастан, қазіргі кезге дейін өзекті болып қалғаны
былай деп үнделеді:
1.Non nocere (Қауіп келтірме). Әрбір ем, барлық іс-әрекеттер,
дәрігердің нұсқаулары аурудың жағдайын жеңілдетуге бағытталып, оған пайда
әкелу керек – бұл басты этикалық принцип.
2.Ең жоғарғы байлық – адам өмірі.
3.Дәрігер әрбір науқастың жеке өмірін сыйлау керек, моральға жатпайтын
қылықтардан аулақ болу керек.
4.Дәрігер кәсіби тактикасын сақтауға, өзінің мамандығын сыйлауға тиіс.
Медициналық этиканың ең негізгі мәселелері: біздің моральдік принципі
бойынша іс-әрекет жасау, ауруға қамқорлықпен қарау, әрқашан және қай жағдай
болмасын медициналық көмек көрсетуге дайын, жоғары гуманды кәсіптің салт-
дәстүрлерін көбейтіп, сақтау керек – осы медициналық этиканың мәселелері.
Науқасқа толық сезімталдықпен қарап, оның жағдайын түсінген кезде, ол мен
Сіздің араңыздағы нағыз қарым-қатынас болуы мүмкін, бұл емдік нәтижеге өте
қажет!
Негізгі этикалық категорияларға мына түсініктер жатады: борыш, абырой,
ұят, атақ, бақыт.
Кәсіби және қоғамдық қарым-қатынастар процесінде пайда болған, өз
міндеттерін орындау кезіндегі кәсіби және қоғамдық міндеттердің анықталған
шеңбері міндет ұғымы білдіреді.
Әсіресе, медицина қызметкерінің борышы туралы айту керек. Еш уақытта
адамның физикалық, психикалық денсаулығына қарсы немесе өміріне қауіп
төндіретін жағдайда қандай ұсыныс болса да, іс-әрекеттерге қатыспау керек.
Дәрігерлік этиканың басты проблемаларына медициналық деонтология жатады,
медицина қызметкерінің тәртіптік принциптерін оқып зерттейтін, сонымен
қатар емдеу нәтижесінің жоғары сапада болуына бағытталған медициналық іс-
әрекеттердің қателерін болдырмау, себебі олар науқасқа қолайсыз әсер
туғызады. Медициналық деонтология ұғымына дәрігер мен емделушінің арасында
емдеу процесінде анықталған өзара қатынас жүйелері де кіреді.
Деонтология термині XVX ғасырдың басында ағылшын философы Бентаммен
адамның кәсіби тәртібі туралы ғылымды белгілеу үшін енгізілген.
Үлкен медициналық энциклопедияда медициналық деонтологияға толық анықтама
берілген, онда сапасыз медициналық жұмыстың нәтижесінен болатын қауіпті
жағдайларды жою.
Медицина қызметкері өзіндік практикаға кірерде дәрігермен құпияны сақтауға
келісім береді. Өткен уақыттардағы көптеген медициналық еңбектерде кәсіби
құпиялардың сақтауының керектігі көрсетілген. Римде медицинаны үндеместің
өнері деп атаған.
Медицина қызметкерінің қазіргі кезде науқас туралы өзінен немесе емдеу
барысында:
1.медицина қызметкерінің өзінен немесе емдеу барысында науқас туралы
мәліметтер;
2.өте ауыр жағдайдағы аурулардан басқа, дәрігердің науқасқа хабарламайтын
аурудың түрі туралы мәліметтер.
Оларды үміттендіру зор, күрделі өнер. Қолданған әдістерге және дәрі-
дәрмектерге қарамастан қолайсыз жағдайға соқтырғанын жасыру керек.
Осындай әрекет оған қоршаған ортаға дұрыс көзқараспен қарауына көмектеседі.
Кейбір адамдарда ойлары тек қана өлім мүмкіншілігі туралы ғана болуы
мүмкін, ол психологиялық толқуға әкеліп, қолайсыз жағдайға соқтырады.
Кеменің апаттық кезінде 90%-ын құтқаратын – шлюпка, ешқандай құтқарылатын
мүмкіншілігі жоқ дейтіндер, азық-түліктің, ішетін судың қорлары болса да,
бірінші күні өледі, оның себебі және түрткісі - өздерінің ойлары.
Мейірбике алынған ақпаратты құпиялы түрде сақтау керек және оны айтуға зор
абайлықпен қарағаны дұрыс.
Кәсіби құпиялықтар емделушіні аурудың өзінен ғана емес солардың салдарынан
неғұрлым ауыр жағдайларға әкеліп соғатын қайғылардан ғана қорғауға емес, ол
адамның абыройын бөтен аурулар туралы жоритын әуесқойлардың орынсыз
құмарлығынан қорғауға бейімделген. Мейірбике қызығушылық танытқан
таныстарының сұрауы бойынша диагнозды немесе анализдерінің нәтижесін айтуға
тиіс емес.
Медициналық этиканың ережесін бұзған кезде ятрогения деген ауру пайда
болады. Олар сезімтал адамдарға тән, қолайсыз диагноздардан медицина
қызметкерінің дұрыс түсіндірмеуінен өзіншілдік айтудан болады.
Янтрогенді аурулар негізгі ауруларға қосылып қауіпті, жаңа патологиялық
симптомдарға әкеледі.
Тақырыпты бекіту үшін бірнеше мысалдар:
1Әйгілі Петербургтен дәрігер Спасский Пушкиннің өлім халіндегі жағдайынан
келе жатады. Жолда ол ауыр халдегі науқасқа соғады. Ол дәрігердің толқыған
түрін көріп өлемңн бе?, - деп сұрайды. Спасский өзінің сөзіне мән бермей
жауап береді:
Иә, қазір бәрі өледі, Пушкинді сақтай алмадық. Басқа ештеңе айтпай
кетіпқалады. Науқас Пушкиннің қайтыс болғанын біліп, онымен бірге өледі.
2.Жас институт бітірген медицина қызметкері кабинетке кірген әріптесіне
білімін көрсеткісі келеді. Асқазан жарақатымен науқастың көзінше
сенімділікпен былай дейді: Менің ойлауымша, осы жағдайда канцер деп
диагноз қоюға болады.
Науқас бұл сөздің мағынасын білді. Жақын арада өзіне операция жасауға
рұқсат бермей, бәрібір емдей алмайды деп ойлайды. Өлікті кесіп ашқан кезде,
асқазан жарасы ұлтабарға тесілген шықты.
3.Кейде науқаспен қарым-қатынас кезіндегі қолайсыз жағдайда орынсыз әзіл
жатады. Джек Лондонның Әрқашан өзгеріссіз деген әңгімесін қарастырайық.
Адамда бақытсыз махаббат болды, ол өзінің тамағын кеседі. Ауруханада қиын
операция жасалып, өлімнен құтқарады. Шығаратын кезең келді. Хирург
тамағындағы тыртықты жұмсақ сипай, әзіл түрінде науқасқа айтады: Тағы да
осы жағдайды қайталағыңыз келсе, басыңызды жақсылап тартып, бұлшық еттерді
күшейтіңіз. Егер де басыңызды төмен салсаңыз ештеңе де шықпайды. Осы
нұсқау қалай болатынын кім ойлаған.
Бірнеше сағаттан кейін осы ауруханаға өлікті әкеледі. Хирург келіп, ақ
жайманы көтеріп иығын қозғап айтады: Осы жолы ол басын жақсы артқа
тартты.
Сіздің қылығыңыз науқаста сыйлаушылық туғызу керек. Науқастың алдында сіз
бәрін білесіз, істей аласыз, Сізге өзінің денсаулығын, өмірін тапсыруға
болады.
Бірінші кезекте, аурухана ортасындағы қолайсыз жағдайлар – психикалық,
физикалық, яғни госпитализимнің болуы. Ол балаларда психикалық және
вегетативті-соматикалық жетіспеушілік, тұрақсыздықпен байланысты.
Медициналық мекемелерде қолайсыз жағдайларға соқтыруы мүмкін. Балалардың
ұзақ болуы, ортадағы нашар психологиялық климат, ауру бала деген адамның
көңілінің жетіспеушілігі, қызметкерлер жағынан эмоциялық күйлердің
жетіспеушілігі. Осы жағдайлар, әсіресе, балада байқалады – эмоцияның
белсенсіз түрде қалады, керекті дағдылар және ойлау қабілеттері тежеледі.
Келтірілген жағдайлардың нәтижелері психикалық өзгерістерге жатады, баланың
жоғарғы жүйке жүйесінің регресі: бала өзінің алдыңғы даму сатысына қайтады,
өзінің алған дағдыларын жоғалтады - өзінше киіну, тамақ ішу, тіл дамуы
тежеледі, аз, нашар сөйлейді.
Көңіл-күйі жағынан:
а) депрессия, жылағыштық, тәртіпсіздік
б) анасын іздеу, айқайлап ашулану, жүгіру
в) өзімен-өзі болу: тыныш ойнайды оған келген анасын танымайды
г) мекеме ортасында сәйкессіз бейімделуғ бала барлығына қажеттілікпен
қарайды, оған ұнағысы келеді, отбасынан, мектептен қашады.
д) топастық: монотонды, стереотипті, басын изейтін қозғалыстар, саусағын
ему және т.б.
Госпитализм тек балада ғана болмайды, ол ересек адамдарды да
зақымдайды. Әсіресе, орта жастағы науқастарда созылмалы аурулар
салдарынан, аурухана ортасында қысқа немесе ұзақ уақытта жатқанынан болады.
Оның өмірі сонда, ауруы – өмірдің стилі, үйде өмір сүруден безеді және
барлық күшін ауруханаға қайтып баруға салады. Жас адамдардың арасында
госпитализмге қызығушылық невротиктерде, кейбір психопаттарда болады.
МЕЙІРБИКЕ! Науқасқа дәрі-дәрмектерден көбірек Сіздің сезімталдығыңыз,
моральді қолдауыңыз, жанкүйерлігіңіз керек. Емделушіге әртүрлі психикалық
сөз әсерлерінен болатын эгрогенияны атау қажет – осы науқасқа басқа
науқастың, науқастардың қолайсыз сөзбен әсерлері. Осындай жағдайларды
невротикалық адамдар күшейтуі м.мкін, болған науқастар, олар дайындалған
дәрігерден артықпыз деп ойлайды. Науқастар ауруханаға түсіп(емханада,
санаторийде), өздерінің қасына адамдар жинайды, басқа науқастарға агресивті
түрде өздерінше оңды-солды, кеңестер, нұсқаулар береді, өздерінің
тыңдаушыларын депрессияға, толқуға ұшыратады.
Емделушінің өзіне әсері (жақсы, жаман ойлауы) эгогения деп аталады. Этика
проблемасын қарағанда, медицина қызметкеріне негізгі жалпы сұрақтарды бөлу
керек: ол медицина қызметкерінің қай салада болса да сақтауын қажет етеді.
Эго дегеніміз:
-ішкі мәдениеттің ережелерін сақтау, тәртіпті сақтау, қоғамдық жағдайларға
үнемділікпен қарау, татулық, әріптестік сезім;
-сыртқы мәдениет ережелерін, тәртіпті сақтау, сыпайылық, әдептілік, жақсы
сөз, сәйкес келетін киім (сыртқы жинақтылық, денесінің, киімінің, аяқ
киімінің тазалығын сақтау қажеттігі, бас киім, артық әсем заттар және
косметиканың болмауы, ақ халат, медициналық қалпақ). Осылардың бәрінен
медициналық этика құралады.
Мейірбике өз іс-әрекетінде емделушілермен қатынасудағы жалпы психологиялық
принциптерді ұстауы тиіс, олар:
1.Қазіргі денсаулық сақтау жүйесіндегі принциптерді нақты, бұлжытпай
орындау.
2.Барлық емдеу-диагностикалық процестердің кезеңдерінде емделушіге
жекешелік көзбен қарау.
3.Процестің адамгершілігі.
4.Барлық жүргізілетін емдік диагностикалық манипуляцияларда, рационалды
ұқыпты, ғылым бойынша нақтылау.
5.Мейірбикенің шыншылдығы, абыройлығы, кәсіби борышын бұлжытпай орындауы.
6.Қауіп төндірме.
7.Мейірбикенің науқасқа осындай қарым-қатынасы аурухана психика ортасындағы
зақымдалуынан сақтап, тез сауығып, еңбекке жаралуына әсер етеді.
8.Емдік-диагностикалық процедуралар және емделушілерді күту әдістерін
анықтау және терең кәсіби білім мен жетілдірілген практикалық дағдылар.
1.Құпияны сақтай білу.
2. Кәсіби сапалардың сәйкестігі.
3. Науқастың психологиялық ерекшелігін білу.
Сіздің сүйкімді күлкіңіз – Сіздің науқастарыңызға денсаулық эпиксирі.
Осы принциптердің орындалуы мейірбикенің мінез-құлқының түрлерін үш негізгі
топқа бөледі:
1.Моральді белгілер: сезімталдық, сыпайылық, шыдамдылық, сжылы шырайлық,
шыншылдық, жылы көзбен қараушылық, нәзіктік, мейірбандық, жанашырлық.
2.Эстетикалық белгілер: сыпайылық, қарапайымдылық, жинақылық, емдеу
мекемелерінде мерекелік жағдайды тудырушылық.
3.Интеллектуалды белгілер: кәсіби эрудиция, бақылаушылық, емдік-
диагностикалық манипуляцияларда логикалық ойлау қабілеті.
Модульдік оқу кезіндегі қажетті жекешілдік кәсіби мейірбикелік сапалардың
дамуы
Мейірбикенің сапасы Модульді оқудың дамуға әсері
ЖАУАПКЕРШІЛІК модульдің теориялық ақпараттық
материалымен өзіндік жұмыс;
БІРЛЕСТІК проблемалық ситуациялы есептердің
ізденісуі кезінде топтардың дискуссиялық
талдау және студент топтарында жалғыз
дұрыс шешімді таңдап алу;
іс-әрекетті ойындар;
сөзжұмбақ шешімі;
өзара бақылау, өзара тексеріс;
тесттен кейінгі шешімнің дұрыстығы.
КӘСІПКЕРЛІГІ бақылау эксперт карталарын толтыру.
ЖАСАЙ БІЛУ теориялық білімдерді ситуациялық есеп
шығарғанда, іс-әрекетті ойындар
барысында.
ҰҚЫПТЫЛЫҒЫ модульді оқытудағы барлық
кезеңдерде бір ізді қатаң сақтау;
іс-әрекеттің жуық негіздерін оқу
және сақтау;
жұмыс орындарының рационалды
қағидаларын оқу және сақтау.
АЛДЫН АЛА ОЙЛАУШЫЛЫҚ медициналық қызметкерлердің
қауіпсіздік техникасы бойынша
жадынаманы оқу және олардың бұзылу
жағдайындағы мейірбикенің
тактикасы;
әрбір жағдайда мейірбикенің
тактикасы мен манипуляцияларды
орындау кезінде емделушінің
денсаулығы үшін мүмкін болатын
асқынулармен танысу.
МЕЙІРБАНДЫЛЫҚ деонтологиялық есептерді шығару;
әрбір іс жүзіндегі манипуляцияны
деонтологиялық қамсыздандыру
бойынша топтық дискуссия.
Мейірбикенің рөлін және орнын түсіну маңыздылығы, әсіресе, стационарлы
медициналық мекемелерде. Дәрігерден гөрі мейірбике мен емделушілердің
арасындағы тікелей қарым-қатынастары көбірек. Науқас мейірбикеден қолдауды
және түсінушілікті іздейді. Бүгінгі күнге дейін мейірбикелік іс дәстүрлі
техникалық күтім жасаумен дайындалып келеді. Әрине, оны алып тастауға
болмайды. Бірақ, мейірбикенің науқасқа психологиялық қатынасының жоқтығына
байланысты, науқастың қанағаттанбаушылығына әкеледі және кейбір
мейірбикелердің жұмыстық тәртібіне қарсы шығады. Басқа жағынан қарағанда,
мейірбике мен науқастың арасында керекті аралықты сақтамау қаупі туады.
Кейбір мейірбикелер науқаспен бақылаусыз мылжыңдасып, емделушінің жағдайын
нашарлатады, осы қылық екеуі арасындағы қарым-қатынасының қақтығыс
элементерінің пайда болуына әкеледі.
Мейірбике науқастың проблемаларының қиындығын түсіне білу керек, бірақ ол
проблемаларды шешуге тиісті емес. Ұқыпты, жинақы, жылы жүзді мейірбике
науқастың сенімін күшейтеді, оның қатысуы кезінде ол өзінің тыныштығын
сенімді сезінеді.
Венгер дәрігері Харли, әйгілі Дәрігер, мейірбике, ауру еңбегінде
мейірбикелердің түрлерін жұмысқа деген көзқарасына, мінез-құлқына
байланысты бөледі.
1.Іс жүзіндегі түрі: дәлділікғ қатаңдылық, кей кездері науқыстың
адамгершілік жағын ұмытады. Мінез-құлқысында болуы мүмкін, мейірбике
ұйықтап жатқан науқасты ұйықтайтын дәрі берем деп оятады.
2.Артистік түрі: мейірбике науқасқа шексіз өзінің маңыздылығын көрсеткісі
келеді.
3.Нервозды түрі: бұл мейірбике жиі шаршайды, оның әрекеттерін, күшін ешкім
байқамайды. Ол өзінің кейбір міндеттеріннен құтылғысы келеді: мысалы,
жұқтыру қаупі. Осы түрге жататын кейбір мейірбикелер токсикоманияға бейім
өзінің қиыншылығын басып, осылай толықтырады.
4.Ер адамды түрі: шешім қабылдайтын, ірі тұлғалы, энергиясы көп, өзіне
сенушілік, жүйелілігі бар. Науқастар оны әскери адам деп сипаттайды.
Жақсы ұйымдастырушы жас мейірбикелерді тәрбиелеуде табысты болады. Егер
оның әрекеті қолайсыз болса, ісі агрессивті, қатал, дөрекі болады.
1.Мейірбикенің ана түрі аяулы мейірбике: мейірбикелердің дене құрылысы
нәзік.
2.Ақырында алтыншы түрге – мейірбикелерге мамандар жатады, бұл
электрокардиограммада, электроэнцефалографияда жұмыс істейтіндер. Олар
кейде бөлімшелерде жұмыс істейтін мейірбикелерден артықшылығын сезінеді.
Егер олар осыны жасырмаса, олардың арасында және кезекшілікке келетін басқа
қызметшілердің арасында кернеулі қарым-қатынастар болады. Мейірбикелер
емдік алдын алу мекемелерде әр қырлы жұмыс істейді. Медициналық
деонтологияның негізі жалпы болып қалады, бірақ әртүрлі жағдайларда және
жұмыс мәселелері деонтологиялық ережелермен қабылдаудың нақтылығын әрбір
мекеменің ерекшелігіне байланысты талап етеді.
Мейірбикенің негізгі мәселесі – адамға, ауруға немесе сау адамға, сауығарда
немесе тыныш өлу кезеңінде, қандай жағдайды, оған керекті күшті, еркін өзі
таңдап алуына көмек көрсету!
Медициналық деонтологияның жалпы мәселелері барлық медициналық мекемелерге
жатады:
1.Аурумен күрес және денсаулықты қалыпқа келтіру.
2.Медқызметкерлердің тәртібінің принциптерін оқу, керек жағдайда емдеудің
тиімділігін жоғарылатуға бейімделген болу.
3.Медициналық іс әрекетте қолайсыз факторларды алып тастау.
4.Медқызметкерлері мен науқастың арасында қалыптасатын қарым-қатынасты оқып
үйрену.
5.Жеткіліксіз медициналық жұмыстың салдарынан болатын қауіпті зардаптарын
алып тастау (дөрекі, тәртіпсіздік, профессионалды компенеттіліктің
жоқтығы).
6.Емдік мекемелердегі ұжымның қабылдаған моральды-этикалық нормаларын,
ережелерін сақтау. Субординация, бұл көлбеу және тік жағдайда бағыну.
Стационардағы мейірбикелермен науқастардың арасындағы қарым-қатынас.
Бұл қарым-қатынастарға келесі факторлар әсер етеді:
1.Науқастарды ұзақ тәулік бойынша бақылау мүмкіншілігін тудыру.
2.Науқастардың психологиясының өзгешелігіне байланысты өзінің өмірлік
ситуациясының өзгеруінің керектігі.
3.Жүйелі түрде бір мезгілде дәрігенрдің нұсқауы бойынша дәрі-дәрмектерді
қабылдау немесе медициналық процедураларды орындау керек.
4.Науқастың туысқандарымен әрдайым кездесіп тұру мүмкіншілігі болу.
Амбулаториялық жағдайында науқаспен қатынасу ерекшеліктері
Күні бойы көп емделушілермен қарым-қатынас. Бұл мейірбикеден өз жұмысын
нақты ұйымдастыруды талап етеді.
Мейірбикенің міндеттері:
1.Емделушілерді ретпен қатынасуын нақты қабылдау кестесін құру.
2.Қабылдау уақытының сақталуын бақылау.
3.Ауру тарихын іріктеу (амбулаториялық карта)
4.Қабылдау себептерін нақтылау.
5.Науқастың ауру динамикасын бақылау үшін үйінде қатынасу – тұрмыстық
жағдайын, отбасылық қарым-қатынасын, үй жағдайында дәрігердің нұсқауының
орындалуын бақылау.
1.Қабылдау бөлмесінде науқастарға жағдайлар тудыру.
2.Қабылдауды ұйымдастыру.
Қабылдауды ұйымдастыруда мейірбике науқасты жылы жүзбен қарсы алады,
фамилиясын және оның уақытын біледі, егер қабылдауға кешіксе, кешірім
сұрап, себептерін түсіндіру, қойған сұрақтарына жауап беру керек.
Мейірбике есінде сақтау керек:
-біріншіден, қабылдау кезінде жедел медициналық көмек сұрайтын ауыр немесе
жіті жағдайлар уақыттан тыс қабылданады.
-екіншіден, мейірбикенің тыс қабылданатын кейбір категориялы адамдары
болады – мүгедектер, кәрі адамдар, соматикалық жағдайындағы науқастар,
оларды қабылдау-күту ауырға түседі. Жіті, қатты іштің, жүректің аурулары
бар науқастар.
-үшіншіден, бірінші кезекте агрессивті, айқын истериялық белгілері бар
психопатиялы науқастарды қабылдау керек, өйткені, олар қоршаған ортада ауыр
психологиялық жағдайды туғызуы мүмкін.
Науқастың туыстары мен таныстары арасындағы мейірбикенің этикалық қарым-
қатынастары
Мейірбике науқаспен ғана емес, оның туған туысқандарымен қарым-қатынасқа
кіреді. Мейірбикенің науқастың туыстарымен әңгімесі өз міндеттік бабы
шеңберінен шықпауы керек. Орта медқызметкерлер науқастың туған
туысқандарымен қатынасы кезде айқындалған әдептілікті талап етеді.
Емделушінің туыстары бірнеше сағат бойы медицина қызметкерлерімен әңгіме
жүргізу үшін күтпеу керек.
Туысқандардың пікірлері науқасқа әсер етеді, жағымсыз қатынас пен
сенімсіздік тудыртады және психикалық жүйкесі мен соматикалық қалпына
жағымсыз әсер етуін медқызметкерлер есепке алу керек. Медқызметкерлер
науқастың жазылмас дерт-ауруын немесе нашарлық жағдайын жсырмай, түсінікті
түрде оның туысқандарына хабарлауы керек. Бірақ, олардың арасында ауру
адамдар болуы мүмкін, сондықтан олармен әңгімелескенде үлкен сақтықтық пен
әдептілікті білдіру керек. Науқастың (әйел адамға қатысты болса), жақын
туған-туысқандарына, әсіресе қызметтестеріне кейбір операцияларды жүргізу
туралы хабарлауы керек. Келісушілермен сөйлесер алдында, дәрігермен
ақылдасып алу керек, ал кейбір жағдайларда науқастың өзінен нені
хабарлауын, нені хабарламауын сұрау керек. Әсіресе, телефон арқылы хабарды
сақтықпен беру керек. Байсалды, әсіресе қайғылы хабарларды мүлдем айтпай-
ақ, ауруханаға келуін және дәрігермен дербес сөйлесуі жөн болады. Телефон
арқылы сөйлескенде, медбике өзінің аты-жөнін, мамандығын, бөлімін айту
керек. Кейде науқастың туысқандары бөлімде жоқ емдік препараттарын алу үшін
өз көмектерін көрсетеді. Мұндай ұсыныстарды сыпайы, бірақ анық түрде қайыру
керек.
Өз кәсіби біліктілігін арттыруға, білімін тереңдетуге, жаңа дағдыларды
иемденуге ұмтылысы – медбикенің міндетті қасиеті болу керек.
Медқызметкердің парызы - әр медиктің өзінің кәсіби міндеттерін білікті және
жауапты түрінде атқарылуын Конституцияда, Денсаулық сақтау туралы
заңнамаларында, ведомствалық нұсқауларда, ережелерде қарастырады.
Медқызметкердің жауапкершілігі қызметінің ерекшелігіне негізделген: медик
пен науқастың екі жақтық сенімінде. Медқызметкердің сапалық адамгершілігі,
әлде біліктілігі төмен және ішкі сезімнің мазасының кетуі, сасқалақтауы
ауруға қолайсыз нәтиже туғызады.
Мейірбике қызметі және оны бұзу мүмкіндігі
Заң бұзушылықты қылық және қылмыс деп бөлуге болады.
Қылықтар заңдық көзқарасы бойынша азаматтық, әкімшілік, тәртіптілік болып
бөлінеді.
Егер де медмекеме мүлігін қызметкер бүлдірсе, тану материалдары мен дәрі-
дәрмектерді ұқыпсыз сақтап және қолданса, сонымен бірге қате ем жасауынан
зиян келтірсе (мысалы, дәрігердің белгілемеген дәрісін қабылдауға беріп,
әсерінен аллергиялық реакциялар туса және манипуляция орындау кезінде індет
(инфекция) кіргізсе, т.б.) бұл жағдайда оның ісін азаматтық қылық деп
қарастырып, азаматтық жауапкершілікке тартады. Ол медқызметкеріне мынадай
тәркілеу шараларын қолданумен шектеледі. Науқасты қате емдесе – жұмысқа
жарамсыз, дәрі-дәрмекті шексіз қолданып және құрал-саймандарды бұзғаны
үшін, шығындарды қалпына келтіруге тиіс. Азаматтық жауапкершілік азаматтық
талап бойынша сот немесе қоғамдық тәртіпке тартылады (мысалы, қылығы үшін
ұжым алдында жауапқа тартылу).
Медқызметкердің әкімшілік қылықтары: науқасты емдеу ережелерін, техника
қауіпсіздік талаптарын, өртке қарсы сақтық пен санитарлық эпидемияға қарсы
ережелерін бұзуымен айқындалады. Бұл жағдайда медқызметкер әкімшілік
жауапкершілікке татылады: айып төлейді, тәркіленеді. Уақытша қызметінен
босатылуы мүмкін.
Медқызметкердің тәртпшілдік қылығы: еңбек пен қызмет, өндіріс тәртіптерін
және қойылған ережелерді (жұмысқа кешігіп келуі немесе келмеуі, бөлім
меңгерушісінің, дәрігердің, аға мейірбикенің нұсқауларын орындамауы) бұзу
болып табылады. Осы қылықтары үшін медмекеме әкімшілігі медқызметкерге
тәртіп жазаларын қолданады:
-ескерту жасау;
-сөгіс беру;
-жұмыстан шығару.
Тәртіптік жаза теріс әрекет байқалған күннен бастап 1 айдан кешіктірмей
талап етіледі және оны теріс әрекет жасалған күннен бастап алты айдан
кешіктіріп талап етуге болмайды.
Медқызметкерге бір мезгілде бірнеше кінә салынуы мүмкін. Мысалы, ол ішкі
еңбек тәртібінің ережелерін бұза отырып, материалға зиян келтірсе, оның
қылығы азаматтық немесе әкімшілік тәртібі бойынша жазаланады.
Медқызметкерлердің жұмысында, көбінесе азаматтық және тәртіпшілдік қылықтар
кездеседі. Кейбір жағдайда медқызметкер науқастармен қарым-қатынасында заң
нормаларын бұзуы мүмкін. Бұдан қылмыстық іс пайда болуы мүмкін.
Медицина қызметкерлері қандай жағдайда қылмыстық жауапқа тартылады?
1.Егер медқызметкер өзінің қызмет міндетін орындауда міндетті түрде қажетті
сақтықты қадағаламай немесе ықылассыз және салақтықпен орындаса.
2.Егер қасақана қылмыстар жасалса.
Медициналық қызметкерлердің қасақана жасалатын қылмыстары.
Олар:
1.Өндіріс ережелерінің сақталуы, жіберілуі және улы, күшті әсер етуші,
есірткілік заттарының қаражат есебінің бұзылуы. Осындай бұзушылық көбінесе
фармацевтикалық мекемелер мен дәріхана, дәрілік қоймалар қызметкерлерінің
арасында кездеседі. Жоғарыда айтылып кеткен ережелерді медқызметкерлер
міндетті түрде орындауы керек. Соңғы жылдары нашақорлық пен токсикоманиядан
зардап шегуші адамдардың саны көбейіп кетті, олар өзінің жетіспеушілігін
қанағаттандыру үшін медицина қызметінде істейтін өзінің таныс-
туысқандарынан көмек сұрайды. Медбикелер бөлімге түскен дәрі-дәрмектерге
қатаң есеп жүргізу керек. Немқұрайлық пен салақтық – сотталушы орындығына
әкелуі мүмкін.
2.Медқызметкерге қарсы қылмыстық іс қозғалуы мүмкін, егер ол қасақана
науқасқа жәрдем жасамаса: шақыртқанда келмеу, науқасты бақылаудан бас
тарту, жолда немесе көшелерде адамдарға алғашқы көмек жасаудан бас тартса.
3.Бізде түсік түсіруге тыйым салынбаған. Бірақ ол емдеу мекемелерінде
дәрігермен ғана рұқсат етіледі. Ал басқа жағдайларда жасалған түсік түсіру
заңсыз болып саналады да, қылмыс жауапкершілігіне тартылады.
4.Заңсыз медициналық құжаттарды беру бас бостандығынан 2 жыл мерзіміне
айырылады немесе түзету жұмыстарымен осы мерзімге немесе жұмыстан
шығарылады.
5.Қылмыстық жауапкершілікке орташа және кіші медициналық жұмыскерлер заңсыз
емдеу еткені үшін, жоғары білімі жоқтығынан, бұл іспен айналысуға құқығы
жоқ.
6.Егер де медициналық жұмыскер жұқпалы аурумен күресті бұзса, уақытында
жұқпалы ауруларды денсаулық сақтау органдарына хабарламаса, науқастарды
қорғап жедел емдетуге және санитарлық өңдеуіне қажет қылмаса, онда екі
жылдық мерзімінен бас бостандығынан айырылып жазаланады немесе сол мерзім
ішінде еңбекпен түзеу шараларына жіберіледі немесе айып төлейді.
Медбикенің негізгі төрт міндеті бар:
1.Денсаулықты сақтау
2.Ауруды тоқтату
3.Денсаулықты қалпына келтіру
4.Қайғыруды жеңілдету.
ЕМДЕУ-ПРОФИЛАКТИКАЛЫҚ ҰЖЫМЫНЫҢ ТҮРЛЕРі:
Емдеу бөлімі.
Аурухана емдеу бөлімдерінен тұрады.Емдеу бөлімдері мынадай болып келеді.
А. Жалпы сала:
- терапевтік ( жүрек, өепе, асқазан, ішек т.б. ауруларға арналған.
-Хирургиялық ( қимыл мүшелерінің жарақатымен, ішкі құрылысқа операция
жасайды, бастың миы шайқалған т.б.)
Былай бөлінген ауруханалар аудандық, ауылдық жерлерде жиі кездеседі.
Б. Арнайы бөлімдер, аурулардың ауыратын бір жүйесін емдеу үшін ( жүрек-
кардиологиялық, өкпе-пульмонологиялық, жарақат-травматологиялық
нейрохирургиялық т.б.).
Қызыметтері:
1. Дәрілік көмек көрсету.
2.Сырқатты анықтау.
3. Үйде немесе емханада емдеуге жағдай болмаған уақытта, ем жүргізе білу.
Емдеу бөлімінің құрылысы.
1.Емделушіге арналған палата.
2.Емделушіге арналған санитарлық бөлме.
3.Тамақ таратуға арналған буфет.
4.тамақ қабылдауға арналған асхана.
5.Емдеу кабинеті(егу бөлме).
6.Ординаторлық (дәрігерлер бөлмесі)
7.Бөлім менгерушісінің кабинеті.
8.Бөлімдегі бас мейірбикенің кабинеті.
9.Жамылғылар ( таза денелік және төсек жамылғылары үшін)
10.Палаталық мейірбикелерге арналған бөлме.
11.Манипуляция( клизма) жасаудың орны.
Терапия бөлімінің палаталары кең, жарық, көп дегенде 6 адамға есептелінген
болу керек.
Қабырға майлы бояумен боялып еденге линолеум төселінеді. Палаталар ең
қажетті жабдықтармен. Төсек , стол тумба, орындықтармен жабдықталады.
Төсектер-ыңғайлы болуға тиісті. Ауруханалық жихаздардың беті жұмсақ, жеңіл
жуылатын болу керек.
1-2 адамдық палаталарға ауыр науқасты емделушілер зиянды қақырық бөлетін
емделушілер.
25-30 емделушіге бикелік күзет орны болады.пост орнында дәрі –дәрмек
құралдарына арналған шкаф,үстел, орындық, күту жабдықтарына арналған шкаф,
тез бүлінетін дәрі-дәрмек құралдарына арналған мұздатқыш, дәрі-дәрмек
құралдарын тарататын жылжымалы үстелше, әр түрлі манипуляциялар дайындайтын
үстелше, шүмекті раковина болу керек.
Мейірбикелер күзететін орында барлық палаталар көрініп тұру керек.Күзет
орны ауыр науқасты емделушілермен байланыста болу керек, барлық ауруханалық
мекемелердің телефон тізімі болу керек.
Елімізде тұрғындарға медициналық жәрдем көрсету үшін сырқатты қабылдау және
өз үйлерінде емдеуге арналған көптеген емдеу-профилактикалық мекемелер
жүйесі құрылды.
Емдеу мекемелері негізгі екі түрге бөлінед:амбулаториялар мен
ауруханалар.Мекемелердің амбулаториялық түріне амбулаториялар мен
емханалар,сауықтыру орындары,диспансерлер,әйелдер консультациялары
жатады.Бұл мекемелер медициналық жәрдем көрсетуден басқа,халықтың
денсаулығын қорғау және аурудың алдың алу сияқты көптеген профилактикалық
жұмыс атқарады.
АМБУЛАТОРИЯЛАР:
Амбулатория- ауруханадан тыс медициналық жәрдем көрсетеді және дәрігерлер
негізгі мамандықтар бойынша қабылдайды.Ауылды жерлерде амбулаторияға
фельдшерлік пункттер жақын болады,амбулатория дәрігерлері жоспарлы түрде
шығып, олардың жұмысын тексеріп ауруларды қабылдайды.Амбулаториялар
аудандық емханаларға немесе
Медициналық-санитарлық бөлімдерге қарайды. Амбулаториялық жағдайда
медициналық жәрдем учаскелік принцип бойынша жүргізіледі, ол шұғыл түрде
сырқат адамды айқындап білу, оларды тұрақты бақылап тұруды және дер кезінде
білікті жәрдем көрсетуді қамтамасыз етеді,сондай-ақ ауруларды зерттеуге
және эпидемияға қарсы шаралардың тиімділігі мен учаскедегі санитарлық
міндетті көтеруге мүмкіндік береді.
Амбулаториялық мейіркеш міндетіне-кабинетті және сырқатты қабылдауға
дайындау,дәрігерге қабылдау кезінде көмектесу,амбулаториялық қағаздың
паспорттық бөлімін толтыру, рецепт жазу, сондай-ақ күрделі емес медициналық
манипуляцияларды орындау.
Емханалар.
Емхана-біріккен ауруханалар құрамына кіретін емдеу профилактикалық
мекеме.Емхана барлық диагностикалық кабинеттер бар,олар қазіргі құрал-
жабдықтармен және ең жаңа аппаратуралармен жарақаттанған, мұның өзі
сырқатты білікті медициналық жәрдеммен қамтамасыз етуге мүмкіндік
береді.Емханада дәрігерлерді барлық мамандық бойынша
қабылдайды,лабораториялық рентгендік және басқа түрлі тексерулер
жасайды.Емханаға келе алмайтын сырқаттар дәрігерді үйге шақырып,одан
білікті көмек пен консультация алады,ал қажет деп тапса,оларды ауруханаға
жатқызады.Әрбір емханада процедуралық кабинеттері бар,онда иньекция(дәрі
құю) жасайды,оңқа, қыша қағаздарын т.б.қояды.Созылмалы ауруы бар сырқаттар
диспансерлік есепте тұрады және профилактикалық тексерілумақсатымен үнемі
дәрігерге қаралады.Көптеген емханаларда тәулік бойы істейтін шұғыл жәрдем
пункттері бар.
Емханадағы мейіркештің жұмысы мынадай:дәрігерлердің қабылдауына даярлық,
алдын ала тіркеуден алған амбулаториялық карточкаларға лабораториялық
зерттеу нәтижелерін жапсыру, қызуы жоғарғы сырқаттарды дәрігердің бірінші
кезекте қарауын қамтамасыз ету.
Қабылдау кезінде дәрігерге көмек: дәрігердің айтуымен рецептер жазу,
сырқатқа қанды, нәжісті, зәрді қалай жинап, қайда тапсыру керек екенін және
басқа да зерттеулерді, дәріні қалай ішу керек екенін немесе
ішек,қарын,бөтеке т.б. рентгендік зерттеуге қалай дайындалу керегін
түсіндіреді.
Учаскеде санитарлық эпидемияғақарсы шараларды жүргізу:оның санитарлық-
эпидемиялық станцияларға (СЭС) учаскедегі жедел,инфекциялық аурулар жөнінде
дер кезінде хабарлау.Диспансерлік есепте тұрған сырқат құжаттарын тәртіпке
келтіру және олардың дәрігерге уақытылы келуін қадағалау.
Өз учаскесінің тұрғындары арасындасанитарлық ағарту жұмысын жүргізу.
Емханада арнайы кабинеттер бар, онда мейіркештер екі топқа бөлінеді:
а.терапевтік саладағ кабинеттерде(терапевтік,педиатриялы қ, неврологиялық)
істейтіндер, олар дәрігердің қабылдауында процедуралар мен манипуляциялар
жасамайды;
б.хирургиялық
саладағыкабинеттерде (хирургиялық,отоларингологиялық,т.б .)істейтіндер,олар
қабылдау үстінде түрлі емдеу-диагностикалық манипуляциялар мен процедуралар
орындайды.
Учаске мейіркеші дәрігермен бірге жұмыс істей отырып оған учаскедегі емдеу-
профилактикалық көмектің барлық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ҚАРАҒАНДЫ МЕМЛЕКЕТТІК МЕДИЦИНА АКАДЕМИЯСЫ
МЕДИЦИНАЛЫҚ КОЛЛЕДЖ
Бектурсунова А. Т.
МЕЙІРБИКЕ ІСІ НЕГІЗДЕРІ
Оқу әдістемелік құрал
Қарағанды, 2009
ӘОЖ 616.08
КБЖ 51.1 (2) я7
Б 42
Рецензеттер:
Бейсенбекова Ж.А- ҚММА м.ғ.к. Ішкі аурулар пропедевтикасының оқытушысы
Кенжетаева Т.А- ҚММА м.ғ.к. балалалар ауруы кафедрасының доценті
Баймағамбетова К.М- Қарағанды медициналық колледжінің Мейірбике ісі
негіздері және Ішкі аурулар пропедевтикасының аға оқытушысы
Б 42 Бектурсунова А.Т. Мейірбике ісі негіздері Оқу әдістемелік құрал.
Қарағанды, 2009ж. - 80 бет.
Оқу әдістемелік құралға сипаттама: бұл оқу әдістемелік құрал-Қазақстан
Республикасы Денсаулық Министрлігі Департаменті тағайындаған типтік
жұмыс бағдарламасына сәйкестендіріп жасаған Қарағанды Мемлекеттік
Медицина Университетінің медициналық коледжінің жұмыс
бағдарламасына сай Мейірбике ісі мамандығы бойынша оқушылардың теориялық
өзіндік сабаққа дайындалуға арналған.
ҚММА–дағы медициналық колледжінің оқу әдістемелік кеңесінде ұсынылады.
Тіркеме.№5. 22.04.2009ж.
ҚММА-дағы Ғылыми кеңесте баспаға шығаруға талқыланып бекітілген.
Тіркеме №9. 28.05.2009ж.
© Бектурсунова А.Т., 2009
МЕЙІРБИКЕ ІСІНІҢ ФИЛОСОФИЯСЫ
ФИЛОСОФИЯ-( грек тілінен –сүю және даналық, даналыққа деген
сүйіспеншілік)із- әлемнің тұтастай бейнесін, әлемдегі адамның алатын орнын,
адам мен әлем арасындағы қарым-қатынас және осы әрекеттердің нәтижесін
табатын адамның рухани қызыметінің түрі.
Халықаралық келісім негізінде мейіркеш ісінің философиясы 4 негізгі
тұжырымнан қалыптасады:
1.Пациент.
2.Мейіркеш, мейіркеш ісі.
3.Қоршаған орта.
4.Денсаулық.
Пациент-мейіркештік күтімге зәру және оны қабылдайтын адам.
Мейіркеш-Мейіркештік жұмысқа құқығы бар және мейіркеш ісінің философиясын
бөлісетін , кәсіпқой білімі бар маман.
Қоршаған орта-адамның өмірлік іс әекеттері болып жататын табиғи,
әлеуметтік, психикалық және рухани факторлар мен көрсеткіштердің
біртұтастығы.
Денсаулық-өмірдің амалдарына бейімделу арқылы жетістікке жеткен тұлғаның
қоршаған ортамен динамикалық үйлесімдігі.Адамның құқығына және өміріне
деген сыйласымдық, адамгершілік мейірекеш ісінің негізгі қағидалары болып
саналады.Мейіркеш ісі философиясының қағидаларын жүзеге асырылуы қоғам мен
мейіркештің қарым-қатынастарына тәуеді.Бұл қағида пациент қоғам алдындағы
мейіркештің жауапкершілігін және қоғамның мейіркеш алдындағы
жауапкершіліктерін қарастырады.Қоғам мейіркеш ісінің маңызды рөлін заңдық
актілерін шығаруда есеріп, денсаулық сақтау жүйесінде мойындауға міндетті.
Мейіркеш ісінің қазіргі заманға үлгісінің мәні, ғылыми теориясы болып
мейіркештік көмектің көрсетіліне және мазмұнына әр түрлі әдіс –амалдардың
негізделінуі.Кәсіпқой лексиконына пациенттің қажеттілігіне қарай жүйелі
мейіркештік көмектің көрсетілуі түсіндірілетін мейіркештік процесс
ұғымы енгізіледі.Пациенттің денсаулық жағдайының өзгеруінен туындайтын
проблемалардың алдын алу, жеңілдету, жою мақсаты болып табылатын мұндай
әдіс –амалдар 50- жылдар ортасында АҚШ –да жарық көрді, ал Ұлыбританияда 80-
жылдары ресми түрде қабылданды.Қазіргі заманда мейіркеш процессі Қазақстан
Республикасының мейіркештік білім берудегі өзегі болып табылады.Мейіркештік
көмек көрсетудің теориялық ғылыми базалары ашылуда.Мейіркештік процесс
арқылы мейіркеш тек қана дәрігер нұсқауын орындаушы емес, сонымен қатар әр
бір пациенттің жан дүниесін түсіне білетін, жеке тұлға ретінде тани білетін
шығармашылық адамбола отырып, мамандығы бойынша тәуелсіздік және
егемендікке ие болады.
Мейіркеш ісінің философиясының мәні болып пациентпен қарым-қатынас
жасаудағы еңбегінің негізінде жатқан мейіркештің көзқарасынан туындайтын
кәсіпқой өмірінің негізі саналады.қалыптасқан философияны бөлісетін
мейіркеш өзіне келесі этикалық міндеттерді қабылдайды;
басқалардын міндеттерін силау; сөзінде тұру; адал болу; пациенттің
еріктілікке құқығын силау.Мейіркештік философияның теориясы бойынша
мақсаттарына ынталану, яғни мейіркештің қызыметінің нәтижесі-этикалық
бағалық(мұраты) деп аталынады. Кәсіпқойлық: денсаулық, қоршаған ортаның
тазалығы,
Тәуелсіздік. Адамгершілік құндылығы, қамқорлық (күтім).Мейіркештік
философия мейіркештің жеке тұлғалық қасиеттерін де анықтайды. Жақсы деген
мейіркеш –зұлымдылық пен қайырымдылықты анықтай білетін қайырымды адам,
білімді, шеберлі, қайғысына ортақтасу, шыдамдылық, мақсатқа жету,
мейірімділік қасиеттеріне ие болуы керек. Этикалық қағидалар әр бір елде,
сонымен қатар Қазақстанда мейіркештердің этикалық кодексін анықтайды және
мейіркештердің мінез құлықтарының стандарты және кәсіпқой мейіркеш үшін
өзін-өзі басқарутәсілдері болып саналады.
Мейіркештердің кәсіби жұмысының стандарттары:
1 стандарт.Күту сапасы: мейіркеш үнемі мейіркештік практиканың сапасына
және тиімділігіне баға беріп отырады.
2стандарт.Кәсіби қызыметін бағалау: мейіркеш өзінің практикасына қызыметтік
стандарттарға және жергілікті ережелер мен қоғамдық бастауларға қатысты
баға беріп отырады.
3стандарт. Білімі: мейіркеш мейіркеш ісі бойынша білім алып, оны әрқашанда
қазіргі заманға сай қалыптастырып отырады.
4стандарт.Алқалық: мейіркеш өз әріптестерінің, басқада қызыметтерінің
кәсіби дамуына үлес қосып отырады.
5стандарт. Этика: мейіркештің қабылдаған шешімдері және оның іс-әрекеттері
тұтынушы жағының этикалық түсінігімен алдын ала анықталып отырады.
6стандарт.Ынтымақтастық:мейіркеш пациентті емдеу процессінде медицина
қызыметкелерімен және пациентпен бірігіп жұмыс атқарады.
7 стандарт. Ғылыми зерттеулер.мейіркеш өз практикасында ғылыми
жетістіктерді қолданып отырады.
8 стандарт.Қорларды қолдану: мейіркеш пациентке көиек көрсету жоспарында
көмектің құнын және тиімділігін, қауіпсіздік факторларына көңіл аударып
отырады.
Халықаралық мейіркештер одағының кодексі
Мейіркеш ісінің этикалық негізі.Мейіркешке келесі негізгі деп танылған төрт
міндеттер жүктеледі:
денсаулықты сақтау, аурудың алдын алу, денсаулықты қалпына келтіру және
қайғы-қасіретін жеңілдету
Мейіркеш еңбегіндегі қажеттілік жан-жақты. Мейіркеш ісі өмірге, адамның
құқығына және құндылығына деген силастықты түсіндіреді. Ол адамның ұлттық,
нәсілдік белгілеріне, қай дінге сиынуына, жасына, жынысына, саяси немесе
әлеуметтік жағдайын шек қоймайды.
Мейіркеш және пациенттер. Мейіркеш көмегін қажет ететін жандар алдында
үлкен жауапкершілікке ие болады.Ол көмек көрсете отырып пациенттің рухани
және салт-дәстүріне, құндылықтарына деген сыйластық, қадірлеу жағдайларын
жасайды.Пациенттердің жеке басы туралы ақпараттар алынса, оны мейіркеш
құпия түрінде сақтап және үлкен жауапкершілікпен ғана бөлісуі керек.
Мейіркеш және тәжірибе. Мейіркеш ісінің тәжірибеде орындалуы және
біліктілігін үнемі жоғарлатуда мейіркештің жеке басына үлкен жауапкершілік
арттырылады.Қандайда жағдай болсын мейіркеш өз жұмысын жоғары талапқа сай
орындауына тырысады.Мейіркеш кәсіби міндеттерін орындауда кәсібіне деген
сенімділігі үзілместей өзін үнемі сенімді сезінуі керек.
Мейіркеш және қоғам. Мейіркеш басқада азаматтар сияқты денсаулық сақтау
аймағындағы қоғамдық мұқтаждарды қамтамсыз етудегі шараларды орындауда
жауапкершілік атқарады.
Мейіркеш және қызыметкерлер.Мейіркеш өз әріптестерімен және басқада жұмыс
атқару аймақтарындағы қызыметкерлерімен ынтымақтастық қарым-қатынастарын
қолданып отыруы керек.Пациенттердің денсаулық жағдайында қызыметкерлер
немесе басқада адамдар тарапынан қандайда бір қауіп төнсе, мейіркеш оның
қауіпсіздік үшін шаралар қолданады.
Мейіркеш және оның кәсібі. Арнайы білім беруде және мейіркеш тәжірбиесінде
стандарттардың орындалуында және анықталуында мейіркеш ең басты роль
ойнайды.
Кәсіби білімді дамытуда мейіркеш белсенді қатысады.
Мейіркеш кәсіптік ұйымда жұмыс атқара отырып әлеуметтік және экономикалық
еңбек тәртіптерінің әділ қамтамасыз етілуіне және өңдеуге қатысып
отырады.Берілген кодексті білу және өмірге сіндіру әрбір мейіркеш үшін
пациенттерді күтуді және емдеуді дамытудың нақты шарттары болып табылады.
Соңғы 20 жыл ішінде қоғамдағы өзгерістерге және денсаулық сақтаудағы
жетістіктерге байланысты медициналық бикенің рөлі едәуір өсті, демек,
кәсіптік бикелік іске қойылатын талаптар да өсті.Себептердің ішінен
мыналарды атап өту қажет:
-мүгедектер мен созылмалы ауру, онкологиялық ауру сандарының көбеюі,
халықтың қартаюы;
-мемлекетттіктің өзгеруі, оған байланысты әлеуметтік стресс, халықтың
жоқшылыққа ұшырауы, дәрігерлік көмектің қымбаттауы, экологиялық апат;
-қоғамның әр жеке тұлға маңыздылығын түсінуі, демек, барлық әрекеттің
қолайлы өлшемдерін, сонымен қатар салауатты өмір салты негіздерін түсіну.
Қазіргі мейірбикелік іс әлеуметтік тапсырысқа толық жауап бермейді, біздің
мейірбикелердің орасан зор потенциалын бірден үші ғана пайдаланады,
шығармашылық және кәсіптік мүмкіншілігі төмен. Өзгерген жағдай жаңа типті
мейірбике тәрбиелеуді талап етеді. Отандық мейірбикелік іс тәуелді және
бағынышты қалпынан автономдық және теңдік бағытымен дамуда. Бұл баяу да
ауыртпалы процесті мейірбике ісін философиялық тұрғыдан түсінбей жүзеге
асыру мүмкін емес. Мейірбикелік істің негізгі түсініктерін философиялық
тұрғыдан ұғыну тенденциясы бірінші рет XX ғасырдың 30-шы жылдары пайда
болып, 50-ші жылдың ортасында әр орта білім мекемесінде мейірбикелік іс
концепциясы жайында өзіндік түсініктері болған. Сол тұрғыда қазіргі
медицина бикесі мен мейірім бикесі істерін қосып жалпы адамгершілікті,
сыпайылықты талап ететін істі мейірбике ісі деп те, медбикелік іс деп те
айтуға болады. Сондықтан да, бұл оқулықта медбике ісі мен мейірбике ісі бір
мағынамен беріліп отыр.
АҚШ-тағы соңғы жарты ғасырдағы мейірбикелік істегі прогресс кәсіптік
философияға қадалған назар аударылумен түсіндіріледі.
Философия дегеніміз не және соның ішінде мейірбикелік іс философиясы нені
білдіреді?
Сөздікке қарасақ, философия – топтың моральдік түсінігінен туатын ниеттер
декларациясы. Философия докторы Марши Д.М.Фаулердің жеке анықтамасы
бойынша: Философия – кәсіптік топтың жүрегін, парасатын, тәнін көрсететін
терезе.
Мейірбикелік іс философиясы мейірбикенің кәсіптік өмірінің барлық
салаларының негізі ретінде мына сұрақтарға жауап береді:
-мейірбикелік істің анықтамасы, оның борышы, мақсаты мен міндеті;
-мейірбикелік іс пен медицинаның ара қатынасы;
-мейірбике мен емделушінің өзара әрекеттестігі;
-кәсіптік этика (мейірбикенің рухани байлығы, есіркегіштігі және міндеті);
-мейірбикелік іс пен қоғамның қарым-қатынасы.
МЕЙІРБИКЕЛІК ІС – КӘСІПТІК ФИЛОСОФИЯСЫНЫҢ КӨЗҚАРАСЫМЕН
Ауруларды күту тәжірибесінің анықтамасы келесі талаптарға сәйкес болуы
қажет:
- мейірбике мен дәрігердің рөлдерін анық дифференциалдау;
-мейірбикелік істің бірегей, ерекше қасиеттерін ашу;
-кәсіптік болашақты бейнелеу;
-қазіргі тәжірибе мен заңдарға сәйкес болу.
Мейірбикелік іс теориясына арналған Ресей мемлекетінің Санкт-Петербург
қаласындағы өткен I Голицын конференция материалдарынан:
Мейірбикелік іс адамның потенциалды және бойында бар ауруларына жауапты
реакциясын диагностикалау және емдеу туралы ғылым және өнер.
Мейірбикелік іс – қамқорлық пен адамгершілік өнері бар медицина және
биологиялық ғылымдар жиынтығы.
Неліктен мейірбикелік іс бірден ғылым және өнер болып табылады?
Мейірбикелік іс - өнер ретінде, яғни :
-білім мен шеберлікті үнемі қолдана білу керек;
-оңтайлы көзқарасты, интуицияны, әртіскерлікті, қамқорлықты талап етеді.
Мейірбикелік істі ғылым ретінде қарастырсақ, зерттеу арқылы пайда болып,
тексерілген, ұйымдастырылған, жүйеленген білім құрылымы.
Мейірбикелік процесс медициналық бикенің кәсіби іс-әрекетінің ғылыми негізі
болып табылады.
МЕЙІРБИКЕЛІК ІСТЕГІ ӨЗГЕРІСТЕР (РЕФОРМАЛАР)
Тарихи мейірбикелік істің екі базистік моделі қалыптасқан: XIX ғасырға
дейін мейірбикелік істің мақсаты – табиғаттың немесе дәрігер белгілеген
дәрі-дәрмектің күшін күтіп, емделушіге тек тыныштық пен жабдықтылықты толық
қамтамасыз ету болған, ал аурудың бағытына белсенді әрекет көрсетілмеген.
XIX ғасырдың аяғында XX ғасырдың басында ағылшын медбикесі Флоренс
Найтингейл идеясының арқасында мейірбикелік істе бетбұрыс болды.
Флоренс Найтингейл жаңа мейірбикелік іс моделінің авторы, дұрыс күтім
жүйесін құрушы болып табылады. Бұл идея медбикелік істі дербес мамандық
ретінде қалыптастырады. Осыдан кейін мейірбикелік іс пен медицина бөлінді.
Флоренс мейірбикелік іс медицинамен қатар тұра алатынын іспен көрсете
білді.
Флоренс Найтингейл күтімді екі салаға бөлді: дені сау адам күтімі және ауру
адам күтімі.
Жаңа модельмен келісіп, ауру адамды күту барысында ммейірбике:
1.қоршаған орта мен емделушінің қазынасын пайдалана отырып, ауру бағытына
белсенді әсер ету керек. Бұның маңыздылығын түсінуге төмендегі факт
көмектеседі – Флоренс Найтингейл және оның мейірбикелері Қырым
компаниясында жарақаттанған және ауру адамдарды тыныштық, тазалық, таза
ауа, дұрыс тамақ, жиі таңумен қамтамасыз етіп, өлім санын 50%-дан 2%-ға
төмендетті.
2.адамға тек тірі қалуды емес, сонымен қатар, құнды, жанын
қанағаттандыратын өмір сүруге үйрету керек.
Мейірбике емделушіге тәуелсіздікті, өзі мен қоршаған орта арасындағы
үйлесімді тез қайтару үшін қолынан келгенін бәрін істеу керек. Бұл жолда
мейірбикеге емделушінің барлық проблемаларын шешуге тура келеді –
физикалық, әлеуметтік, рухани, психологиялық. Неміс философы Мартин
Хайдеггер былай деген: Адам денесі – қаншалықты материя болса, соншалықты
жан формасы.
Бүкіләлемдік денсаулық сақтау ұйымының Еуропалық аймақтық бюросының
анықтамасы бойынша мейірбикенің басты міндеті – адамдарды, отбасыларды,
халықты физикалық, психикалық,әлеуметтік потенциясын жүзеге асыруға
үйрету.
Мейірбике манипуляция техникасын аса шеберлікпен меңгеріп, емделушіге
сырқаттың себебінен пайда болған күйзелістен шығуына көмектесе алмаса, оған
психологиялық көмек көрсете алмаса, күтімнің мақсатына жете алмайды. Рух
дүниесі мен дене дүниесі бөлек емес, шексіз күрделі құбылыстар болып
жататын жалғыз ғана дүние бар.
Мейрбике бірін-бірі тудырып, толықтырып тұратын торығуды да, органикалық
бұзылуларды да емдейді. О.Генридің Соңғы жанырақ атты әңгімесіндегі ауру
қыз бала барлығыңыздың естеріңізде болар. Өзін жақсы көретін адамдардың
тамаша күтіміне қарамастан, ол терезе сыртындағы ағаштың соңғы жапырағымен
бірге өлем деп, күннен-күнге сола берді. Бірақ, жапырақ табиғаттың заңына
қарамастан аз сарғайып, қыз балаға үміт, сонымен бірге ауруды жеңуге күш
беріп, бұтақшада ілініп тұра берді. Кейін, дағдарыстан өткеннен соң,
дәрігерге көмектескен медициналық емес фактор, суретшінің табиғат
кереметі туындысы екені белгілі болды. Мейірбикелік іс – біздің
емделушілерімізге жаңағы жапырақтай, медициналық емес фактор болуы қажет.
Вирджини Хендерсонның жақсы анықтамасы бойынша: Мейірбике ісінің бірегей
міндеттерінің бірі – адамның денсаулығына, сауығуына немесе тыныш өліміне
қатысы бар іске көмек көрсету болып табылады.
Бұл жайды келесі сөздәйек сипаттайды: Мейірбике – аяғы жоқтың – аяғы,
соқырдың көзі, баланың тірегі, жас ананың білім мен сенімділік көзі, сөйлей
алмай әлсіреп, ойға шомғанның ауызы.
Осылайша, медициналық модель патологиялық процестің ауруға шалдығуына,
диагностикалауға, түзетуге бағытталған болса, мейірбикелік іс сырқатты,
күтімді, комфорт пен гармонияны қамтамасыз етуде ғана емес, адамның өзіне
шоғырланады.
Дәрігер аяқты алып тастайды, ал адам үшін аяқсыз өмір сүру физикалық,
психологиялық, әлеуметтік жақтарынан өте қиын, келесі іс, яғни сол адамның
өмір құндылықтарын жоғалтпай сүруіне ынта беру, қалпына келу – мейірбикенің
міндеті.
Медицинаның мақсаты – ауруға шалдығуды диагностикалау мен емдеу.
Мейірбикелік істің мақсаты – емделушіге ауру қалпындағы физикалық,
психологиялық-әлеуметтік жайлылыққа мүмкіншілік тудыратын өмірдің қолайлы
қасиеттерімен қамтамасыз ету. Дәрігермен белгіленгенорындау мейірбике іс-
әрекетінің негізгі және жалғыз мазмұнды емес, ол оның тек бір бөлігі болып
ғана табылады.
Флоренс Найтингейл күтімінің екінші саласына келсек, ол дені сау адамды
күтудің сол адамның сырқаты жоқ қалпын қолдау деп анықтайды, яғни алғашқы
рет қоғамда денсаулыққа және ауруды алдын-алуға ерекше көңіл аударылды.
ЖАҢА МЕЙІРБИКЕ КОНЦЕПЦИЯСЫ
Егер 1979 жылы ҮМЭ-да медициналық бикенің анықтамасы орта медициналық
білімі бар дәрігердің басшылығымен жұмыс істейтін және оның жұмысына көмек
көрсететін маман болатын болса, қазіргі моделі медициналық бике –
мейірбикелік іс философиясын кәсіби жағынан түсініп, өз тәжірибесіне
оңтайлы қолдана білетін жеке тұлға.
Мейірбикелік іс-әрекеттің төрт деңгейі үзілді-кесілді анықталды:
1.денсаулықты нығайту;
2.жарақат пен аурудың алдын алу;
3.жойылған функцияларды қалпына келтіру;
4.азап шегуді жеңілдету.
Медициналық бике келесі рөлдерді атқарады:
-емделушінің күтімін ұйымдастырушы;
-емделушінің күтімін орындаушы;
-емделушінің ықыласын қорғаушы (адвокат);
-педагог (консультант)
-зерттеуші;
-лидер;
-медициналық бригаданың белсенді мүшесі.
КӘСІПТІК ЭТИКА ЖӘНЕ ОНЫҢ НЕГІЗГІ ЭЛЕМЕНТТЕРІ
Күнделікті бикелік тәжірибеде мейірбикелік іс философиясының бастаушысы
этика болып саналады. Этика – кәсіптік тәртіптің дұрыс-бұрысын, жақсылық
пен жамандықтың қайда екенін анықтайтын философияның бір саласы
(М.Фаулер).
Кәсіптік этиканың элементтерін анықтап алудың мәні неде?
Жаңа ғана еңбек әрекетімен айналыса бастаған мейірбике бірден кәсіби
деңгейдегі талаптарға сәйкес бола алмайды. Философия докторы Патриция
Боннер жас мейірбикенің өзін екі әскердің – оқыған кездегі құндылықтардың
және практикада танып білген құндылықтардың шайқасымен салыстырғанын есіне
түсіреді.
Кейін, мамандыққа үйрене келе, ол медициналық колледжде ие болған және
кәсіптік құндылықтардың өзара араласып, қосылып кеткенін байқады. Екі
құндылық бірге, біртеңдес, міндеттерді терең сезініп, ойланылған болса ғана
мамандықтың толық қалыптасқаны. Бірінші міндет – жеке тұлғаны сыйлау. Әр
емделуші бикелік іс-әрекеттің түрсіз объектісі емес, ол табиғаттың бірегей
жаратылған жаны бар және осы тұрғыда төмендегі құққа ие:
-бикелік күтімді толық көлемде қабылдауға;
-ауруы, емдеу жолдары және күтулі нәтиже туралы дұрыс мәлімет алуға;
-құпияға;
-күтім мен емге белсенді қатысуға;
-болашақ тағдырын еркін таңдауға.
Емдеу барысында мейірбике емделушіге өз құндылығын түсінуге көмектеседі,
оның проблемаларының барлық шешу жолдарын қарастырады, кейін не мақұлдамай,
не айыптамай өз емделушінің шешімін қабылдайды. Жеке тұлғаның автономиясын
сыйлап, мейірбике кеңес бермейді, ол тек хабарлап және қолдап отырады.
Мейірбикенің басқа да міндеттері хабардарлық, жауапкершілік, мейірбикелік
іске берілгендік.
Екінші құндылық – идеалдар, күткен мақсаттар, яғни ізденістеріміз де
ардақты мақсат тұтатын әлпештеген затымыз (М.Фаулер). Мысалы: денсаулық,
үйлесімділік, қамқорлық, тәуелсіздік, жайлылық.
үшінші құндылық – мейірбикенің жеке басындағы қасиеттері.
Флоренс Найтингейл дәуіріне дейін мейірбикеге сипаттама беру үшін сау,
құдайшыл, таза, еңбексүйгіш, ынталы, жайдары деген эпитеттер қолданылған.
Крестовоздвиженка мейірім бикелер қоғамының бастығы Екатерина Бакунина
былай деп жазған: Бііздің арманымыздағы бикелер – аурулардың жұбатушылары,
олардың сұраушылары, бөтен госпитальдарға ыстық қатысу сезім мен ақ
ниеттілікті енгізетін бикелер.
Қазіргі мейірбикелер рақымшылығы әлдеқайда толықтырылған – оған ойлау,
қызмет істеу, басшылық ету, оқыту, түрлі жағдайларда өзіне жауапкершілік
арта білу т.б. шеберліктер қажет.
МЕЙІРБИКЕ МЕН ҚОҒАМ
Мейірбикелік мамандықтың барлық мамандар сияқты қоғам алдында этикалық
міндеттері болады, сондай-ақ қоғамның да мамандық алдында этикалық
принциптері болады. Дәрігер науқасты емдейді, ал мейірбике күтеді.
Қоғамның мейірбикеге деген қөзқарасын адамға деген көзқарас деп санауға
болады. Бұл жерде үйлесімге жету өте маңызды. Мейірбикелер өзінің кәсіптік
іс-әрекетінің негізі ретінде кез келген жағдайда емделушінің ықыласын
қорғау мен мейірбикелік істегі үздіксіз прогресті қолдау антын қояды.
Ал қоғамның мейірбике алдындағы міндеті – анық регламентацияланған заңды
актілер көмегімен мейірбикеге әлеуметтік қорғанысты қамтамасыз ету,
кәсіптік мансап пен кәсіптік дәрежеге жету мүмкіншілігін тудыру.
Қысқа мерзім ішінде мейірбике жан-жақты білімді мейірбикеге деген жолдан
өтеді. Жүрексіз заманның жүрегіне айналып, мейірбикелік іс қандай
тереңдіктерге жете алатынын қазір ғана ұғындық. Бірақ бұл жерде Қазақстан
денсаулық сақтау жүйесінде қалыптасқан техникалық медбикелер институты
мен жаңа мейірбикелердің бірігу мүмкіндігі туралы шиеленіскен сұрақ
туады.
Рерихтің нақыл сөзін келтірейік: Дәу бұлттан биік тұрып, жерді
көрмейтініне Ергежейлі күлген екен. Бұл күлкіге Дәу былай деген: Мен
көргім келсе, еңбектей аламын, ал сен ешқашан бұлттың әр жағындағысын көре
алмайсың.
Мейірбикелік ісінің философиясы, мейірбикелік істегі реформа – қазақстандық
мейірбикелерге бұлттың әр жағын көруге, отандық мейірбикелік істе
қалыптасқан жағдайды мамандық пен барлық қазақстандықтар игілігі үшін
өзгертуге берілген мүмкіншілік.
КӘСІПТІК ЭТИКА ЖӘНЕ ДЕОНТОЛОГИЯ
Этика дегеніміз – ұнамдылық және мораль туралы ғылым. Медициналық этика бұл
ұнамдылықтың маңыздылығы медицина қызметкерінің іс-әрекетіндегі
принциптері, олардың науқасқа жоғары адамгершілік қатынасы туралы ғылымның
бір бөлігі.
Медициналық этика ондаған жүзжылдықтар бойы бар. Біздің дәуірге дейін 1500
жыл бұрын. Ежелгі Индияда дәрігерлер мамандығын бастағанда ант берген.
Көптеген медициналық анттардың негізінде бүгінгі күні әртүрлі дүниежүзілік
елдерде қабылдайтын анттардың бірі – Гиппократ анты, 2400 жыл әйгілі.
Гиппократ анты - негізгі медициналық этиканың ережелер кешені, мұнда
уақыт айырмашылығына қарамастан, қазіргі кезге дейін өзекті болып қалғаны
былай деп үнделеді:
1.Non nocere (Қауіп келтірме). Әрбір ем, барлық іс-әрекеттер,
дәрігердің нұсқаулары аурудың жағдайын жеңілдетуге бағытталып, оған пайда
әкелу керек – бұл басты этикалық принцип.
2.Ең жоғарғы байлық – адам өмірі.
3.Дәрігер әрбір науқастың жеке өмірін сыйлау керек, моральға жатпайтын
қылықтардан аулақ болу керек.
4.Дәрігер кәсіби тактикасын сақтауға, өзінің мамандығын сыйлауға тиіс.
Медициналық этиканың ең негізгі мәселелері: біздің моральдік принципі
бойынша іс-әрекет жасау, ауруға қамқорлықпен қарау, әрқашан және қай жағдай
болмасын медициналық көмек көрсетуге дайын, жоғары гуманды кәсіптің салт-
дәстүрлерін көбейтіп, сақтау керек – осы медициналық этиканың мәселелері.
Науқасқа толық сезімталдықпен қарап, оның жағдайын түсінген кезде, ол мен
Сіздің араңыздағы нағыз қарым-қатынас болуы мүмкін, бұл емдік нәтижеге өте
қажет!
Негізгі этикалық категорияларға мына түсініктер жатады: борыш, абырой,
ұят, атақ, бақыт.
Кәсіби және қоғамдық қарым-қатынастар процесінде пайда болған, өз
міндеттерін орындау кезіндегі кәсіби және қоғамдық міндеттердің анықталған
шеңбері міндет ұғымы білдіреді.
Әсіресе, медицина қызметкерінің борышы туралы айту керек. Еш уақытта
адамның физикалық, психикалық денсаулығына қарсы немесе өміріне қауіп
төндіретін жағдайда қандай ұсыныс болса да, іс-әрекеттерге қатыспау керек.
Дәрігерлік этиканың басты проблемаларына медициналық деонтология жатады,
медицина қызметкерінің тәртіптік принциптерін оқып зерттейтін, сонымен
қатар емдеу нәтижесінің жоғары сапада болуына бағытталған медициналық іс-
әрекеттердің қателерін болдырмау, себебі олар науқасқа қолайсыз әсер
туғызады. Медициналық деонтология ұғымына дәрігер мен емделушінің арасында
емдеу процесінде анықталған өзара қатынас жүйелері де кіреді.
Деонтология термині XVX ғасырдың басында ағылшын философы Бентаммен
адамның кәсіби тәртібі туралы ғылымды белгілеу үшін енгізілген.
Үлкен медициналық энциклопедияда медициналық деонтологияға толық анықтама
берілген, онда сапасыз медициналық жұмыстың нәтижесінен болатын қауіпті
жағдайларды жою.
Медицина қызметкері өзіндік практикаға кірерде дәрігермен құпияны сақтауға
келісім береді. Өткен уақыттардағы көптеген медициналық еңбектерде кәсіби
құпиялардың сақтауының керектігі көрсетілген. Римде медицинаны үндеместің
өнері деп атаған.
Медицина қызметкерінің қазіргі кезде науқас туралы өзінен немесе емдеу
барысында:
1.медицина қызметкерінің өзінен немесе емдеу барысында науқас туралы
мәліметтер;
2.өте ауыр жағдайдағы аурулардан басқа, дәрігердің науқасқа хабарламайтын
аурудың түрі туралы мәліметтер.
Оларды үміттендіру зор, күрделі өнер. Қолданған әдістерге және дәрі-
дәрмектерге қарамастан қолайсыз жағдайға соқтырғанын жасыру керек.
Осындай әрекет оған қоршаған ортаға дұрыс көзқараспен қарауына көмектеседі.
Кейбір адамдарда ойлары тек қана өлім мүмкіншілігі туралы ғана болуы
мүмкін, ол психологиялық толқуға әкеліп, қолайсыз жағдайға соқтырады.
Кеменің апаттық кезінде 90%-ын құтқаратын – шлюпка, ешқандай құтқарылатын
мүмкіншілігі жоқ дейтіндер, азық-түліктің, ішетін судың қорлары болса да,
бірінші күні өледі, оның себебі және түрткісі - өздерінің ойлары.
Мейірбике алынған ақпаратты құпиялы түрде сақтау керек және оны айтуға зор
абайлықпен қарағаны дұрыс.
Кәсіби құпиялықтар емделушіні аурудың өзінен ғана емес солардың салдарынан
неғұрлым ауыр жағдайларға әкеліп соғатын қайғылардан ғана қорғауға емес, ол
адамның абыройын бөтен аурулар туралы жоритын әуесқойлардың орынсыз
құмарлығынан қорғауға бейімделген. Мейірбике қызығушылық танытқан
таныстарының сұрауы бойынша диагнозды немесе анализдерінің нәтижесін айтуға
тиіс емес.
Медициналық этиканың ережесін бұзған кезде ятрогения деген ауру пайда
болады. Олар сезімтал адамдарға тән, қолайсыз диагноздардан медицина
қызметкерінің дұрыс түсіндірмеуінен өзіншілдік айтудан болады.
Янтрогенді аурулар негізгі ауруларға қосылып қауіпті, жаңа патологиялық
симптомдарға әкеледі.
Тақырыпты бекіту үшін бірнеше мысалдар:
1Әйгілі Петербургтен дәрігер Спасский Пушкиннің өлім халіндегі жағдайынан
келе жатады. Жолда ол ауыр халдегі науқасқа соғады. Ол дәрігердің толқыған
түрін көріп өлемңн бе?, - деп сұрайды. Спасский өзінің сөзіне мән бермей
жауап береді:
Иә, қазір бәрі өледі, Пушкинді сақтай алмадық. Басқа ештеңе айтпай
кетіпқалады. Науқас Пушкиннің қайтыс болғанын біліп, онымен бірге өледі.
2.Жас институт бітірген медицина қызметкері кабинетке кірген әріптесіне
білімін көрсеткісі келеді. Асқазан жарақатымен науқастың көзінше
сенімділікпен былай дейді: Менің ойлауымша, осы жағдайда канцер деп
диагноз қоюға болады.
Науқас бұл сөздің мағынасын білді. Жақын арада өзіне операция жасауға
рұқсат бермей, бәрібір емдей алмайды деп ойлайды. Өлікті кесіп ашқан кезде,
асқазан жарасы ұлтабарға тесілген шықты.
3.Кейде науқаспен қарым-қатынас кезіндегі қолайсыз жағдайда орынсыз әзіл
жатады. Джек Лондонның Әрқашан өзгеріссіз деген әңгімесін қарастырайық.
Адамда бақытсыз махаббат болды, ол өзінің тамағын кеседі. Ауруханада қиын
операция жасалып, өлімнен құтқарады. Шығаратын кезең келді. Хирург
тамағындағы тыртықты жұмсақ сипай, әзіл түрінде науқасқа айтады: Тағы да
осы жағдайды қайталағыңыз келсе, басыңызды жақсылап тартып, бұлшық еттерді
күшейтіңіз. Егер де басыңызды төмен салсаңыз ештеңе де шықпайды. Осы
нұсқау қалай болатынын кім ойлаған.
Бірнеше сағаттан кейін осы ауруханаға өлікті әкеледі. Хирург келіп, ақ
жайманы көтеріп иығын қозғап айтады: Осы жолы ол басын жақсы артқа
тартты.
Сіздің қылығыңыз науқаста сыйлаушылық туғызу керек. Науқастың алдында сіз
бәрін білесіз, істей аласыз, Сізге өзінің денсаулығын, өмірін тапсыруға
болады.
Бірінші кезекте, аурухана ортасындағы қолайсыз жағдайлар – психикалық,
физикалық, яғни госпитализимнің болуы. Ол балаларда психикалық және
вегетативті-соматикалық жетіспеушілік, тұрақсыздықпен байланысты.
Медициналық мекемелерде қолайсыз жағдайларға соқтыруы мүмкін. Балалардың
ұзақ болуы, ортадағы нашар психологиялық климат, ауру бала деген адамның
көңілінің жетіспеушілігі, қызметкерлер жағынан эмоциялық күйлердің
жетіспеушілігі. Осы жағдайлар, әсіресе, балада байқалады – эмоцияның
белсенсіз түрде қалады, керекті дағдылар және ойлау қабілеттері тежеледі.
Келтірілген жағдайлардың нәтижелері психикалық өзгерістерге жатады, баланың
жоғарғы жүйке жүйесінің регресі: бала өзінің алдыңғы даму сатысына қайтады,
өзінің алған дағдыларын жоғалтады - өзінше киіну, тамақ ішу, тіл дамуы
тежеледі, аз, нашар сөйлейді.
Көңіл-күйі жағынан:
а) депрессия, жылағыштық, тәртіпсіздік
б) анасын іздеу, айқайлап ашулану, жүгіру
в) өзімен-өзі болу: тыныш ойнайды оған келген анасын танымайды
г) мекеме ортасында сәйкессіз бейімделуғ бала барлығына қажеттілікпен
қарайды, оған ұнағысы келеді, отбасынан, мектептен қашады.
д) топастық: монотонды, стереотипті, басын изейтін қозғалыстар, саусағын
ему және т.б.
Госпитализм тек балада ғана болмайды, ол ересек адамдарды да
зақымдайды. Әсіресе, орта жастағы науқастарда созылмалы аурулар
салдарынан, аурухана ортасында қысқа немесе ұзақ уақытта жатқанынан болады.
Оның өмірі сонда, ауруы – өмірдің стилі, үйде өмір сүруден безеді және
барлық күшін ауруханаға қайтып баруға салады. Жас адамдардың арасында
госпитализмге қызығушылық невротиктерде, кейбір психопаттарда болады.
МЕЙІРБИКЕ! Науқасқа дәрі-дәрмектерден көбірек Сіздің сезімталдығыңыз,
моральді қолдауыңыз, жанкүйерлігіңіз керек. Емделушіге әртүрлі психикалық
сөз әсерлерінен болатын эгрогенияны атау қажет – осы науқасқа басқа
науқастың, науқастардың қолайсыз сөзбен әсерлері. Осындай жағдайларды
невротикалық адамдар күшейтуі м.мкін, болған науқастар, олар дайындалған
дәрігерден артықпыз деп ойлайды. Науқастар ауруханаға түсіп(емханада,
санаторийде), өздерінің қасына адамдар жинайды, басқа науқастарға агресивті
түрде өздерінше оңды-солды, кеңестер, нұсқаулар береді, өздерінің
тыңдаушыларын депрессияға, толқуға ұшыратады.
Емделушінің өзіне әсері (жақсы, жаман ойлауы) эгогения деп аталады. Этика
проблемасын қарағанда, медицина қызметкеріне негізгі жалпы сұрақтарды бөлу
керек: ол медицина қызметкерінің қай салада болса да сақтауын қажет етеді.
Эго дегеніміз:
-ішкі мәдениеттің ережелерін сақтау, тәртіпті сақтау, қоғамдық жағдайларға
үнемділікпен қарау, татулық, әріптестік сезім;
-сыртқы мәдениет ережелерін, тәртіпті сақтау, сыпайылық, әдептілік, жақсы
сөз, сәйкес келетін киім (сыртқы жинақтылық, денесінің, киімінің, аяқ
киімінің тазалығын сақтау қажеттігі, бас киім, артық әсем заттар және
косметиканың болмауы, ақ халат, медициналық қалпақ). Осылардың бәрінен
медициналық этика құралады.
Мейірбике өз іс-әрекетінде емделушілермен қатынасудағы жалпы психологиялық
принциптерді ұстауы тиіс, олар:
1.Қазіргі денсаулық сақтау жүйесіндегі принциптерді нақты, бұлжытпай
орындау.
2.Барлық емдеу-диагностикалық процестердің кезеңдерінде емделушіге
жекешелік көзбен қарау.
3.Процестің адамгершілігі.
4.Барлық жүргізілетін емдік диагностикалық манипуляцияларда, рационалды
ұқыпты, ғылым бойынша нақтылау.
5.Мейірбикенің шыншылдығы, абыройлығы, кәсіби борышын бұлжытпай орындауы.
6.Қауіп төндірме.
7.Мейірбикенің науқасқа осындай қарым-қатынасы аурухана психика ортасындағы
зақымдалуынан сақтап, тез сауығып, еңбекке жаралуына әсер етеді.
8.Емдік-диагностикалық процедуралар және емделушілерді күту әдістерін
анықтау және терең кәсіби білім мен жетілдірілген практикалық дағдылар.
1.Құпияны сақтай білу.
2. Кәсіби сапалардың сәйкестігі.
3. Науқастың психологиялық ерекшелігін білу.
Сіздің сүйкімді күлкіңіз – Сіздің науқастарыңызға денсаулық эпиксирі.
Осы принциптердің орындалуы мейірбикенің мінез-құлқының түрлерін үш негізгі
топқа бөледі:
1.Моральді белгілер: сезімталдық, сыпайылық, шыдамдылық, сжылы шырайлық,
шыншылдық, жылы көзбен қараушылық, нәзіктік, мейірбандық, жанашырлық.
2.Эстетикалық белгілер: сыпайылық, қарапайымдылық, жинақылық, емдеу
мекемелерінде мерекелік жағдайды тудырушылық.
3.Интеллектуалды белгілер: кәсіби эрудиция, бақылаушылық, емдік-
диагностикалық манипуляцияларда логикалық ойлау қабілеті.
Модульдік оқу кезіндегі қажетті жекешілдік кәсіби мейірбикелік сапалардың
дамуы
Мейірбикенің сапасы Модульді оқудың дамуға әсері
ЖАУАПКЕРШІЛІК модульдің теориялық ақпараттық
материалымен өзіндік жұмыс;
БІРЛЕСТІК проблемалық ситуациялы есептердің
ізденісуі кезінде топтардың дискуссиялық
талдау және студент топтарында жалғыз
дұрыс шешімді таңдап алу;
іс-әрекетті ойындар;
сөзжұмбақ шешімі;
өзара бақылау, өзара тексеріс;
тесттен кейінгі шешімнің дұрыстығы.
КӘСІПКЕРЛІГІ бақылау эксперт карталарын толтыру.
ЖАСАЙ БІЛУ теориялық білімдерді ситуациялық есеп
шығарғанда, іс-әрекетті ойындар
барысында.
ҰҚЫПТЫЛЫҒЫ модульді оқытудағы барлық
кезеңдерде бір ізді қатаң сақтау;
іс-әрекеттің жуық негіздерін оқу
және сақтау;
жұмыс орындарының рационалды
қағидаларын оқу және сақтау.
АЛДЫН АЛА ОЙЛАУШЫЛЫҚ медициналық қызметкерлердің
қауіпсіздік техникасы бойынша
жадынаманы оқу және олардың бұзылу
жағдайындағы мейірбикенің
тактикасы;
әрбір жағдайда мейірбикенің
тактикасы мен манипуляцияларды
орындау кезінде емделушінің
денсаулығы үшін мүмкін болатын
асқынулармен танысу.
МЕЙІРБАНДЫЛЫҚ деонтологиялық есептерді шығару;
әрбір іс жүзіндегі манипуляцияны
деонтологиялық қамсыздандыру
бойынша топтық дискуссия.
Мейірбикенің рөлін және орнын түсіну маңыздылығы, әсіресе, стационарлы
медициналық мекемелерде. Дәрігерден гөрі мейірбике мен емделушілердің
арасындағы тікелей қарым-қатынастары көбірек. Науқас мейірбикеден қолдауды
және түсінушілікті іздейді. Бүгінгі күнге дейін мейірбикелік іс дәстүрлі
техникалық күтім жасаумен дайындалып келеді. Әрине, оны алып тастауға
болмайды. Бірақ, мейірбикенің науқасқа психологиялық қатынасының жоқтығына
байланысты, науқастың қанағаттанбаушылығына әкеледі және кейбір
мейірбикелердің жұмыстық тәртібіне қарсы шығады. Басқа жағынан қарағанда,
мейірбике мен науқастың арасында керекті аралықты сақтамау қаупі туады.
Кейбір мейірбикелер науқаспен бақылаусыз мылжыңдасып, емделушінің жағдайын
нашарлатады, осы қылық екеуі арасындағы қарым-қатынасының қақтығыс
элементерінің пайда болуына әкеледі.
Мейірбике науқастың проблемаларының қиындығын түсіне білу керек, бірақ ол
проблемаларды шешуге тиісті емес. Ұқыпты, жинақы, жылы жүзді мейірбике
науқастың сенімін күшейтеді, оның қатысуы кезінде ол өзінің тыныштығын
сенімді сезінеді.
Венгер дәрігері Харли, әйгілі Дәрігер, мейірбике, ауру еңбегінде
мейірбикелердің түрлерін жұмысқа деген көзқарасына, мінез-құлқына
байланысты бөледі.
1.Іс жүзіндегі түрі: дәлділікғ қатаңдылық, кей кездері науқыстың
адамгершілік жағын ұмытады. Мінез-құлқысында болуы мүмкін, мейірбике
ұйықтап жатқан науқасты ұйықтайтын дәрі берем деп оятады.
2.Артистік түрі: мейірбике науқасқа шексіз өзінің маңыздылығын көрсеткісі
келеді.
3.Нервозды түрі: бұл мейірбике жиі шаршайды, оның әрекеттерін, күшін ешкім
байқамайды. Ол өзінің кейбір міндеттеріннен құтылғысы келеді: мысалы,
жұқтыру қаупі. Осы түрге жататын кейбір мейірбикелер токсикоманияға бейім
өзінің қиыншылығын басып, осылай толықтырады.
4.Ер адамды түрі: шешім қабылдайтын, ірі тұлғалы, энергиясы көп, өзіне
сенушілік, жүйелілігі бар. Науқастар оны әскери адам деп сипаттайды.
Жақсы ұйымдастырушы жас мейірбикелерді тәрбиелеуде табысты болады. Егер
оның әрекеті қолайсыз болса, ісі агрессивті, қатал, дөрекі болады.
1.Мейірбикенің ана түрі аяулы мейірбике: мейірбикелердің дене құрылысы
нәзік.
2.Ақырында алтыншы түрге – мейірбикелерге мамандар жатады, бұл
электрокардиограммада, электроэнцефалографияда жұмыс істейтіндер. Олар
кейде бөлімшелерде жұмыс істейтін мейірбикелерден артықшылығын сезінеді.
Егер олар осыны жасырмаса, олардың арасында және кезекшілікке келетін басқа
қызметшілердің арасында кернеулі қарым-қатынастар болады. Мейірбикелер
емдік алдын алу мекемелерде әр қырлы жұмыс істейді. Медициналық
деонтологияның негізі жалпы болып қалады, бірақ әртүрлі жағдайларда және
жұмыс мәселелері деонтологиялық ережелермен қабылдаудың нақтылығын әрбір
мекеменің ерекшелігіне байланысты талап етеді.
Мейірбикенің негізгі мәселесі – адамға, ауруға немесе сау адамға, сауығарда
немесе тыныш өлу кезеңінде, қандай жағдайды, оған керекті күшті, еркін өзі
таңдап алуына көмек көрсету!
Медициналық деонтологияның жалпы мәселелері барлық медициналық мекемелерге
жатады:
1.Аурумен күрес және денсаулықты қалыпқа келтіру.
2.Медқызметкерлердің тәртібінің принциптерін оқу, керек жағдайда емдеудің
тиімділігін жоғарылатуға бейімделген болу.
3.Медициналық іс әрекетте қолайсыз факторларды алып тастау.
4.Медқызметкерлері мен науқастың арасында қалыптасатын қарым-қатынасты оқып
үйрену.
5.Жеткіліксіз медициналық жұмыстың салдарынан болатын қауіпті зардаптарын
алып тастау (дөрекі, тәртіпсіздік, профессионалды компенеттіліктің
жоқтығы).
6.Емдік мекемелердегі ұжымның қабылдаған моральды-этикалық нормаларын,
ережелерін сақтау. Субординация, бұл көлбеу және тік жағдайда бағыну.
Стационардағы мейірбикелермен науқастардың арасындағы қарым-қатынас.
Бұл қарым-қатынастарға келесі факторлар әсер етеді:
1.Науқастарды ұзақ тәулік бойынша бақылау мүмкіншілігін тудыру.
2.Науқастардың психологиясының өзгешелігіне байланысты өзінің өмірлік
ситуациясының өзгеруінің керектігі.
3.Жүйелі түрде бір мезгілде дәрігенрдің нұсқауы бойынша дәрі-дәрмектерді
қабылдау немесе медициналық процедураларды орындау керек.
4.Науқастың туысқандарымен әрдайым кездесіп тұру мүмкіншілігі болу.
Амбулаториялық жағдайында науқаспен қатынасу ерекшеліктері
Күні бойы көп емделушілермен қарым-қатынас. Бұл мейірбикеден өз жұмысын
нақты ұйымдастыруды талап етеді.
Мейірбикенің міндеттері:
1.Емделушілерді ретпен қатынасуын нақты қабылдау кестесін құру.
2.Қабылдау уақытының сақталуын бақылау.
3.Ауру тарихын іріктеу (амбулаториялық карта)
4.Қабылдау себептерін нақтылау.
5.Науқастың ауру динамикасын бақылау үшін үйінде қатынасу – тұрмыстық
жағдайын, отбасылық қарым-қатынасын, үй жағдайында дәрігердің нұсқауының
орындалуын бақылау.
1.Қабылдау бөлмесінде науқастарға жағдайлар тудыру.
2.Қабылдауды ұйымдастыру.
Қабылдауды ұйымдастыруда мейірбике науқасты жылы жүзбен қарсы алады,
фамилиясын және оның уақытын біледі, егер қабылдауға кешіксе, кешірім
сұрап, себептерін түсіндіру, қойған сұрақтарына жауап беру керек.
Мейірбике есінде сақтау керек:
-біріншіден, қабылдау кезінде жедел медициналық көмек сұрайтын ауыр немесе
жіті жағдайлар уақыттан тыс қабылданады.
-екіншіден, мейірбикенің тыс қабылданатын кейбір категориялы адамдары
болады – мүгедектер, кәрі адамдар, соматикалық жағдайындағы науқастар,
оларды қабылдау-күту ауырға түседі. Жіті, қатты іштің, жүректің аурулары
бар науқастар.
-үшіншіден, бірінші кезекте агрессивті, айқын истериялық белгілері бар
психопатиялы науқастарды қабылдау керек, өйткені, олар қоршаған ортада ауыр
психологиялық жағдайды туғызуы мүмкін.
Науқастың туыстары мен таныстары арасындағы мейірбикенің этикалық қарым-
қатынастары
Мейірбике науқаспен ғана емес, оның туған туысқандарымен қарым-қатынасқа
кіреді. Мейірбикенің науқастың туыстарымен әңгімесі өз міндеттік бабы
шеңберінен шықпауы керек. Орта медқызметкерлер науқастың туған
туысқандарымен қатынасы кезде айқындалған әдептілікті талап етеді.
Емделушінің туыстары бірнеше сағат бойы медицина қызметкерлерімен әңгіме
жүргізу үшін күтпеу керек.
Туысқандардың пікірлері науқасқа әсер етеді, жағымсыз қатынас пен
сенімсіздік тудыртады және психикалық жүйкесі мен соматикалық қалпына
жағымсыз әсер етуін медқызметкерлер есепке алу керек. Медқызметкерлер
науқастың жазылмас дерт-ауруын немесе нашарлық жағдайын жсырмай, түсінікті
түрде оның туысқандарына хабарлауы керек. Бірақ, олардың арасында ауру
адамдар болуы мүмкін, сондықтан олармен әңгімелескенде үлкен сақтықтық пен
әдептілікті білдіру керек. Науқастың (әйел адамға қатысты болса), жақын
туған-туысқандарына, әсіресе қызметтестеріне кейбір операцияларды жүргізу
туралы хабарлауы керек. Келісушілермен сөйлесер алдында, дәрігермен
ақылдасып алу керек, ал кейбір жағдайларда науқастың өзінен нені
хабарлауын, нені хабарламауын сұрау керек. Әсіресе, телефон арқылы хабарды
сақтықпен беру керек. Байсалды, әсіресе қайғылы хабарларды мүлдем айтпай-
ақ, ауруханаға келуін және дәрігермен дербес сөйлесуі жөн болады. Телефон
арқылы сөйлескенде, медбике өзінің аты-жөнін, мамандығын, бөлімін айту
керек. Кейде науқастың туысқандары бөлімде жоқ емдік препараттарын алу үшін
өз көмектерін көрсетеді. Мұндай ұсыныстарды сыпайы, бірақ анық түрде қайыру
керек.
Өз кәсіби біліктілігін арттыруға, білімін тереңдетуге, жаңа дағдыларды
иемденуге ұмтылысы – медбикенің міндетті қасиеті болу керек.
Медқызметкердің парызы - әр медиктің өзінің кәсіби міндеттерін білікті және
жауапты түрінде атқарылуын Конституцияда, Денсаулық сақтау туралы
заңнамаларында, ведомствалық нұсқауларда, ережелерде қарастырады.
Медқызметкердің жауапкершілігі қызметінің ерекшелігіне негізделген: медик
пен науқастың екі жақтық сенімінде. Медқызметкердің сапалық адамгершілігі,
әлде біліктілігі төмен және ішкі сезімнің мазасының кетуі, сасқалақтауы
ауруға қолайсыз нәтиже туғызады.
Мейірбике қызметі және оны бұзу мүмкіндігі
Заң бұзушылықты қылық және қылмыс деп бөлуге болады.
Қылықтар заңдық көзқарасы бойынша азаматтық, әкімшілік, тәртіптілік болып
бөлінеді.
Егер де медмекеме мүлігін қызметкер бүлдірсе, тану материалдары мен дәрі-
дәрмектерді ұқыпсыз сақтап және қолданса, сонымен бірге қате ем жасауынан
зиян келтірсе (мысалы, дәрігердің белгілемеген дәрісін қабылдауға беріп,
әсерінен аллергиялық реакциялар туса және манипуляция орындау кезінде індет
(инфекция) кіргізсе, т.б.) бұл жағдайда оның ісін азаматтық қылық деп
қарастырып, азаматтық жауапкершілікке тартады. Ол медқызметкеріне мынадай
тәркілеу шараларын қолданумен шектеледі. Науқасты қате емдесе – жұмысқа
жарамсыз, дәрі-дәрмекті шексіз қолданып және құрал-саймандарды бұзғаны
үшін, шығындарды қалпына келтіруге тиіс. Азаматтық жауапкершілік азаматтық
талап бойынша сот немесе қоғамдық тәртіпке тартылады (мысалы, қылығы үшін
ұжым алдында жауапқа тартылу).
Медқызметкердің әкімшілік қылықтары: науқасты емдеу ережелерін, техника
қауіпсіздік талаптарын, өртке қарсы сақтық пен санитарлық эпидемияға қарсы
ережелерін бұзуымен айқындалады. Бұл жағдайда медқызметкер әкімшілік
жауапкершілікке татылады: айып төлейді, тәркіленеді. Уақытша қызметінен
босатылуы мүмкін.
Медқызметкердің тәртпшілдік қылығы: еңбек пен қызмет, өндіріс тәртіптерін
және қойылған ережелерді (жұмысқа кешігіп келуі немесе келмеуі, бөлім
меңгерушісінің, дәрігердің, аға мейірбикенің нұсқауларын орындамауы) бұзу
болып табылады. Осы қылықтары үшін медмекеме әкімшілігі медқызметкерге
тәртіп жазаларын қолданады:
-ескерту жасау;
-сөгіс беру;
-жұмыстан шығару.
Тәртіптік жаза теріс әрекет байқалған күннен бастап 1 айдан кешіктірмей
талап етіледі және оны теріс әрекет жасалған күннен бастап алты айдан
кешіктіріп талап етуге болмайды.
Медқызметкерге бір мезгілде бірнеше кінә салынуы мүмкін. Мысалы, ол ішкі
еңбек тәртібінің ережелерін бұза отырып, материалға зиян келтірсе, оның
қылығы азаматтық немесе әкімшілік тәртібі бойынша жазаланады.
Медқызметкерлердің жұмысында, көбінесе азаматтық және тәртіпшілдік қылықтар
кездеседі. Кейбір жағдайда медқызметкер науқастармен қарым-қатынасында заң
нормаларын бұзуы мүмкін. Бұдан қылмыстық іс пайда болуы мүмкін.
Медицина қызметкерлері қандай жағдайда қылмыстық жауапқа тартылады?
1.Егер медқызметкер өзінің қызмет міндетін орындауда міндетті түрде қажетті
сақтықты қадағаламай немесе ықылассыз және салақтықпен орындаса.
2.Егер қасақана қылмыстар жасалса.
Медициналық қызметкерлердің қасақана жасалатын қылмыстары.
Олар:
1.Өндіріс ережелерінің сақталуы, жіберілуі және улы, күшті әсер етуші,
есірткілік заттарының қаражат есебінің бұзылуы. Осындай бұзушылық көбінесе
фармацевтикалық мекемелер мен дәріхана, дәрілік қоймалар қызметкерлерінің
арасында кездеседі. Жоғарыда айтылып кеткен ережелерді медқызметкерлер
міндетті түрде орындауы керек. Соңғы жылдары нашақорлық пен токсикоманиядан
зардап шегуші адамдардың саны көбейіп кетті, олар өзінің жетіспеушілігін
қанағаттандыру үшін медицина қызметінде істейтін өзінің таныс-
туысқандарынан көмек сұрайды. Медбикелер бөлімге түскен дәрі-дәрмектерге
қатаң есеп жүргізу керек. Немқұрайлық пен салақтық – сотталушы орындығына
әкелуі мүмкін.
2.Медқызметкерге қарсы қылмыстық іс қозғалуы мүмкін, егер ол қасақана
науқасқа жәрдем жасамаса: шақыртқанда келмеу, науқасты бақылаудан бас
тарту, жолда немесе көшелерде адамдарға алғашқы көмек жасаудан бас тартса.
3.Бізде түсік түсіруге тыйым салынбаған. Бірақ ол емдеу мекемелерінде
дәрігермен ғана рұқсат етіледі. Ал басқа жағдайларда жасалған түсік түсіру
заңсыз болып саналады да, қылмыс жауапкершілігіне тартылады.
4.Заңсыз медициналық құжаттарды беру бас бостандығынан 2 жыл мерзіміне
айырылады немесе түзету жұмыстарымен осы мерзімге немесе жұмыстан
шығарылады.
5.Қылмыстық жауапкершілікке орташа және кіші медициналық жұмыскерлер заңсыз
емдеу еткені үшін, жоғары білімі жоқтығынан, бұл іспен айналысуға құқығы
жоқ.
6.Егер де медициналық жұмыскер жұқпалы аурумен күресті бұзса, уақытында
жұқпалы ауруларды денсаулық сақтау органдарына хабарламаса, науқастарды
қорғап жедел емдетуге және санитарлық өңдеуіне қажет қылмаса, онда екі
жылдық мерзімінен бас бостандығынан айырылып жазаланады немесе сол мерзім
ішінде еңбекпен түзеу шараларына жіберіледі немесе айып төлейді.
Медбикенің негізгі төрт міндеті бар:
1.Денсаулықты сақтау
2.Ауруды тоқтату
3.Денсаулықты қалпына келтіру
4.Қайғыруды жеңілдету.
ЕМДЕУ-ПРОФИЛАКТИКАЛЫҚ ҰЖЫМЫНЫҢ ТҮРЛЕРі:
Емдеу бөлімі.
Аурухана емдеу бөлімдерінен тұрады.Емдеу бөлімдері мынадай болып келеді.
А. Жалпы сала:
- терапевтік ( жүрек, өепе, асқазан, ішек т.б. ауруларға арналған.
-Хирургиялық ( қимыл мүшелерінің жарақатымен, ішкі құрылысқа операция
жасайды, бастың миы шайқалған т.б.)
Былай бөлінген ауруханалар аудандық, ауылдық жерлерде жиі кездеседі.
Б. Арнайы бөлімдер, аурулардың ауыратын бір жүйесін емдеу үшін ( жүрек-
кардиологиялық, өкпе-пульмонологиялық, жарақат-травматологиялық
нейрохирургиялық т.б.).
Қызыметтері:
1. Дәрілік көмек көрсету.
2.Сырқатты анықтау.
3. Үйде немесе емханада емдеуге жағдай болмаған уақытта, ем жүргізе білу.
Емдеу бөлімінің құрылысы.
1.Емделушіге арналған палата.
2.Емделушіге арналған санитарлық бөлме.
3.Тамақ таратуға арналған буфет.
4.тамақ қабылдауға арналған асхана.
5.Емдеу кабинеті(егу бөлме).
6.Ординаторлық (дәрігерлер бөлмесі)
7.Бөлім менгерушісінің кабинеті.
8.Бөлімдегі бас мейірбикенің кабинеті.
9.Жамылғылар ( таза денелік және төсек жамылғылары үшін)
10.Палаталық мейірбикелерге арналған бөлме.
11.Манипуляция( клизма) жасаудың орны.
Терапия бөлімінің палаталары кең, жарық, көп дегенде 6 адамға есептелінген
болу керек.
Қабырға майлы бояумен боялып еденге линолеум төселінеді. Палаталар ең
қажетті жабдықтармен. Төсек , стол тумба, орындықтармен жабдықталады.
Төсектер-ыңғайлы болуға тиісті. Ауруханалық жихаздардың беті жұмсақ, жеңіл
жуылатын болу керек.
1-2 адамдық палаталарға ауыр науқасты емделушілер зиянды қақырық бөлетін
емделушілер.
25-30 емделушіге бикелік күзет орны болады.пост орнында дәрі –дәрмек
құралдарына арналған шкаф,үстел, орындық, күту жабдықтарына арналған шкаф,
тез бүлінетін дәрі-дәрмек құралдарына арналған мұздатқыш, дәрі-дәрмек
құралдарын тарататын жылжымалы үстелше, әр түрлі манипуляциялар дайындайтын
үстелше, шүмекті раковина болу керек.
Мейірбикелер күзететін орында барлық палаталар көрініп тұру керек.Күзет
орны ауыр науқасты емделушілермен байланыста болу керек, барлық ауруханалық
мекемелердің телефон тізімі болу керек.
Елімізде тұрғындарға медициналық жәрдем көрсету үшін сырқатты қабылдау және
өз үйлерінде емдеуге арналған көптеген емдеу-профилактикалық мекемелер
жүйесі құрылды.
Емдеу мекемелері негізгі екі түрге бөлінед:амбулаториялар мен
ауруханалар.Мекемелердің амбулаториялық түріне амбулаториялар мен
емханалар,сауықтыру орындары,диспансерлер,әйелдер консультациялары
жатады.Бұл мекемелер медициналық жәрдем көрсетуден басқа,халықтың
денсаулығын қорғау және аурудың алдың алу сияқты көптеген профилактикалық
жұмыс атқарады.
АМБУЛАТОРИЯЛАР:
Амбулатория- ауруханадан тыс медициналық жәрдем көрсетеді және дәрігерлер
негізгі мамандықтар бойынша қабылдайды.Ауылды жерлерде амбулаторияға
фельдшерлік пункттер жақын болады,амбулатория дәрігерлері жоспарлы түрде
шығып, олардың жұмысын тексеріп ауруларды қабылдайды.Амбулаториялар
аудандық емханаларға немесе
Медициналық-санитарлық бөлімдерге қарайды. Амбулаториялық жағдайда
медициналық жәрдем учаскелік принцип бойынша жүргізіледі, ол шұғыл түрде
сырқат адамды айқындап білу, оларды тұрақты бақылап тұруды және дер кезінде
білікті жәрдем көрсетуді қамтамасыз етеді,сондай-ақ ауруларды зерттеуге
және эпидемияға қарсы шаралардың тиімділігі мен учаскедегі санитарлық
міндетті көтеруге мүмкіндік береді.
Амбулаториялық мейіркеш міндетіне-кабинетті және сырқатты қабылдауға
дайындау,дәрігерге қабылдау кезінде көмектесу,амбулаториялық қағаздың
паспорттық бөлімін толтыру, рецепт жазу, сондай-ақ күрделі емес медициналық
манипуляцияларды орындау.
Емханалар.
Емхана-біріккен ауруханалар құрамына кіретін емдеу профилактикалық
мекеме.Емхана барлық диагностикалық кабинеттер бар,олар қазіргі құрал-
жабдықтармен және ең жаңа аппаратуралармен жарақаттанған, мұның өзі
сырқатты білікті медициналық жәрдеммен қамтамасыз етуге мүмкіндік
береді.Емханада дәрігерлерді барлық мамандық бойынша
қабылдайды,лабораториялық рентгендік және басқа түрлі тексерулер
жасайды.Емханаға келе алмайтын сырқаттар дәрігерді үйге шақырып,одан
білікті көмек пен консультация алады,ал қажет деп тапса,оларды ауруханаға
жатқызады.Әрбір емханада процедуралық кабинеттері бар,онда иньекция(дәрі
құю) жасайды,оңқа, қыша қағаздарын т.б.қояды.Созылмалы ауруы бар сырқаттар
диспансерлік есепте тұрады және профилактикалық тексерілумақсатымен үнемі
дәрігерге қаралады.Көптеген емханаларда тәулік бойы істейтін шұғыл жәрдем
пункттері бар.
Емханадағы мейіркештің жұмысы мынадай:дәрігерлердің қабылдауына даярлық,
алдын ала тіркеуден алған амбулаториялық карточкаларға лабораториялық
зерттеу нәтижелерін жапсыру, қызуы жоғарғы сырқаттарды дәрігердің бірінші
кезекте қарауын қамтамасыз ету.
Қабылдау кезінде дәрігерге көмек: дәрігердің айтуымен рецептер жазу,
сырқатқа қанды, нәжісті, зәрді қалай жинап, қайда тапсыру керек екенін және
басқа да зерттеулерді, дәріні қалай ішу керек екенін немесе
ішек,қарын,бөтеке т.б. рентгендік зерттеуге қалай дайындалу керегін
түсіндіреді.
Учаскеде санитарлық эпидемияғақарсы шараларды жүргізу:оның санитарлық-
эпидемиялық станцияларға (СЭС) учаскедегі жедел,инфекциялық аурулар жөнінде
дер кезінде хабарлау.Диспансерлік есепте тұрған сырқат құжаттарын тәртіпке
келтіру және олардың дәрігерге уақытылы келуін қадағалау.
Өз учаскесінің тұрғындары арасындасанитарлық ағарту жұмысын жүргізу.
Емханада арнайы кабинеттер бар, онда мейіркештер екі топқа бөлінеді:
а.терапевтік саладағ кабинеттерде(терапевтік,педиатриялы қ, неврологиялық)
істейтіндер, олар дәрігердің қабылдауында процедуралар мен манипуляциялар
жасамайды;
б.хирургиялық
саладағыкабинеттерде (хирургиялық,отоларингологиялық,т.б .)істейтіндер,олар
қабылдау үстінде түрлі емдеу-диагностикалық манипуляциялар мен процедуралар
орындайды.
Учаске мейіркеші дәрігермен бірге жұмыс істей отырып оған учаскедегі емдеу-
профилактикалық көмектің барлық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz