Сурет салу өнері

Жоспар
Кіріспе

1 Автопортрет
2 Акварель
3 Анималист
4 Барельеф
5 Ежелгі дәуір өнері
6 Жанр
7 Жартастағы суреттер
8 Жарық пен көлеңке
9 Живопись өнері
10 Қашап, ойып салынатын суреттер
11 Майлы бояулар
12 Миниатюра

Біздің көз алдымыхзда бір ерге тартқан кісінің дидары тұр. Оның көруші жүзіне үңілген байсалды жанарында әлде бір тұңғиық мұң бар. Шытыныңқы қабатында шытырман ойлар таңбасы жатқандай, бірақ біз оның шабытты, тәуекелге берік, сабырлы жан екенін қапысыз танып тұрғанымыздай.
Бұл – Рембоадтың автопортреті, немесе суретшінің өзін бейнелеген шығармасы. Ол айнаға қарап, өзінің бет-әлпетін әбден қадағалай зерттеп отырып кескіндеген.
Суретшілер адамдардың портретін («Портрет» деген мақаланы оқы) салады. Сонда олар қандай мақсат көздейді? Белгілі бір жандардың дидары кейінгі ұрпақтың көз алдында тұрсын дей ме екен? Жоқ, тек ол ғана емес. Портретте суретші адамның жан дүниесін, оның мінезін, ой-сезімін жарқырата ашып беруді мұрат етеді.
Кейде біреу кенет ойға шомса, не күліп жіберсе, біз оның бет-әлпетінен бұрын-соңды байқала қоймаған жаңа бір сипат көргендей боламыз ғой. Суретші де өзі бейнелеп отырған адамның жан-дүниесін жете тану үшін осындай тосын сәттерді аңдиды. Кенеп бетіне өзі реттеп отырған кескіннің әлгіндей ең басты, ең маңызды деген сипаттарын ғана түсіреді. Сондықтан да портрет өзі кескіндеп отырған адамның сыртқы ұқсастықтарын дәл жеткізумен шектелмейді.

Пән: Өнер, музыка
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 47 бет
Таңдаулыға:

Автопортрет
Біздің көз алдымыхзда бір ерге тартқан кісінің дидары тұр. Оның көруші
жүзіне үңілген байсалды жанарында әлде бір тұңғиық мұң бар. Шытыныңқы
қабатында шытырман ойлар таңбасы жатқандай, бірақ біз оның шабытты,
тәуекелге берік, сабырлы жан екенін қапысыз танып тұрғанымыздай.
Бұл – Рембоадтың автопортреті, немесе суретшінің өзін бейнелеген
шығармасы. Ол айнаға қарап, өзінің бет-әлпетін әбден қадағалай зерттеп
отырып кескіндеген.
Суретшілер адамдардың портретін (Портрет деген мақаланы оқы)
салады. Сонда олар қандай мақсат көздейді? Белгілі бір жандардың дидары
кейінгі ұрпақтың көз алдында тұрсын дей ме екен? Жоқ, тек ол ғана емес.
Портретте суретші адамның жан дүниесін, оның мінезін, ой-сезімін жарқырата
ашып беруді мұрат етеді.
Кейде біреу кенет ойға шомса, не күліп жіберсе, біз оның бет-
әлпетінен бұрын-соңды байқала қоймаған жаңа бір сипат көргендей боламыз
ғой. Суретші де өзі бейнелеп отырған адамның жан-дүниесін жете тану үшін
осындай тосын сәттерді аңдиды. Кенеп бетіне өзі реттеп отырған кескіннің
әлгіндей ең басты, ең маңызды деген сипаттарын ғана түсіреді. Сондықтан да
портрет өзі кескіндеп отырған адамның сыртқы ұқсастықтарын дәл жеткізумен
шектелмейді.
XVII ғасырда өмір сүрген ұлы голланд суретшісі Рембрандт ван Рейн
көптеген автопортреттер тудырған. Оларға қарап отырып, суретшінің күллі
өмір жолына, ойлары мен бастан кешкен сан алуан көңіл-күйіне әбден
қаныққандай боласыз.
Міне, ол өзінің жап жас жары Саскияның қасында. Өне бойы күш
кернеген, тепсе темір үзетін жас жігіт. Оған өмірдің өзі бар мейірін аяусыз
төгіп тұрғандай: сүйікті жар, сүйкімді балалар, ел танитын атақ-даңқ – бәрі
бір басында. Сондықтан ол бұл автопортретте ешқандай уайым-мұңсыз, жадырай
күлімдеп, жайбарақат тұр.
Бірақ жылдар өтіп, егде тартқан сайын Рембрандтың бет-әлпеті сан қилы
құбылады: бірде ол өзіне-өзі нық сенетін байсалды қалып танытса, екінші бір
жолы әбден қажыған қаяу кейіп байқатады, ал үшінші автопортретте әлденені,
әлдекімді кекете күлімдейді.
Рембрандт өзінің қартайған кезін талай рет бейнелеген. Ол тұстағы
шығармаларынан бастан кешірген қайғы-азаптарының лебі еседі.
Суретшілердің өз портреттерін салмағаны жоқ деуге болады.
Әйгілі Помпейдің ақырғы күні картинасының авторы Карл Брюллов өзін
айықпас ауруға шалдыққан кезінде бейнелеген. Әбден сүлдері құрып, шалқақ
сәкіге шалқалай құлаған; қолдарынан да әл кеткен былқ-сылқ; картинаның нарт
қызыл фонында әлсіз кісінің құп-қу солғын өңі бозарады. Бұл шығармаға қарап
отырып, көз алдыңыздағы адамның әбден можаған ауру адам екенін айтпай-ақ
білесіз.
Ал, Валентин Серовтың автопортретінде ойға шомған жас жігітті
көреміз. Оның бет-әлпетінде байыппен қарайтын қырағы

жанар ерекше
көзге түседі.
Серов әр алуан адамдардың көптеген портретін аслған. Өз
шығармаларында кейіпкерінің бойындағы жағымды-жағымсыз мінез, сипаттардың
ешқайсысын мүлт жібермей дәл ашқан. Сондықтан да оған портретін жасатқысы
келген адамдар: Серовқа суретіңді салдыру өте қауіпті,- дейді екен.
Ол тек тамаша суретші ғана емес, өмірде де еш маймөңкелікті білмейтін
мейлінше шыншыл адам болыпты.

Акварель
АКВАРЕЛЬ деген атау латынның aqua (су) дейтін сөзінен шыққан.
Бұл сөз суға езілетін бояуды да, сол бояумен салынатын шығармаларды
да білдіреді.
Акварель бояу қағаз бетіне мөлдіреп түседі, сол мөлдірлік акварель
туындыларының ең басты құнды қасиеті болып табылады. Суреттің бояу мөлдір
жағылған жерлерінде қағаздың өз түсі көрініп жатады.
Бояуды қалың жағу керек тұстарға, әлденеше бояу қабаты түсіріледі,
бірақ суретші сонда да мөлдірлікті жоғалтпауға тырысады.
Көптеген суретшілер бір түс пен екінші түстің арасында кереқар
айырмашылық болмауы үшін де акварель бояуларын пайдаланады: олар бір-біріне
жігін білдірмей жалғасып, өте бір биязы жұмсақ реңк танытады.
Әр түсті бояулардың мұндай жымдаса астасуы акварельге өте-мөте тән.
Орыс суретшілері М.Врубель, В.Серов және көптеген совет суретшілері
акварельді сүйсіне қолданған.
Міне, шыны стаканға салынған райхан гүлі. Шыны да, су да, фон да
күміс түстес, меруерт сынды мөлдір бояулармен салынған. Райхан гүлдерден
стол бетіне күңгірт қызыл сәуле шашырапты.
М.Врубельдің осынау акварелінің тұла бойы тұнып тұрған поэзия.
Өнер туындыларының қандай болмасын үлкен-үлкен көрмелеріне арнайы
каталогтар шығарылады. Онда шығармалары көрмеге қойылатын суретшілердің
атақ-жөндері мен туындыларының аты жазылады. Ал, шығарманың атынан кейін
әдетте акварель, майлы бояу, гуашь деп, оның қандай бояумен салынғаны
көрсетіледі.
Ондай жазулар шығармаға жапсырылған жарлықтарда да ұшырасады.

Анималист
ЖИДЕК іздеп орманды шарлап-шарлап әбден шаршаған кішкене қонжық кенет
отыра кетті. Суретшінің шебер қолы қонжықтың ұйпа-тұйпа мамық жүнін,
таңқала қараған аңғал көзін айнытпай жеткізген. Бұл – Евгений Иванович
Чарушиннің суреті.
Кейбір суретшілердің туындыларының басты кейіпкері біріңғай аңдар мен
құстар болып келеді. Ондай суретшілерді анималистер деп атайды. Ол латынның
animal (хайуанат) деген сөзінен шыққан.
Хайуанат дүниесі – мейлінше әр алуан әрі әсем дүние. Мәселен, кейбір
құстар мен көбелектердің қанатында не бір әдемі бояулар сан құбылып, көздің
жауын алады.
Бірақ осынау әдемі хайуанаттарды бейнелеу оңайға түспейді. Олар
адамдар секілді суретшілердің алдына кеп, тапжылмастан сағаттар бойы отыра
алмайды. Анималист суретшіге хайуанаттарды, олардың мінездері мен
қылықтарын көз жазбай қадағалап жүруге тура келді.
Біз тұратын жерлерде жан-жануарлардың бәрі ұшыраса бермейді,
сондықтан да оларды еркін жүрген жерлерінен де, хайуанаттар бақшасында
тұрған жерінен де қадағаламаса болмайды. Міне, темір тордың ішінде тарғыл
жолбарыс ерсілі-қарсылы сенделіп жүр. Аяқ басқаны сондай мап-майда, азуын
ақсита ашқан басы да онша үлкен емес.
Ал, анау ордың ар жағындағы төбешікте еңгезердей піл тұр. Оның бұжыр-
бұжыр күлгін көн терісі мойыны мен екі тізесінің тұсында қатпарланып
кетіпті.
Адамдар жан-жануарларды ежелден бері бейнелеп келеді. А.Дюрердің
шығармасындағы өне бойына болат сауыт киіп алған мүйіз тұмсық қандай ғажап!

Валентин Серовтың Крылов мысалдарына салған суреттері арасында аузына
ірімшік тістеген аңғал қарға да, айлакер түлкі де, сайқымазақ маймыл, Есек,
Теке, маймақ Аюлар да бар. Суретші өзі кейіпкер етіп отырған жануарлардың
әрқайсысына адамға тән әр қилы мінез-құлық бітіріп бейнелеген.
Белгілі совет суретшісі Василий Алексеевич Ватагин жан-жануарлар
бейнесін салып қана қоймай, ағаштан ойып, тасқа қашап та бейнелеген. Оның
шеберхенасына кірсеңіз, жан-жағыңыздан тастан, ағаштан қашалған
жолбарыстар, арыстандар, сілеусіндер, морждар және кісі күлерлік маймылдар
анталай қоршап тұра қалар еді.

Барельеф
МҮСІН өнерінің бір түрін рельеф деп атайды. (Мүсін бөлімін қара).
Оған бір тегіс аядан бөліне шығып тұратын бедерлі мүсіндер жатады.
Рельефтің екі түрі болады. Егер әлгі тұлғалар кеңістіктен өз қалыңдығының
жарым-жартысындай ғана шығып тұрса, онда ондай бейнені барельеф дейді; ал
жарым-жартысынан гөрі көбірек шығып тұрса, горельеф дейді.
Москвада Николай Васильевич Гогольге қойылған екі ескерткіш бар. Оның
біреуін мүсінші Н.Андреев жасаған. Ол Гогольді тұңғиық ойға батырып отырған
қалпында кескіндеген. Айналасында – жазушының кейіпкерлері. Ескерткіш
қойылатын тұғыр тастың жан-жағынан бәріне Өлі жандар, Ревизор,
Диканька маңындағы хутордағы кештер кейіпкерлері қашап салынған. Олардың
арасында жуан дуанбасы да, Хлестакков та, дуанбасының әйелі мен
сылқымсынған қыздары да жүр. Міне, бұл барельеф.
Ежелгі Мысырдың Александрия қаласында он қолынан өнер тамған шеберлер
асыл тастарға қашап өте ұсақ бедер өрнектер, суреттер салған. Ондай
рельефтерді камея дейді. Мынау суретте дүние жүзіндегі ең ірі әсем камея –
Гонзаг камеясы бейнеленген. Ол арасында сардонике деп аталатын сүттей ақ
таңдақтары бар тарғыл тастан жасалған. Сопақша қалақ тасқа біздің
дәуірімізге дейінгі ІІІ ғасырда өмір сүрген Птолемей ІІ патша мен әйелі
Арсинояның қырын қарап отырған бет-әлпеттері бейнеленген. Тастың нәзік
көгілдір қабатынан қашап салынған дидарларынан бір жұмсақ сәуле
төгілетіндей.
Гонзаг камеясы Эрмитажда сақталынады.
Әдетте ғимараттар, театрлар, музейлер мен клубтар рельефтермен
әшекейленеді. Ол ескерткіш тақталарға да салынады. Ескерткіш тақта деп
көрнекті қайраткерлердің өздері тұрған үйлерінің қабырғаларына орнатылған
мәр-мәрден, тастап немесе қоладан жасалған шағын ескерткіштер аталады.

Бюст
АДАМДАРДЫҢ кеудеден жоғарғы тұлғасын ғана бейнелейтін мәрмәр, қола
немесе ағаш мүсіндерді бюст деп атайды. Ежелгі заман мемлекет
қайраткерлері, ғалымдары, философтары, жазушылары мен қолбасшыларының
мәрмәр және қола мүсіндері біздің тұсымызға дейін жетіп отыр.
Біз Сократтың аса ажарлы бола қоймағанымен, ақыл тұнған бет-әлпетін,
император Каракалланың ызғар шашқан қатыгез көздерін, Афин билеушісі
Периклдің сабырға толы парасатты жүзін өз көзімізбен көре аламыз.
Третьяков галереясы залдарының біріне қойылған академик А.Н.Крылов
бюсі неткен ғажап! Оны совет мүсіншісі В.Мухина күңгірт қатты ағаштан қашап
жасаған.
Біз оқымыстының көзін қыса қарайтын дана жүзіне қарап, өмірде де дәл
осындай болғанына кәміл сенеміз.

Витраж
МЫНАУ суретте қандай таңғажайып аңдар мен құстар бейнеленген десеңші!
Бояулары неткен ашық, неткен анық!
Ол суретшінің қиялынан ғана туған. Бұл - өте бір ерекше шығарма. Ол
бояумен салынбаған, арасына жіңішкелеп қорғасын жалатқан алуан түсті шыны
кесінділерінен құрастырылған. Бұл шығарма Эрфурт деген неміс қаласындағы
бір көне собордың терезесін безендіріп тұр.
Терезеге салынған мұндай шытыра суретті – витраж дейді. Ол француздың
Vitre - терезе әйнегі деген сөзінен шыққан.
Витраж - өнердің ең көне түрі. Оның қай дәуірде жарыққа келгенін
ешкім білмейді, бірақ ерекше етек жайған кезі орта ғасырлар тұсы.
Орта ғасырларда салынған соборлардың барлығы дерлік витраждарымен
ерекшеленеді.
Терезе қондырылатын биік тар тесіктерге күн көзі түсті-ақ, әйнек шам
жаққандай жарқырап қоя береді. Ашық түске боялған алуан түрлі шынылар асыл
тастардай қырық құлпырып, көздің жауын алады.
Түрлі-түсті шынылар осы заманғы ауа мен жарыққа толы қарапайым әсем
үйлерге де өте келісіп кетеді екен.
Соғыс тұсында фашистер Причюпис деген литван селосын өртеп жіберді.
Сол жерде құрбан болғандарға ескерткіш ретінде мектеп-музей салынды. Оның
бір қабырғасы түгелімен дерлік витраж. Жан-жағынан жанып жатқан алау оттай
ал қызыл шынылармен көмкерген осынау шығармада төрт фигура – бойжеткен,
бала құшақтаған кәрі әйел және жанары кекке толы, жұдырығын тас қып түйіп
алған ызалы ақ бас кәрия бейнеленген.

Ежелгі дәуір өнері
БІЗДІҢ заманымыздан бірнеше ғасыр бұрын Бағзы Греция мен оны жаулап алған
Римде қазір Ежелгі дәуір өнері деп аталатын сан алуан көркем өнер түрлері
ерекше көркейіп өскен. Греция мемлекетінің алғаш пайда болған кезеңінен Рим
мемлекеті құлаған біздің заманымыздың V ғасырына дейін мың жарым жылдық
кезең Ежелгі дәуір деп аталады. Ежелгі дәуір өнері өмір қуанышына, адамның
ұлылығы мен сұлулығына деген сенімге толы.
Мұндай өнерді тек азат адамдар, ежелгі грек қалалары –
республикаларда тұратын азат азаматтар ғана тудыра алатын-ды. Олар тән
тұлулығына жан сұлулығы жарасқан жан-жақты жетілген азамат адамның бейнесін
жасауды мұрат тұтты.
Ежелгі шеберлер өз шабытына грек және рим мифологиясын арқау етті.
Ғимараттар, алаңдар мен көшелер құдайлардың тас мүсіндері мен безендірілді.
Олар тұлға-тұрпатында ешқандай мін жоқ сұлу адамдар боп кескінделетін.
Мифтегі құдайлар іс-әрекеттері жағынан адамдарға ұқсайтын-ды. Олардың
ұғымынша, құдайлар да өліп-өшіп сүйе біледі, жан-тәндерімен жек көре
біледі. Кез келген грек пен римдік құдайларды көз алдына сұлу, парасатты,
ер жүрек, абзал адамдар қалпында ғана елестете алатын-ды.
Ежелгі дәуір өнері, әсіресе, біздің заманымызға дейінгі V ғасырда
өте-мөте гүлденеді. Сол тұста Афин шаһарынан ортасындағы биік шоқының
ортасындағы биік шоқының басына мәрмәрден Акрополь салынды. Оның алдыртпас
тас қорғанына қауіп-қатер төнгенде афиндықтар барып паналайды екен. Мұнда
Ежелгі Грецияның ең әдемі ғимараттары, олардың ішінде қаланың жебеушісі
Афине-Парфеностың (Афинебикештің) құрметіне салынған Парфенон орналасқан.
Оның ақ мәрмәрден қаланған қабырғалары мен бағаналары көгілдір аспан
аясында ерекше көз тартып тұрады.
Қатыгез уақыт осы ғимаратты салған Иктин мен Калликкраттың тамаша
көркінен хабар бергендей Парфенон алдындағы кең алаңның қақ ортасында
Жиһангер әйел Афинаның Афина-Промахостың қола мүсіні тұратын-ды. Олар күнге
шағылысып, қаланың қай түкпірінен де мен мұндалап көзге ұрып тұратын-ды.
Оны көргенде , Афина тәңірі қала халқының тыныштығын көз жазбай қадағалап
тұрғандай әсерге бөленетінсің.
Парфенон ішінде әлгі тәңірінің тағы бір мүсіні бар-ды. Ол ағаштан,
піл сүйегі мен алтыннан жасалған-ды. Оның екі жанарына күн түссе болды жарқ
ете қалатын екі кесек меруерт тас орнатылған-ды. Бұл екі мүсіннің екеуін де
гректің әйгілі мүсіншісі Фидий жасаған-ды. Бірақ, осынау ұлы екі
ескерткіштің екуі де біздің дәуірімізге дейін жеткен жоқ. Олар туралы көре
қалған, біле қалған көне көздердің естеліктерінен ғана, Грецияны Римдіктер
жаулап алған тұста жасалған көшірмелерден ғана білеміз.
Бұл тағдыр ежелгі дәуір шеберлерінің қолынан туған талай
ескерткіштердің басында болған. Алайда, бізге ғасырлар түкпірінен Фидий,
Мирон, Поликлет, Аппелес сынды ежелгі заман шеберлерінің аттары жетті.
Археологтар көне ғимараттар, мүсіндер мен ежелгі ескерткіштердің
бағзы ажар-көркін қайта табуына көп жәрдемдесті. Дүние жүзінің ең әйгілі
музейлері ежелгі заман ескерткіштерін ерекше қастер тұтып, қақ төрінен орын
береді.
Рим музейлерінің бірінен осыдан екі мың жарым жыл бұрын жасалған
әйгілі Тікен алып отырған бала атты қола ескерткішті көре аласыз.
Мүсіннің тұла бойы тұнған табиғилық пен шынайылық.
Аңыздың айтуынша, ол жолындағы тікенектерге қыңбастан жарыстан
бірінші боп келген әйгілі спарталыққа арналса керек. Кішкентай жүйрік
табанындағы қан қақсатқан жарақатқа қарамастан мәреге жетіп тынғанша, жарыс
жолын тастап кеткен жоқ. Ерлікпен мақсатына жетпей қоймайтын нар тәуекелді
ғана адам бойындағы ең асыл қасиет деп бағалаған замандастары оған өте риза
боп, ескерткіш орнатты.

Ескрткіш
САЛТ аттының тегеурінді қолы құз-құяның ұшар басына жете бере асаудың
басын әзер тартып тоқтатты. Екінші қолын алыс қиярларға қарай сілтепті.
Басын ұстауынан, отырысынан алапат күш пен ұлан-ғайыр жігер сезіледі. Бұл –
Бірінші Петрдің ескерткіші.
Ескерткіш – Белгілі бір атақты адам мен тарихи оқиғаның құрметіне
қойылған монументтік тас мүсін. (Мүсін өнерін қараңыз). Ол әлгі адам мен
әлгі оқиғаны есте қалдыруға қызмет етеді.
Бірінші Петрдің ескерткішін атақты франфуз мүсіншісі Этьен Фальконе
жасаған. Ол 1766 жылы ІІ Екатеринаның шақыруымен арбамен жол жүріп Парижден
Петербургқа келді. Онымен бірге шәкірті, мүсінші әйел Мария Калло да келді.

Оларға берілген кішкене шеберханада бірден қызу жұмыс басталды.
Фальконе Петрдің өмірін зерттеді, портреттерімен танысты, олардан көшірме
суреттер салды. Оның өтініші бойынша арнайы жастар жасалып, оған сол
замандағы шабандоз жігіттер атпен шауып шығып, құзға құлай бере атын
тоқтатып көрсетеді. Алдыңғы аяғымен көкке шапшып әзер тоқтаған сыңар езу
аттарды, оның үстіндегі жүрек жұтқан шабандоздың отырысын мүсінші ерінбей
зерттеп, суретке түсіре береді.
Мүсінші ескерткіш жобасын жасау үстінде Бірінші Петрдің басын
кеғлтіре алмағанын байқады. Оны жасап көруді өзінің шәкіртіне тапсырды.
Талантты бойжеткен оны бір түннің ішінде жасап шықты. Ол жасаған Петрдің от
пен жігерге толы дидары соншалықты әдемі, соншалықты әсерлі!
Мүсінші белгілі бір адамның ескерткішін жасағанда, оның басқа
адамдарға ұқсамайтын, тек өзіне ғана тән, ала бөтен ерекшеліктерін
қарастырып бағады. Фальконе де Петрді Россияның ұлы өзгертушісі етіп
бейнеледі.
Екі қолын артына ұстап, басын сал еңкейтіп, ойға шомған Пушкин біздің
көз алдымызда тұр. Ол құдды бір өзінің болашақ жарының таңғажайып ырғағына
елтігендей, тұңғиық ой үстінде. Бұл – Москвадағы ақын атындағы алаңға
қойылған атақты ескерткіш. Оны жасаған мүсінші А.М.Опекушин. Ол ақынның
сырт келбетін де, ішкі жан дүниесін де айнытпай жеткізе білген.
Москвадағы Қызыл алаңда Василий Блаженный храмының қасында Кремльге
қарап И.П.Мартостың Минин мен Пожарскийге қойған ескерткіші тұр.
Мүсінші тарихты тыңғылықты зерттеп, Россияны поляк басқыншыларынан
азат еткен нағыз ерлердің кісі тамсанарлық бейнесін жасай білді.
Мартос бұл ескерткішті жасауға 14 жыл уақыт жіберді. Екі мүсін
жасалып болған соң Петербургтен су жолы арқылы Москваға әкелінеді. 1818
жылы 20 февральда ескерткіш салтанатты жағдайда ашылды.

Жанр
СУРЕТШІЛЕР әр қилы шығармалар тудырады. Біреуі табиғатты, екіншісі
адамды бейнелесе, үшіншісі күнде көріп жүрген қарапайым заттарды
кесеіндейді. Міне, шығармаларды сол нені бейнелегеніне қарап, жанрға
бөлінетін болған.
Василий Иванович Суриков орыс тарихына құмар-тын. Оның Стрелецтерді
дарға асқан күңгі таң, Меншиков Березовода, Боярина Морозова және де
басқа шығармалары өткен ғасырлар оқиғаларына арналған. Сондықтан да біз
оларды тарихи жанрдың туындылары деп санаймыз.
Теңіз көріністерін салуды сүйетін суретшілерді латынның marinus -
теңіз деген сөзінен шығарып маринистер деп атайды. Орыс маринистерінен ең
көрнектісі И.К.Айвазовский болды. Ол өмір бақи бірде бұрқан-талқан тулап,
бірде моп-момақан тыныш жататын теңіз жазирасын бейнелеп өтті.
Кей суреттерде ұрыс даласындағы шайқастарды көреміз. Ондай шығармалар
батальдық жанрға жатады. Батальдық тақырыпта шығармалар тудыратын суретшіні
баталист деп атайды. Орыс суретшісі В.В.Верещагин мен совет суретшісі
М.Б.Греков, міне, осындай баталистер еді. Әйгілі Тачанканы қай-қайсыңыз
да жақсы білетін шығарсыз.
Ендеше, көз алдыңызға мына бір суретті ұсынайық: шамасы, шеберханаға
келінкіремейтін кішкене бөлме. Мольберт алдында жас-өспірім бала отыр. Қолы
сидиған ұзын; оған үстіндегі көкірекшесі әлдеқашан симай қалған. Ол қарсы
алдында отырған қызғылт көйлекті кішкене қыздың суретін салып отыр.
Қимылынан, отырысынан, қол сілтесінен шабыт сезіледі. Терезеден түскен
жұмсақ нұр кішкене бөлмеге жарық беріп, суретші баланың арқасына, шашына,
қыл қалам ұстаған қолына ерекше сәуле төгеді. Өмірдің өзінен ойып алынған
осы бір Жас суретші деп аталатын шығарманың өне бойы нәзік сырға, жырға
толы. Оның авторы – XVIII ғасырдағы талантты орыс суретшісі И.Фирсов.
Бұл тектес шығармалар тұрмыстық жанрға жатады. Оларды көбіне көп
жанрлық бейнелеу өнері деп те атайды. Голланд суретшісі Питер Брейгельдің
Шаруалар биі картинасы да – тұрмыстық жанр туындысы.
Бұлардан басқа да жанрлар бар. Олар туралы Интерьер, Натюрморт,
Пейзаж, Портрет деген мақалалардан оқисыздар.
Сіз бұл кітаптан, сол сияқты, өнердің алуан түрлері туралы да
мағұлмат ала аласыздар. Мәселен, бейнелеу өнері, графика немесе мүсін
өнері. Көркем өнердің қай саласында да шығармалар жанрға бөлінеді.

Жақтау
СУРЕТШІ кенепке (холст) сурет салу үшін, ол теп-тегіс боп керіліп
жату керек. Ол үшін жақтау жасалады.
Ол бір-біріне қашап байланыстырылған таяқшалардан құрастырылады. Оған
кенеп керіледі де, кішкене шегелер қағып бекітіледі. Сосын кенепті (холст
кенеп деген мақаланы оқы) әдейі қоспамен өңдейді.
Жұмыс уақытында суретші арнайы аспап арқылы мольбертке қондырады.
Мольберттегі жақтауды әр түрлі деңгейде орнатуға болады.
Мольберттер әр түрлі боп келеді. Ең үлкенін суретші өз шеберханасында
жұмыс істеуге пайдаланады. Ал, шарнирмен жалғастырылған үш аяқты
құрастырылмалы мольбертті суретші салуға пайдаланады.
Сіз мұнда XVII ғасыр картинасының бір деталін көріп отырсыз. Онда
суретшінің шеберханасы мен көнетоз мольберті бейнеленген. Суретші оған
аяқтаған шығармасын іліп қойған.

Жартастағы суреттер
ЖАРТАСТАҒЫ суреттер – ерте тас дәуірінің өнері. Үңгірде тұрып, оқуды,
жазуды білмеген біздің балаларымыз арттарына шынайы өнер туындыларын
қалдырған. Алғашқы қауым суретшілері жан-жануарлардың тұлға-тұрпатын, қимыл-
қозғалысын, мінез-құлқын шебер жеткізе білген. Олар өз суреттерін көмірімен
және жерден қазып алынатын қызыфл жосамен салған. Көп уақытқа дейін ондай
суреттер жайында ешкім ештеңе білмей келді. Олар өте кездейсоқ табылды.
Бірде испан археологы Марселино де Саутуола қызын жаңадан табылған
Альтамир үңгіріне ертіп апарады. Ол не қылған үңгір, оның ішінде не бар –
ешкім әлі жөнді білмейтін-ді.Де Саутуола оны әбден зерттеп шығуға бел буды.
Олар тар-тар дәліздерді бойлап, қалтарыстардан өтіп, сан алуан жер
астызалдарын аралап көрді. Кенет қыз жоғарыға басын көтеріп қарады да,
қорыққанынан шыңғырып жіберді. Сүйтсе, бір үлкең аң тас төбесінен төніп тұр
екен. Бір қып-қызыл бизон аяғын жерге нығыздай қадап, мөңірегелі басын
шалқайта көтеріп апты.
Археолг айналасына байыппен зер салып, тек төбеге ғана емес,
қабырғаларға да аңдардың суреттері салынғанын аңғарды.
Сосын мұндай суреттер Франциядағы үңгірлерден, Терістік Африкадағы
жартастардан табылды.
1933 жылы Африкадағы Тассили таулы үстіртінен алғашқы қауым
суретшісінің қолынан шыққан мыңдаған жан-жануарлар бейнесі табылды. Сондай
фрескілердің бірі назарларыңызға ұсынылып отыр.
Оралда Чусовый өзенінің бойында Қапы деп аталатын үлкен үңгір бар.
Үңгірдің қабырғасы мамонттардың, мүйізтұмсықтардың, жылқылардың суреттеріне
толы. Ол суреттер біздің балаларымыздың кісі таңқаларлық қырағылығы мен
байқағыштығын танытады.

Жарық пен көлеңке
МЫНАУ Рембрандтың Әулие әулет атты картинасының көшірмесі. Жартылай
қараңғы шағын бөлме. Сол жақта төбеде әлде бір мүйістен күн көзінен сәулесі
түсіп тұр. Ол жас әйелдің беті мен құндақтағы сәбиге шашырапты.
Шығарма Айса пайғамбардың тууы жайындағы библия аңызына арналса да,
ол көрушіге кәдуілгі жұмыр басты пенделер – қарапайым шаруаның үй іші
көрсетілгендей әсер қалдырады.
Картинада жарық та, қою көлеңке де, жарық көлеңкеге алмасар тұстарда
жартылай көлеңке де ұшырасады. Сурет өнерінде жарық пен көлеңкенің осындай
үйлесімі үлкен маңыз атқарады. Ол арқылы адамдар мен заттардың көлемін,
табиғат көркін, ауаны ұтымды бейнелеуге болады. Ол шығарманың әсерлілігін
де арттырады.
Рембрандт – жарық пен көлеңкені пайдаланудың асқан шеберлерінің бірі.
Оның шығармалары кейде асыл тастай жарқылдайтын, кейде түнгі шырағдандай
маздаған жарық пен нұрға толы. Кейде көл-көсір шұғыла адамның бетіне,
қолына түседі де, денесінің қалған бөлігі қаракөлеңкеге сіңіп қалтарыс
қалады.
Итальян суретшісі Микеланджело Меризи да Караваджо жарық пен
көлеңкені атымен басқаша пайдаланған. Ол өз картинасында жарық пен көлеңке
арасындағы кереқарлықты шебер пайдаланған: қара көлеңке фонда айқын бояулы
кескіндер, ал жарқын фонда, керісінше, қаракөлеңкелеу тұлғаларды
бейнелеген.

Живопись өнері
МЫНАНДАЙ бір аңыз бар: Бірде грек суретшісі Зевксис сағағына толып
тұрған жүзім суретін салыпты да, бояулары кепсін деп терассада қалдырыпты.
Сүйтсе құстар суретті шын жүзім екен деп, бірінен соң бірі ұшып кеп шұқи
бастапты.
Бәлкім мұндай оқиға өмірде ешқашан болмаған шығар. Бірақ, бұл аңыз
живопись өнері төңірегіміздегі сол қаз-қалпында айнытпай жеткізе алатынан
хабар бергендей. Қазақ тіліне аударғанда – бейнелеу өнерінің орыс тілінде
живопись (суреттегі нәрсені өмірдегідей қып тірілте бейнелеу) деп
аталады.
Кез-келген бояу арқылы салынатын шығармалар (Акварель, Майлы
бояу, Гуашь, Темпера деген) сурет өнеріне жатады.
Живопись – ең бір ежелгі өнер. Ол көне дәуір мен Қайта өрлеу
дәуірінде де, Ежелгі Египет пен Грецияда да өмір сүрген.
Живопис-ең бір ежелгі өнер. Ол көне дәуір мен Қайта өрлеу дәуірінде де,
Ежелгі Египет пен Грецияда да өмір сүрген .
Живопис шеберлері әр заманда әр түрлі әдіс қолданған. Ол көбіне-көп
қандай тәсіл, қандай бояудың пайдалануына тікелей байланысты. Мәселен,
Қайта өрлеу дәуірінің шеберлері салған суретте қай бояудың қалай жағылғаны,
қыл қаламның кенеп бетіне қалай тигені байқалмайды. Ол үшін олар негізгі
бояу кепкеннен кейін үстіне жұқалап, үстеме түссіз бояу жағатын болған.
Мұндай әдісті лессировка дейді.
Кейін суретшілер қыл қаламның ізін жасырмауды әдетке айналдырды.
Біреу кенепке бояуды қыл қаламның ұшын тиертигызбес қып жұқалап жағады.
Екіншілері бояуды баттитып-баттитып батыл жағады да, өзіне керек реңкті
бірте-бірте сатылап емес, бірден табады. ( Түс деген мақаланы қара).
Мұндай әдіс бейнелеп отырған нәрсенің түрі мен көлемін дәл жеткізуге көп
септік жасайды.
Живопись станоктік және монументтік деп екіге бөлінеді. Суретші
әдетте суретін, мольберт, немесе станок деп аталатын тиянақ тағанға
қондырылып, жақтауға керілген кенепке салады. Мұндай шығармалар (Холст,
Жақтау деген мақалаларды оқы) станоктік живопись деп аталады.
Ал монументтік деген сөздің өзі-ақ бір ересен үлкендіктің мағынасын
береді. Монументтік живопиське үйлердің ішкі немесе сыртқы қабырғаларының
өзіне салынған шығармалар жатады. (Монументтік бейнелеу өнерін оқы).

Жылт
ЕГЕР металдан, шыныдан не жылтыр қыштан жасалған құмыраны стол
үстіне күн түсетіндей жерге қойсаңыз, кенет оның күн жақ бетінің ерекше
жалт-жұлт етіп, күнге шағылысқанын байқар едіңіз. Міне бұл-жылт. Ол ылғи
бұйымдардың ең жарық көп түскен жерінде пайда болады, адамдардың бет-
аузына, үсті-басына түсіп, қырық құбылып ойнақ салады.
Суретте сондай кішкене ғана жарық таңдақ шығармаға нәр бітіріп
ерекше көріктендіреді.
Голланд суретшілерінің натюрмоттарында күнге шағылысып тұрған
ыдыстарды бейнелеуге ерекше құмар келетіндіктері де сондықтан. Көне
картиналарда асыл тастардың, ауыр атлас киімдердің жалт-жұлт сәулесіне көп
ұшыратамыз.
Міне, сіздің назарыңызға голланд суретшісі Ян Ван-Эйктың
картинасының бір бөлігі ұсынылып отыр Қараңызшы, жарқ-жұрқ еткен сәулелер
құбылысы ауыр шамдалдың неден жасалғанын айтқызбай-ақ танытып тұрған жоқ
па!

Қағаз
АДАМДАР қазір біз жазып, сурет салып жүрген қағаз табылғанша
қанщама нәрсенің бетін шимайламады десеңізші.
Ежелгі мысырлықтар мен индустар құрма ағашының жапырағынан жазыпты.
Вавилондықтар мен ассириялықтар қыш тақтайшаларға ұшы біздей істік
таяқшалармен таңбалар салып, артынан отқа өртеп, күйдіріпті.
Ондай қыш тақтайшалар қыш қораптарға салынып сақталыпты. Кейбір
елдердің жазуы таңбалардан емес, суреттерден тұрады. Ондай жазулар күні
кешеге дейін өмір сүріп келген. Мәселенр 1849 жылы АҚШ президенті сондай
суретпен жазылған хат алып, көпке дейін оқытатын кісі таба алмаған. Сүйтсе,
ол үндіс тайпасының қарағайдың қабығын сыдырып, соған жазған арызы екен.
Ніл дария жағасында папирус деген өсімдік өседі. Ол суда өсетін
деген сөзден шыққан. Оның талшықтарын қиып алып желімдеп, нығыздап қатырады
да ондай жеке-жеке парақтарды бір-біріне жалғастырып, одан шыққан ұзынша
бумаға жазу жазылады. Папирус арзанға түседі, сондықтан да әр алуан елдерде
папирус қолжазбалары сақталған аса бай кітапханалар бар.
Ежелгі Пергамда жануарлардың терісін жазу жазуға болатындай қып илеу
меңгеріледі. Ондай тері пергамент деп аталды. Бірақ, пергамент папирусқа
қарағанда қымбатқа түсетін. Шағын ғана кітап жазып шығару үшін ең кемі бір
табын торпақты сойып, терісін алуға тура келетін. Ондай кітаптарды тек аса
дәулетті адамдар ғана сатып ала алатын.
Алғаш рет қағаз жасаудың қайдан шыққаны әлі күнге дейін даулы, бірақ,
оны біздің дәуіріміздің ІІ ғасырында қытайлар.
Суреткерлер өз шығармаларын діни сюжеттерге құрғанмен, ондағы
бейнеленіп отырған көрініс өмірдің өз шындығына көбірек ұқсап тұратын еді.
Ол дәуірде Италияда талай-талай тамаша суретшілер өмір сүрді, бірақ
солардың арасында ең ұлы, ең данышпан үшеуінің атын кімде-кім білуге
тиісті. Олар – Леонардо да Винчи, Рафаэль Санти және Микеланджело
Буонарроти.
Рафаэльдің атақты Сикстин аруын күллі дүние біледі. Мынау – сол
шығарманың бір бөлігі ғана.
Осынау уыздай жас әйелдің жүзіне бір қарасаң болды, ол мөлдіреп
өмірбақи көз алдыңда қалады. Аяулы ару әлпештеген бөбегін бауырына қысып,
аялай көтеріп тұр. Сол бір қимылында қаншама жылылық, мейір, ықылас жатыр
десеңші. Діни сюжеттерден белгілі көрініс әр бір жер басып жүрген пендеге
бірдей түсінікті, бірдей ыстық аналық махаббат пен мейірімнің асқақ
жырындай естіледі.
Ару әйел баласы үшін әлденеден қам жегендей, мұңая қарап тұр. Оның
іштегі күйзеліске, сезім арпалысына толы нәркес жанары мен ойлы жүзінен көз
айыра алмайсың.
Қайта өрлеу дәуірінің ең бір ұлы шебері мүсінші, суретші және
сәулетші Микеланджело еді. 1504 жылы оның туған қаласы Флоренциядағы
алаңға азаттық жолындағы күрескер бейнесі ретінде кескінделген Давид
статуясы орнатылды. Оған алып Голиафпен алысып, өз елін езгіден құтқарып
қалған бақташы Давид жайлы діни аңыз негіз болды. Микеланджело Давидтің
қабағынан қар жауып, тәуекелге бел буып, қолына белдіктің тұйығын қыса
ұстап, қарсыласымен айқасар кезінде қасқая күтіп тұрған сәтін бейнелеген.
Оның жалаңаш денесі ежелгі грек мүсіншілері ерекше сүйіспеншілікпен
бейнеленген ержүрек атлеттердің тұлғасын еске салады. Бірақ Микеланджелоның
Давидында ежелгі мүсіншілердің назарына іліге бермеген соны бір қасиет
бар. Ол – кейіпкердің жан дүниесіндегі алай-түлей сезім дауылы. Ол ежелгі
заман қаһармандарындай емес, өз сезімін жасырмайды. Жүзінде ыза, ашу, кек
тұр.
Қайта өрлеу дәуірінен бері бес ғасыр өтсе де, ол тұстағы шеберлердің
шығармасы бізді осы күні де қатты тебірентеді.
1962 жылы декабрьдің аяғында үлкен теңіз лайнері баяу жылжып Нью-Йорк
гаваніне келіп кірді. Қарсы алушылардың көптігінен жер қайысады. Сақшылар
қоршаған жүкшілер құлыпталған үлкен қорапты баспалдақпен алып түсті,
машинаға тиеді. Жан-жақтан мотоциклшілер қоршаған әлгі қорап Метрополитен
өнер музейіндегі арнайы залға әкеліп қойылды. Сол арада қораптың қақпағы
ашылып еді, ар жағынан наздана күлімдеген ару әйелдің ай дидары жарқ ете
қалды.
Париждің атақты музейі – Луврдағы Мона Лиза Джоконданың портреті
Америкаға осылай әкелінген-ді. Данышпан суретші Леонардо да Винчидің
қаламынан шыққан әйгілі шығарма адамдарды бәз-баяғысынша таңқалдырып,
қуанышқа бөлейді. Адамзаттың бүгінгі әулеті ежелгі ұлы шеберлердің
шығмармаларын ерекше риза сезіммен, көздің қарашығындай қастерлеп бағуда.

Қарындаш
ТАС ДӘУІРІНІҢ адамы үңгірдің ортасында жанып жатқан оттың шет жағында
сөнген шала көмірді ала сап, тас қабырғаны алғаш рет сызып көрген күнді
қарындаштың жарыққа келген күні деп есептеуге әбден болады.
Ежелгі дүниеде, мәселен Ассирия мен Вавилонда сыз саз тақташаларға
үшкір таяқшалармен жазып, артынан оларды кептіреді екен. Ал римдіктер ағаш
тақташалардың сыртына балауыз жағып, оған стилус деп аталатын арнаулы
таяқшалармен жазған көрінеді.
Қағаз жасау игілігінен бастап әлгіндей таяқшалардың дәурені өтті.
Енді жазудың басқа бір әдісі керек болды.
Сүйтіп, XIIIғасырда метелл қарындаш пайда болды. Қазіргі рейсфедер
сияқты металл түтікшеге қорғасын, күміс тіпті алтын сымдардың кішкентай
үзігі салынатын.
Бірақ, ондай қарындаштар удай қымбаттығымен қоса, қағаз бетіне өте
нашар жұғатын; олардан қалған таңбаны ажыратып алудың өзі қиын-ды.
XVI ғасырда Англияның Кемберленд графтығында графит қоры табылды.
Сүйтсе, бұл минералдар жасалған таяқшалар қағаз бетіне сондай әсем,
әрі анық сызықтар сыза алады екен. Бірақ, адамдар ол графитті ағаш
түтікшелермен қаптап, қазіргі қарындашты жасауды үйренгенше де біраз заман
өтті.
Осы замандағы қарындашты XVIII ғасырдың аяғында француз оқымыстысы
Н.Конте ойлап тапты.
Қарындаштар қатты, жұмсақ боп екіге бөлінеді. Қатты қарындаштар
сызуға пайдаланылады. Олардың сыртынан Т, 2Т, 3Т деген жазуларды көруге
болады. Т орыстың твердый (қатты) деген сөзін білдіреді, ал, 2,3 деген
цифрлар қарындаштың қаншалықты қатты екенін білдіреді. Мәселен 2Т деген
қарындаш жәй Т-дан қаттырақ, ал –3Т әлгі екеуінен де қатты.
Сурет салуға жұмсақ қарындаш қолайлы. Олардың сыртына орыстың
мянгкий (жұмсақ) деген сөзін білдіретін М әріпі жазылады. М әрпінің
қасындағы цифр неғұрлым көп болған сайын, қарындаш та солғұрлым жұмсақ
болады.
Суретшілер италия қарындашы деген арнаулы қарындашты пайдаланады. Ол
жай қарындаштардан гөрі жуан жұғады, қағаз бетіне жұмсақ қара сызықтар
салады.

Қашап, ойып салынатын суреттер
АҒАШТАН, сүйектен, тастан ойып адамның, жан-жануарлардың,
өсімдіктердің бейнесін, ою-өрнектерді салуға болады.
Оған қашау, тесеу, шапқы секілді аспаптар пайдаланылады.
Бір кезде Русьте елді мекендерді жан-жақтан ормандар қоршап тұратын.
Сондықтан ағаш орыстардың қол өнерінде өте-мөте көп қолданылады. Орыс
шаруаларының арасынан шыққан ағаш шеберлерінің тамаша туындылары ежелден
мәлім.
Ертеден-ақ үйлер ағаш түбірінен балтамен шауып жасалған ертегінің
тұлпарларымен әшекейленетін. Өйткені, ол кезде жұрт ат бақыт әкелетін жақсы
нышан деп сынайтын. Ол замандағы үйлердің терезелердің жақтауы ағаштан ойып
жасалған гүлдердің, шөптердің, жан-жануарлардың бейнелері мен
безендірілетін. Бұрынғы Нижегород губерниясындағы терезе қақпақтары жүзім
шұқып тұрған құстардың суреттерімен нақышталатын.
Халық шеберлері керуерттің басын, орындықтардың арқалығын, жиын-тойда
киетін киімдері салулы сандықтарының қақпағын не бір тамаша ою-өрнектермен
көркемдейтін.
Әжейлер мен атайларға ұқсатып салынған не бір күлкілі құс ұялары
сақталыпты. Мәселен, жағын орамалмен таңып, үстіне сарафан мен фартук, бес
түймелі кофта киген әжейге ұқсатып жасалған қара торғай күркесі қандай
күлкілі, қандай әсем! Әжейдің аңқая ашылған аузы – құстың өз ұясына ұшып
кіріп, ұшып шығатын есігінің, ал істік мұрны қалақшаның орнына
пайдаланылады.
Ертедегі той-томалақтарда дастарқанға міндетті түрде тәтті күлшелер
қойылатын. Олар бетінде әсем өрнектер салынған ағаш тақталарда пісірілетін.
Сонда тақтадағы өрнек күлшенің бетіне ауыр түсетін. Ондай күлшелер кейде
аңдар мен құстарды, ертегінің шаһарларын, шауып бара жатқан аттарды
бейнелейтін. Әлгіндей күлшелерді бүгінде ешкім пісірмейді. Бірақ оларды
пісіретін арнайы тақталардың кейбіреуі ел арасында әлі күнге дейін
сақталыпты.
Біздің шеберлеріміз мұндай сәнді бұйымдарды тек ағаштан ғана ойып
істемеген. Солтүстікте, әсіресе Чукоткада, шеберлер морж бен мамонт
сүйегінен ойып, не керемет бұйымдар жасайды. Ал, Оралда тастан ойып
бұйымдар жасау кең етек жайған. Ежелгі орыс шіркеулерінде не бір әсем ою-
өрнектер бар. Әсіресе, Владимердегі XII ғасырдың аяғында салынған Дмитриев
соборының әшекейлері сондай тамаша! Барлық қабырға еденнен бөбеге дейін
ағаштан ойған ою-өрнектермен көмкерілген. Олардың арасындағы бағзы
аңыздардың түсе қалғандай не бір ғажап аңдар да, құстар да, періштелер де
жүр.
Мұндай өнер түрі сәнді бұйымдар жасау өнеріне жатады.

Қыл қалам
СУРЕТШІЛЕР пайдаланатын қыл қалам әр түрлі болады. Акварель бояулар
үшін ақ тиін, күзен секілді ұсақ хайуанаттардың құйрық қылы пайдаланылады.
Өйткені, акварельге қажет қыл қалам әрі жұмыр, әрі тығыз болуға тиісті.
Майлы болуға ақ түсті тікенек қылтанақтар пайдаланылады. Олар жұмыр емес,
қалақ тәрізді жалпақ келгені ләзім. Үлкен қыл қаламмен бояу тұтас жазылатын
үлкен таңдақтарды, кішкене қыл қалам шығарманың майда детальдерін бояйды.
Қыл қаламның сыртына: 1, 2, 3, 4, одан да көп цифрлар салынады. Цифр
неғұрлым үлкен болған сайын қыл қалам да соғұрлым үлкен болады.
Сіз әйгілі суретші Ци Бай Шидің суретін көріп отырсыз. Ол өзінің ұзақ
ғұмырында он мыңнан астам шығарма тудырған.
Ол өз бала жастан көріп келе жатқан құстарды, ағаштарды, балықтарды,
жемістер мен гүлдерді бейнеленген. Ол әр нәрсені әр басқан қыл қаламмен
салған.

Линогравюра
ҚАЗІР сендер көріп отырған сурет тек ақ және қара бояудан ғана
тұрады. Бұл – гравюра. Бірақ ол ағаштан емес, линолеумнен ойылып
көшірілген.
Ол былай жасалады.
Суретші бейнелемек көрінісін линолеумге салады. Ол үшін линолеум
алдын-ала жуып тазартылып, сүртіп құрғатылған болуға тиісті. Сурет әбден
дайын болған кезде, мына суретте көрсетілген штрихели деп аталатын қашаумен
қияды.
Ағаштағыдай, линолеумге де кейін қарамен боялатын жерлерге тимейді де,
ақпен боялатын жерлердің бір қабатын әбден қырнап, алып тастайды.
Сурет әбден ойылып шыққанан кейін типография бояуы жағылып, үстінен
қағаз төсеп, линография тақтасына апарып тезге салады.
И.Голицынның Балконда атты линогравюрасында таңғы шыңылтыр ауада
түнде жауған ақша қар көздің жауын ап жарқырап жатыр. Қыстың аязды күнінің
жым-жырт тыныштығын айтпай-ақ сезіп тұрғандайсың. Өне бойын қырау басып
мүлгіп тұрған ағаштар соны білдіргендей.
Зер салып қарасаңдар қара фонда – ақ, ақ фонда – қара бірде қалың,
бірде жұқалап тартылған сызықшаларды байқайсыңдар. Сол сызықшаларды сан
түрлі құбылту арқылы гравер суретші матаның қыртысы, терезенің жылтыры,
қардың майдалығы сияқты өзі бейнелеп отырған нәрселердің қай-қай сипатын
айнытпай жеткізеді.

Литография
МІНЕ, біз суретші Е.Чарушин салған хайуандармен тағы кездестік. Бұл
жолғы таныстарымыз – көңілсіз үкі мен көңілді ақ тиіндер.
Суретші ақ тиіндердің майда түгі үкінің ұйпа-тұйпа қауырсындарын
қалай айнытпай салған десең.
Бұл да – гравюра литография тасы деп аталатын арнаулы әк тасқа
салынады. Ол үшін әуелі әлгіндей тастың беті мұқият тегістеледі, сосын оған
қою жұғатын литография қарындашымен не тушьпен сурет салынады. Одан кейін
әлгі сурет сүртіліп кетпейтіндей қып, арнайы ертіндімен шайылып өңделеді.
Литографияның ағаш гравюра мен линогравюрадан ең басты айырмасыоның
беті қашалмайды, тегіс күйінде қалады.
Сурет әбден дайын болған кезінде, оның бетіне қағаз төселеді де,
тезге сап жанышталады.
Егер суретші шығармасын тасқа өзі салған болса, ондай эстамп
автолитография деп аталады.
Қазір автолитография техникасы кеңінен тараған. Өйткені мұндай
әдіспен алынған гравюра соншалықты тартымды келеді.

Лубок
ЕРТЕ-ЕРТЕДЕ, темір жол да, автомобиль де жоқ кезде, Русьтің айдау
қара жолдарында бір селодан екінші селога ілбеп келе жатқан офенилер –
тасушылар кездесетін. Оларды жұрт ағаштардың кепкен өзегінен жасалған
қорапшаларға сап, әр алуан бұйымдар, лубоктан жасалған әдемі суреттер тасып
жүретіндіктен корабейниктер (қорап көтергендер) деп те атайды. Луб – ағаш
өзегінің ішкі жағы.
Мұндай суреттер Россияда алғаш рет XVIIғасырда тарады. Беймәлім
суретшілер оларды тақтайшаларға ойып, қағазға көшіріп, қолдан бояйтын. Осы
бір әрі ойлы, әрі көңілді шығармалар шаруалар лашықтарының ең басты ажары
болып табылады.
Әуелі ондай туындалар библия аңыздарын, халық мысалдары мен жырларын
бейнелейді. Кейін XVIIIғасырда халық тұрмысын, шаруалардың ауыр еңбегін
көрсететін шығармалар туа бастады. Ара-тұра ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.