Бидай дақылы жайлы

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

І Кіріспе

ІІ Бидай дақылының өсіру технологиясы

ІІІ Бидай дақылына зиян келтіретін зиянкестер

3. 1 Бидай трипсі

3. 2 Дәннің сұр көбелегі

3. 3 Астықтың жолақ бүргесі

3. 4 Астықтың барылдақ қоңызы

IV Қорытынды

V Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе:

Бидай біздің заманымызға дейінгі 6000-5000 жылдары Ежелгі Грекияда өсіріле бастаған. Адамдар бидайды тек тағам ретінде ғана емес, сонымен қатар емдік қасиеттері үшін де ерте заманнан бағалаған. Сұрпына қарай бидайдың құрамындағы крахмал мен көмірсулардың мөлшері 50-70%-ға дейін, ақуыздар 10%-дан 20%-ға дейін жетеді. Сондай-ақ, өсімдік майлары, дәрумендер (В1, В2, В6, С, Е, РР), минералдар (калий, кальций, магний, фосфор т. б), өзектер, пектинді заттар, сонымен қатар белсенді ферменттер бар. Бидай - негізгі азық-түліктік дақыл. Оның дәні, кебегі, сабаны құнарлы мал азығы, құрама жем өнеркәсібінің шикізаты. Бидайдан ұн, ұнтақ жармасын, «тритикале» және «булгур» жармасын жасайды. Ұнтақ жармасы - өзімізге белгілі «манная крупа». «Тритикале» - будандастырылған бидай мен қарабидайдан жасалған жарма. Ұннан нан, макарон, кондитерлік тағамдар өндіріледі. Кебектің қайнатпасы теріні жұмсартады. Бидайдың масағы флористикада гүл шоғырлары мен композицияларын безендіру үшін қолданылады. Жаздық бидай - астық тұқымдасына жататын аса маңызды дәнді дақыл. Қазақстанда 6 түрі (Еділ бидайы, Польша бидайы, көже бидай, жұмсақ бидай, қатты бидай, көбен бидай) өседі, жабайы түрлері сирек кездеседі.

Жаздық бидайды өсіру технологиясы

Жаздық бидайдан мол өнім алу үшін олардың тұқымы ылғалы аз, қуаң аймақтардағы ауыспалы егістен кейін, немесе таза сүдігерге (парға) егілгені жөн. Бұл әдісті қолданғанда бір жыл бидай, келесі жылы бір не көпжылдық шөп егіледі. Қыста қар тоқтату тиімді. Қазақстанның оңтүстігіндегі суармалы аудандарда күздік бидайды себу алдында топыраққа азот тыңайтқышы беріліп, өңделеді. Өнімді жинау тәсілі бидайдың биіктігі мен өсу жиілігіне, арам шөптердің түрлері мен олардың аз-көптігіне, сабақтың көлбеп жатып қалуына байланысты. Арам шөптері аз, жатып қалмаған, біркелкі пісіп жетілген астықты тікелей комбайнмен шауып бастырады. Ал арам шөбі көп, біркелкі пісіп жетілмей, жатып қалған бидайды әуелі шауып дестеге түсіреді, содан кейін комбайнмен жинап бастырады. Қазақстанда бидайдың 29 сорты аудандастырылған. Дәнді-дақылдардың ішіндегі ең басты және ең көп өндірілетін дақыл. Биіктігі 40 - 130 см, тамыр жүйесі - шашақты, тарамданған. Сабағы қуыс, жұмыр, жапырағы таспа тәрізді, сағағы сабағын орай орналасқан. Гүл шоғыры - күрделі масақ, оның қынабында 2 масақша қабыршағынан тұратын масақтар орналасқан, ал олардың аралығында 3 - 5 гүлдері болады. Масақтың пішіні ұршық тәрізді, түсі ақ, қызғылт, кейде қара, ішінде қылтанағы болады. Тұқымы - ұзына бойына тартылған сызаты бар, беті жылтыр дән. Масақ қылтығына, түсі мен масақша қабыршағының түк басуына, қылтықтары мен дәндерінің түсіне, т. б. байланысты бидайдың түрлері түршелерге бөлінеді, ал әрбір түрше сорттардан тұрады. Қазақстанда негізінен жұмсақ және қатты бидай өсіріледі.

$C:\Users\дом\Documents\images.jpg$

Дәннің сұр көбелегі - ApameaancepsSchift.

Дәннің сұр көбелегі - ApameaancepsSchift. (Noctuidae - түн көбелектертұқымдасы , Lepidoptera - қабыршақ қанаттылар отряды ) Көбелектерінің алғы қанаттарының түсі қоңыр реңді аралас сұр не болмаса кұңгірт сұр, ал артқы қанаттары сұр немесе ақшыл сұр болады. Жоғары жастағы жұлдызқұрттар құңгірт сұр, арқа жағынан бойлай жолақтар орналасады. Дене ұзындығы 25-35 мм. Жұлдызқұрттар топырақта қыстайды. Көктемде олар қуыршақтанады. Жазда маусым айының ортасына қарай көбелекке айналады және олардың ұшуы байқалады. Жұмыртқаларын масақшыларындағы гүлді қабыршақтарының астына салады. Дәннің сұр көбелектің өсімталдығы өте жоғары, қолайлы жағдайлар болғанда 2000-3000 дейін жұмыртқа салады. Жылына 1 ұрпақ беріп дамиды. Жұлдызқұрттар бидайды, қара бидайды, кейде арпаны зақымдайды. Төменгі жастағы жұлдызқұрттар дәннің ішінде қоректеніп, қабығын ғана қалдырады. Төрт жастан бастап олар ашық қоректенеді. Ашық қоректену барысында дәндерді сыртынан кеміріп тастайды. өнім жинағаннан кейін топыраққа түскен дәндермен қоректенеді. Бидайды қайталама себу және ұсынылған оңтайлы мерзімінен ерте себу, жылы қыс және тіршілік кезеңінде ылғалды ауа-райы дәннің сұр қөбелегінің көбеюіне қолайлы жағдай туғызады.

Астық қоңыздары: кресті - AnisopliaagricolaPoda., кузька - A. austriacaHbst., красун - A. segetumZoubkovi Kryn. (Scarabaeidea - тақтамұрттылар тұқымдасы, Coleoptera - қоңыздар отряды) . Кузька қоңызының қанаттары қызыл-күңгірт, кеудеге қарай төрт бұрышты дақ болады. Дене ұзындығы 12-15 мм. Кресті қоңызда ашық сары, жирен, крест немесе якорь тәріздес суреттері бар. Дене ұзындығы 11-13 мм. Красун қоңыздың үстіңгі қанаттары қоңыр сары түсті, бүйір жақтарында қылшықтар орналасады. Дене ұзындығы 11-13 мм. Барлық қоңыздардың баланқұрттары С тәрізді, қалың етті, үш жұп аяқтары бар, ұзындығы 35 мм.

Кузька мен кресті қоңыздар 2 жылда 1 ұрпақ беріп дамиды. Дернәсілдердің даму ұзақтығы 22 ай. Красун қоңызының дернәсілдері 10 айда дамиды. Дернәсілдер даму барысында 3 жастан өтеді, олар топырақта қыстайды. Жаздың басында топырақта 8-12 см тереңдікте қуыршаққа айналады. Қоңыздар 50 шамасындай жұмыртқаларын бірнеше рет салады.

Қоңыздар алғашқы уақытта күздік бидайды, кейін жаздық астықтарды, жатаған бидайықты зақымдайды. Олар бидайдың, арпаның, қара бидайдың жұмсақ, өнбеген дәндерімен қоректенеді. Масаққа көтерілгенде қоңыздар артқы аяқтарымен қатты дәнді ұшырып түсіреді.

Күресу шаралары . Астық дақылдарды қайта-қайта өндіруден олардың саны қөбейеді. Бидайдан кейін отамалы дақылдарды орналастыру керек. Отамалы дақылдардың қатар аралықтарын өңдеу, тыңайтқыш еңгізу, үстемелеп қоректендіру дернәсілдердің санын азайтады. Ерте сыдыра жырту кеш сыдыра жыртуға қарағанда тиімдірек (себебі дернәсілдер топырақтың төменгі қабатына көшіп үлгермейді) . Тексеру нәтижесінде гүлдену-дән қалыптасу кезеңінің басында 1 шаршы метрде қоңыздар саны 3 данадан астам болса, егістіктерді инсектицидпен өңдеу керек («Тізім . . . » бойынша) .

Астықтың жолақ бүргесі - .

Астықтың жолақ бүргесі - . (Coleoptera - қатты қанаттылар отряды, Chrysomelidae - жапырақ жемірлері тұқымдасы) . Ұсақ қоңыздар, дене ұзындығы 2 мм-дей, қара түсті, үстіңгі қанаттарында сары созылмалы жолақтар бар, артқы аяғы секіргіш. Дәрнәсілдері ақшыл-сұр, кеуде және анальдық қақпандары ақ, ұзындығы 4-5 мм. Ересек бүргелер жердің үстіңгі бетіндегі топырақ астында ағаш шоқтарында, межелерде, сайларда қыстайды. Топырақ жылысымен кодрен жапырақтары, күздік дақылдар және жабайы астық тұқымдастарымен қоректенеді. Жаздық бидайдың, арпаның, күздік қара бидайдың өскіндері шыға бастағаннан бастап, егістік жерлерге жаппай тарайды. Әсіресе мамыр айының І-ІІ онкүндігінде астық дақылдарының өскіндерінде қыстап шыққан қоңыздар көп болады. Қоңыздар жапырақ паренхимасымен кеміріп қоректенеді, осының нәтижесінде ол жапырақ кеуіп қалады. Зақымдар үшінші жапырақ пайда болғанға дейін өте қауіпті. Құрғақ ыстық ауа райы жағдайында зиянкестік күшейеді. Жапырақ беті 25-30%-тен артық зақымданса, өнім шығыны елеулі болады. Жылына 1 ұрпақ беріп дамиды. Солтүстік Қазақстан жағдайында жаппай жұмыртқа салу маусымның басында басталады. Жұмыртқаларын топырақтың үстіңгі қабатына салады. 2 жетіден кейін дернәсілдер пайда бола бастайды, олар топырақ арасындағы астық тұқымдастардың тамырларымен қоректенеді, бірақ айтарлықтай зақым келтірмейді. Топырақ астында қуыршақтанады. Жаңа ұрпақ қоңыздары маусымда пайда болады.

Сүлікше қоңыздар - қызылкеуделі - Oulema melanopus L., көк - Lema lichensis Voet . (Coleoptera - қатты қанаттылар отряды, Chrуsomelidae - жапырақ жемірлері тұқымдасы) . Біріншісі - түсі жасылдау көк қоңыз, алдыңғы арқасы мен аяқтары сарғылт-қызыл, жоғарғы қанаттарында параллелді орналасқан нүктелер болады. Дене ұзындығы - 4 - 4, 8 мм. Екіншісі - алдыңғы арқасы кеуденің басқа бөліктерінен айырмашылығы жоқ, дене ұзындығы - 3-4 мм. Дәрнәсілдің құрсақ жақ бөлігі көтеріңкі, қара қоңыр шырышпен қапталған, үш жұп кеуде аяқтары бар. Дәрнәсілдің дене ұзындығы 5мм-ге дейін болады. Жылына бір ұрпақ береді. Қоңыздар топырақта немесе өсімдік қалдықтарында қыстайды. Өсіп-өну және көбею үшін көктемгі-жазғы мерзімдегі ылғалды және жылы ауа райы өте қолайлы. Аналықтары жұмыртқаларын жапыраққа 3-7 данадан тізбектеп салады, барлығы 200 жұмыртқа. Дәрнәсілдер 12-14 күннен кейін пайда болады. Олар 3 жас өтіп дамиды. Қуыршақтану топырақтың жоғарғы қабатында өтеді. Дәрнәсілдер сұлыға, арпаға, қатты бидайға едәуір зиян келтіреді. Жапырақ жұмсағымен қоректенеді, жапырақ талшықтары мен эпидермиске көп тимейді. Қоңыздар жапырақтарды саңылау және ұзынша келген ақ жолақтар жасап зақымдайды. Зақымданған жапырақтар сарғайып қалады, ассимиляция барысы төмендейді.

Астықтың барылдақ қоңызы - Zabrus tenebrioides Goere

Астықтың барылдақ қоңызы - Zabrus tenebrioides Goere. (Coleoptera - қатты қанаттылар отряды, Carabidae - барылдақ қоңыздар тұқымдасы) . Ересек қоңыздар шымқай қара түсті, үстіңгі қанаттарында нүктелі терең әжімдер болады, дене ұзындығы 14-16 мм. Дәрнәсілдердің дене ұзындығы 28 мм жетеді, бас бөлімі және көкірек бунақтары қара-қоңыр немесе қара түсті, кеуде түсі ақшыл, ақ сары немесе сұрша-жасыл болуы мүмкін. Дәрнәсілдер топырақта қыстайды. Қуыршақтану топырақтың үстіңгі қабатында өтеді. Ересек қоңыздар күздік бидайдың дән толысу кезеңінде пайда болады. Ыстық және құрғақ ауа райы әсерінен қоңыздардың өсіп-өнуінде бір айға жуық созылатын үзіліс туады. Тамыз айында қоңыздар жұмыртқаларын топыраққа топтап 10-15 данадан салады, барлығы 100 жұмыртқа. Жаңадан шыққан дәрнәсілдер суық күзге дейін қоректенеді. Қоңыздар мен дәрнәсілдер зиянкесті, бірақ негізінен дәрнәсілдер қатты зиян келтіреді, өскіндер мен жас өсімдіктерді құртып тастайды. Түнде қоректенеді. Ересек қоңыздар дәнді, масақ қабыршықтарын жеп қояды. Дәрнәсілдер өскіннің жапырағын жеп, оларды топырақтың жоғарғы қабатына тасиды. Зақымданған жапырақтар түте-түтесі шығып, түйір-түйір шайнап тастаған талшыққа ұқсайды. Дәрнәсілдердің зақымдануынан егіннің көгі сиреп қалады. Барылдақ қоңыз астық дақылдарының көптеген түрлерімен қоректенеді, әсіресе күздік бидайды көбірек зақымдайды. Жылына бір ұрпақ береді.

Бидай трипсі-

Бидай трипсі- . ( Phloethripidae- тұқымдасы, Tubulifera - түтікше құйрықтылар отряд тармағы, Thysanoptera - шашақ канаттылар отряды) . Ересек трипстердің денесі күңгірт қоңыр қара, ұзындығы 1, 5-2 мм, түссіз шашақты қанаттары бар. Дернәсілдері ашық қызыл, ұзындығы 2 мм-ге дейін. Жылда 1 ұрпақ беріп дамиды. Дернєсілдері топырақтың үстіңгі қабатында, аңыздарда қыстайды. Ересек трипстер мамыр - маусымда ұшып шығады. Жаздық бидайдың түтіктену кезеңің аяғында - масақтану кезеңінің басында олардың саны әдєуір көбейеді. Ұ¦рғашы жұмыртқаларын бір-бірлеп немесе топтап 3-5 данадан масақшалардың қабыршақтарына және масақ өзегіне салады. Жалпы ұрғашы 20-25 жұмыртқа салады. 6-8 күннен кейін дернєсілдер пайда болады. Трипстердің көбеюіне жылы құрғақ ауа райы қолайлы болады. Дәннің ылғалдылығы 40% - дан аз болса, трипстер қоректенуін тоқтатып, қыстайтын жерлеріне кетеді. Трипс күздік және жаздық бидайларды, қара бидайды зақымдайды. Ересектері де дернєсілдері де зиян келтіреді. Ересек трипсілер сабақта, масақшаларының

қабыршақтарында және жапырақтың қынабында шырынын сорып қоректенеді. Масақшалары өсуін тоқтатады. Дернєсілдері дәнмен қоректенеді. Олардың әсерінен дән деформацияланады, солып салмағы азаяды, тұқымдық сапасы төмендейді.

Күресу шаралары

Күзгі және көктемгі зерттеу көрсеткіші бойынша қажетті шешімдер қабылданады. Жұлдызқұрттардың қыстап шыққан санын 8-16 үлгілі алаңдарда (әр үлгі 0, 25м ² ) топырақ тереңдігі 15 см дейін қазып, тығыздығын анықтайды. Тексеруде тіршілік қабілетін сақтаған 2-3 жұлдызқұрттар/м ² табылса, топырақты өңдеу қажет. Культиватор не болмаса тегершік құралдармен 6-8 см тереңдікке өңдейді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.