Асбұршақты өсіру

Кіріспе
1. Негізгі бөлім
1.1. Асбұршақты өсіру технологиясы
1.2. Үрме бұршақ қоңызы
1.3. Қызылша қандаласы
1.4. Картоптың сабақ нематодасы
1.5. Қырыққабат қоңыр көбелегі
1.6. Асбұршақ зиянкестеріне қарсы күрес шаралары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Асбұршақ – бұршақтар тұқымдасына жататын бір жылдық немесе көп жылдық өсімдіктер. Шыққан жері – Ауғанстан, Эфиопия, Үндістан. Асбұршақ көкөніс дақыл ретінде 18 ғ-дан кеңінен белгілі. Қазір дүние жүзінде 6 – 7 түрі бар. Қазақстанда егістік және далалық Асбұршақ өсіріледі. Асбұршақ суыққа төзімді, сабағы шөптесін, төрт қырлы, жайылмалы немесе тік бұтақты болып келеді, биікт. 15 – 250 см. Жапырағы күрделі, қос тілімді. Тамыр жүйесі – тік шашақты. Өздігінен тозаңданады, гүлдері ақ немесе күлгін түсті, жапырақ қолтықшасында орналасады. Тұқымы ірі, өнгіштігін 5 – 6 жылға дейін сақтайды. Жемісі – бұршақ. Жемісінің құрамында 20% құрғақ зат (белок, клетчатка, көмір қышқылы, күл, т.б.) бар. Сондай-ақ В1, В2, Р, С, витаминдері, фоли қышқылы, биотин және токоферол да кездеседі. Жемісі көктей, өңделген (консервіленген, мұздатылған) түрде пайдаланылады. Қазақстанның Жамбыл облысы, Қызылорда, Қостанай, Атыра облыстарында Асбұршақтың аудандастырылған сорттары (Қарағанды-1053, Өзбектік-71, мал азықтық-24, т.б.) өсіріледі.
Асбұршақ – Қазақстанда өсетін негізгі дәнді бұршақ дақылы, оның көлемі 130 мың.га. Ол бағалы азық-түліктілік және малшаруашылығы үшін жоғары ақуызды мал азығы болып есептелінеді. Асбұршақ азық-түліктік бағдарламада жарма есебінде кеңінен танымалы және одан ұн жасау үшін де пайдаланады. Асбұршақтың ұнын, бидай және күздік қара бидай ұндерының қоректіліктігін жоғарылату және дәмділігін жақсарту үшін 10% көлемінде қосып отырады. Асбұршақтың дәні ақуызға бай (26-30%, крахмалдың көлемі 48%, көптеген минералдық тұздар, витаминдер) бар. Асбұршақтың мал азықтылық маңызы зор. Оның дәні жақсы құрама жем. Асбұршақ жемін басқа жемшөптермен араластырғанда, олардың қоректіліктерін өте жақсартады. Асбұршақтың көк балаусасын жүгеріге, күнбағысқа қосқанда дайындалған сүрлемнің қоректілігі артады. Асбұршақ пәлегі және шөбі мал азықтылық сапасы бойынша бидайық және беде дақылдарының шөптерінен кем емес, ал көк балаусасы және шөптерінің өнімділіктері далалық шөптердің өнімдерінен көп есе артық болады. Жайлы жағдайларда асбұршақ дақылы өзінің өсу-даму кезеңінде топырақта, 1 га жерде 40-50 кг азотты жинай алады, сондықтан ол жақсы алғыегіс болып саналанады. Бұл дақыл ылғалдылығы жеткілікті аудандарда – республикамыздың солтүстік және шығыс облыстарында келешегі бар дақыл есебінде қолданыланады.

1.Сельскохозяйственная энтомология / Под ред. А.А. Мигулина.- М.: Колос, 1983, 416с.
2.Практикум по сельскохозяйственной энтомологии /Под ред.Н.В. Бондаренко.-Л.: Колос, 1976.
3.Тілменбаев Ә.Т., Жармұхамедова Г.Э. Энтомология. Алматы, Кайнар, 1994,336 б.
4.Справочник по защите растений / Под ред. академиков НАН РК Сагитова А.О., Исмухамбетова Ж.Д. Алматы, 2004, 320с.
5.Осмоловский Г.Е., Бондаренко Н.В. Энтомология. -Л., «Колос», 1980, 360с.
6.Защита зерновых культур от вредителей, болезней и сорняков /Под ред. Т.Н.Нурмуратова. - Алма-Ата, 1986.