Бюджет балансы. Бюджет тапшылығы

Жоспар
Кіріспе

1 Бюджет балансы. Бюджет тапшылығы
2 Бюджеттік рәсім
3 Мемлекет кірістерінің мәні
4 Мемлекет кірістерінің сыныптамасы

Әр бюджетте оның кіріс және шығыс бөлігін тендестірген, яғни баланстандырған дұрыс. Баланс — бұл тепетеңдік, бюджетті жасаған кезде негізгі мәселе мемлекеттің акшалай түсімдері мен шығыстарының осындай жай-күйіне жету болып табылады. Кірістердің шығыстардан, яғни бюджетке түсетін түсімдердің жалпы сомасының шығыстардың және қайтарымды негізде бөлінетін кірістердің ауқымынан асып түсуі бюджет артығын — профищитті құрайды. Ол мемлекеттік борышты өтеуге бағытталады немесе бюджеттік қаражаттардың (республикалық және жергілікті бюджеттегі) бос қалдығын құрайды мүмкін. Аяқталған бюджет жылы бойынша бюджет кезеңінің аяғында қалыптасқан бюджеттік қаражаттардың бос қалдықтары үкімет пен жергілікті атқарушы органдардың арнайы шоттарына есептеледі және кассаның айналымдағы нақты ақшасының есіміне және биліктің тиісті органының мемлекеттік борышын жауғта пайдаланылады. Мұндай қажеттік болмаған жағдайда бұл каражаттарды пайдалану туралы шешімдерді тиісті әкімшіліктер қабылдайды. Шығыстардың кірістерден (шығыстар мен бюджеттен кайтарымды негізде бөлінген кредиттер ауқымының бюджетке түсетін түсімдердің жалпы сомасынан) асып тусуі мемлекеттік бюджеттің тапшылығын тудырады. Тапшылықтың едәуір әрі тұрақты болуы қаржының дағдарыстық жай-күйін сипаттайды.

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 19 бет
Таңдаулыға:

Бюджет балансы. Бюджет тапшылығы
Әр бюджетте оның кіріс және шығыс бөлігін тендестірген, яғни
баланстандырған дұрыс. Баланс — бұл тепетеңдік, бюджетті жасаған кезде
негізгі мәселе мемлекеттің акшалай түсімдері мен шығыстарының осындай жай-
күйіне жету болып табылады. Кірістердің шығыстардан, яғни бюджетке түсетін
түсімдердің жалпы сомасының шығыстардың және қайтарымды негізде бөлінетін
кірістердің ауқымынан асып түсуі бюджет артығын — профищитті құрайды. Ол
мемлекеттік борышты өтеуге бағытталады немесе бюджеттік қаражаттардың
(республикалық және жергілікті бюджеттегі) бос қалдығын құрайды мүмкін.
Аяқталған бюджет жылы бойынша бюджет кезеңінің аяғында қалыптасқан
бюджеттік қаражаттардың бос қалдықтары үкімет пен жергілікті атқарушы
органдардың арнайы шоттарына есептеледі және кассаның айналымдағы нақты
ақшасының есіміне және биліктің тиісті органының мемлекеттік борышын жауғта
пайдаланылады. Мұндай қажеттік болмаған жағдайда бұл каражаттарды пайдалану
туралы шешімдерді тиісті әкімшіліктер қабылдайды. Шығыстардың кірістерден
(шығыстар мен бюджеттен кайтарымды негізде бөлінген кредиттер ауқымының
бюджетке түсетін түсімдердің жалпы сомасынан) асып тусуі мемлекеттік
бюджеттің тапшылығын тудырады. Тапшылықтың едәуір әрі тұрақты болуы
қаржының дағдарыстық жай-күйін сипаттайды.
Тапшылықтың ұйғарымды деңгейі деп еддің жалпы ішкі өнімге қатысты 2-3%
мөлшері саналады. Мұндай жағдайда тапшылық мемлекеттік қарыздар шығарудың
немесе қағаз ақшалар эмиссиясының көмегімен біршама жеңіл жабылуы мүмкін.
Бюджеттің едәуір және созылмалы тапшылығы кезінде қарыздар мемлекеттің
қажеттіліктерін жаппайды, олар ақшаның қосымша (яғни тауар айналымының
қажеттіліктерінен тыс) эмиссиясымен қамтамасыз етіледі, бұл инфляцияның
дамуына, ақша айналысы заңының бұзылуына, ақшаның құнсыздануына, нақтылы
табыстардың және халықтың тұрмыс деңгейінің төмендеуіне апарып соғады.
Бюджет тапшылығы экономиканың жай-күйін қамтып көрсетеді, ал оның болуы
мына себептерге байланысты:
1) елдің экономикасында өндірістің жалпы құлдырауы;
2) қоғамдық өндіріс шығыңдарының өсуі;
3) айналысқа тауар жиынымен жабылмайтын ақшаны шектен
тысшығару;
4) бюджетгің шығыстарыңда экономиканың даму деңгейіне
сәйкес келмейтін едәуір әлеуметтік шығыстардың басымдығы;
5) әскери-өнеркәсіп кешенін ұстауға жұмсалатын әскери шығыстарды, басқару
шығыстарын қаржыландырудың қомақты ауқымы;
6) "көлеңкелі" экономиканың ірі ауқымды айналымы;
7) ұлттық шаруашылықтағы өнімсіз шығыстар мен ысыраптар.
Бюджет тапшылығын жабудың мынадай әдістері бар:
а) мемлекеттік қарыздар;
ә) салық салуды көбейту;
б) ақша эмиссиясы.
Өз кезегінде ақша эмиссиясы айналысқа ақша белгілерін тікелей шығаруда
да, жанама түрде мемлекеттік бағалы қағаздар шығару және оларды
коммерциялық банктерге өткізу арқылы да тұлғалануы мүмкін, коммерциялық
банктер өзінің резервтерін көбейтеді және банктік мультипликатордың
арқасында айналыстағы ақшаның санын көбейтеді.
Бюджет тапшылығына қатысты фискалдық саясат үш тұжырымдамаға
негізделеді.
1. Жыл сайынғы теңдестірілетін бюджет. Мұндай бюджет мұндаға дейін
фискалдық саясатың мақсаты деп есептедді. Алай-да бюджеттің мұңдай жай-күйі
фискалдық саясаттың түрлауландырушы, циклге қарсы бағыттылығын азайтады.
Бюджетті тендестіру тіпті экономикалық циклдың ауытқуын ұлғайтуы мүмкін.
Жұмыссыздықтың болуы және халықтың табысының құлдырауы кезінде салық
түсімдері автоматты түрде қысқарады. Бұл жағдайда бюджетті теңдестіру үшін
мемлекетке не салықтардың мөлшерлемелерін арттыруы, не мемлекеттің
шығыстарын қысқартуы, не бұл екі әрекеттіде жүзеге асыруы қажет.
Қорытындысы жиынтық сұранымның қысқаруы және өндірістің одан сайын
құлдырауы болып табылады.
Бюджетті теңдестіру саясаты сонымен бірге инфляцияны үдетуі мүмкін.
Инфляцияның болуы кезінде ақшалай табыстардың артуы автоматгы түрде салық
түсімдерін көбейтеді. Бюджетгің артығын жою үшін мемлекет мына шараларды
қолдануы тиіс: не салықтардың мөлшерлемелерін төмендетуі, не мемлекеттің
шығыстарын көбейтуі, не бұл екі шараның үштастырылуын пайдалануы тиіс.
Циклдік негізде теңдестірілетін бюджет. Бұл тұжырымдамаға сәйкес бюджет жыл
сайын емес, экономикалық циклдың
барысында тендестіріледі. Өндірістің құлдырауын болдырмау үшін
мемлекет тапшылықты әдейілеп жасай отырып салықтарды азайтады және
шығыстарды көбейтеді. Экономиканың келесі өрлеуі
кезінде мемлекет салықтарды көбейтеді және шығыстарды қысқартады, ал пайда
болған бюджеттің артығы құлдырау жылдарындағы тапшылықтарды өтеуге
бағытталады. Сөйтіп, циклге қарсы
фискалдық саясат және экономикалық цикл ішінде бюджетгі теңгеру
жүргізіледі. Құлдыраулар мен өрлеулер терендігі мен ұзақтығы бойынша бірдей
болмайтындығы, мұның өзі бюджеттің
циклдік теңгерімділігін бұзатындығы бұл тұжырымдаманың әлсіз
буыны болып табылады.
3. Қаржының функционалдық тұжырымдамасының мақсаты
макроэкономикалық тұрақтылыққа, инфляциялық емес толық қамтылуды қамтамасыз
етуге жету үшін жалпы экономиканы теңдестіру
болып табылады. Бұл тұжырымдама кезінде бюджетті теңгеру болмашы мәселе
болып табылады, бюджет тапшылықтары мен
мемлекеттік борыштың да, бюджет артығының да болуына рұхсат
етіледі. Бұл жағдайда экономикалық өсуге қарай салық жүйесі
бюджетке түсетін түсімдерді автоматты түрде қамтамасыз етеді, ал
микроэкономикалық тұрақтылық бұл өсуді ынталандыратын болады, мұның
нәтижесінде тапшылық өзін-өзі қаржыландырады
деп шамалауға болады. Бұдан басқа, мемлекет салықтармен іс
жүзінде шексіз айла-шарғы жасай алады және бюджеттің тапшылығын жаба алады.
Бұл тұжырымдамада сонымен бірге тапшылықтар мен ірі мемлекеттік борыштың
болуы қалыпты экономика үшін қауіпті емес деп шамаланады.
Циклдік негізде және функционалдық қаржы түжырымдамасында
теңдестірілетін бюджеттің тұжырымдамасына бағдарланған фискалдық саясат
ақша айналысының жай-күйін есепке алатын, бюджет тапшылығының қалыптасуына
бақылауды, мемлекет шығыстарының бағыттары бойынша тиімді шараларды
қаржыландыруды қамтамасыз ететін қаржылық шаралардың негізделген
бағдарламасын әзірлеуді қажет етеді.

Бюджеттік рәсім

Бюджеттік рәсім — мемлекетік органдар мен лауазымды адамдардың бюджетті
әзірлеу, қарау, бекіту, атқару, оның атқарылуын бақылау және бюджетгің
атқарылуы туралы есепті бекіту жөніндегі заңнамалық актімен регламештелген
қызметі. Бюджетгік рәсімнің барлық стадиялары өзара байланысты және
қоғамның экономикалық процестерін ғана емес, сонымен бірге саяси өмірінің
тікелей бейнеленуі болып табылады. Қазақстан Республикасыңда бюджетгік
рәсім "Бюджет жүйесі туралы", "Қазақстан Республикасының жергілікті
мемлекеттік басқару туралы", жыл сайынғы "Республикалық бюджет туралы"
заңға және Қазақстан Республикасының басқа зандарына сәйкес жүргізіледі.
Бұл заңдар әртүрлі деңгейдегі бюджеттерді калыптастыру процесінде пайда
болатын қаржы қатынастарын реттейді, республикалық және жергілікті
бюджеттерді әзірлеу, қарау, бекіту, атқару және бақылау тәртібін
белгілейді.
Бюджеттерді жасау, атқару, бюджеттердің атқарылуы туралы есепті жасау
өкіметтің атқарушы органдарының функциясы, қарау жөне бекіту Парламент пен
жергілікті өкілетті органдардың — маслихаттардың функциясы болып табылады;
бюджеттердің атқарылуын бақылауды өкіметгің екі тармағы орындайды.
Республикалық бюджеттің жобасын әзірлеу үшін Қазақстан Республикасының
Президенті Бюджет комиссиясын құрады, ол Бюджеттік жоспарлау жөніндегі
уәкілетті орган республикалық бюджет жобасының негізгі болжамды
көрсеткіштерін және оған жалғас ұсыныстарды қарайды, оларды мақұлдайды.
Бюджетгік рәсімде Бюджеттік жоспарлау жөніндегі уәкілетті органға
маңызды рөл беріледі. Ол Қазақстон Республикасы Президентінің холыққа
жолдауын ескере отырып, әлеуметгік-экономикалық дамудың индикативтік
жоспарының параметрлері, аумақтарды дамытудың экономикалық және әлеуметгік
бағдарламалары негізінде алдағы үш жылдық кезеңге мемлекеттік бюджеттің
болжамды көрсеткіштерін әзірлейді. Бюджеттік жоспарлау жөніндегі уәкілетті
орган республикалық бюджеттік багдарламалар әкімшілерінің бюджеттік
өтінімдерін қорытындылайды, Бюджет комиссиясының ұсыныстарын ескере отырып,
тиісті қаржы жылына арналған Республикалық бюджет туралы заңның жобасын
әзірлеп, Үкіметке табыс етеді. Бюджеттік жоспарлау жөніндегі уәкілетті
орган облыстардың, Астана және Алматы қалаларының әкімдеріне келісілген
көрсеткіштерді: олардың бюджетгеріне түсетін түсімдерді, борыш лимиттерін,
жергілікті атқарушы органдардың борышын өтеу және оған қызмет көрсету
шығыстарының көлемін жеткізеді.
Республикалық бюджеттік бағдарламалар әкімшілері Үкімет белгілеген
мерзімдерде бюджеттік өтінімдерді, ал облыстардың, Астана және Аяматы
қалаларының әкімдері олардың бюджеттерінің жоғарыда аталынған келісілген
көрсеткіштерді Бюджеттік жоспарлау жөніндегі уәкілетті органға енгізеді.
Республикалық бюджет туралы заң мыналарды: кірістердің, алынған ресми
трансферттердің, республикалық бюджеттен берілген кредит бойынша негізгі
борышты өтеудің, шы-ғыстардың, кредит берудің және бюджет тапшылығының
(профицитінің) көлемдерін;
мемлекеттік акциялар пакеті бар акционерлік қоғамдардан және
республикалық мемлекетгік кәсіпорындардан алынатын түсімдердің толық
тізбесін;
айлық жалақының, зейнетақы мен айлық есептік көрсеткіштің ең төменгі
мөлшерлерін;
Қазақстан Республикасы Үкіметі резервтерінің мөлшерін; Қазақстан
Республикасының мемлекетгік кепілдіктері бойынша міндетгемелерді орындау
сомасын; үкіметтік борыштың лимитін;
Облыстардың, Астана және Алматы қалаларының жергілікті атқарушы
органдарының тиісті қаржы жылының бсрышының лимитін;
Қазақстан Республикасының тиісті қаржы жылына арналған мемлекеттік
кепілдіктерін беру лимитін;
республикалық бюджеттік бағдарламалардың функционалдық топтары,
әкімшілер бойынша және бағдарламалар бойынша шекті шығыстардың тізбесін;
тиісті қаржы жылына арналған республикалық және жергілікті "бюджеттерді
атқару процесінде секвестрлеуге — түзетуге жатпайтын республикалық және
жергілікті бюджетгік бағдарламалардың тізбесін;
өткен қаржы жылдарының қорытандылары бойынша пайда болған республикалық
бюджеттің кредиторлық берешегінің өтем сомасын қамтуы тиіс. Алдағы қаржы
жылына арналған республикалық бюджет туралы заңның жобасын Үкімет
жоспарланып отырған жылдың алдындағы қыркүйектің 15-нен кешіктірмей
Парламентке табыс етеді. Қазақстан Республикасы Үкіметі алдағы қаржы жылына
арналған Республикалық бюджет туралы заңның жобасымен бір мезгідде
Қазақстан республикасының мемлекеттік бюджетінің алдағы үш жылдық кезеңге
арналған болжамды көрсеткіштерін табыс етеді.
Республикалық бюджеггі бекіту және оған өзгерістер мен толықтырулар
енгізу алдымен Мәжілісте, одан кейін Сенатта дәйекті қаралғаннан соң
палаталардың бірлескен отырысында жасалады. Республикалық бюджет Парламент
палаталарының бірлескен отырысында кемінде екі оқылымда және ағымдағы
жылдың желтоқсанының 15-інен кешіктірмей республикалық бюджеттік
бағдарламалар деңгейінде бекітіледі. Егер Парламент осы мерзімде
республикалық бюджет туралы занды қабылдамаған жағдайда Президент "Алдағы
қаржы жылының бірінші тоқсанына арналған республикалық қаржы жоспары
туралы" жарлық шығаруға құқылы, ол республикалық бюджетгі Парламент
қабылдағанға дейін қолданылады.
Республикалық бюджетті нақтылау оны атқару барысында Үкіметтің
ұсыныстары немесе басқа заң шығарушылық бастамалар негізінде заңнамалық
актілерге сәйкес жүзеге асырылады.
Республикалық бюджетгің атқарылуын Қазақстан Республикасының Үкіметі
қамтамасыз етеді.
Мемлекеттік мекемелер бағдарлама әкімшісі бекіткен смета шегінде
Бюджеттің атқарылуы жөніндегі уәкілетті орган берген рұқсат негізінде
шығыстар жасайды. Қаржы министрлігі бөлінген қаражат қазынашылық
рұқсаттарда көзделмеген мақсатгарға пайдаланылған жағдайда қаржыландыруды
кері қайтарып алуға, тоқтата тұруға құқылы.
Бюджет қаражатын кері қайтарып алу бағдарлама әкімшілігінің қазынашылық
рұқсатындағы шығыстардың тиісті ерекшелігі бойынша ағымдағы қаржыландыруды
бөлінген қаражатты қазынашылық рұқсатгарда көзделмеген мақсатгарға
пайдалану сомасына азайпу арқылы жүргізіледі.
Бюджеттің атқарылуы жөіндегі уәкілетті орган уақытша бос бюджеттік
ақшаны Үкімет белгілеген тәртіппен Бюджетгің атқарылуы жөніндегі уәкілетті
органдардың шоттарынан Ұлттық банктегі салымдарға (депозиттерге)
орналастыруға құқылы.
Үкіметтің бюджеттің атқарылуы барысында бағдарламаларды іске асыратын
мемлекеттік органдардың тізбесін, ағымдағы қаржы жылына арналған
республикалық бюджет туралы заңда бекітілген бағдарламалар бойынша
сомалардьщ шегінде мемлекеттік мекемелердің құрылымы мен міндеттерін
жетілдіру жөніндегі шараларды жүзеге асыруға байланысты өзгерістер енгізуте
және республикалық бюджеттің тапшылығын жабу көздерін өзгертуге құқығы бар.
Бюджет шығыстарын өзгертудің тәртібі белгіленген, оның мәні мынада:
бюджет тапшылығының белгіленген деңгейі асып кеткен не оны атқару барысыңда
кіріс көздерінен алынатын түсімдер төмендеп кеткен жағдайда бюджет
шығыстарын және кредит беруді, бірақ бекітілген соманың 10 пайызынан
аспайтын секвестрлеу туралы шешімді Үкімет пен жергілікті атқарушы органдар
қабылдайды, ал 10 пайыздан жоғарысы республикалық бюджет туралы заңға және
мәслихаттардың тиісті шешімдеріне өзгерістер енгізу жолымен қабылданады.
Секвестрлеуге жатпайтын бағдарламалардың тізбесін Қазақстан
Республикасының Парламенті мен жергілікті өкілетті органдар тиісті қаржы
жылына арналған бюджет туралы заңда және шешімдерде анықтайды,
Республикалық бюджеттің атқарылуы туралы жьлдық есепті Үкімет есепті
жылдан кейінгі жылдың 1 маусымынан кешіктірмей Қазақстан Республикасының
Парламенті мен Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп
комитетіне табыс етеді. Бюджеттің атқарылуы жөніндегі уәкілетті орган
Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетіне
республикалық бюджеттің кіші бағдарламалар деңгейінде атқарылуы туралы
айлық есепті табыс етеді.
Республикалық бюджеттен қаржыландырылатын мемлекеттік мекемелердің шығыс
сметаларының дұрыс жасалуымен бекітілуін, сондай ақ бюджет қаражаттарының
қазынашылық рұқсатгарға сәйкес пайдаланылуын бақылауды Бюджеттің атқарылуы
жөніндегі уәкілетті орган мен аумақтық бөлімшелері жүзеге асырады.
Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылауды Республикалық бюджеттің
атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитеті жүзеге асырады.
Республикалық және жергілікті бюджеттермен қатар Қазақстан аумағында
Қазақстан Республикасы Президентінің шешімімен қажет болған жағдайда
мемлекеттің барлық қаржы ресурстарын қамтитын елдің төтенше бюджеті
енгізілуі мүмкін және ол қолданылған уақытта республикалық бюджет туралы
заңның және барлык деңгейдегі бюджеттер туралы шешімдердің ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.