Терісі бағалы аңдарды боннтировкалау

1 Терісі бағалы аңдарды боннтировкалау
2 Бонитировкалаудың негізгі көрсеткіштері
3 Денесінің көлемін бағалау
4 Түктену сапасын бағалау
5 Түкті жабын түсін бағалау
6 Бонитировка мәліметтері бойынша класын анықтау
Пайдаланылған әдебиеттер

Аңды бонитировкалау оған көлемі және дене бітімі, түкті жабынының сапасы жэне түсі бойынша баға беру. Осы бағасы бойынша асылдандыру жұмысын, асылтұқымдық аңды брактау және іріктеу, жүптарды сұрыптау жүргізіледі. Бонитировкалауды түктері толық дамыған кезевде жүргізеді: вуальды қара түлкшерде қазан айында, күзен, түлісі, күміс түсті қара түлкілерді казан айының соңыңда және қараша айында; қүндыздарда қараша, желтоқсан айларында 7—10 жастарында жүргізеді. Аңдарды бонитировкалауды және дұрыс баға беруді бас зоотехник және бригадирлер жүргізеді. Бонитировкалау алдында зоотехниктер табынға баға беру кезіңде үлгі бола алатын жануарлар таңдап алынады, ондай жағдайда бірінші таңдап алынатын жекв ақцарға баға беруде бонитировкалауды жүргізеді. Аңдарды жарық жерде немесе күндізгі күн сәулесі жақсы түсетін жерде бонитировкалайды. Аңдардың түгі дымқыл болганда, ашық күн сәулесінде, жарық жеткіліксіз болғанда бонитировкалауды жүргізуге болмаиды. Осы шарттарды сақтамау жануарлардын түсіне және түктену сапасына баға бергенде қате жіберуге әкеледі.
Бонитировкалаудың негізгі көрсеткіштері: көлемі және дене бітімі, түкті жабынының сапасы, түкті жабынның түсі. Асылдандыру аңдарды осыдан баска қосымша белгілері бойынша бағалайды. Аңдарды бағалау кезіқде терісі багалы аңдарды бонитировкалау бойынша нұсқаулыкта берілген талаптарды басшылыққа алады. Маңызды үш көрсеткіштері: дене көлемі және бітімі жэне түк сапасын бағалау негізінде аңдар класстарга бөлінеді. Күзен, құндыздарды (ақ және қара түстілерінен басқаларын) түстер бойынша қара, сұр және ашық түсті деп, қара түлкілерді қара- көгілдір деп бөледі. Күміс - қара тусті түлкілерде күміс тәріздес түсінің пайыздық мөлшерін анықтайды. Күміс түс аңның арқасы және бүйірін алып жатса, онда оның күміс түстілігін 100 % деп бағалайды, ал кұйрығынан жауырынына Дейін болса 75 % деп, ұшасының жартысына дейін болса 50 % және терттен бір бөлігіне дейін болса 25 % деп бағалайды, қажеггі күміс түс деп 80-100 % еесптелінеді. Түлкілерде күмістілік аймағы және ақ алтын түсті түгінің басымдылығы бағаланады. Неғұрлым қажеттісі күміс түсті аймагының көлемі 10-15 мм болса, ақ алтын түстің екпінділігі қылшықтарының жалпы мөлшерінен 50 % кем болса.
Денесінің көлемін бағалау. Аңның (күзен, қүндыз) денесінің көлемі көз мөлшерімен 1 балл немесе өлшеп денесінің ұзындығын мұрын ұшынан құйрығының түбіне дейін өлшейді. Көз мөлшерімен ДҰРыс өлшей білуге жаттығу үшін, бонитировкалау алдында бірнеше жануарды өлшеу керек. Өлшенетін аңдар алдын ала дайындалу керек. Бонитировка жасау алынган бірнеше аңның көрсеткіштері арқылы жалпы бағаланады. Бағалану терісі багалы аңдарды бонитировкадан өткізу нұсқаулықтағы белгілі бір стандарты бойынша жасалынады. Терісі багалы ақдарды бонитировкалау бойынша нұсқаулықта аңцарды көлемі және дене бітіміне қойылатын талаптарға осы белгі бойынша тиісті балл 1-5 дейін.
Түктену сапасын бағалау. Аңдарды түктену сапасы арқасы, бүйірі, сандарының түктенуімен бағаланады. Түкті жабынының ұзындығы, қалыңдыгы, жібектілігі, түктерінде ақаудың болуы есепке алынады . Қажетті түрдегі күзендерде (5 балл) түкті жабыны қалың, тегіс, жібек, қылшық түктері арқасының, бүйірінің, жамбасының түбіт түктерін толық жабуы керек. Күзендерде қылшық, түкті жабыны аса қалың болмаса, қылшықтары тегіс болмаса бағасы төмендейді. Қажетті сападан ауытку деңгейіне байланысты түктену сапасы 4, 3, 2 жэне 1 балл деп бағалануы мүмкін. Түлкілердің түктену сапасы олардың түкті жабыны өте қалың, үлпілдек, жібек, қылшық түктері түбіт жабьгаының толық жауып жатса 5 балл деп бағаланады. Қыштық түктері киылган болмауы керек. Осы белгілердің аз немесе көп жагынан дамуынын нашар болуына ауытқуы түктену сапасын төмендетеді. Қара түлкілердің түкті жабыны ұзындығы бойынша әр түрлі. Селекциялық қысқа түкті (қылшығының үзындыгы 4—4,5 см) және орташа түкті түрлерімен қатар ұзын түкті аңдарды (қылшығының ұзындығы 7-8 см) өсіреді. Қажетті деп селекциялық түрдің ұзындығы орташа түк есептелінеді, түгі өте қалың және жібек, жүнінің ұзындығы бойынша тегіс болуы керек.

1. Қазақстан табиғаты:Энциклопедия / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы:" Қазақ энциклопедиясы" ЖШС, 2011.
2. Интернет желісі