Қазіргі кездегі сыртқы экономикалық факторлардың ұлттық экономиканың дамуындағы ролін көрсету және Қазақстанның қазіргі кездегі интеграциялық тенденцияларын анықтау
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 СЫРТҚЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ФАКТОРЛАРЫНЫҢ ҰЛТЫҚ ЭКОНОМИКАДА АЛАТЫН ОРНЫ МЕН РОЛІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6
1.1Халықаралық еңбек бөлінісінің мәні мен ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6
1.2 Жаһандану жағдайларыңдағы сыртқы экономикалық факторларының бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
8
1.3 Хaлықapaлық экoнoмикaлық интегpaция . мaңызды сыртқы экономикалық фактор ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
12
2 ҚР ЭКОНОМИКАНЫҢ СЫРТҚЫ ЖӘНЕ ІШКІ ДАМУ ЖАҒДАЙЛАРЫН ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
19
2.1 Қазақстан Республикасының 2014.2015 жылдардағы әлеуметтік.экономикалық дамуының негізгі үрдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
19
2.2 Қазақстан Республикасы экономикасына интеграциялық үрдістерінің әсерлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
27
2.3 Халықараралық экономикалық ұйымдармен қарым.қатынас факторының маңыздылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
36
3 ҚР ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ САЯСАТТЫҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ МЕН ШАРАЛАРЫ ... ... ... ... ...
46
3.1 Сыртқы тәукелдер кезіндегі ұлттық макроэкономикалық тұрақтылықты қамтамасыз ету проблемалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
46
3.2 Халықаралық интеграция және сыртқы сауда саясатын жетілдіру ... ... . 49
3.3 Әлемдік экономиканың даму перспективалары және ұлтық экономикаға ықпалы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
60
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 65
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 67
1 СЫРТҚЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ФАКТОРЛАРЫНЫҢ ҰЛТЫҚ ЭКОНОМИКАДА АЛАТЫН ОРНЫ МЕН РОЛІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6
1.1Халықаралық еңбек бөлінісінің мәні мен ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6
1.2 Жаһандану жағдайларыңдағы сыртқы экономикалық факторларының бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
8
1.3 Хaлықapaлық экoнoмикaлық интегpaция . мaңызды сыртқы экономикалық фактор ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
12
2 ҚР ЭКОНОМИКАНЫҢ СЫРТҚЫ ЖӘНЕ ІШКІ ДАМУ ЖАҒДАЙЛАРЫН ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
19
2.1 Қазақстан Республикасының 2014.2015 жылдардағы әлеуметтік.экономикалық дамуының негізгі үрдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
19
2.2 Қазақстан Республикасы экономикасына интеграциялық үрдістерінің әсерлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
27
2.3 Халықараралық экономикалық ұйымдармен қарым.қатынас факторының маңыздылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
36
3 ҚР ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ САЯСАТТЫҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ МЕН ШАРАЛАРЫ ... ... ... ... ...
46
3.1 Сыртқы тәукелдер кезіндегі ұлттық макроэкономикалық тұрақтылықты қамтамасыз ету проблемалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
46
3.2 Халықаралық интеграция және сыртқы сауда саясатын жетілдіру ... ... . 49
3.3 Әлемдік экономиканың даму перспективалары және ұлтық экономикаға ықпалы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
60
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 65
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 67
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қарастырылатын мәселенің өзектілігі көптеген себептермен түсіндіріледі, ол әлемдік шаруашылықтың дамуына арналған жағдайлардың күрделенуімен сипатталады.
Біріншіден, қазіргі кездегі әлемдік экономиканың елдері жаһандану әсерінен әлемнің басқа елдерімен көпжақты ынтымақтастықты интенсивті түрде дамыта бастады. Оның бірден-бір себебі - бірқатар жаһандық проблемаларды бірлескен күштермен шешудің және табиги ресурстарды, инфрақүрылымның бірлескен объектілерін тиімді пайдаланудың қажеттілігі және т.б. Ол елдер деңгейінде де, кәсіпорындар мен ұйымдар деңгейінде де интеграцияның барлық формаларын жүзеге асырумен өрнектеледі. Әлемдік қауымдастықтың материалдық және рухани сұраныстарының толық қанагаттандырылуына ықпал ету осындай бірлестіруші күштердің нәтижесі болып табылады. Сол арқылы жаңа гасырга кіру әлемнің барлық мемлекеттерін әлемдік қүқықтық ережені және жекелеген елдердің жан-жақты экономикалық дамуын бекіту жолында жүруге мәжбүрледі.
Қазақстан үшін бұл мәселе айрықша мәнге ие, өйткені, Қазақстанның халықаралық экономикалық интеграцияга қатысуы - Қазақстан Республикасы егемендігінің экономикалық негіздерін құрудың, Қазақстанның жоғары экономикалық өсуін қамтамасыз етудің, толыққанды мүше ретінде оның әлемдік қауымдастыққа кіруінің алгышарты.
Екіншіден, бұл мәселені шешудің маңыздылығы бүгінгі таңда қалыптасқан күрделі саяси жағдаймен түсіндіріледі. Екі полярлы әлемнің күйреуі, жаңа тәуелсіз мемлекеттердің туындауы және әлемдік экономикалық қатынастардың жаһандануы нәтижесінде қалыптасқан жаңа жаһандық жағдайдың артықшылықтарына мыналар кіреді: әлемдегі әскери-саяси шиеленістердің едәуір азаюы, көптеген елдердің ықпал ету және басымды болу сфералары концепциясынан бас тартуы, мемлекеттердің экономикалық өсуі мен мәдени дамуына арналған кеңейтілген мүмкіндіктердің туындауы, халықаралық қатынастардың аймақтық қүраушыларының күшеюі. Бұл тенденциялар жаһандану үрдісімен тығыз байланысты және халықаралық ынтымақтастықтың саяси аспектісінде көрініс табады. Жаһандану және трансформациялану үрдістерінің нәтижесі шығындар жаңа қауіптердің туындауына әкелді
ТМД елдері ішінде лаңкестікке қарсы әрекет ету саласындағы ынтымақтастық едәуір жанданды. Аталған құбылыстармен күрес «Шанхай бестігі» қызметінің күн тәртібінде түрған негізгі мәселелердің бірі болып табылады.
Ұлтық экономиканың дамуы осындай экономикалық, саяси, әлеуметтік мәселелерді шешуге, осы елдердің әрқайсысының саяси хал- ахуалын жақсартуға, оларда мекендейтін және тарихында көптеген ортақтығы бар халықтар достығын нығайтуға ықпал ететін болады.
Біріншіден, қазіргі кездегі әлемдік экономиканың елдері жаһандану әсерінен әлемнің басқа елдерімен көпжақты ынтымақтастықты интенсивті түрде дамыта бастады. Оның бірден-бір себебі - бірқатар жаһандық проблемаларды бірлескен күштермен шешудің және табиги ресурстарды, инфрақүрылымның бірлескен объектілерін тиімді пайдаланудың қажеттілігі және т.б. Ол елдер деңгейінде де, кәсіпорындар мен ұйымдар деңгейінде де интеграцияның барлық формаларын жүзеге асырумен өрнектеледі. Әлемдік қауымдастықтың материалдық және рухани сұраныстарының толық қанагаттандырылуына ықпал ету осындай бірлестіруші күштердің нәтижесі болып табылады. Сол арқылы жаңа гасырга кіру әлемнің барлық мемлекеттерін әлемдік қүқықтық ережені және жекелеген елдердің жан-жақты экономикалық дамуын бекіту жолында жүруге мәжбүрледі.
Қазақстан үшін бұл мәселе айрықша мәнге ие, өйткені, Қазақстанның халықаралық экономикалық интеграцияга қатысуы - Қазақстан Республикасы егемендігінің экономикалық негіздерін құрудың, Қазақстанның жоғары экономикалық өсуін қамтамасыз етудің, толыққанды мүше ретінде оның әлемдік қауымдастыққа кіруінің алгышарты.
Екіншіден, бұл мәселені шешудің маңыздылығы бүгінгі таңда қалыптасқан күрделі саяси жағдаймен түсіндіріледі. Екі полярлы әлемнің күйреуі, жаңа тәуелсіз мемлекеттердің туындауы және әлемдік экономикалық қатынастардың жаһандануы нәтижесінде қалыптасқан жаңа жаһандық жағдайдың артықшылықтарына мыналар кіреді: әлемдегі әскери-саяси шиеленістердің едәуір азаюы, көптеген елдердің ықпал ету және басымды болу сфералары концепциясынан бас тартуы, мемлекеттердің экономикалық өсуі мен мәдени дамуына арналған кеңейтілген мүмкіндіктердің туындауы, халықаралық қатынастардың аймақтық қүраушыларының күшеюі. Бұл тенденциялар жаһандану үрдісімен тығыз байланысты және халықаралық ынтымақтастықтың саяси аспектісінде көрініс табады. Жаһандану және трансформациялану үрдістерінің нәтижесі шығындар жаңа қауіптердің туындауына әкелді
ТМД елдері ішінде лаңкестікке қарсы әрекет ету саласындағы ынтымақтастық едәуір жанданды. Аталған құбылыстармен күрес «Шанхай бестігі» қызметінің күн тәртібінде түрған негізгі мәселелердің бірі болып табылады.
Ұлтық экономиканың дамуы осындай экономикалық, саяси, әлеуметтік мәселелерді шешуге, осы елдердің әрқайсысының саяси хал- ахуалын жақсартуға, оларда мекендейтін және тарихында көптеген ортақтығы бар халықтар достығын нығайтуға ықпал ететін болады.
1 Н.Назарбаев. Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру //«Егемен Қазақстан» 12.04.2017 – Электрондық ресурс - https://egemen.kz // http://www.inform.kz/kz/elbasy-makalasy-bolashakka-bagdar-ruhani-zhangyru
2 Миклашевская, Н. А.Международная экономика -Москва ,2014г.-346c.
3 Токаев К. Внешняя политика Казахстана в условиях глобализации- Алматы, 2000. - 584 с.
4 Фомишин С.В. Международные экономические отношения. - М., 2010.- С.196.
5 Фомичев В.И. Международная торговля: Учебник (Издание 2-е, переработанное и дополненное). - М., 2009. - 446 с.
6 Исингарин Н. Казахстан и Содружество: проблемы экономической интеграции: Учебное пособие, - Алматы, 2000. - 216 с.
7 Максимова М.М. Мировая экономика и международные экономические отношения / - М., 2014. - 428 с.
8 Казахстан в системе мировых экономических процессов - Алматы: КИСИ, 2009.- 272с 1 э
9 Примбетов С., Айманова Л. Международная әкономическая интеграция в современном мире. Учебное пособие, - Алматы, 2003.- 288с.
10 Дюмулен И.И. Всемирная торговая организация.- М.:Экономика, 2003.- 271с.
11 Мировая экономика и международные экономические отношения [Текст]: Учебник / Под ред. Док.экон. наук проф. А. С. Булатова2-е изд. стер.- М.: Магистр , 2014.- 734с.
12 Шишков А.С. «Международные экономические отношения», 2009,. С. 196.
13 Международные экономические отношения: Учебное пособие/ Под ред. Р.Е. Елемесова. - Алматы, 2001. - 415 с..
14 Комаров М.П. Инфраструктура регионов мира -СПб.: Изд-во Михайлова В.А., 2008.- 347с.
15 Халықаралық экономикалық қатынастар: оқу құралы/ жалпы ред. басқарған Р. Е. Елемесов. - Алматы. - 2002. - 389 б.
16 Braun S. (2008) Economic Integrations Process and Product innovation and Relativion Skill // Demand. ReviewofInternationalEconomics.Vol.15(5): 864-873.
17 BrouD., RutaM. (2013) Economic Integration, Political Integration // Journal of the European Economic Assocation, Vol. 1143-1167.
18 Винокуров Е.Ю.,Курмангалиева Э.С,Валютная политика в странах Таможенного Союза\\Евразийская экономическая интеграция-2015,№1, 29-31с.
19 Құрманқұлов, А.Біртұтас саяси-экономикалық аймақты қалыптастырудың ортаазиялық бағыттары / А. Құрманқұлов // Саясат = Policy. - 2014. - №9, 35-38б.
20 Нұрпейсова К. Қазіргі заманғы аймақтық экономикалық интеграциялық топтардың қалыптасуы мен даму жолдары/э.ғ.к. ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған авторефераты, Алматы, 2004.
21 Киреев А.П. Международная экономика.В 2-х ч. – Ч.2. международная макроэкономика: открытая экономика и макроэкономическое программирование: Учебное пособие для вузов.-М.: Международные отношения, 2013.-488с.
22 Шмелев А. Международная экономика-Москва ,Мысль,2014г -457c.
23 Роль Всемирной торговой организации в глобальном управлении /Под ред. Гэри П.Сэмпсона.- М. Весь Мир. 2004 г.
24 Исингарин Н.К. Таможенный союз: дела и планы.-Алматы: ОФ «БИС», 2000.-216c.
25 С. Мейрамова.Елтану (страноведение) [Мәтін]: Оқу құралы - Астана: Фолиант, 2010.- 392б
26 Евразийство в ХХІ веке: проблемы и преспективы. / Под ред. А.Н. Нысанбаева.- Алматы, 2009.- 334 с.
27 Абдрахманова, Ғ.Еуразия кеңістігіндегі экономикалық интеграция жобалары // Ақиқат. - 2014. - N 3. - Б. 33-36.
28 Пузакова Е.П. Мировая экономика и международные экономические отношения.- Ростов-на-Дону: Феникс, 2014.- 448с.
29 Новокшонова Л.В. Мировое хозяйство.- Москва: Юристъ, 2015.- 312с.
30 Мыржыкбаева А.Б. Развитие корпоративного менеджмента в РК в условиях транснационализации //Транзитная экономика.-2009.-№2.-14 -15бб.
31 Халевинская Е.Д. Мировая экономика и международные экономические отношения.- М: Экономистъ, 2010.- 303с.
32 Zhenis Kembauev Legal aspects of Regional integrazion Precesses in the Post Soviet\\ Евразийская экономическая интеграция-2015№4, 29-31с
33 Назарбаев Н.А. Евразийский экономический союз: теория или реальность. // Известия.-2009.-19 марта
34 Кошанова Д.А. Либерализация внешнеторговой политики Республики Казахстан в условиях глобализации.- Астана: Елорда, 2005.- 176с.
35 Казбеков Б.К. Интеграция Казахстана и Центральной Азии в мировую экономику.- Алматы: Дайк-Пресс, 2002.- 416с.
36 Қазақстан Республикасы Кедендік одақ пен бірыңғай экономикалық кеңістік туралы келісім шарт туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулысы 1999 жылғы 29 сәуір N 492, //http://adilet.zan.kz.
37 Қазақстан Республикасында экспорттық-импорттық валюталық бақылауды жүзеге асыру және резиденттердің экспорт және импорт бойынша келісімшарттардың есептік нөмірлерін алу қағидаларын бекіту туралыҚазақстан Республикасы Ұлттық Банк Басқармасының 2014 жылғы 24 ақпандағы № 42 Қаулысы.Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде 2014 жылы 16 сәуірде № 7584 болып тіркелді//http://adilet.zan.kz.Қазақстан Республикасындағы кеден ісі туралы Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 30 м
38 аусымдағы № 296-IV Кодексі//http://adilet.zan.kz.
39 2005 жылғы 24 наурыздағы Еуразиялық экономикалық қоғамдастыққа мүше мемлекеттердің техникалық регламенттерін үйлестіру негіздері туралы Келісімге өзгертулер енгізу туралы хаттама//http://adilet.zan.kz.
40 ЕурАзиялық Экономикалық Қауымдастықтың жұмысы қаншалықты нәтижелі? http://www.group-global.org/
41 «Кеден одағы: жергілікті өндірушілердің мүддесін кім қорғайды?» - республикалық басылымдарға шолу, ҚазАқпарат - Қазақ ақпарат агенттігі республикалық басылымдары- Науры 2015//http://stat.kz
42 Камали Қ.М. Сыртқы экономикалық қызметті мемлекеттік басқару.- Алматы: Экономика, 2005.- 103 б.
43 Абуталипов С. Еуразия кеңістігіндегі интеграциялық процестердің бүгінгі бағыты мен бағдары. // Ақиқат, №2, 2013.- Б.29-31.
44 ВинокуровЕ.Ю.От постсоветской к евразийской интеграции\\Евразийская экономическая интеграция-2014 ,№1, 26-33с.
45 Нурпеисова Ә. К. Халықаралық экономика және халықаралық коммерциялық іс. Алматы, 2014ж -245 б.
46 Р. Е. Елемесов, А. М. Мырзахметова, А. М. Джулаева и др.Экономика зарубежных стран: Учебное пособие. Алматы: Заң әдебиеті, 2009.- 240с.
47 Сидоров И.В. Тaможенный союз как этап развития международной экономической интеграции//Вопросы экономики.-2014,№11.
48 Основные тенденции и проблемы развития мировой экономики на пороге ХХІ века- Алматы: КазгосИНТИ, 2013.- 168с.
49 Балабекова К.А. Гармонизация налоговой системы РК в условиях вступления в ВТО и ТС //Вестник КаНУ им Аль-Фараби. Серия экономика, 2015г. – 268-275с.
50 А. Н. Шұқыжанова Еуразиялық интеграция және егемендік мәселесі // Саясат Policy. - 2014. - №2. - 13-15 бет.
51 Шыныбек, А.А. Әлемдік жаһандану үрдісіндегі экономикалық интеграцияның теориялық негіздері - Талдықорған 2014ж. - 123б.
52 ЕурАзЭҚ-ның халықаралық статистикалық комитет //http://tsouz.ru сайтының статистикалық мәліметтері
53 В. Ю. Додонов.Мировой кризис и тенденции экономического развития Казахстана: Монография /.- Алматы: КИСИ, 2013.- 380с.
54 Е.Курмангалиева, Г.Ормантаева Страны регионы СНГ: основные макроэкономические показатели и прогнозы будущего // Евразийская экономичесая интеграция, №1. – 2014г. – С.154-162.
55 E. Borensztein, J. De Gregorio, J-W. Lee. How does foreign direct investment affect economic growth?// http://www.sciencedirect54
56 Абдрахманова С.С. Государственная интеграционная политика Казахстана: критерии выбора в глобальной и региональной интеграции //Вестник КаНУ им Аль-Фараби. Серия экономика, 2015г. - №4 – С.119-127
57 Абдрахманова С.С. Оценка процессов интеграции Казахстана в среднесрочной и долгосрочной перспективе в мировом хозяйстве //Вестник КаНУ им Аль-Фараби. Серия экономика, 2015г. - №4 – С.149-154
58 Назарбаев Н.А. Евразийский экономический союз: теория или реальность. // Известия.-2015.-19 марта.
59 Christian Bauer,Ronald B. Davies,AndreasHaufler . Economic integration and the optimal corporate tax structure with heterogeneous firms\\http://dx.doi.org/10.1016/j.jpubeco.2015.12.001Get rights and content
60 Stephen Robert Buzdugan\Regionalism from without: External involvement of the EU in regionalism in southern Africa\\4 10.1080/09692290.2014.747102. pages 917-946
61 Lorenzo Mechi.Economic Regionalism and Social Stabilisation: the International Labour Organization and Western Europe in the Early Post-War Years\\10.1080/07075332.2015.813569. pages 844-862\\Publishedonline: 06 Sep 2015
62 ҚР Президенті Н.А.Назарбаевтың М.В.Ломоносов атындагы Мәскеу мемлекеттік университетінде еуразиялык интеграция такырыбында дәрісі.28.04.2014ж. // Егемен Қазақстан,. 29.04.2014ж.
63 ҚР 2014 – 2018 жылдарға арналған әлеуметтік-экономикалық даму болжамы//Қазақстан Республикасы Үкіметінің отырысында мақұлданған (2015 жылғы 28 тамыздағы № 33 хаттама)
64 Страны регионы СНГ: обзор // ЕЭИ, №1.-2014г
2 Миклашевская, Н. А.Международная экономика -Москва ,2014г.-346c.
3 Токаев К. Внешняя политика Казахстана в условиях глобализации- Алматы, 2000. - 584 с.
4 Фомишин С.В. Международные экономические отношения. - М., 2010.- С.196.
5 Фомичев В.И. Международная торговля: Учебник (Издание 2-е, переработанное и дополненное). - М., 2009. - 446 с.
6 Исингарин Н. Казахстан и Содружество: проблемы экономической интеграции: Учебное пособие, - Алматы, 2000. - 216 с.
7 Максимова М.М. Мировая экономика и международные экономические отношения / - М., 2014. - 428 с.
8 Казахстан в системе мировых экономических процессов - Алматы: КИСИ, 2009.- 272с 1 э
9 Примбетов С., Айманова Л. Международная әкономическая интеграция в современном мире. Учебное пособие, - Алматы, 2003.- 288с.
10 Дюмулен И.И. Всемирная торговая организация.- М.:Экономика, 2003.- 271с.
11 Мировая экономика и международные экономические отношения [Текст]: Учебник / Под ред. Док.экон. наук проф. А. С. Булатова2-е изд. стер.- М.: Магистр , 2014.- 734с.
12 Шишков А.С. «Международные экономические отношения», 2009,. С. 196.
13 Международные экономические отношения: Учебное пособие/ Под ред. Р.Е. Елемесова. - Алматы, 2001. - 415 с..
14 Комаров М.П. Инфраструктура регионов мира -СПб.: Изд-во Михайлова В.А., 2008.- 347с.
15 Халықаралық экономикалық қатынастар: оқу құралы/ жалпы ред. басқарған Р. Е. Елемесов. - Алматы. - 2002. - 389 б.
16 Braun S. (2008) Economic Integrations Process and Product innovation and Relativion Skill // Demand. ReviewofInternationalEconomics.Vol.15(5): 864-873.
17 BrouD., RutaM. (2013) Economic Integration, Political Integration // Journal of the European Economic Assocation, Vol. 1143-1167.
18 Винокуров Е.Ю.,Курмангалиева Э.С,Валютная политика в странах Таможенного Союза\\Евразийская экономическая интеграция-2015,№1, 29-31с.
19 Құрманқұлов, А.Біртұтас саяси-экономикалық аймақты қалыптастырудың ортаазиялық бағыттары / А. Құрманқұлов // Саясат = Policy. - 2014. - №9, 35-38б.
20 Нұрпейсова К. Қазіргі заманғы аймақтық экономикалық интеграциялық топтардың қалыптасуы мен даму жолдары/э.ғ.к. ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған авторефераты, Алматы, 2004.
21 Киреев А.П. Международная экономика.В 2-х ч. – Ч.2. международная макроэкономика: открытая экономика и макроэкономическое программирование: Учебное пособие для вузов.-М.: Международные отношения, 2013.-488с.
22 Шмелев А. Международная экономика-Москва ,Мысль,2014г -457c.
23 Роль Всемирной торговой организации в глобальном управлении /Под ред. Гэри П.Сэмпсона.- М. Весь Мир. 2004 г.
24 Исингарин Н.К. Таможенный союз: дела и планы.-Алматы: ОФ «БИС», 2000.-216c.
25 С. Мейрамова.Елтану (страноведение) [Мәтін]: Оқу құралы - Астана: Фолиант, 2010.- 392б
26 Евразийство в ХХІ веке: проблемы и преспективы. / Под ред. А.Н. Нысанбаева.- Алматы, 2009.- 334 с.
27 Абдрахманова, Ғ.Еуразия кеңістігіндегі экономикалық интеграция жобалары // Ақиқат. - 2014. - N 3. - Б. 33-36.
28 Пузакова Е.П. Мировая экономика и международные экономические отношения.- Ростов-на-Дону: Феникс, 2014.- 448с.
29 Новокшонова Л.В. Мировое хозяйство.- Москва: Юристъ, 2015.- 312с.
30 Мыржыкбаева А.Б. Развитие корпоративного менеджмента в РК в условиях транснационализации //Транзитная экономика.-2009.-№2.-14 -15бб.
31 Халевинская Е.Д. Мировая экономика и международные экономические отношения.- М: Экономистъ, 2010.- 303с.
32 Zhenis Kembauev Legal aspects of Regional integrazion Precesses in the Post Soviet\\ Евразийская экономическая интеграция-2015№4, 29-31с
33 Назарбаев Н.А. Евразийский экономический союз: теория или реальность. // Известия.-2009.-19 марта
34 Кошанова Д.А. Либерализация внешнеторговой политики Республики Казахстан в условиях глобализации.- Астана: Елорда, 2005.- 176с.
35 Казбеков Б.К. Интеграция Казахстана и Центральной Азии в мировую экономику.- Алматы: Дайк-Пресс, 2002.- 416с.
36 Қазақстан Республикасы Кедендік одақ пен бірыңғай экономикалық кеңістік туралы келісім шарт туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулысы 1999 жылғы 29 сәуір N 492, //http://adilet.zan.kz.
37 Қазақстан Республикасында экспорттық-импорттық валюталық бақылауды жүзеге асыру және резиденттердің экспорт және импорт бойынша келісімшарттардың есептік нөмірлерін алу қағидаларын бекіту туралыҚазақстан Республикасы Ұлттық Банк Басқармасының 2014 жылғы 24 ақпандағы № 42 Қаулысы.Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде 2014 жылы 16 сәуірде № 7584 болып тіркелді//http://adilet.zan.kz.Қазақстан Республикасындағы кеден ісі туралы Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 30 м
38 аусымдағы № 296-IV Кодексі//http://adilet.zan.kz.
39 2005 жылғы 24 наурыздағы Еуразиялық экономикалық қоғамдастыққа мүше мемлекеттердің техникалық регламенттерін үйлестіру негіздері туралы Келісімге өзгертулер енгізу туралы хаттама//http://adilet.zan.kz.
40 ЕурАзиялық Экономикалық Қауымдастықтың жұмысы қаншалықты нәтижелі? http://www.group-global.org/
41 «Кеден одағы: жергілікті өндірушілердің мүддесін кім қорғайды?» - республикалық басылымдарға шолу, ҚазАқпарат - Қазақ ақпарат агенттігі республикалық басылымдары- Науры 2015//http://stat.kz
42 Камали Қ.М. Сыртқы экономикалық қызметті мемлекеттік басқару.- Алматы: Экономика, 2005.- 103 б.
43 Абуталипов С. Еуразия кеңістігіндегі интеграциялық процестердің бүгінгі бағыты мен бағдары. // Ақиқат, №2, 2013.- Б.29-31.
44 ВинокуровЕ.Ю.От постсоветской к евразийской интеграции\\Евразийская экономическая интеграция-2014 ,№1, 26-33с.
45 Нурпеисова Ә. К. Халықаралық экономика және халықаралық коммерциялық іс. Алматы, 2014ж -245 б.
46 Р. Е. Елемесов, А. М. Мырзахметова, А. М. Джулаева и др.Экономика зарубежных стран: Учебное пособие. Алматы: Заң әдебиеті, 2009.- 240с.
47 Сидоров И.В. Тaможенный союз как этап развития международной экономической интеграции//Вопросы экономики.-2014,№11.
48 Основные тенденции и проблемы развития мировой экономики на пороге ХХІ века- Алматы: КазгосИНТИ, 2013.- 168с.
49 Балабекова К.А. Гармонизация налоговой системы РК в условиях вступления в ВТО и ТС //Вестник КаНУ им Аль-Фараби. Серия экономика, 2015г. – 268-275с.
50 А. Н. Шұқыжанова Еуразиялық интеграция және егемендік мәселесі // Саясат Policy. - 2014. - №2. - 13-15 бет.
51 Шыныбек, А.А. Әлемдік жаһандану үрдісіндегі экономикалық интеграцияның теориялық негіздері - Талдықорған 2014ж. - 123б.
52 ЕурАзЭҚ-ның халықаралық статистикалық комитет //http://tsouz.ru сайтының статистикалық мәліметтері
53 В. Ю. Додонов.Мировой кризис и тенденции экономического развития Казахстана: Монография /.- Алматы: КИСИ, 2013.- 380с.
54 Е.Курмангалиева, Г.Ормантаева Страны регионы СНГ: основные макроэкономические показатели и прогнозы будущего // Евразийская экономичесая интеграция, №1. – 2014г. – С.154-162.
55 E. Borensztein, J. De Gregorio, J-W. Lee. How does foreign direct investment affect economic growth?// http://www.sciencedirect54
56 Абдрахманова С.С. Государственная интеграционная политика Казахстана: критерии выбора в глобальной и региональной интеграции //Вестник КаНУ им Аль-Фараби. Серия экономика, 2015г. - №4 – С.119-127
57 Абдрахманова С.С. Оценка процессов интеграции Казахстана в среднесрочной и долгосрочной перспективе в мировом хозяйстве //Вестник КаНУ им Аль-Фараби. Серия экономика, 2015г. - №4 – С.149-154
58 Назарбаев Н.А. Евразийский экономический союз: теория или реальность. // Известия.-2015.-19 марта.
59 Christian Bauer,Ronald B. Davies,AndreasHaufler . Economic integration and the optimal corporate tax structure with heterogeneous firms\\http://dx.doi.org/10.1016/j.jpubeco.2015.12.001Get rights and content
60 Stephen Robert Buzdugan\Regionalism from without: External involvement of the EU in regionalism in southern Africa\\4 10.1080/09692290.2014.747102. pages 917-946
61 Lorenzo Mechi.Economic Regionalism and Social Stabilisation: the International Labour Organization and Western Europe in the Early Post-War Years\\10.1080/07075332.2015.813569. pages 844-862\\Publishedonline: 06 Sep 2015
62 ҚР Президенті Н.А.Назарбаевтың М.В.Ломоносов атындагы Мәскеу мемлекеттік университетінде еуразиялык интеграция такырыбында дәрісі.28.04.2014ж. // Егемен Қазақстан,. 29.04.2014ж.
63 ҚР 2014 – 2018 жылдарға арналған әлеуметтік-экономикалық даму болжамы//Қазақстан Республикасы Үкіметінің отырысында мақұлданған (2015 жылғы 28 тамыздағы № 33 хаттама)
64 Страны регионы СНГ: обзор // ЕЭИ, №1.-2014г
Мазмұны
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3
1 СЫРТҚЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ФАКТОРЛАРЫНЫҢ ҰЛТЫҚ ЭКОНОМИКАДА АЛАТЫН ОРНЫ МЕН РОЛІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
6
1.1Халықаралық еңбек бөлінісінің мәні мен ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6
1.2 Жаһандану жағдайларыңдағы сыртқы экономикалық факторларының бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
8
1.3 Хaлықapaлық экoнoмикaлық интегpaция - мaңызды сыртқы экономикалық фактор ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
12
2 ҚР ЭКОНОМИКАНЫҢ СЫРТҚЫ ЖӘНЕ ІШКІ ДАМУ ЖАҒДАЙЛАРЫН ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
19
2.1 Қазақстан Республикасының 2014-2015 жылдардағы әлеуметтік-экономикалық дамуының негізгі үрдістері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .
19
2.2 Қазақстан Республикасы экономикасына интеграциялық үрдістерінің әсерлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
27
2.3 Халықараралық экономикалық ұйымдармен қарым-қатынас факторының маңыздылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
36
3 ҚР ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ САЯСАТТЫҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ МЕН ШАРАЛАРЫ ... ... ... ... ...
46
3.1 Сыртқы тәукелдер кезіндегі ұлттық макроэкономикалық тұрақтылықты қамтамасыз ету проблемалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
46
3.2 Халықаралық интеграция және сыртқы сауда саясатын жетілдіру ... ... .
49
3.3 Әлемдік экономиканың даму перспективалары және ұлтық экономикаға ықпалы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
60
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
65
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...
67
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қарастырылатын мәселенің өзектілігі көптеген себептермен түсіндіріледі, ол әлемдік шаруашылықтың дамуына арналған жағдайлардың күрделенуімен сипатталады.
Біріншіден, қазіргі кездегі әлемдік экономиканың елдері жаһандану әсерінен әлемнің басқа елдерімен көпжақты ынтымақтастықты интенсивті түрде дамыта бастады. Оның бірден-бір себебі - бірқатар жаһандық проблемаларды бірлескен күштермен шешудің және табиги ресурстарды, инфрақүрылымның бірлескен объектілерін тиімді пайдаланудың қажеттілігі және т.б. Ол елдер деңгейінде де, кәсіпорындар мен ұйымдар деңгейінде де интеграцияның барлық формаларын жүзеге асырумен өрнектеледі. Әлемдік қауымдастықтың материалдық және рухани сұраныстарының толық қанагаттандырылуына ықпал ету осындай бірлестіруші күштердің нәтижесі болып табылады. Сол арқылы жаңа гасырга кіру әлемнің барлық мемлекеттерін әлемдік қүқықтық ережені және жекелеген елдердің жан-жақты экономикалық дамуын бекіту жолында жүруге мәжбүрледі.
Қазақстан үшін бұл мәселе айрықша мәнге ие, өйткені, Қазақстанның халықаралық экономикалық интеграцияга қатысуы - Қазақстан Республикасы егемендігінің экономикалық негіздерін құрудың, Қазақстанның жоғары экономикалық өсуін қамтамасыз етудің, толыққанды мүше ретінде оның әлемдік қауымдастыққа кіруінің алгышарты.
Екіншіден, бұл мәселені шешудің маңыздылығы бүгінгі таңда қалыптасқан күрделі саяси жағдаймен түсіндіріледі. Екі полярлы әлемнің күйреуі, жаңа тәуелсіз мемлекеттердің туындауы және әлемдік экономикалық қатынастардың жаһандануы нәтижесінде қалыптасқан жаңа жаһандық жағдайдың артықшылықтарына мыналар кіреді: әлемдегі әскери-саяси шиеленістердің едәуір азаюы, көптеген елдердің ықпал ету және басымды болу сфералары концепциясынан бас тартуы, мемлекеттердің экономикалық өсуі мен мәдени дамуына арналған кеңейтілген мүмкіндіктердің туындауы, халықаралық қатынастардың аймақтық қүраушыларының күшеюі. Бұл тенденциялар жаһандану үрдісімен тығыз байланысты және халықаралық ынтымақтастықтың саяси аспектісінде көрініс табады. Жаһандану және трансформациялану үрдістерінің нәтижесі шығындар жаңа қауіптердің туындауына әкелді
ТМД елдері ішінде лаңкестікке қарсы әрекет ету саласындағы ынтымақтастық едәуір жанданды. Аталған құбылыстармен күрес Шанхай бестігі қызметінің күн тәртібінде түрған негізгі мәселелердің бірі болып табылады.
Ұлтық экономиканың дамуы осындай экономикалық, саяси, әлеуметтік мәселелерді шешуге, осы елдердің әрқайсысының саяси хал- ахуалын жақсартуға, оларда мекендейтін және тарихында көптеген ортақтығы бар халықтар достығын нығайтуға ықпал ететін болады.
Үшіншіден, бұл - өзгелердің тәжірибесін алып, ең озық жетістіктерін бойға сіңіру мүмкіндігі. Азиядағы екі ұлы держава - Жапония мен Қытайдың бүгінгі келбеті - осы мүмкіндіктерді тиімді пайдаланудың нағыз үлгісі. Өзімдікі ғана таңсық, өзгенікі - қаңсық деп кері тартпай, ашық болу, басқалардың ең озық жетістіктерін қабылдай білу, бұл - табыстың кілті, әрі ашық зерденің басты көрсеткіштерінің бірі. Егер қазақстандықтар жер жүзіне үйден шықпай, терезеден телміріп отырып баға беретін болса, әлемде, құрлықта, тіпті іргедегі елдерде қандай дауыл соғып жатқанын көре алмайды. Көкжиектің арғы жағында не болып жатқанын да біле алмайды. Тіпті, бірқатар ұстанымдарымызды түбегейлі қайта қарауға мәжбүрлейтін сыртқы ықпалдардың байыбына барып, түсіне де алмай қалады. [1].
Бұл әлемде жинақталған сыртқы экономикалық факторларының ұлтық экономикадағы қалыптасу тәжірибесінің әрекет ету қажеттілігін туындатады. Бірақ та қазіргі кездегі ғылымда жаһандану, интернационализациялану және ХӘИ үрдістерінің ұлтық экономиканың шаруашылық байланыстарға ықпал етуін бағалаудың ортақ қөзқарасы қалыптаса қоймады.Осылайша, бірқатар ғалымдар жаһандану мен интеграцияның ұлттық экономикаларға тигізер қаупін, экономикасы нашар дамыған елдердің индустриалды дамыған елдерге тәуелділігінің күшеюін, дагдарыстық құбылыстардың етек алу көздерін көре отырып, оларға жағымсыз баға береді. Осыған қарама-қарсы негізде әлемдік экономиканың, халықаралық қатынастардың бүкіл жүйесінің ары қарайғы прогресінің қозғаушы факторлары ретіндегі жаһандану мен интеграция жөніндегі пікірлер де туындайды.
Зерттеудің деректік негізі. Дипломдық жұмыс мазмұның толық ашу мақсатында кең қайнар көздері пайдаңылды және оларды төменгідей үш үлкен топқа бөлуге болады.
Зерттеу көздерінің бірінші тобын қазіргі кездегі сыртқы экономикалық факторларының жан жақты сараптамасы және кызметтін құқықтық негізін заңнамалық, нормативті құқықтықсипаттағы құжаттар құрайды.
Зерттеу деректік көздерінің екінші тобын саяси мемлекеттік ресми құжаттар келісімдер , хаттамалар, бағдарламалар,баяндамалар құрайды.
Деректік көздерінің үшінші тобына сыртқы экономикалық факторларының ұлтық экономикадағы орның сипаттайтын жинақтарында көрсетілген ресми статистикалық мәліметтер жатады.
Сонымен қатар,дипломдық жұмысты жазу барысында бірнеше мерзімді басылымдар қолданылды.
Тақырыптың зерттелу дәрежесі. Сыртқы экономикалық факторларының ұлтық экономикадағы халықаралық экономикалық интеграцияның теориялық және әдістемелік негізін қалаушылар жайлы әлемдік және отандық ғылыми мектептерде зерттеліп, экономикалық интеграция мәселелеріне қатысты әр түрлі көзқарастар орын алған. Ғаламдану, интернационализация және экономикалық интеграция түсініктері әлемдік экономикаға қатысты әр түрлі анықталады. Бұл үрдістердің ұлттық экономиканың және бүкіл әлемдік қауымдастықтың дамуына тигізетін әсерін бағалауда ортақ көзқарас жоқ.
Қазақстандық экономика ғылымдарының өкілдері де бұл үрдістердің даму мәселелеріне өз үлестерін қосты: Примбетов С., Айманова Л.. Р. Е. Елемесов, Курмангалиева Э.С,Құрманқұлов А., Нұрпейсова К,С. Мейрамова , А.Н. Нысанбаев, Абдрахманова , Кошанов Д.А. ,Казбеков Б.К ,Нурпеисова Ә. К. ,Р. Е. Елемесов , А. М. Мырзахметова,Абдрахманова С.С.,Ж. Аубакирова және т.б.,
Халықаралық, яғни әлемдік тарихнамада экономикалық интеграцияның теориялық және әдістемелік мәселелерін шешуде А. Смит, Д. Рикардо, С. Милль, И. Кант, Ж.Б Сей сияқты классик әкономист ғалымдар зор үлес қосқан. Интеграция мәселесін қарастыру дәстүрлі теория өкілдері Дж. Вайнер, Р. Липсей, Ф. Герельс, Б. Баласса, Я. Тинберген, С. Харрис, Ә. Хекшер , Б. Оллин, П. Самуәльсон, С, Линдер зерттеулерінде де кездеседі. Экономикалық интеграция заманауи тенденциялары келесі шетелдік ғалымдардың жан-жақты еңбектерінде кең түрде талқыланды:E. Borensztein, J. De Gregorio, ChristianBauer,Ronald B. Davies,AndreasHaufler , Stephen Robert Buzdugan , Lorenzo Mechi және т.б.
Зерттеудің мақсаты. Дипломдық жұмыстың мақсаты - қазіргі кездегі сыртқы экономикалық факторлардың ұлттық экономиканың дамуындағы ролін көрсету және Қазақстанның қазіргі кездегі интеграциялық тенденцияларын анықтау.
Қойылған мақсатқа қол жеткізу үшін төмендегідей теориялық, әдістемелік және саралау міндеттерін шешу қажеттілігі туындайды:
- Халықаралық экономикалық интеграцияны мемлекеттің тұрақты әрекет етуінің маңызды шарты ретінде теориялық негіздеу;
- Аймақтық интеграциялық бірлестіктердің құрылуы мен даму тәжірибелерін көрсету;
- экономикалық интеграцияның нәтижелілігін өлшеуге қатысты экономикалық әдебиеттегі әдістемелік жолдарды нақтылау;
- Посткеңестік мемлекеттерінің экономикалық интеграциясының диалектикасынаңықтау;
-ЕурАзЭҚ аясында Қазақстанның интеграциялану үдерісіндегі басымдылықтарыанықтау;
-Кеден Одағының құрылу тарихы және қазіргі жағдайын талдау
-ЕурАзЭҚ аясында Қазақстанның интеграциялану үдерістерінің болашақтағы даму жолдарын ұсыну.
Зерттеу объектісі - ЕурАзЭҚ аясында аймақтық интеграциялық бірлестіктер.
Зерттеу пәні ҚР сыртқы экономикалық факторлары.
Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 СЫРТҚЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ФАКТОРЛАРЫНЫҢ ҰЛТЫҚ ЭКОНОМИКАДА АЛАТЫН ОРНЫ МЕН РОЛІ
1.1Халықаралық еңбек бөлінісінің ұлттық экономикасымен байланысы
Халықаралық экономикалық қатынастардың мәнін және мазмұнын анықтайтын категориялардың бірі - халықаралық еңбек бөлінісі. Қазіргі уақытта халықаралық еңбек бөлінісіне тартылмаған елдер жоқтың қасы. Өндіргіш күштердің ғылыми - техникалық прогресс әсерімен жедел дамуы халықаралық еңбек бөлінісі тереңдеуінің негізгі кепілі.
Халықаралық еңбек бөлінісі қатысушы елдер мен аймақтарға қосымша экономикалық тиімділік келтіріп, олардың өз қажеттіліктерін неғұрлым аз шығындармен қамтамасыз етуге жол ашады.
Халықаралық еңбек бөлінісі - ел ішіндегі және еларалық бөлінісінің қорытындысы. Халықаралық еңбек бөлінісінің мәні өндіріс процесін бөлшектеу мен біріктірудің диалектикалық бірлігінен көрінеді.
Өндірістік процестің ойдағыдай жүруі ондағы атқарылатын әртүрлі еңбек процестерінің бөлшектеніп мамандануына, содан соң кооперацияланып, өзара жарасымды іс-қимылдарға көшуіне байланысты.
Еңбек бөлінісі - бұл қоғамдық еңбектің тарихи анықталған жүйесі. Ол қоғамның даму процесінде іс-әрекеттің сапалық дифференциация нәтижесінде қалыптасады.
Еңбек бөлінісі тек қана бөлектену процесі емес, сонымен қатар еңбекті біріктіру әдісі. Мұндай диалектикалық бірлік халықаралық деңгейде ерекше көрінеді.
Қоғамдық еңбек бөлінісі өндірістік әрекет түрлеріне байланысты мынадай нысандарға бөлінеді:
1) қоғамдық еңбек бөлінісінің жалпы түрі (өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, көлік, байланыс, құрылыс, денсаулық сақтау, білім беру, қызмет көрсету т.б.);
2) қоғамдық еңбек бөлінісінің дербес түрі (сала ішіндегі еңбек бөлінісі);
3) қоғамдық еңбек бөлінісінің жеке-дара түрі (кәсіпорын ішіндегі еңбек бөлінісі).
Еңбектің аймақтық бөлінісі ел ішіндегі бөлініс және еларалық бөлініс болып келеді.
Халықаралық еңбек бөлінісі дегеніміз - қоғамдық еңбектің аларалық бөлінісінің жоғарғы сатысы. Ол жекелеген елдердің эконономикалық пайдалы өндіріске тұрақты түрде маманданып, белгілі сандық және сапалық арақатынастар арқылы басқа елдермен өндіріс өнімдерімен алмасуы.
Халықаралық еңбек бөлінісінің қазіргі кездегі мәні бөліністің диалектикалық бірлігінен және өндіріс процесінің бірігуінен көрінеді. Өндірістік процесс әртүрлі еңбек қызмет түрлерінің мамандануы мен жекеленуін, сонымен қатар олармен айырбасын, олардың өзара әрекеттесуін болжайды. Еңбек бөлінісі тек қана бөліну процесі емес, еңбектің бірігу тәсілі ретінде де шығады, әсіресе әлемдік масштабта.
Халықаралық еңбек бөлінісіне қатысатын көптеген елдердің кәсіпорындары ішкі тұтынушылық немесе өндірістік сұранысты қанағаттандыруға қажетті өнімді мөлшерінен тыс анағұрлым көп өндіреді. Әр елдің шаруашылық субъектілері саналы түрде артық өнім өндіре және өзіне қажетті басқа елдердегі артық өнімді иелене отырып, оны әлемдік нарыққа өткізеді. Әрбір ел өндірісте белгілі бір тауар топтарына мамандануды жетілдіре, нығайта отырып, халықаралық нарықта басқа маманданған елдермен өздеріне қажетті тауарларды басқа тауар топтарына айырбас жасау арқылы алады. Нәтижесінде халықаралық еңбек бөлінісі әлемдік экономиканы ұйымдастырудың тәсілі ретінде көрінеді, яғни әрбір елдің кәсіпорындары белгілі бір тауарлар мен қызметтер өндіруге маманданады, одан кейін олармен айырбас жасайды.
Дүниежүзілік шаруашылықтағы үдемелі өндіріс процестерін жүзеге асыруда халықаралық еңбек бөлінісінің рөлі зор. Ол, біріншіден, осы процестерінің өзара байланысын қамтамасыз етеді, екіншіден, салалық, аймақтық және еларалық қажетті пропорцияларды қалыптастырады.
Халықаралық еңбек бөлінісінің дамуына әсер етуші факторлар. Бұл факторларға:
Елдің ішкі нарығының көлемі.
Нарығы дамыған ірі елдерде қажетті өндіріс факторлары мен тұтынушы тауарларын табуға мүмкіндік жоғары. Сондықтан елдің халықаралық мамандану мен тауар айырбасына қатысу қажеттілігі төмен болады. Сол кезде елдегі жетілген нарықтық сұранс экспорттық мамандануды кеңейтумен орнын толтыра отырып, импорттық сатып алуды кеңейтуге ынталандырады.
Ел экономикасының даму деңгейі.
Елдің экономикалық потенциалы неғұрлым төмен болса, соғұрлым елдің халықарлық еңбек бөлінісіне қатысу қажеттілігі жоғары болады.
Елдің табиғи ресурстармен қамтамасыз етілуі.
Елдің моноресурстармен (мысалы, мұнаймен) жоғарғы дәрежеде қамтамасыз етілуі елдің халықаралық еңбек бөлінісіне белсенді түрде қатысуына қажеттілік тудырады.
Ел экономикасы құрылымындағы негізгі өнеркәсіп салаларының (энергетика, металлургия, қағаз шығаратын сала) үлес салмағы.
Негізгі салалардың үлес салмағы неғұрлым жоғары болса, соғұрлым елдің халықаралық еңбек бөлінісіне қатысу қажеттілігі төмен болады.
Осы аталған факторлар өзінің көрінуінде абсолютті емес екенін ескеру керек. Олардың әсері мынадай жағдайда төмендеуі мүмкін, мысалы, жергілікті өнімнің халықаралық бәсекелестік қабілеттілігінің өзгеруімен, экспорттық шектелуімен.
Халықаралық еңбек бөлінісінің даму процесінде бастығы - бұл әрбір қатысушының өзінің халықаралық еңбек бөлінісіне қатысуынан экономикалық қызығушылық пен пайда іздеуі және табуы.
Халықаралық еңбек бөлінісінің артықшылықтарына экспортталатын тауарлардың халықаралық және ішкі бағалары айырмашылығынан және тиімді импортты ынталандырудан түсетін пайдаларды да қосуға болады.
Дүниежүзілік еңбек бөлінісіне белсенді түрде қатысу барлық мемлекеттер үшін пайдалы. Себебі, олар өндіріс құнының ұлттық және интерұлттық айырмашылықтарынан табысты болады. Сонымен, құн заңы дүниежүзілік еңбек бөлінісінің қозғаушы күші.
Дүниежүзілік еңбек бөлінісіне қатысу адамзаттың бүкіл әлемдік проблемалары - қоршаған ортаны қорғау, азық-түлікпен қамтамасыз ету, ғарышты, мұхиттарды игеру т.с.с. жобаларды шешуге көмектеседі.
Мамандардың болжауы бойынша болашақта өнеркәсібі дамыған елдердің өндірісі сыртқы тұтынушыға қарай бейімделеді де ішкі сұраныс импорт арқылы қанағаттандырылатын болады.
Үстіміздегі ғасырдың соңғы онжылдығы дүние жүзіне орасан зор саяси экономикалық, әлеуметтік өзгерістер әкелді. Олар халықаралық еңбек
Соңғы жылдары жекелеген өнімдерді өндіру бойынша мамандану дамуда. Кәсіпорындардың жекелеген өнімдерді өндіруге мамандануы қазіргі ғылыми-техникалық прогреске тікелей байланысты. Өндірістің технологиялық құрылымының күрделенуі өнім өндіру үшін пайдаланатын бөлшектер мен тетіктердің сандық мөлшерін көбейтіп жібереді. Мысалы: жеңіл автомобиль шығаруға қажет бөлшектер мен тетіктердің саны 20 мыңға, прокат станында - 100 мыңға, электровозда - 250 мыңға жуықтады. "Вольво" шведтік автомобилін шығаруға мамандану осыған мысал бола алады. Ресей тұтынушысы осы автомобильді ала отырып, шын мәнінде шведтік таза өнімнің 13-н ғана иемдене алады. Өнімнің 60% -ы Швециямен импортталған.
Технологиялық мамандану елдердің дайын өнімді бөлек операциялар орындау арқылы шығаруы (яғни жеке технологиялық процестерде жүзеге асыру, мысалы, құрастыру, пісіру, сырлау, бояу, құйма өндіру және т.с.с.), мысалы, шетелден глинозем (топырақта болатын алюминий тотығы) және оның қорытпасын жеткізу.
1.2 Жаһандану жағдайларыңдағы сыртқы экономикалық факторларының бағыттары
Шаруашылық өмірдің интернационалдануының алғы шарттары ірі машиналық өндіріске көшу кезеңінде пайда болды. өйткені бұл уақытта ұлттық шекаралар өндірістік күштердің дамуына кедергі келіре бастады.
Соғыстан кейінгі жылдары ғылыми - техникалық прогресс экономикалардың интернационалдануының айқындаушы факторына айналды. Халықаралық сауданың және халықаралық өндірістің даму қарқындарына шұғыл өзгерістер жасалды. Микроэлектрониканың, биотехнологияның және жаңа материалдарды өндеудің қарқынды дамуы ұлттық экономикалардың өзара тәуелділігін күшейте түсті.
Шаруашылық өмірдің жаңа сапалы кезеңі ретінде экономикалық интеграция қарастырылады. Ол елдердің экономикалық қоғамдасуы түінде дамып келе жатыр және әр түрлі елдердің ұлттық экономикалары қарым-қатынастарының неғұрлым терең жүйесі ретінде қарастырылады.
Қорыта айтқанда, әлемдік шаруашылық дамуының ең басты тенденциясы - тауарлардың, қызметтердің және капиталдың бірыңғай планетарлық нарық жасауға бағытталған шаралары және жекелеген елдерді біртұтас әлемдік шаруашылық кешенге экономикалық тұрғыдан ұйымдастыру болып табылады. Бұның барлығы глобальды экономикалық жүйені ХЭҚ кешенінің құрамдас бөлігі ретінде зерттеуге әкеледі. Бұл ХЭҚ-тың өте жоғары дәрежесі.
Қазіргі экономикалық процестердің ұлттық сипатының тереңдеуі экономика жаһанданусы, глобалды экономика және тағы басқа ұғымдардың пайда болуына әкелді. Жоғарыда көрсетілген жұмыста бізді таң қалдырған жағдай - әлем экономикасының жаһанданусын трансұлттық компаниялардың іс - әрекетімен байланыстыруы. Трансұлттық компаниялардың әлемдік экономикадағы процестер мен ХЭҚ - ға үлкен әсер береді.
Глобалды мәселелер, әр түрлі процесстер жаһандану деп аталған құбылыстар ғылыми әдебиетте 80 жылдарда бекіген және әр түрлі елдердегі өмір сүру жағдайларын зерттеумен, оны жақсарту жайында ұсыныстар берумен айналысатын халықаралық ұйымдар мен институттардың қызметімен тікелей байланысты. Глобалды деген сөздің өзі бүкіл әлемді қамтыған, бүкіл әлемдік және тағы да басқа сондай ұғым береді.
Француз профессоры Р.Петрелланың пікірінше, "Экономика жаһанданусы дегеніміз - ұлттық мемлекеттердің, технологиялардың дамуы мен экономиканың өмір сүруіне арналған орталық стратегиялық кеңістік ретінде жойылуы..." Әлемнің қандай да болсын аймағында экономикалық, технологиялық ресурстарды орналастыруға байланысты шешімдерді немесе қазіргі жағдайды өзгертіп, болашақ дамуды қалыптастыратын шешімдерді ірі ТҰК-лар қабылдайды. Олар әлемді "жасауды" және "қайта жасауды" өз қалауынша жүзеге асырып, жаңа сфераларға енуде... Осылайша, ірі кәсіпорын өзін қолда бар ресурстарды әлемдік масштабта тиімді пайдалануға кепілдік бере алатын бірден-бір ұйым ретінде көрсете отырып жаңа тарихи ақталуға ие болады. Нәтижесінде әлемдік үкімет жоқ кезде кәсіпорындар әлемдік экономиканы ұйымдастыру функцияларын меншіктеп алды".
Әлемдік экономиканың жаһанданусы дегеніміз, бірінші кезекте, экономикадағы ұдайы өндіріс процесін интернационализациялаудың ХЭҚ - ға қатысушы жекелеген субьектілер басқа қатысушылардың экономикалық мүддесіне әсер етпей шешім қабылдай алмауы сатысын білдіреді.
Ұдайы өндіріс процестернің ұлттық шекаралардан шығуы, ұлттық экономиканың дамуы тек ұлттық ресурстарға ғана сүйенбейтіндігін және егеменді елдер үкіметтерінің ірі экономикалық шешімідер қабылдауы олардың тек ішкі ісі болмайтығын білдіреді.Экономикалық процестердің жаһанданусы ұлттық приоритеттерді әлемдік экономикадағы өзгерістерге байланысты қайта ойластыруды қажет етеді. Қазіргі кезде адамзаттың глобалды мәселелері оның ішінде экономикалық мәселелері, көптеген жоғары оқу орындарының оқу бағдарламаларының ажырамас бөлігі.
Глобализация құбылысын екі жақта қарастыруға болады.
Макроэкономикалық деңгейдегі глобализация дегеніміз - мемлекеттің және жеке аймақтардың өз шекараларынан тыс әрекет ететін экономикалық белсенділікке ұмтылуы. Осындай белсенділіктің белгілері ретінде ырықсыздандыру (либерализация), сауда және инвестициялық шектеулерді алып тастау, еркін өнеркәсіп аймақтарын құру, т.б. қарастырылады.
Микроэкономикалық деңгейдегі глобализация дегеніміз - кәсіпорын қызметінің ішкі шекарасынан тыс әрекет етіп, өрісінің кеңейе түсуі. Глобализациялаудың ұлтаралық немесе көп ұлттық бағыттағы кәсіпкерлік қызметтен айырмашылығы - әлемдік нарықты меңгеруге күш салады.
Қазіргі уақыттың көптеген қарама - қайшылықтарына қарамастан, оның негізгі ерекшеліктерінің біріне өзара түсіністікке, ынтымастыққа ұмтылу жатады. Әр түрлі елдердің экономикалық деңгейлерінің жақындасу процесі дамып келе жатыр. Бұл, әрине, қиын да үдемелі қозғалыс және оған келесі факторлар әсерін тигізеді:
1. Индустриалды қоғамнан постиндустриалды (ақпаратты) қоғамға көшу.
2. Технологиялық революциялар.
3. Энергетикалық, шикізаттық және азық - түліктік проблемалардың шиелене түсуі.
4. Экологиялық проблема.
Бұдан шығатын қорытынды: өндірісті интернационалдау тек өндірістік күштердің кеңестік салаларын ғана емес, сонымен қатар өндірістік қарым - қатынастарда да қамтиды. Өндірістік қатынастардың халықаралық салада дамуы ХЭҚ-тың жеке-дара айрықша жүйесі болып табылады. Бұл өндірістік қатынастардың ішкі ұлттық қатынастармен ортақ табиғаты және құрылымы бар, бірақ оның жүзеге асуы ұлттық шекаралардың бар болуымен ерекшеленеді.
Экономикалық процестердің жаһанданусы ХЭҚ - ң әлемнің барлық жері мен елдері арасында бір қалыпты дамуын білдірмейді. Егер де әлем мен елдердің барлық жерінде экономикалық даму үрдісі бірдей болған жағдайда, қазіргі ХЭҚ көптеген мәселелерден құтылған болар еді.
Қазіргі экономикалық әдебиетте бұл процесс әлемдік экономикадағы аймақтандыру деп аталады. Біз бұл процесті саналы түрде ерекшелеп отырмыз, өйткені аймақтандыру мен интеграция өзара байланысты болғанымен, ХЭҚ дамуының әр түрлі сатысы.
Латын тілінен алынған регион, (аймақ) сөзі облыс, ел мағынасын береді. Қазіргі жағдайда бір - бірінен әр түрлі нышандармен ерекшеленетін белгілі бір территория, ал халықаралық қатынаста өзінің экономикалық - географиялық, саяси, ұлттық және тағы басқа белгілері бойынша жақын елдердің топтары ретінде қолданылады. Қазіргі заманда дүниеде өзара қатынасы әр түрлі деңгейлі 30- дан аса аймақтық топтар бар.
20-21 ғасырдағы әлемдік экономика нарықтық экономика принциптеріне, халықаралық еңбек бөлінісінің заңдылықтарына, капитал және өндірістің интернационализациясына негізделген.
Әлемдік шаруашылықтың қазіргі негізгі қасиеттері:
1. Жалпы әлемдік экономиканың тиімділігінің күшеюі;
2. Трансұлттық корпорациялар мен банктердің әлемдік шаруашылықтың негізгі элементтеріне айналуы
3. Халықаралық еңбек бөлінісінің терең дамуы - халықаралық мамандану және халықаралық кооперация.
4. Өндіріс факторларының халықаралық қозғалу қарқынының жоғарғы дәрежесі: капитал, жұмыс күші, технология, ақпарат.
5. Ұлттық экономикалардың ашықтығы және сыртқы экономикалық байланыстардың либерализациясы.
6. Экономикалық және валюта-қаржы процесстерінің мемлекет аралық, ұлттық реттеуге бағытталуы; халықаралық экономиканың саяси және заңдық негізінің қажеттілігі.
7. Халықаралық экономикада әскери және идеологиялық идеяларға қарсы жаңа экономикалық тәртіп, ережені бекітуге бағытталу.
8. Халықаралық экономика интернационализацияның сапалы жаңа деңгейіне жету:
oo нарықтардың жаһанданусы: ортақ ғылыми нарықтардың қалыптасуы;
oo аймақтық интеграциялық блоктардың ұйымдастырылуы.
Сыртқы экономикалық фактор - мемлекет пен аймақтардың дамуына үлкен әсер ететін объективтік фактор. Бірегей және құрамдас факторлар экономиканың жаїандануына орай жаңа міндеттерді шешуге итермелейді. Ұлттық экономиканың әлемдік экономикаға тиімді бейімделуі үшін экспорттық әлеуетті құрылымдық жетілдірді, әртараптандырды, өндіріс-құрал-жабдықтары мен халық тұтынатын тауарлардың бәсекеге жарамдылығын арттыруды көздейді.
Қазіргі таңда сыртқы экономикалық фактордың бірнеше бағыттары бар:
1) Мемлекеттің геосаяси-экон. орналасуы мен ілгерілеуі. Мыс., Қазақстан жағдайында бұл факторға оның Еуразия құрылығында орналасуы, батыс пен шығыстың өркениет дәстүрін бойына сіңіріп, оны әрі қарай дамытуға құлшыныс жасауы жатады. Стратег. тұрғыдан Қазақстан Ресей мен Қытай, АҚШ және Еуропа одағымен ынтымақтастықты дамытуды басым бағыт деп есептейді. Сонымен қатар Оңт. Азия мен Таяу Шығыстың негізгі елдерімен саяси-экон. байланыста Орт. Азия одағына зор маңыз беріліп отыр.
2) С. э. ф-ға мемлекеттің ішкі факторлар жүйесі де үлкен әсер етеді. Мыс., Қазақстан жағдайында тұрақсыздық пен діни экстремизмге жол бермеу, есірткі таратуды тыю, демократияны әрі қарай жетілдіру, бейбіт еңбек пен ілгерішіл үрдістерді қорғау, Қазақстанның әлем алдындағы беделін нығайту осындай ішкі факторларға жатады.
3) Сыртқы және ішкі ресурстық әлеует факторының рөлі. Қазақстан - ішкі минерал ресурстарына аса бай ел. Осы себепті тәуелсіздік жылдары Қазақстан экономикасына 21 - 22 млрд. долларға жуық инвестиция тартылды. Сонымен қатар көптеген жаңа технологиялар мен техника түрлері өндіріске және тұрмысқа енгізілді.
4) Халықар. экон. ұйымдармен байланыс факторы. Айталық, Қазақстан - Халықар. валюта қорына мүше болып тіркелген 167-мемлекет, Халықар. қайта құру және даму банкінің 163-мүшесі. Қазақстан басқа да көптеген халықар. ұйымдарға мүше.
5) Халықар. саяси-экон. ұйымдармен ынтымақтасу. Қазақстан Еуразия экон. қауымдастығын, Орт. Азия одағын, Шанхай ынтымақтастық ұйымын құрып, дамытуға қажырлы ынта-жігермен зор үлес қосты.
6) Экон. кеңістікті қалыптастырып, тереңдете дамыту. Мыс., 2003 ж. Қазақстан, Беларусь, Ресей және Украина басшыларының қол қоюымен (Ялтада) Біртұтас экон. кеңістік құру туралы шешім қабылданды. Оның мақсаты - елдер арасында орын алып отырған қарама-қайшылықтарды жойып, ұлттық экономикалардың одан әрі дамуын ынталандыру.
7) Мемлекетаралық шарттар мен келісімдерді бұлжытпай орындау. Атап айтқанда, Қазақстанның қауіпсіздігін сақтау және республика ішіндегі реформалардың жүзеге асырылуына қолайлы жағдай туғызу мақсатымен ҚР Үкіметі мемлекеттер арасындағы шарттар мен
1.3 Хaлықapaлық экoнoмикaлық интегpaция - мaңызды сыртқы экономикалық фактор ретінде
Өткен ғacыpдaғы әлемдік өpкениеттің дaмуының жетекші тенденциялapының біpі хaлықapaлық бaйлaныcтapдың күpделі және тapмaқтaлғaн жүйеcінің қaлыптacуы бoлып тaбылaды. Coңғы тәжіpибелеpге көз жүгіpтcек, әpбіp мемлекет бacқa мемлекеттеpден жoғapы тұpуғa, cыpтқы дүниеден oқшaулaнуғa ұмтылды, aл бұл жaғдaй экoнoмикaның тoқыpaуынa және cыpтқы caяcaттaғы шиеленіcтеpге әкеліп coқты. Қaзіpгі кездегі елдеp хaлықapaлық қaтынacтapғa белcенді түpде apaлacaды, әpaлуaн үкіметapaлық ұйымдapды құpaды, oлapғa жекелеген мемлекеттің ішкі және cыpтқы құзыpетіндегі көптеген мәcелелеpді шешу іcтеpі жүктеледі. Ocыyдa жaғдaйдaн мемлекеттеpдің хaлықapaлық ынтымaқтacтығының қapқынды өcуі бaйқaлaды.
Қaзіpгі кездегі мeмлекеттеpдің хaлықapaлық ынтымaқтacтығының мaңызды acпектіcі - бұл хaлықapaлық экoнoмикaлық бaйлaныcтapды opнaту. Бүгінде көптeген мемлекеттеp тұйық ұлттық шapуaшылықтaн cыpтқы нapыққa бaғыттaлғaн aшық экoнoмикaғa өту үcтінде. Ocығaн бaйлaныcты әлемдік шapуaшылық өміpдің интеpнaциoнaлизaциялaнуы, жaһaндaнуы және хaлықapaлық экoнoмикaлық интегpaция бүкіл әлемдік шapуaшылық дaмуының жетекші үдеpіcі бoлып тaбылaды.
Экoнoмикaлық интегpaцияғa бетaлыc қaзіpгі тaңдaғы хaлықapaлық өміpге тән құбылыcтapдың біpіне aйнaлып келеді. Әлемдік шapуaшылық бaйлaныcтapдың жahaндaнуы жaғдaйындa экoнoмикaлық интeгpaцияның мaзмұндылығы oдaн caйын түpлене түcуде. Интегpaцияның теpең негіздеpін және aлуaн түpлі қacиеттеpін aйқындaу үшін ocы теpминнің cемaнтикacынa көңіл aудapу кеpек. Интегpaция лaтынның Іпіе^гaііocөзінен туындaйды, oның aудapмacы бөлшектелген бөліктеpдің біpігуі деген мaғынaны беpеді [2, 299 б.]. Бұл түcінік қoғaмдық өміpдің әpaлуaн cфеpaлapындa қoлдaнылaды, cәйкеcінше, әpбіp жaғдaйдaoның мaғынacы дa әpaлуaн бoлып келеді, жaлпы aлғaндa, интегpaция дегеніміз - бөлшектелген бөліктеpдің біpігуі.
Қoлдaныcтaғы экoнoмикaлық әдебиеттеpдегі тaлдaуғa нaзapaудapcaқ, бүгінгі тaңдa экoнoмикaлық ғылымның көптеген мәcелелеpі өз шешімін тaппaй oтыpғaндығын aңғapaмыз. Oлapғa интегpaция түcінігі және oнымен өзapa бaйлaныcқaн әлемдік шapуaшылық өміpдің жaһaндaнуы мен интеpнaциoнaлизaциялaнуы cияқты құбылыcтap жaтaды. Бұл мәcелелеpoтaндық қaнa емеc, coнымен біpге әлемдік экoнoмикaлық әдебиеттеpде де негізгі opынды aлaды. Дегенмен жaһaндaну, интеpнaциoнaлизaциялaну және интегpaция түcініктеpі әлемдік экoнoмикaғa қaтыcты әpқaлaй түcіндіpіледі. Coнымен қaтap, мемлекеттеpдің ұлттық экoнoмикaлapының және бүкіләлемдік қaуымдacтықтың дaмуынaocы aтaлғaн үдеpіcтеpдің ықпaлын бaғaлaушы opтaқ көзқapac әлі де жoқ.
ХХІ-ғacыpдa әдемдік экoнoмикaның дaмуын aнықтaйтын oбъективті және өзapa бaйлaныcты үpдіcтеp жaһaндaну және интегpaция бoлып тaбылaды.
Aймaқтық экoнoмикaлық интегpaция - ғaлaмдaнудың негізгі құpaмдac бөлігі және coнымен біpге жaһaндaну үpдіcтеpін қapacтыpaтын бoлcaқ, oл интегpaциялық үpдіcтеpдің қocындыcы бoлып тaбылмaйды.
Қaзіpгі кездегі әлемдік экoнoмикaның жaһaндaнуымен aймaқтық экoнoмикaлық интегpaция түcініктеpі, біpтекті түcініктеp емеc, біpaқ тaoлapдың негізінде opтaқ үpдіcтеpдің бap екенін көpeміз, oл шapуaшылық өміpдің интеpнaциoнaлизaциялaнyы.
Aймaқтық интегpaция мен жaһaндaнудың әpекет етуіне бaйлaныcты oлapдың біpқaтap ұқcacтықтapын aтaуғa бoлaды: ұлттық экoнoмикaның өзapa тәуелдіктеpінің күшеюі, ұлт үcті инcтитуттappөлінің күшеюі және әлемдік шapуaшылықты pеттеуші жaңacубъектілеpдің пaйдa бoлуы т.б.
XX ғacыpдың екінші жapтыcынaн бacтaп индуcтpияcы дaмығaн елдеpдің экoнoмикacы жедел дaми бacтaды, coнымен біpге хaлықapaлық көлік, кoммуникaция жүйелеpінің дaмуының жoғapғы көpініcтеpі пaйдa бoлa бacтaды. Хaлықapaлық caудa және қызмет көpcету cфеpaлapының қapқынды өcуі, өндіpіc фaктopлapының еpкін қoзғaлыcы ұлттық шекapaлapдaн шығып, шет елдеpдің өндіpіcтеpінде қызмет көpcете бacтaды.
Жaһaндaну мен интеpнaциoнaлизaциялaну хaлықapaлық қaтынacтapдың қaзіpгі кездегі жүйеcінің мaңызды белгіcі бoлып тaбылaды. Демек, бүгінде жекелеген мемлекеттеpдің шapуaшылық қызметі ұлттық экoнoмикaлық шекapaдaн тыc жеpлеpге шығaды. Ең біpіншіден, шapуaшылық қaтынacтapдың ұлтapaлықтaнуы тpaнcұлттық кopпopaциялapдың өcуімен бaйлaныcты бoлaды.
Бүгінгі тaңдa тpaнcұлттық кopпopaциялap (ТҰК) ұлттық шapуaшылықтapды бaйлaныcтыpушы және бүкіл әлемнің экoнoмикaлық дaмуын aйқындaйтын қуaтты экoнoмикaлық күш бoлып тaбылaды. ТҰК - бұл екі және oдaн дa көп елдеpде өзіндік шapуaшылық бөлімшелеpі бap хaлықapaлық фиpмaлap. Бұл бөлімшелеpді бacқapу кезінде шешімдеpді қaбылдaудың белгілі біp мехaнизмі қoлдaнылaды, oл мехaнизм ең жoғapы нәтижеге, яғни пaйдaғa қoл жеткізу үшін pеcуpcтapды, технoлoгияны және жaуaпкеpшілікті бөле oтыpып, келіcілген caяcaт пен opтaқ cтpaтегияны жүpгізуге мүмкіндік беpеді. ТҰК-тің қызметінен бacқa интеpнaциoнaлизaциялaнудың дaмуындaғы мaңызды pөлді әлемдік caудaның жеделдетілуі және әлемдік қapжылық жүйенің қaлыптacуы aтқapaды.
2 ҚР ЭКОНОМИКАНЫҢ СЫРТҚЫ ЖӘНЕ ІШКІ ДАМУ ЖАҒДАЙЛАРЫН ТАЛДАУ
2.1 Қазақстан Республикасының 2014-2015 жылдардағы әлеуметтік-экономикалық дамуының негізгі үрдістері
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2014 жылы Қазақстан экономикасы әлемдік нарықтарда ахуалдың едәуір өзгеруі, негізгі экспорт тауарларының әлемдік бағаларының төмендеуі, әлемдегі геосаяси тұрақсыздық жағдайында дамыды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Осындай жағдайлар аясында Қазақстанның экономикалық белсенділігі біртіндеп бәсеңдеп, бірақ орнықты даму траекториясын сақтап қалды. 2014 жылы алдын-ала деректер бойынша Қазақстанның жалпы ішкі өнімінің көлемі (бұдан әрі - ЖІӨ) 39 040,9 млрд.теңгені құрап, 4,4% өсті. Бағалау бойынша жан басына шаққандағы ЖІӨ 12 496 АҚШ долларын құрады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ЖІӨ өсуінің бәсеңдеуінің негізгі себептері жоспарланған 81,8 млн. тонна мұнай өндіру көлемінің 80,8 млн. тоннаға дейін (1,2%), көмір мен лигнит өндіру көлемінің 1,9%, түсті металдар өндірісінің 5,7% азаюы, үй шаруашылықтары тарапынан сұраныстың бәсеңдеуі; сыртқы сұрасының нашарлауы; бұл экспорттың 6,2% қысқаруына ықпал етті.
Бұл ретте сыртқы жағдайдың әлсіреуі аясында ел экономикасының өсуі ішкі сұраныс пен инвестициялық белсенділіктің сақталуы, ауыл шаруашылығында, құрылыс саласында және өнеркәсіптің бірқатар салаларында өнім шығарудың ұлғаюы есебінен қамтамасыз етілді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ішкі сұраныстың өсуі қызметтер көрсету саласындағы жоғары қарқын есебінен қол жеткізілді, саудада (8,1%), байланыс саласында (8,5%), көлік пен қоймалауда (7,2%) анағұрлым өскені байқалады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2014 жылы негізгі капиталға салынған инвестициялар серпіні азғана ұлғаюмен сипатталды. Өсу 2015 жылғы 6,9% қарағанда 4,2% құрады. Негізгі себебі өңдеу өнеркәсібіне салынатын инвестициялардың азаюымен байланысты, ол сондай-ақ өңдеу салаларында өнім шығарудың өсуінің бәсеңдеуін айқындайды. Инвестициялық белсенділік негізгі кәсіпорындардың өз қаражаттары есебінен қамтамасыз етілді, олардың жалпы көлемдегі үлесі 56,8% құрады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тұрғын үй құрылысына инвестициялардың айтарлықтай өскені байқалды. Инвестициялар көлемі 2015 жылмен салыстырғанда 18,1% өсіп, 613,6 миллиард теңгені құрады. Пайдалануға берілген тұрғын үйдің жалпы алаңы 7 516,5 мың шаршы метрді құрайды, бұл 2015 жылдың ұқсас кезеңіне қарағанда 9,8 % артық. Инвестициялардың өсуі есебінен құрылыс-дәнекерлеу жұмыстарының көлемі 11,4 % өсіп, 3 378,5 миллиард теңгені құрады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2014 жылы өңдеу өнеркәсібі өнімдерін өндіру көлемі 1,6%, оның ішінде тамақ өнімдерінің өндірісі - 2,8%, сусындар өндірісі - 0,3%, киім өндірісі - 8,0%, кокс және мұнай өңдеу өнімдері - 2,9%, минералды өнімдер өндірісі - 7,9%, қара металлургия - 9,4% өсуі есебінен өнеркәсіпте өнім шығарудың өсімі 0,8%-ға өскені байқалды.
Тау-кен өнеркәсібінде табиғи газ өндіруде - 7,6 %, металл рудаларын өндіруде - 7,3%, түсті металл рудаларын өндіруде - 10,1% өсуі есебінен 0,1% өсім байқалды.
Мұнымен қатар, мұнайдың - 1,2 %, көмір мен лигниттің - 1,9 %, темір рудасының - 0,6 % кемуі байқалды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ауыл, орман және балық шаруашылығының жалпы өнімі көлемінің өсімі 2015 жылмен салыстырғанда 1,3% артып, 1 717,7 млрд. теңгені құрады. Ұлғаю мал шаруашылығы өнімінің 1,4% (868,6 млрд. теңге) өсуімен байланысты. Өсімдік шаруашылығы саласындағы өндіріс көлемі 1,6% (1315,4 млрд. теңге) төмендеген.
2014 жылы салалардың даму қарқынының төмендеуі сыртқы факторлардың әсерінен туындады. 2014 жылғы қаңтар мен 2015 жылғы маусым аралығында әлемдік бағалар мұнайдың бір барреліне 107,4 АҚШ долларынан 55,2 АҚШ долларына дейін, темір рудаларының тоннасына - 128,1 АҚШ долларынан 68 АҚШ долларына дейін, мыстың тоннасына 7291,5 АҚШ долларынан 6446,5 АҚШ долларына дейін, бидайдың тоннасына - 275,6 АҚШ долларынан 269,6 АҚШ долларына дейін кеміді.
2014 жылы сыртқы сұраныстың қысқаруы және мұнай мен металлдың жекелеген түрлері бағаларының айтарлықтай төмендеуі салдарынан тауар экспорты 6,2% (79,4 миллиард АҚШ долларына дейін) төмендегені байқалды. Ішкі нарықтағы сұраныстың бәсеңдеуі және теңге бағамының түзетілуі есебінен тауарлар импортының көлемі 15,4% (41,3 миллиард АҚШ доллары) қысқарды. Елдің сыртқы сауда айналымы 2014 жылы 9,6% төмендеп, 120,7 миллиард АҚШ долларын құрады. Тауар теңгерімінің сальдосы 11,0% артып, 37,0 млрд. долларды құрады.
Ұлттық банктің деректері бойынша 2014 жылы төлем теңгерімінің ағымдағы операцияларының шоты 2015 жылғы 0.9 миллиард АҚШ долларына қарағанда 4,6 миллиард АҚШ долларын құрады.
Макроэкономикалық тұрақтылықты қамтамасыз ету экономиканың негізгі даму шарттарының біріне айналды.
Макроэкономикалық даму банк секторын кредиттеуді кеңейтумен және тұрғындардың ақшалай табыстарының ұлғаюымен бекіген жиынтық сұраныстың орнықты өсуімен байланысты.
2014 жылы халықаралық резервтер көлемі 7,3% өсіп, 102,5 млрд. АҚШ долларын құрады. Оның ішінде Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының (бұдан әрі - Ұлттық қор) активтері жыл басынан 3,9 % артып, 73,7 млрд. АҚШ долларын құрады.
2015 жылдың 1 қаңтарында банктердің кредиттері 12106,1 млрд. теңгені (өсу 7,2%) құрады. Тұрғындардың депозиттері 12,6% өсіп, 4397,5 млрд. теңгені құрады.
Мемлекеттік бюджеттің кірістері 7321,3 млрд. теңгені, шығындары 7791,9 млрд. теңгені құрады. 2015 жылдың қаңтар-желтоқсан айларымен салыстырғанда, кірістер 14,7%, шығындар 13,7% ұлғайды. Мемлекеттік бюджеттің тапшылығы 1086,7 млрд. теңгені құрады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2014 жылдың 31 желтоқсанында елдің сыртқы қарызы 157,1 млрд. АҚШ долларын құрады, оның 7,3 млрд. АҚШ доллары немесе 4,6% мемлекеттік сектордың сыртқы борышын (ҚР Үкіметі мен ҚР Ұлттық Банкінің міндеттемелері) құрайды, фирмааралық берешектің үлесіне 77,8 млрд. АҚШ доллары немесе 49,6% банк секторының үлесіне 10,1 млрд. АҚШ доллары немесе 6,4% келеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2014 жылдың ақпанында теңге бағамын түзету және инфляция импорты нәтижесінде инфляциялық процесстердің күшеюі байқалды. Инфляция деңгейі 2015 жылғы 4,8% қарағанда 7,4% құрады. Азық-түліктік емес тауарлар бағасының өсуі 7,8% құрады, азық-түлік тауарларының бағалары 8,0%-ға, ақылы қызметтер 6,4%-ға өсті.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2014 жылы еңбек нарығында және әлеуметтік салада тұрақты ахуал байқалды. Мәселен, халықтың орташа жан басына шаққандағы табысы 744,7 мың теңгені құрап, 2015 жылмен салыстырғанда номиналды мәнінде 10,4%-ға, нақты мәнінде 3,5% ұлғайды. Орташа айлық номиналды жалақы 120,5 мың теңгені құрады, номиналды мәнінде 10,9%-ға, нақты мәнінде 3,9% өсті.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жұмыссыздық деңгейі 5,0% құрады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2015 жылдың басынан бері Қазақстан экономикасы сыртқы және ішкі келеңсіз факторлар әсерімен даму үстінде.
Батыс елдері мен Ресей арасындағы саяси және экономикалық қатынастардың нашарлауы, Ресей экономикасындағы дағдарыс процесінің өсуі, әлемдік тауар нарықтарындағы қолайсыз конъюктура Қазақстан экономикасына қолайсыз ықпал етуде.
Осылайша, алдын-ала бағалау бойынша Қазақстанның ЖІӨ нақты өсуі 2015 жылдың қаңтар-маусым айларында өткен жылдың тиісті кезеңіне қатысты 101,7% құрады.
Сонымен қатар, Қазақстан экономикасының баяулауы сауда, өнеркәсіп, көлік пен байланысқа әсер еткен тұтыну сұранысының әлсіреуімен байланысты.
2015 жылдың қаңтар-маусым айларында бөлшек сауда көлемі 2,9% (2014 жылдың қаңтар-маусым айларында - 11,8%), құрылыс көлемі 5,1% өсті, жүк айналымының көлемі 5,6% төмендеді. Байланыс қызметінің көлемі 3,4% өсті.
2015 жылдың қаңтар-маусым айларында өнеркәсіптік өндіріс көлемі өңдеу өнеркәсібіндегі өсуден (0,3%) тау-кен өнеркәсібіндегі озық өсу (1,1%) есебінен 0,6% өсті.
Тау-кен өнеркәсібінде және карьерлерді әзірлеуде табиғи газдың 8,9%, металл рудаларының - 2,8%, түсті металл рудаларының - 5,6%, құрғақ мұнайдың - 1,3% өндірілуі есебінен өсу байқалады. Көмір мен лигнит өндіру 5,7%, темір рудасын өндіру 5,3% төмендегені байқалады.
Өңдеу өнеркәсібінде, атап айтқанда металлургия өнеркәсібінде 15,6%, оның ішінде қара металлургия 0,7%, түсті металлургия - 25,7%, резина және пластмасса бұйымдары - 7,5%, химия өнеркәсібі - 1,8%, киім - 5,9%, жиһаз - 1,7%, минералды өнім - 1,8% байқалады. Аса құлдырау машина жасауда 30,7% айтарлықтай өсу байқалады.
Ауыл шаруашылығында өнім шығару 2015 жылдың қаңтар-маусым айларында өткен жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 3,0% өсіп, 611,7 млрд. теңгені құрады. Ауыл шаруашылығындағы өндірістің өсуі мал шаруашылығы өнімдері өндірісі көлемінің 3,1% ұлғаюына негізделген ірі қара мал өсіру көлемдерінің ұлғаюына байланысты.
Экономиканың өсуі шаруашылық жүргізуші субъектілердің инвестициялық белсенділігінің сақталуы аясында жүзеге асты.
2015 жылдың қаңтар-маусым айларының қорытындылары бойынша негізгі капиталға инвестициялар 2014 жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 4,4% өсіп, 2687,5 млрд. теңгені құрады. Өсу Индустрияландыру картасына қосылған индустриялық-инновациялық және инфрақұрылымдық жобалардың, сондай-ақ Нұрлы жол мемлекеттік бағдарламасының іске асырылуымен байланысты.
Экономиканың өсуіне тұрғын үй құрылысы секторының жоғары даму қарқыны себеп болды. Есепті кезеңде барлығы 4273,6 мың шаршы метр тұрғын үй пайдалануға берілді, бұл көрсеткіш 2014 жылдың қаңтар-маусым айларындағы деңгейден 24,4% асып түседі. Тұрғын үй құрылысына 317,3 млрд. теңге салынды, бұл 2014 жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 14,0% артық. Жалпы алғанда, 2014 жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда, құрылыс жұмыстары 5,1% артып, 936,7 млрд. теңгені құрады.
Қазақстанның негізгі сауда әріптестері болып табылатын Ресей мен ЕО жетекші елдері экономикасы өсуінің бәсеңдеуі нәтижесінде қазақстандық тауарларға сұраныс азайған. Өз кезегінде сыртқы факторлардың нашарлауы экспорт көлемінің айтарлықтай қысқаруына алып келді. Бұдан басқа, әлемдік нарықта мұнай және металл бағаларының төмендеуі байқалады.
Дүниежүзілік Банктің (бұдан әпі - ДБ) деректері бойынша ағымдағы жылдың қаңтар-маусым айларында Brent маркалы мұнайдың бір барреліне әлемдік орташа баға 58 долларды құрады, бұл өткен жылғы деңгейден 41,4% төмен. Бұл ретте Ираннан санкцияларды алып тастау және тәулігіне кемінде 1 млн. баррель мұнай тасымалын қайта қалпына келтіру мұнай бағасының одан әрі төмендеуін тудыруы мүмкін. Металдардың әлемдік бағалары жыл басынан бері 11,1% төмендеген.
2015 жылдың қаңтар-маусым айларында Қазақстанның сыртқы сауда айналымы 36,1% (экспорт 24,1 млрд. долларға, 43,4%-ға, импорт 19,8%-ға, 15,5 млрд. долларға) кеміді. Экспорттың Қытайға - 51,6%-ға, ЕО елдеріне - 45,0% және Ресейге - 26,9% анағұрлым төмендегені байқалады.
Тауар айналымының төмендеуі, көмірсутегі бағаларының түсуі, ресейлік рубльдің айтарлықтай босаңсуы төлем теңгерілімінің жай-күйі мен қаржы секторына кері ықпалын тигізді.
Ұлттық Банктің алдын-ала бағалауы бойынша 2015 жылдың бірінші тоқсанында төлем балансының одан әрі төмендегені байқалды. Ағымдағы шоттың тапшылығы 1 млрд. АҚШ долларынан асты (2014 жылдың І тоқсанында профицит 6,4 млрд. АҚШ доллары).
Қалыптасқан тапшылық 4,2 млрд.АҚШ долларын (2014 жылдың І тоқсанында - 14,1 млрд. АҚШ доллары) құраған тауар балансының жалғасып отырған төмендеуімен байланысты. Тауарлар экспорты 12,1 млрд. АҚШ долларына немесе 46,8%, импорты 8 млрд. АҚШ долларына немесе 8,5% кеміді. Қаржылық шот 3,2 млрд. АҚШ доллары көлеміндегі теріс сальдомен қалыптасты.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Соңғы 4 жылда алғаш рет банктердің экономиканы кредиттендіру көлемінің төмендеуі байқалады. Мәселен, 2015 жылғы 1 шілдедегі жағдай бойынша банктердің экономикаға берген 2014 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 11,9% төмендеп, составил 10 711,5 млрд. теңгені құрады.
Банк жүйесіндегі депозиттер көлемі 2015 жылдың 1 шілдесінде 11960,0 млрд. теңгені құрап, 2014 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3
1 СЫРТҚЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ФАКТОРЛАРЫНЫҢ ҰЛТЫҚ ЭКОНОМИКАДА АЛАТЫН ОРНЫ МЕН РОЛІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
6
1.1Халықаралық еңбек бөлінісінің мәні мен ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6
1.2 Жаһандану жағдайларыңдағы сыртқы экономикалық факторларының бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
8
1.3 Хaлықapaлық экoнoмикaлық интегpaция - мaңызды сыртқы экономикалық фактор ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
12
2 ҚР ЭКОНОМИКАНЫҢ СЫРТҚЫ ЖӘНЕ ІШКІ ДАМУ ЖАҒДАЙЛАРЫН ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
19
2.1 Қазақстан Республикасының 2014-2015 жылдардағы әлеуметтік-экономикалық дамуының негізгі үрдістері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .
19
2.2 Қазақстан Республикасы экономикасына интеграциялық үрдістерінің әсерлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
27
2.3 Халықараралық экономикалық ұйымдармен қарым-қатынас факторының маңыздылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
36
3 ҚР ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ САЯСАТТЫҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ МЕН ШАРАЛАРЫ ... ... ... ... ...
46
3.1 Сыртқы тәукелдер кезіндегі ұлттық макроэкономикалық тұрақтылықты қамтамасыз ету проблемалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
46
3.2 Халықаралық интеграция және сыртқы сауда саясатын жетілдіру ... ... .
49
3.3 Әлемдік экономиканың даму перспективалары және ұлтық экономикаға ықпалы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
60
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
65
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...
67
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қарастырылатын мәселенің өзектілігі көптеген себептермен түсіндіріледі, ол әлемдік шаруашылықтың дамуына арналған жағдайлардың күрделенуімен сипатталады.
Біріншіден, қазіргі кездегі әлемдік экономиканың елдері жаһандану әсерінен әлемнің басқа елдерімен көпжақты ынтымақтастықты интенсивті түрде дамыта бастады. Оның бірден-бір себебі - бірқатар жаһандық проблемаларды бірлескен күштермен шешудің және табиги ресурстарды, инфрақүрылымның бірлескен объектілерін тиімді пайдаланудың қажеттілігі және т.б. Ол елдер деңгейінде де, кәсіпорындар мен ұйымдар деңгейінде де интеграцияның барлық формаларын жүзеге асырумен өрнектеледі. Әлемдік қауымдастықтың материалдық және рухани сұраныстарының толық қанагаттандырылуына ықпал ету осындай бірлестіруші күштердің нәтижесі болып табылады. Сол арқылы жаңа гасырга кіру әлемнің барлық мемлекеттерін әлемдік қүқықтық ережені және жекелеген елдердің жан-жақты экономикалық дамуын бекіту жолында жүруге мәжбүрледі.
Қазақстан үшін бұл мәселе айрықша мәнге ие, өйткені, Қазақстанның халықаралық экономикалық интеграцияга қатысуы - Қазақстан Республикасы егемендігінің экономикалық негіздерін құрудың, Қазақстанның жоғары экономикалық өсуін қамтамасыз етудің, толыққанды мүше ретінде оның әлемдік қауымдастыққа кіруінің алгышарты.
Екіншіден, бұл мәселені шешудің маңыздылығы бүгінгі таңда қалыптасқан күрделі саяси жағдаймен түсіндіріледі. Екі полярлы әлемнің күйреуі, жаңа тәуелсіз мемлекеттердің туындауы және әлемдік экономикалық қатынастардың жаһандануы нәтижесінде қалыптасқан жаңа жаһандық жағдайдың артықшылықтарына мыналар кіреді: әлемдегі әскери-саяси шиеленістердің едәуір азаюы, көптеген елдердің ықпал ету және басымды болу сфералары концепциясынан бас тартуы, мемлекеттердің экономикалық өсуі мен мәдени дамуына арналған кеңейтілген мүмкіндіктердің туындауы, халықаралық қатынастардың аймақтық қүраушыларының күшеюі. Бұл тенденциялар жаһандану үрдісімен тығыз байланысты және халықаралық ынтымақтастықтың саяси аспектісінде көрініс табады. Жаһандану және трансформациялану үрдістерінің нәтижесі шығындар жаңа қауіптердің туындауына әкелді
ТМД елдері ішінде лаңкестікке қарсы әрекет ету саласындағы ынтымақтастық едәуір жанданды. Аталған құбылыстармен күрес Шанхай бестігі қызметінің күн тәртібінде түрған негізгі мәселелердің бірі болып табылады.
Ұлтық экономиканың дамуы осындай экономикалық, саяси, әлеуметтік мәселелерді шешуге, осы елдердің әрқайсысының саяси хал- ахуалын жақсартуға, оларда мекендейтін және тарихында көптеген ортақтығы бар халықтар достығын нығайтуға ықпал ететін болады.
Үшіншіден, бұл - өзгелердің тәжірибесін алып, ең озық жетістіктерін бойға сіңіру мүмкіндігі. Азиядағы екі ұлы держава - Жапония мен Қытайдың бүгінгі келбеті - осы мүмкіндіктерді тиімді пайдаланудың нағыз үлгісі. Өзімдікі ғана таңсық, өзгенікі - қаңсық деп кері тартпай, ашық болу, басқалардың ең озық жетістіктерін қабылдай білу, бұл - табыстың кілті, әрі ашық зерденің басты көрсеткіштерінің бірі. Егер қазақстандықтар жер жүзіне үйден шықпай, терезеден телміріп отырып баға беретін болса, әлемде, құрлықта, тіпті іргедегі елдерде қандай дауыл соғып жатқанын көре алмайды. Көкжиектің арғы жағында не болып жатқанын да біле алмайды. Тіпті, бірқатар ұстанымдарымызды түбегейлі қайта қарауға мәжбүрлейтін сыртқы ықпалдардың байыбына барып, түсіне де алмай қалады. [1].
Бұл әлемде жинақталған сыртқы экономикалық факторларының ұлтық экономикадағы қалыптасу тәжірибесінің әрекет ету қажеттілігін туындатады. Бірақ та қазіргі кездегі ғылымда жаһандану, интернационализациялану және ХӘИ үрдістерінің ұлтық экономиканың шаруашылық байланыстарға ықпал етуін бағалаудың ортақ қөзқарасы қалыптаса қоймады.Осылайша, бірқатар ғалымдар жаһандану мен интеграцияның ұлттық экономикаларға тигізер қаупін, экономикасы нашар дамыған елдердің индустриалды дамыған елдерге тәуелділігінің күшеюін, дагдарыстық құбылыстардың етек алу көздерін көре отырып, оларға жағымсыз баға береді. Осыған қарама-қарсы негізде әлемдік экономиканың, халықаралық қатынастардың бүкіл жүйесінің ары қарайғы прогресінің қозғаушы факторлары ретіндегі жаһандану мен интеграция жөніндегі пікірлер де туындайды.
Зерттеудің деректік негізі. Дипломдық жұмыс мазмұның толық ашу мақсатында кең қайнар көздері пайдаңылды және оларды төменгідей үш үлкен топқа бөлуге болады.
Зерттеу көздерінің бірінші тобын қазіргі кездегі сыртқы экономикалық факторларының жан жақты сараптамасы және кызметтін құқықтық негізін заңнамалық, нормативті құқықтықсипаттағы құжаттар құрайды.
Зерттеу деректік көздерінің екінші тобын саяси мемлекеттік ресми құжаттар келісімдер , хаттамалар, бағдарламалар,баяндамалар құрайды.
Деректік көздерінің үшінші тобына сыртқы экономикалық факторларының ұлтық экономикадағы орның сипаттайтын жинақтарында көрсетілген ресми статистикалық мәліметтер жатады.
Сонымен қатар,дипломдық жұмысты жазу барысында бірнеше мерзімді басылымдар қолданылды.
Тақырыптың зерттелу дәрежесі. Сыртқы экономикалық факторларының ұлтық экономикадағы халықаралық экономикалық интеграцияның теориялық және әдістемелік негізін қалаушылар жайлы әлемдік және отандық ғылыми мектептерде зерттеліп, экономикалық интеграция мәселелеріне қатысты әр түрлі көзқарастар орын алған. Ғаламдану, интернационализация және экономикалық интеграция түсініктері әлемдік экономикаға қатысты әр түрлі анықталады. Бұл үрдістердің ұлттық экономиканың және бүкіл әлемдік қауымдастықтың дамуына тигізетін әсерін бағалауда ортақ көзқарас жоқ.
Қазақстандық экономика ғылымдарының өкілдері де бұл үрдістердің даму мәселелеріне өз үлестерін қосты: Примбетов С., Айманова Л.. Р. Е. Елемесов, Курмангалиева Э.С,Құрманқұлов А., Нұрпейсова К,С. Мейрамова , А.Н. Нысанбаев, Абдрахманова , Кошанов Д.А. ,Казбеков Б.К ,Нурпеисова Ә. К. ,Р. Е. Елемесов , А. М. Мырзахметова,Абдрахманова С.С.,Ж. Аубакирова және т.б.,
Халықаралық, яғни әлемдік тарихнамада экономикалық интеграцияның теориялық және әдістемелік мәселелерін шешуде А. Смит, Д. Рикардо, С. Милль, И. Кант, Ж.Б Сей сияқты классик әкономист ғалымдар зор үлес қосқан. Интеграция мәселесін қарастыру дәстүрлі теория өкілдері Дж. Вайнер, Р. Липсей, Ф. Герельс, Б. Баласса, Я. Тинберген, С. Харрис, Ә. Хекшер , Б. Оллин, П. Самуәльсон, С, Линдер зерттеулерінде де кездеседі. Экономикалық интеграция заманауи тенденциялары келесі шетелдік ғалымдардың жан-жақты еңбектерінде кең түрде талқыланды:E. Borensztein, J. De Gregorio, ChristianBauer,Ronald B. Davies,AndreasHaufler , Stephen Robert Buzdugan , Lorenzo Mechi және т.б.
Зерттеудің мақсаты. Дипломдық жұмыстың мақсаты - қазіргі кездегі сыртқы экономикалық факторлардың ұлттық экономиканың дамуындағы ролін көрсету және Қазақстанның қазіргі кездегі интеграциялық тенденцияларын анықтау.
Қойылған мақсатқа қол жеткізу үшін төмендегідей теориялық, әдістемелік және саралау міндеттерін шешу қажеттілігі туындайды:
- Халықаралық экономикалық интеграцияны мемлекеттің тұрақты әрекет етуінің маңызды шарты ретінде теориялық негіздеу;
- Аймақтық интеграциялық бірлестіктердің құрылуы мен даму тәжірибелерін көрсету;
- экономикалық интеграцияның нәтижелілігін өлшеуге қатысты экономикалық әдебиеттегі әдістемелік жолдарды нақтылау;
- Посткеңестік мемлекеттерінің экономикалық интеграциясының диалектикасынаңықтау;
-ЕурАзЭҚ аясында Қазақстанның интеграциялану үдерісіндегі басымдылықтарыанықтау;
-Кеден Одағының құрылу тарихы және қазіргі жағдайын талдау
-ЕурАзЭҚ аясында Қазақстанның интеграциялану үдерістерінің болашақтағы даму жолдарын ұсыну.
Зерттеу объектісі - ЕурАзЭҚ аясында аймақтық интеграциялық бірлестіктер.
Зерттеу пәні ҚР сыртқы экономикалық факторлары.
Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 СЫРТҚЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ФАКТОРЛАРЫНЫҢ ҰЛТЫҚ ЭКОНОМИКАДА АЛАТЫН ОРНЫ МЕН РОЛІ
1.1Халықаралық еңбек бөлінісінің ұлттық экономикасымен байланысы
Халықаралық экономикалық қатынастардың мәнін және мазмұнын анықтайтын категориялардың бірі - халықаралық еңбек бөлінісі. Қазіргі уақытта халықаралық еңбек бөлінісіне тартылмаған елдер жоқтың қасы. Өндіргіш күштердің ғылыми - техникалық прогресс әсерімен жедел дамуы халықаралық еңбек бөлінісі тереңдеуінің негізгі кепілі.
Халықаралық еңбек бөлінісі қатысушы елдер мен аймақтарға қосымша экономикалық тиімділік келтіріп, олардың өз қажеттіліктерін неғұрлым аз шығындармен қамтамасыз етуге жол ашады.
Халықаралық еңбек бөлінісі - ел ішіндегі және еларалық бөлінісінің қорытындысы. Халықаралық еңбек бөлінісінің мәні өндіріс процесін бөлшектеу мен біріктірудің диалектикалық бірлігінен көрінеді.
Өндірістік процестің ойдағыдай жүруі ондағы атқарылатын әртүрлі еңбек процестерінің бөлшектеніп мамандануына, содан соң кооперацияланып, өзара жарасымды іс-қимылдарға көшуіне байланысты.
Еңбек бөлінісі - бұл қоғамдық еңбектің тарихи анықталған жүйесі. Ол қоғамның даму процесінде іс-әрекеттің сапалық дифференциация нәтижесінде қалыптасады.
Еңбек бөлінісі тек қана бөлектену процесі емес, сонымен қатар еңбекті біріктіру әдісі. Мұндай диалектикалық бірлік халықаралық деңгейде ерекше көрінеді.
Қоғамдық еңбек бөлінісі өндірістік әрекет түрлеріне байланысты мынадай нысандарға бөлінеді:
1) қоғамдық еңбек бөлінісінің жалпы түрі (өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, көлік, байланыс, құрылыс, денсаулық сақтау, білім беру, қызмет көрсету т.б.);
2) қоғамдық еңбек бөлінісінің дербес түрі (сала ішіндегі еңбек бөлінісі);
3) қоғамдық еңбек бөлінісінің жеке-дара түрі (кәсіпорын ішіндегі еңбек бөлінісі).
Еңбектің аймақтық бөлінісі ел ішіндегі бөлініс және еларалық бөлініс болып келеді.
Халықаралық еңбек бөлінісі дегеніміз - қоғамдық еңбектің аларалық бөлінісінің жоғарғы сатысы. Ол жекелеген елдердің эконономикалық пайдалы өндіріске тұрақты түрде маманданып, белгілі сандық және сапалық арақатынастар арқылы басқа елдермен өндіріс өнімдерімен алмасуы.
Халықаралық еңбек бөлінісінің қазіргі кездегі мәні бөліністің диалектикалық бірлігінен және өндіріс процесінің бірігуінен көрінеді. Өндірістік процесс әртүрлі еңбек қызмет түрлерінің мамандануы мен жекеленуін, сонымен қатар олармен айырбасын, олардың өзара әрекеттесуін болжайды. Еңбек бөлінісі тек қана бөліну процесі емес, еңбектің бірігу тәсілі ретінде де шығады, әсіресе әлемдік масштабта.
Халықаралық еңбек бөлінісіне қатысатын көптеген елдердің кәсіпорындары ішкі тұтынушылық немесе өндірістік сұранысты қанағаттандыруға қажетті өнімді мөлшерінен тыс анағұрлым көп өндіреді. Әр елдің шаруашылық субъектілері саналы түрде артық өнім өндіре және өзіне қажетті басқа елдердегі артық өнімді иелене отырып, оны әлемдік нарыққа өткізеді. Әрбір ел өндірісте белгілі бір тауар топтарына мамандануды жетілдіре, нығайта отырып, халықаралық нарықта басқа маманданған елдермен өздеріне қажетті тауарларды басқа тауар топтарына айырбас жасау арқылы алады. Нәтижесінде халықаралық еңбек бөлінісі әлемдік экономиканы ұйымдастырудың тәсілі ретінде көрінеді, яғни әрбір елдің кәсіпорындары белгілі бір тауарлар мен қызметтер өндіруге маманданады, одан кейін олармен айырбас жасайды.
Дүниежүзілік шаруашылықтағы үдемелі өндіріс процестерін жүзеге асыруда халықаралық еңбек бөлінісінің рөлі зор. Ол, біріншіден, осы процестерінің өзара байланысын қамтамасыз етеді, екіншіден, салалық, аймақтық және еларалық қажетті пропорцияларды қалыптастырады.
Халықаралық еңбек бөлінісінің дамуына әсер етуші факторлар. Бұл факторларға:
Елдің ішкі нарығының көлемі.
Нарығы дамыған ірі елдерде қажетті өндіріс факторлары мен тұтынушы тауарларын табуға мүмкіндік жоғары. Сондықтан елдің халықаралық мамандану мен тауар айырбасына қатысу қажеттілігі төмен болады. Сол кезде елдегі жетілген нарықтық сұранс экспорттық мамандануды кеңейтумен орнын толтыра отырып, импорттық сатып алуды кеңейтуге ынталандырады.
Ел экономикасының даму деңгейі.
Елдің экономикалық потенциалы неғұрлым төмен болса, соғұрлым елдің халықарлық еңбек бөлінісіне қатысу қажеттілігі жоғары болады.
Елдің табиғи ресурстармен қамтамасыз етілуі.
Елдің моноресурстармен (мысалы, мұнаймен) жоғарғы дәрежеде қамтамасыз етілуі елдің халықаралық еңбек бөлінісіне белсенді түрде қатысуына қажеттілік тудырады.
Ел экономикасы құрылымындағы негізгі өнеркәсіп салаларының (энергетика, металлургия, қағаз шығаратын сала) үлес салмағы.
Негізгі салалардың үлес салмағы неғұрлым жоғары болса, соғұрлым елдің халықаралық еңбек бөлінісіне қатысу қажеттілігі төмен болады.
Осы аталған факторлар өзінің көрінуінде абсолютті емес екенін ескеру керек. Олардың әсері мынадай жағдайда төмендеуі мүмкін, мысалы, жергілікті өнімнің халықаралық бәсекелестік қабілеттілігінің өзгеруімен, экспорттық шектелуімен.
Халықаралық еңбек бөлінісінің даму процесінде бастығы - бұл әрбір қатысушының өзінің халықаралық еңбек бөлінісіне қатысуынан экономикалық қызығушылық пен пайда іздеуі және табуы.
Халықаралық еңбек бөлінісінің артықшылықтарына экспортталатын тауарлардың халықаралық және ішкі бағалары айырмашылығынан және тиімді импортты ынталандырудан түсетін пайдаларды да қосуға болады.
Дүниежүзілік еңбек бөлінісіне белсенді түрде қатысу барлық мемлекеттер үшін пайдалы. Себебі, олар өндіріс құнының ұлттық және интерұлттық айырмашылықтарынан табысты болады. Сонымен, құн заңы дүниежүзілік еңбек бөлінісінің қозғаушы күші.
Дүниежүзілік еңбек бөлінісіне қатысу адамзаттың бүкіл әлемдік проблемалары - қоршаған ортаны қорғау, азық-түлікпен қамтамасыз ету, ғарышты, мұхиттарды игеру т.с.с. жобаларды шешуге көмектеседі.
Мамандардың болжауы бойынша болашақта өнеркәсібі дамыған елдердің өндірісі сыртқы тұтынушыға қарай бейімделеді де ішкі сұраныс импорт арқылы қанағаттандырылатын болады.
Үстіміздегі ғасырдың соңғы онжылдығы дүние жүзіне орасан зор саяси экономикалық, әлеуметтік өзгерістер әкелді. Олар халықаралық еңбек
Соңғы жылдары жекелеген өнімдерді өндіру бойынша мамандану дамуда. Кәсіпорындардың жекелеген өнімдерді өндіруге мамандануы қазіргі ғылыми-техникалық прогреске тікелей байланысты. Өндірістің технологиялық құрылымының күрделенуі өнім өндіру үшін пайдаланатын бөлшектер мен тетіктердің сандық мөлшерін көбейтіп жібереді. Мысалы: жеңіл автомобиль шығаруға қажет бөлшектер мен тетіктердің саны 20 мыңға, прокат станында - 100 мыңға, электровозда - 250 мыңға жуықтады. "Вольво" шведтік автомобилін шығаруға мамандану осыған мысал бола алады. Ресей тұтынушысы осы автомобильді ала отырып, шын мәнінде шведтік таза өнімнің 13-н ғана иемдене алады. Өнімнің 60% -ы Швециямен импортталған.
Технологиялық мамандану елдердің дайын өнімді бөлек операциялар орындау арқылы шығаруы (яғни жеке технологиялық процестерде жүзеге асыру, мысалы, құрастыру, пісіру, сырлау, бояу, құйма өндіру және т.с.с.), мысалы, шетелден глинозем (топырақта болатын алюминий тотығы) және оның қорытпасын жеткізу.
1.2 Жаһандану жағдайларыңдағы сыртқы экономикалық факторларының бағыттары
Шаруашылық өмірдің интернационалдануының алғы шарттары ірі машиналық өндіріске көшу кезеңінде пайда болды. өйткені бұл уақытта ұлттық шекаралар өндірістік күштердің дамуына кедергі келіре бастады.
Соғыстан кейінгі жылдары ғылыми - техникалық прогресс экономикалардың интернационалдануының айқындаушы факторына айналды. Халықаралық сауданың және халықаралық өндірістің даму қарқындарына шұғыл өзгерістер жасалды. Микроэлектрониканың, биотехнологияның және жаңа материалдарды өндеудің қарқынды дамуы ұлттық экономикалардың өзара тәуелділігін күшейте түсті.
Шаруашылық өмірдің жаңа сапалы кезеңі ретінде экономикалық интеграция қарастырылады. Ол елдердің экономикалық қоғамдасуы түінде дамып келе жатыр және әр түрлі елдердің ұлттық экономикалары қарым-қатынастарының неғұрлым терең жүйесі ретінде қарастырылады.
Қорыта айтқанда, әлемдік шаруашылық дамуының ең басты тенденциясы - тауарлардың, қызметтердің және капиталдың бірыңғай планетарлық нарық жасауға бағытталған шаралары және жекелеген елдерді біртұтас әлемдік шаруашылық кешенге экономикалық тұрғыдан ұйымдастыру болып табылады. Бұның барлығы глобальды экономикалық жүйені ХЭҚ кешенінің құрамдас бөлігі ретінде зерттеуге әкеледі. Бұл ХЭҚ-тың өте жоғары дәрежесі.
Қазіргі экономикалық процестердің ұлттық сипатының тереңдеуі экономика жаһанданусы, глобалды экономика және тағы басқа ұғымдардың пайда болуына әкелді. Жоғарыда көрсетілген жұмыста бізді таң қалдырған жағдай - әлем экономикасының жаһанданусын трансұлттық компаниялардың іс - әрекетімен байланыстыруы. Трансұлттық компаниялардың әлемдік экономикадағы процестер мен ХЭҚ - ға үлкен әсер береді.
Глобалды мәселелер, әр түрлі процесстер жаһандану деп аталған құбылыстар ғылыми әдебиетте 80 жылдарда бекіген және әр түрлі елдердегі өмір сүру жағдайларын зерттеумен, оны жақсарту жайында ұсыныстар берумен айналысатын халықаралық ұйымдар мен институттардың қызметімен тікелей байланысты. Глобалды деген сөздің өзі бүкіл әлемді қамтыған, бүкіл әлемдік және тағы да басқа сондай ұғым береді.
Француз профессоры Р.Петрелланың пікірінше, "Экономика жаһанданусы дегеніміз - ұлттық мемлекеттердің, технологиялардың дамуы мен экономиканың өмір сүруіне арналған орталық стратегиялық кеңістік ретінде жойылуы..." Әлемнің қандай да болсын аймағында экономикалық, технологиялық ресурстарды орналастыруға байланысты шешімдерді немесе қазіргі жағдайды өзгертіп, болашақ дамуды қалыптастыратын шешімдерді ірі ТҰК-лар қабылдайды. Олар әлемді "жасауды" және "қайта жасауды" өз қалауынша жүзеге асырып, жаңа сфераларға енуде... Осылайша, ірі кәсіпорын өзін қолда бар ресурстарды әлемдік масштабта тиімді пайдалануға кепілдік бере алатын бірден-бір ұйым ретінде көрсете отырып жаңа тарихи ақталуға ие болады. Нәтижесінде әлемдік үкімет жоқ кезде кәсіпорындар әлемдік экономиканы ұйымдастыру функцияларын меншіктеп алды".
Әлемдік экономиканың жаһанданусы дегеніміз, бірінші кезекте, экономикадағы ұдайы өндіріс процесін интернационализациялаудың ХЭҚ - ға қатысушы жекелеген субьектілер басқа қатысушылардың экономикалық мүддесіне әсер етпей шешім қабылдай алмауы сатысын білдіреді.
Ұдайы өндіріс процестернің ұлттық шекаралардан шығуы, ұлттық экономиканың дамуы тек ұлттық ресурстарға ғана сүйенбейтіндігін және егеменді елдер үкіметтерінің ірі экономикалық шешімідер қабылдауы олардың тек ішкі ісі болмайтығын білдіреді.Экономикалық процестердің жаһанданусы ұлттық приоритеттерді әлемдік экономикадағы өзгерістерге байланысты қайта ойластыруды қажет етеді. Қазіргі кезде адамзаттың глобалды мәселелері оның ішінде экономикалық мәселелері, көптеген жоғары оқу орындарының оқу бағдарламаларының ажырамас бөлігі.
Глобализация құбылысын екі жақта қарастыруға болады.
Макроэкономикалық деңгейдегі глобализация дегеніміз - мемлекеттің және жеке аймақтардың өз шекараларынан тыс әрекет ететін экономикалық белсенділікке ұмтылуы. Осындай белсенділіктің белгілері ретінде ырықсыздандыру (либерализация), сауда және инвестициялық шектеулерді алып тастау, еркін өнеркәсіп аймақтарын құру, т.б. қарастырылады.
Микроэкономикалық деңгейдегі глобализация дегеніміз - кәсіпорын қызметінің ішкі шекарасынан тыс әрекет етіп, өрісінің кеңейе түсуі. Глобализациялаудың ұлтаралық немесе көп ұлттық бағыттағы кәсіпкерлік қызметтен айырмашылығы - әлемдік нарықты меңгеруге күш салады.
Қазіргі уақыттың көптеген қарама - қайшылықтарына қарамастан, оның негізгі ерекшеліктерінің біріне өзара түсіністікке, ынтымастыққа ұмтылу жатады. Әр түрлі елдердің экономикалық деңгейлерінің жақындасу процесі дамып келе жатыр. Бұл, әрине, қиын да үдемелі қозғалыс және оған келесі факторлар әсерін тигізеді:
1. Индустриалды қоғамнан постиндустриалды (ақпаратты) қоғамға көшу.
2. Технологиялық революциялар.
3. Энергетикалық, шикізаттық және азық - түліктік проблемалардың шиелене түсуі.
4. Экологиялық проблема.
Бұдан шығатын қорытынды: өндірісті интернационалдау тек өндірістік күштердің кеңестік салаларын ғана емес, сонымен қатар өндірістік қарым - қатынастарда да қамтиды. Өндірістік қатынастардың халықаралық салада дамуы ХЭҚ-тың жеке-дара айрықша жүйесі болып табылады. Бұл өндірістік қатынастардың ішкі ұлттық қатынастармен ортақ табиғаты және құрылымы бар, бірақ оның жүзеге асуы ұлттық шекаралардың бар болуымен ерекшеленеді.
Экономикалық процестердің жаһанданусы ХЭҚ - ң әлемнің барлық жері мен елдері арасында бір қалыпты дамуын білдірмейді. Егер де әлем мен елдердің барлық жерінде экономикалық даму үрдісі бірдей болған жағдайда, қазіргі ХЭҚ көптеген мәселелерден құтылған болар еді.
Қазіргі экономикалық әдебиетте бұл процесс әлемдік экономикадағы аймақтандыру деп аталады. Біз бұл процесті саналы түрде ерекшелеп отырмыз, өйткені аймақтандыру мен интеграция өзара байланысты болғанымен, ХЭҚ дамуының әр түрлі сатысы.
Латын тілінен алынған регион, (аймақ) сөзі облыс, ел мағынасын береді. Қазіргі жағдайда бір - бірінен әр түрлі нышандармен ерекшеленетін белгілі бір территория, ал халықаралық қатынаста өзінің экономикалық - географиялық, саяси, ұлттық және тағы басқа белгілері бойынша жақын елдердің топтары ретінде қолданылады. Қазіргі заманда дүниеде өзара қатынасы әр түрлі деңгейлі 30- дан аса аймақтық топтар бар.
20-21 ғасырдағы әлемдік экономика нарықтық экономика принциптеріне, халықаралық еңбек бөлінісінің заңдылықтарына, капитал және өндірістің интернационализациясына негізделген.
Әлемдік шаруашылықтың қазіргі негізгі қасиеттері:
1. Жалпы әлемдік экономиканың тиімділігінің күшеюі;
2. Трансұлттық корпорациялар мен банктердің әлемдік шаруашылықтың негізгі элементтеріне айналуы
3. Халықаралық еңбек бөлінісінің терең дамуы - халықаралық мамандану және халықаралық кооперация.
4. Өндіріс факторларының халықаралық қозғалу қарқынының жоғарғы дәрежесі: капитал, жұмыс күші, технология, ақпарат.
5. Ұлттық экономикалардың ашықтығы және сыртқы экономикалық байланыстардың либерализациясы.
6. Экономикалық және валюта-қаржы процесстерінің мемлекет аралық, ұлттық реттеуге бағытталуы; халықаралық экономиканың саяси және заңдық негізінің қажеттілігі.
7. Халықаралық экономикада әскери және идеологиялық идеяларға қарсы жаңа экономикалық тәртіп, ережені бекітуге бағытталу.
8. Халықаралық экономика интернационализацияның сапалы жаңа деңгейіне жету:
oo нарықтардың жаһанданусы: ортақ ғылыми нарықтардың қалыптасуы;
oo аймақтық интеграциялық блоктардың ұйымдастырылуы.
Сыртқы экономикалық фактор - мемлекет пен аймақтардың дамуына үлкен әсер ететін объективтік фактор. Бірегей және құрамдас факторлар экономиканың жаїандануына орай жаңа міндеттерді шешуге итермелейді. Ұлттық экономиканың әлемдік экономикаға тиімді бейімделуі үшін экспорттық әлеуетті құрылымдық жетілдірді, әртараптандырды, өндіріс-құрал-жабдықтары мен халық тұтынатын тауарлардың бәсекеге жарамдылығын арттыруды көздейді.
Қазіргі таңда сыртқы экономикалық фактордың бірнеше бағыттары бар:
1) Мемлекеттің геосаяси-экон. орналасуы мен ілгерілеуі. Мыс., Қазақстан жағдайында бұл факторға оның Еуразия құрылығында орналасуы, батыс пен шығыстың өркениет дәстүрін бойына сіңіріп, оны әрі қарай дамытуға құлшыныс жасауы жатады. Стратег. тұрғыдан Қазақстан Ресей мен Қытай, АҚШ және Еуропа одағымен ынтымақтастықты дамытуды басым бағыт деп есептейді. Сонымен қатар Оңт. Азия мен Таяу Шығыстың негізгі елдерімен саяси-экон. байланыста Орт. Азия одағына зор маңыз беріліп отыр.
2) С. э. ф-ға мемлекеттің ішкі факторлар жүйесі де үлкен әсер етеді. Мыс., Қазақстан жағдайында тұрақсыздық пен діни экстремизмге жол бермеу, есірткі таратуды тыю, демократияны әрі қарай жетілдіру, бейбіт еңбек пен ілгерішіл үрдістерді қорғау, Қазақстанның әлем алдындағы беделін нығайту осындай ішкі факторларға жатады.
3) Сыртқы және ішкі ресурстық әлеует факторының рөлі. Қазақстан - ішкі минерал ресурстарына аса бай ел. Осы себепті тәуелсіздік жылдары Қазақстан экономикасына 21 - 22 млрд. долларға жуық инвестиция тартылды. Сонымен қатар көптеген жаңа технологиялар мен техника түрлері өндіріске және тұрмысқа енгізілді.
4) Халықар. экон. ұйымдармен байланыс факторы. Айталық, Қазақстан - Халықар. валюта қорына мүше болып тіркелген 167-мемлекет, Халықар. қайта құру және даму банкінің 163-мүшесі. Қазақстан басқа да көптеген халықар. ұйымдарға мүше.
5) Халықар. саяси-экон. ұйымдармен ынтымақтасу. Қазақстан Еуразия экон. қауымдастығын, Орт. Азия одағын, Шанхай ынтымақтастық ұйымын құрып, дамытуға қажырлы ынта-жігермен зор үлес қосты.
6) Экон. кеңістікті қалыптастырып, тереңдете дамыту. Мыс., 2003 ж. Қазақстан, Беларусь, Ресей және Украина басшыларының қол қоюымен (Ялтада) Біртұтас экон. кеңістік құру туралы шешім қабылданды. Оның мақсаты - елдер арасында орын алып отырған қарама-қайшылықтарды жойып, ұлттық экономикалардың одан әрі дамуын ынталандыру.
7) Мемлекетаралық шарттар мен келісімдерді бұлжытпай орындау. Атап айтқанда, Қазақстанның қауіпсіздігін сақтау және республика ішіндегі реформалардың жүзеге асырылуына қолайлы жағдай туғызу мақсатымен ҚР Үкіметі мемлекеттер арасындағы шарттар мен
1.3 Хaлықapaлық экoнoмикaлық интегpaция - мaңызды сыртқы экономикалық фактор ретінде
Өткен ғacыpдaғы әлемдік өpкениеттің дaмуының жетекші тенденциялapының біpі хaлықapaлық бaйлaныcтapдың күpделі және тapмaқтaлғaн жүйеcінің қaлыптacуы бoлып тaбылaды. Coңғы тәжіpибелеpге көз жүгіpтcек, әpбіp мемлекет бacқa мемлекеттеpден жoғapы тұpуғa, cыpтқы дүниеден oқшaулaнуғa ұмтылды, aл бұл жaғдaй экoнoмикaның тoқыpaуынa және cыpтқы caяcaттaғы шиеленіcтеpге әкеліп coқты. Қaзіpгі кездегі елдеp хaлықapaлық қaтынacтapғa белcенді түpде apaлacaды, әpaлуaн үкіметapaлық ұйымдapды құpaды, oлapғa жекелеген мемлекеттің ішкі және cыpтқы құзыpетіндегі көптеген мәcелелеpді шешу іcтеpі жүктеледі. Ocыyдa жaғдaйдaн мемлекеттеpдің хaлықapaлық ынтымaқтacтығының қapқынды өcуі бaйқaлaды.
Қaзіpгі кездегі мeмлекеттеpдің хaлықapaлық ынтымaқтacтығының мaңызды acпектіcі - бұл хaлықapaлық экoнoмикaлық бaйлaныcтapды opнaту. Бүгінде көптeген мемлекеттеp тұйық ұлттық шapуaшылықтaн cыpтқы нapыққa бaғыттaлғaн aшық экoнoмикaғa өту үcтінде. Ocығaн бaйлaныcты әлемдік шapуaшылық өміpдің интеpнaциoнaлизaциялaнуы, жaһaндaнуы және хaлықapaлық экoнoмикaлық интегpaция бүкіл әлемдік шapуaшылық дaмуының жетекші үдеpіcі бoлып тaбылaды.
Экoнoмикaлық интегpaцияғa бетaлыc қaзіpгі тaңдaғы хaлықapaлық өміpге тән құбылыcтapдың біpіне aйнaлып келеді. Әлемдік шapуaшылық бaйлaныcтapдың жahaндaнуы жaғдaйындa экoнoмикaлық интeгpaцияның мaзмұндылығы oдaн caйын түpлене түcуде. Интегpaцияның теpең негіздеpін және aлуaн түpлі қacиеттеpін aйқындaу үшін ocы теpминнің cемaнтикacынa көңіл aудapу кеpек. Интегpaция лaтынның Іпіе^гaііocөзінен туындaйды, oның aудapмacы бөлшектелген бөліктеpдің біpігуі деген мaғынaны беpеді [2, 299 б.]. Бұл түcінік қoғaмдық өміpдің әpaлуaн cфеpaлapындa қoлдaнылaды, cәйкеcінше, әpбіp жaғдaйдaoның мaғынacы дa әpaлуaн бoлып келеді, жaлпы aлғaндa, интегpaция дегеніміз - бөлшектелген бөліктеpдің біpігуі.
Қoлдaныcтaғы экoнoмикaлық әдебиеттеpдегі тaлдaуғa нaзapaудapcaқ, бүгінгі тaңдa экoнoмикaлық ғылымның көптеген мәcелелеpі өз шешімін тaппaй oтыpғaндығын aңғapaмыз. Oлapғa интегpaция түcінігі және oнымен өзapa бaйлaныcқaн әлемдік шapуaшылық өміpдің жaһaндaнуы мен интеpнaциoнaлизaциялaнуы cияқты құбылыcтap жaтaды. Бұл мәcелелеpoтaндық қaнa емеc, coнымен біpге әлемдік экoнoмикaлық әдебиеттеpде де негізгі opынды aлaды. Дегенмен жaһaндaну, интеpнaциoнaлизaциялaну және интегpaция түcініктеpі әлемдік экoнoмикaғa қaтыcты әpқaлaй түcіндіpіледі. Coнымен қaтap, мемлекеттеpдің ұлттық экoнoмикaлapының және бүкіләлемдік қaуымдacтықтың дaмуынaocы aтaлғaн үдеpіcтеpдің ықпaлын бaғaлaушы opтaқ көзқapac әлі де жoқ.
ХХІ-ғacыpдa әдемдік экoнoмикaның дaмуын aнықтaйтын oбъективті және өзapa бaйлaныcты үpдіcтеp жaһaндaну және интегpaция бoлып тaбылaды.
Aймaқтық экoнoмикaлық интегpaция - ғaлaмдaнудың негізгі құpaмдac бөлігі және coнымен біpге жaһaндaну үpдіcтеpін қapacтыpaтын бoлcaқ, oл интегpaциялық үpдіcтеpдің қocындыcы бoлып тaбылмaйды.
Қaзіpгі кездегі әлемдік экoнoмикaның жaһaндaнуымен aймaқтық экoнoмикaлық интегpaция түcініктеpі, біpтекті түcініктеp емеc, біpaқ тaoлapдың негізінде opтaқ үpдіcтеpдің бap екенін көpeміз, oл шapуaшылық өміpдің интеpнaциoнaлизaциялaнyы.
Aймaқтық интегpaция мен жaһaндaнудың әpекет етуіне бaйлaныcты oлapдың біpқaтap ұқcacтықтapын aтaуғa бoлaды: ұлттық экoнoмикaның өзapa тәуелдіктеpінің күшеюі, ұлт үcті инcтитуттappөлінің күшеюі және әлемдік шapуaшылықты pеттеуші жaңacубъектілеpдің пaйдa бoлуы т.б.
XX ғacыpдың екінші жapтыcынaн бacтaп индуcтpияcы дaмығaн елдеpдің экoнoмикacы жедел дaми бacтaды, coнымен біpге хaлықapaлық көлік, кoммуникaция жүйелеpінің дaмуының жoғapғы көpініcтеpі пaйдa бoлa бacтaды. Хaлықapaлық caудa және қызмет көpcету cфеpaлapының қapқынды өcуі, өндіpіc фaктopлapының еpкін қoзғaлыcы ұлттық шекapaлapдaн шығып, шет елдеpдің өндіpіcтеpінде қызмет көpcете бacтaды.
Жaһaндaну мен интеpнaциoнaлизaциялaну хaлықapaлық қaтынacтapдың қaзіpгі кездегі жүйеcінің мaңызды белгіcі бoлып тaбылaды. Демек, бүгінде жекелеген мемлекеттеpдің шapуaшылық қызметі ұлттық экoнoмикaлық шекapaдaн тыc жеpлеpге шығaды. Ең біpіншіден, шapуaшылық қaтынacтapдың ұлтapaлықтaнуы тpaнcұлттық кopпopaциялapдың өcуімен бaйлaныcты бoлaды.
Бүгінгі тaңдa тpaнcұлттық кopпopaциялap (ТҰК) ұлттық шapуaшылықтapды бaйлaныcтыpушы және бүкіл әлемнің экoнoмикaлық дaмуын aйқындaйтын қуaтты экoнoмикaлық күш бoлып тaбылaды. ТҰК - бұл екі және oдaн дa көп елдеpде өзіндік шapуaшылық бөлімшелеpі бap хaлықapaлық фиpмaлap. Бұл бөлімшелеpді бacқapу кезінде шешімдеpді қaбылдaудың белгілі біp мехaнизмі қoлдaнылaды, oл мехaнизм ең жoғapы нәтижеге, яғни пaйдaғa қoл жеткізу үшін pеcуpcтapды, технoлoгияны және жaуaпкеpшілікті бөле oтыpып, келіcілген caяcaт пен opтaқ cтpaтегияны жүpгізуге мүмкіндік беpеді. ТҰК-тің қызметінен бacқa интеpнaциoнaлизaциялaнудың дaмуындaғы мaңызды pөлді әлемдік caудaның жеделдетілуі және әлемдік қapжылық жүйенің қaлыптacуы aтқapaды.
2 ҚР ЭКОНОМИКАНЫҢ СЫРТҚЫ ЖӘНЕ ІШКІ ДАМУ ЖАҒДАЙЛАРЫН ТАЛДАУ
2.1 Қазақстан Республикасының 2014-2015 жылдардағы әлеуметтік-экономикалық дамуының негізгі үрдістері
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2014 жылы Қазақстан экономикасы әлемдік нарықтарда ахуалдың едәуір өзгеруі, негізгі экспорт тауарларының әлемдік бағаларының төмендеуі, әлемдегі геосаяси тұрақсыздық жағдайында дамыды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Осындай жағдайлар аясында Қазақстанның экономикалық белсенділігі біртіндеп бәсеңдеп, бірақ орнықты даму траекториясын сақтап қалды. 2014 жылы алдын-ала деректер бойынша Қазақстанның жалпы ішкі өнімінің көлемі (бұдан әрі - ЖІӨ) 39 040,9 млрд.теңгені құрап, 4,4% өсті. Бағалау бойынша жан басына шаққандағы ЖІӨ 12 496 АҚШ долларын құрады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ЖІӨ өсуінің бәсеңдеуінің негізгі себептері жоспарланған 81,8 млн. тонна мұнай өндіру көлемінің 80,8 млн. тоннаға дейін (1,2%), көмір мен лигнит өндіру көлемінің 1,9%, түсті металдар өндірісінің 5,7% азаюы, үй шаруашылықтары тарапынан сұраныстың бәсеңдеуі; сыртқы сұрасының нашарлауы; бұл экспорттың 6,2% қысқаруына ықпал етті.
Бұл ретте сыртқы жағдайдың әлсіреуі аясында ел экономикасының өсуі ішкі сұраныс пен инвестициялық белсенділіктің сақталуы, ауыл шаруашылығында, құрылыс саласында және өнеркәсіптің бірқатар салаларында өнім шығарудың ұлғаюы есебінен қамтамасыз етілді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ішкі сұраныстың өсуі қызметтер көрсету саласындағы жоғары қарқын есебінен қол жеткізілді, саудада (8,1%), байланыс саласында (8,5%), көлік пен қоймалауда (7,2%) анағұрлым өскені байқалады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2014 жылы негізгі капиталға салынған инвестициялар серпіні азғана ұлғаюмен сипатталды. Өсу 2015 жылғы 6,9% қарағанда 4,2% құрады. Негізгі себебі өңдеу өнеркәсібіне салынатын инвестициялардың азаюымен байланысты, ол сондай-ақ өңдеу салаларында өнім шығарудың өсуінің бәсеңдеуін айқындайды. Инвестициялық белсенділік негізгі кәсіпорындардың өз қаражаттары есебінен қамтамасыз етілді, олардың жалпы көлемдегі үлесі 56,8% құрады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тұрғын үй құрылысына инвестициялардың айтарлықтай өскені байқалды. Инвестициялар көлемі 2015 жылмен салыстырғанда 18,1% өсіп, 613,6 миллиард теңгені құрады. Пайдалануға берілген тұрғын үйдің жалпы алаңы 7 516,5 мың шаршы метрді құрайды, бұл 2015 жылдың ұқсас кезеңіне қарағанда 9,8 % артық. Инвестициялардың өсуі есебінен құрылыс-дәнекерлеу жұмыстарының көлемі 11,4 % өсіп, 3 378,5 миллиард теңгені құрады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2014 жылы өңдеу өнеркәсібі өнімдерін өндіру көлемі 1,6%, оның ішінде тамақ өнімдерінің өндірісі - 2,8%, сусындар өндірісі - 0,3%, киім өндірісі - 8,0%, кокс және мұнай өңдеу өнімдері - 2,9%, минералды өнімдер өндірісі - 7,9%, қара металлургия - 9,4% өсуі есебінен өнеркәсіпте өнім шығарудың өсімі 0,8%-ға өскені байқалды.
Тау-кен өнеркәсібінде табиғи газ өндіруде - 7,6 %, металл рудаларын өндіруде - 7,3%, түсті металл рудаларын өндіруде - 10,1% өсуі есебінен 0,1% өсім байқалды.
Мұнымен қатар, мұнайдың - 1,2 %, көмір мен лигниттің - 1,9 %, темір рудасының - 0,6 % кемуі байқалды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ауыл, орман және балық шаруашылығының жалпы өнімі көлемінің өсімі 2015 жылмен салыстырғанда 1,3% артып, 1 717,7 млрд. теңгені құрады. Ұлғаю мал шаруашылығы өнімінің 1,4% (868,6 млрд. теңге) өсуімен байланысты. Өсімдік шаруашылығы саласындағы өндіріс көлемі 1,6% (1315,4 млрд. теңге) төмендеген.
2014 жылы салалардың даму қарқынының төмендеуі сыртқы факторлардың әсерінен туындады. 2014 жылғы қаңтар мен 2015 жылғы маусым аралығында әлемдік бағалар мұнайдың бір барреліне 107,4 АҚШ долларынан 55,2 АҚШ долларына дейін, темір рудаларының тоннасына - 128,1 АҚШ долларынан 68 АҚШ долларына дейін, мыстың тоннасына 7291,5 АҚШ долларынан 6446,5 АҚШ долларына дейін, бидайдың тоннасына - 275,6 АҚШ долларынан 269,6 АҚШ долларына дейін кеміді.
2014 жылы сыртқы сұраныстың қысқаруы және мұнай мен металлдың жекелеген түрлері бағаларының айтарлықтай төмендеуі салдарынан тауар экспорты 6,2% (79,4 миллиард АҚШ долларына дейін) төмендегені байқалды. Ішкі нарықтағы сұраныстың бәсеңдеуі және теңге бағамының түзетілуі есебінен тауарлар импортының көлемі 15,4% (41,3 миллиард АҚШ доллары) қысқарды. Елдің сыртқы сауда айналымы 2014 жылы 9,6% төмендеп, 120,7 миллиард АҚШ долларын құрады. Тауар теңгерімінің сальдосы 11,0% артып, 37,0 млрд. долларды құрады.
Ұлттық банктің деректері бойынша 2014 жылы төлем теңгерімінің ағымдағы операцияларының шоты 2015 жылғы 0.9 миллиард АҚШ долларына қарағанда 4,6 миллиард АҚШ долларын құрады.
Макроэкономикалық тұрақтылықты қамтамасыз ету экономиканың негізгі даму шарттарының біріне айналды.
Макроэкономикалық даму банк секторын кредиттеуді кеңейтумен және тұрғындардың ақшалай табыстарының ұлғаюымен бекіген жиынтық сұраныстың орнықты өсуімен байланысты.
2014 жылы халықаралық резервтер көлемі 7,3% өсіп, 102,5 млрд. АҚШ долларын құрады. Оның ішінде Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының (бұдан әрі - Ұлттық қор) активтері жыл басынан 3,9 % артып, 73,7 млрд. АҚШ долларын құрады.
2015 жылдың 1 қаңтарында банктердің кредиттері 12106,1 млрд. теңгені (өсу 7,2%) құрады. Тұрғындардың депозиттері 12,6% өсіп, 4397,5 млрд. теңгені құрады.
Мемлекеттік бюджеттің кірістері 7321,3 млрд. теңгені, шығындары 7791,9 млрд. теңгені құрады. 2015 жылдың қаңтар-желтоқсан айларымен салыстырғанда, кірістер 14,7%, шығындар 13,7% ұлғайды. Мемлекеттік бюджеттің тапшылығы 1086,7 млрд. теңгені құрады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2014 жылдың 31 желтоқсанында елдің сыртқы қарызы 157,1 млрд. АҚШ долларын құрады, оның 7,3 млрд. АҚШ доллары немесе 4,6% мемлекеттік сектордың сыртқы борышын (ҚР Үкіметі мен ҚР Ұлттық Банкінің міндеттемелері) құрайды, фирмааралық берешектің үлесіне 77,8 млрд. АҚШ доллары немесе 49,6% банк секторының үлесіне 10,1 млрд. АҚШ доллары немесе 6,4% келеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2014 жылдың ақпанында теңге бағамын түзету және инфляция импорты нәтижесінде инфляциялық процесстердің күшеюі байқалды. Инфляция деңгейі 2015 жылғы 4,8% қарағанда 7,4% құрады. Азық-түліктік емес тауарлар бағасының өсуі 7,8% құрады, азық-түлік тауарларының бағалары 8,0%-ға, ақылы қызметтер 6,4%-ға өсті.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2014 жылы еңбек нарығында және әлеуметтік салада тұрақты ахуал байқалды. Мәселен, халықтың орташа жан басына шаққандағы табысы 744,7 мың теңгені құрап, 2015 жылмен салыстырғанда номиналды мәнінде 10,4%-ға, нақты мәнінде 3,5% ұлғайды. Орташа айлық номиналды жалақы 120,5 мың теңгені құрады, номиналды мәнінде 10,9%-ға, нақты мәнінде 3,9% өсті.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жұмыссыздық деңгейі 5,0% құрады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2015 жылдың басынан бері Қазақстан экономикасы сыртқы және ішкі келеңсіз факторлар әсерімен даму үстінде.
Батыс елдері мен Ресей арасындағы саяси және экономикалық қатынастардың нашарлауы, Ресей экономикасындағы дағдарыс процесінің өсуі, әлемдік тауар нарықтарындағы қолайсыз конъюктура Қазақстан экономикасына қолайсыз ықпал етуде.
Осылайша, алдын-ала бағалау бойынша Қазақстанның ЖІӨ нақты өсуі 2015 жылдың қаңтар-маусым айларында өткен жылдың тиісті кезеңіне қатысты 101,7% құрады.
Сонымен қатар, Қазақстан экономикасының баяулауы сауда, өнеркәсіп, көлік пен байланысқа әсер еткен тұтыну сұранысының әлсіреуімен байланысты.
2015 жылдың қаңтар-маусым айларында бөлшек сауда көлемі 2,9% (2014 жылдың қаңтар-маусым айларында - 11,8%), құрылыс көлемі 5,1% өсті, жүк айналымының көлемі 5,6% төмендеді. Байланыс қызметінің көлемі 3,4% өсті.
2015 жылдың қаңтар-маусым айларында өнеркәсіптік өндіріс көлемі өңдеу өнеркәсібіндегі өсуден (0,3%) тау-кен өнеркәсібіндегі озық өсу (1,1%) есебінен 0,6% өсті.
Тау-кен өнеркәсібінде және карьерлерді әзірлеуде табиғи газдың 8,9%, металл рудаларының - 2,8%, түсті металл рудаларының - 5,6%, құрғақ мұнайдың - 1,3% өндірілуі есебінен өсу байқалады. Көмір мен лигнит өндіру 5,7%, темір рудасын өндіру 5,3% төмендегені байқалады.
Өңдеу өнеркәсібінде, атап айтқанда металлургия өнеркәсібінде 15,6%, оның ішінде қара металлургия 0,7%, түсті металлургия - 25,7%, резина және пластмасса бұйымдары - 7,5%, химия өнеркәсібі - 1,8%, киім - 5,9%, жиһаз - 1,7%, минералды өнім - 1,8% байқалады. Аса құлдырау машина жасауда 30,7% айтарлықтай өсу байқалады.
Ауыл шаруашылығында өнім шығару 2015 жылдың қаңтар-маусым айларында өткен жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 3,0% өсіп, 611,7 млрд. теңгені құрады. Ауыл шаруашылығындағы өндірістің өсуі мал шаруашылығы өнімдері өндірісі көлемінің 3,1% ұлғаюына негізделген ірі қара мал өсіру көлемдерінің ұлғаюына байланысты.
Экономиканың өсуі шаруашылық жүргізуші субъектілердің инвестициялық белсенділігінің сақталуы аясында жүзеге асты.
2015 жылдың қаңтар-маусым айларының қорытындылары бойынша негізгі капиталға инвестициялар 2014 жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 4,4% өсіп, 2687,5 млрд. теңгені құрады. Өсу Индустрияландыру картасына қосылған индустриялық-инновациялық және инфрақұрылымдық жобалардың, сондай-ақ Нұрлы жол мемлекеттік бағдарламасының іске асырылуымен байланысты.
Экономиканың өсуіне тұрғын үй құрылысы секторының жоғары даму қарқыны себеп болды. Есепті кезеңде барлығы 4273,6 мың шаршы метр тұрғын үй пайдалануға берілді, бұл көрсеткіш 2014 жылдың қаңтар-маусым айларындағы деңгейден 24,4% асып түседі. Тұрғын үй құрылысына 317,3 млрд. теңге салынды, бұл 2014 жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 14,0% артық. Жалпы алғанда, 2014 жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда, құрылыс жұмыстары 5,1% артып, 936,7 млрд. теңгені құрады.
Қазақстанның негізгі сауда әріптестері болып табылатын Ресей мен ЕО жетекші елдері экономикасы өсуінің бәсеңдеуі нәтижесінде қазақстандық тауарларға сұраныс азайған. Өз кезегінде сыртқы факторлардың нашарлауы экспорт көлемінің айтарлықтай қысқаруына алып келді. Бұдан басқа, әлемдік нарықта мұнай және металл бағаларының төмендеуі байқалады.
Дүниежүзілік Банктің (бұдан әпі - ДБ) деректері бойынша ағымдағы жылдың қаңтар-маусым айларында Brent маркалы мұнайдың бір барреліне әлемдік орташа баға 58 долларды құрады, бұл өткен жылғы деңгейден 41,4% төмен. Бұл ретте Ираннан санкцияларды алып тастау және тәулігіне кемінде 1 млн. баррель мұнай тасымалын қайта қалпына келтіру мұнай бағасының одан әрі төмендеуін тудыруы мүмкін. Металдардың әлемдік бағалары жыл басынан бері 11,1% төмендеген.
2015 жылдың қаңтар-маусым айларында Қазақстанның сыртқы сауда айналымы 36,1% (экспорт 24,1 млрд. долларға, 43,4%-ға, импорт 19,8%-ға, 15,5 млрд. долларға) кеміді. Экспорттың Қытайға - 51,6%-ға, ЕО елдеріне - 45,0% және Ресейге - 26,9% анағұрлым төмендегені байқалады.
Тауар айналымының төмендеуі, көмірсутегі бағаларының түсуі, ресейлік рубльдің айтарлықтай босаңсуы төлем теңгерілімінің жай-күйі мен қаржы секторына кері ықпалын тигізді.
Ұлттық Банктің алдын-ала бағалауы бойынша 2015 жылдың бірінші тоқсанында төлем балансының одан әрі төмендегені байқалды. Ағымдағы шоттың тапшылығы 1 млрд. АҚШ долларынан асты (2014 жылдың І тоқсанында профицит 6,4 млрд. АҚШ доллары).
Қалыптасқан тапшылық 4,2 млрд.АҚШ долларын (2014 жылдың І тоқсанында - 14,1 млрд. АҚШ доллары) құраған тауар балансының жалғасып отырған төмендеуімен байланысты. Тауарлар экспорты 12,1 млрд. АҚШ долларына немесе 46,8%, импорты 8 млрд. АҚШ долларына немесе 8,5% кеміді. Қаржылық шот 3,2 млрд. АҚШ доллары көлеміндегі теріс сальдомен қалыптасты.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Соңғы 4 жылда алғаш рет банктердің экономиканы кредиттендіру көлемінің төмендеуі байқалады. Мәселен, 2015 жылғы 1 шілдедегі жағдай бойынша банктердің экономикаға берген 2014 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 11,9% төмендеп, составил 10 711,5 млрд. теңгені құрады.
Банк жүйесіндегі депозиттер көлемі 2015 жылдың 1 шілдесінде 11960,0 млрд. теңгені құрап, 2014 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz