Үрмебұршақ дақылының өсіру технологиясы

Мазмұны

Кіріспе

I. Алматы облысы Қарасай ауданының табиғи- климаттық жағдайы туралы қысқаша сипаттама.

II. Үрмебұршақ дақылының өсіру технологиясы.

III. Үрмебұршақ дақылының қауіпті зиянкестері мен ауруларына

сипаттама

IV. Үрмебұршақ дақылындағы қауіпті зиянкестер мен ауруларға болжау беру түрлері және есептеу.

V. Зиянкестер мен ауруларға күрес шаралары жүргізу мерзімін хабарлау.

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе

Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасында, басқа мемлекеттер сияқты, өсімдік қорғау шаралары жоспарланады және ұйымдастырылады. Ол үшін жыл сайын ауыл шаруашылық дақылдарда кездесетін негізгі зиянкестер мен аурулар таралуына болжау береді. Осы болжауларға қарап әрбір облыстарда өсімдік қорғау шаралары ұйымдастырылады және оны шаруашылыққа дейін жеткізеді. Осы кепілдеме зиянды организмдердің таралу деңгейі мен қолданатын шаралар көрсетіледі.

Ауыл шаруашылық өндірісті технологиясының бір қажетті элементі бұл өсімдіктерді зиянды организмдерден қорғау. Ақпараттарды жинау үшін зиянды организмдердің түр құрамын, олардың таралуын, дамуын, егістердің дамуын біліп, сонымен қатар экологиялық жағдайы, зиянды және пайдалы организмдердің мәдени өсімдіктермен байланысын, қолданатын профилактикалық және қорғау шаралар мен олардың тиімділігін білу. Жемшөпті пайдаланатын жерлердің көбеюіне, егістік жерлерде ауыспалы егістерде жемшөптердің түсімділігін арттыруына байланысты Қазақстанда жыл сайын үлкен жұмыстар жүргізіліп отырады. Бірақ бұл шаралардың жүргізілуі көпжылдық шөптердің тұқымдарының жетіспеуінен тоқтатылып отыр, өндіріс әлі күнге дейін мұқтаж болып отыр.

Жемшөп түсімінің жетіспеу себептерінің бірі - өсімдіктердің зиянды организмдермен зақымдануы, жемшөптер өсетін жерлерде арамшөптерден, улы өсімдіктерден ластануы болып табылады.

Бунақденелер вегетативті және генеративті мүшелердің көбеюіне әкеп соқтырады немесе зақымдану нәтижесінде тұқымдар әлсіз және өмірге қабілетсіз болып дамиды. Әдетте, мұндай топырақтар топыраққа себілгеннен кейін көктей алмайды, өйткені өнімнің шығыны төмен болғандығынан. Сондықтан зиянкестер тұқымның өнімділігін шектейді және тұқымның өнімін есептей отырып, олар өсімдіктердің табиғи қайта бастамасында да кедергі жасай отырып, сонымен қатар олардың жасанды егулеріне де кедергісін тигізеді.

В. Е. Камбулиннің айтуы бойынша зияндылық тек қана зиянкес буынаяқтылар типінің тіршілік әрекетімен шектелмейді. Көпжылдық шөптердің әртүрлі аурулары да тегіс мағыналы. Көпжылдық өсімдіктердің өсіп - жетілуіне қолайсыз жағдайлардың болуы арамшөптер үшін өте маңызды. Әрқашанда зиянкестер, аурулар және арамшөптер тұқымдардың түсімділігін толығымен жойып жібереді. Егістік жерлерде олармен күрес жүргізілмесе, тұқымдардың өнімділігі 0, 2 - 0, 5 ц/га аспайды.

Қазақстан Республикасында көпжылдық шөптерді өсірудегі тәжірибенің жинақталуы олардың зиянкестерден, аурулардан және арамшөптерден қорғау мәселесінің шешілуіне мүмкіндік береді, көк шөп және тұқымдардың жойылуы сақтап және олардың сапасын жоғарылатады.

Қорғау шараларының негізі болып агротехникалық әдіспен күресу, олар өсімдіктерді күтудегі сол тәсілдер арқылы жүзеге асырылады және зиянкес мүшелердің жалпы дамуына кедергі жасаудағы жағдайды құруға бағыттау, химиялық әдістер өнімдердің елеулі жойылуын қауіп - қатер туғанда қолданады. Барлық шаралар тек жеке дара ғана емес, сонымен қатар жинақы түрде жүргізілуі керек, органикалық тұтастық - жалпы жүйедегі ұйымдастырушы - шаруашылық, агротехникалық, химиялық, биологиялық және физика - механикалық күресу әдістерін құрайды.

Көзделген шаралардың әсеріне жетуге мүмкіндік берудің міндетті шаралары - олардың дер кезінде және дұрыс орындалуы болып табылады. Тек осындай жағдайда ғана болымды нәтиже алынады.

Алматы облысы Қарасай ауданының табиғи-климаттық жағдайы.

Қарасай ауданы - Алматы облысының оңтүстігінде орналасқан әкімшілік-аумақтық бөлік. 1928 ж. құрылған. Алғашында Ленин, кейіннен (1935 ж. дейін) Калинин, 1935 жылдан Қаскелең, 1998 ж. қыркүйек айынан қазіргі атымен аталады. Жерінің аумағы 2, 1 мың км². Тұрғын халқының саны 159, 1 мың адам (2003) . Аудан аумағындағы 67 елді мекен 1 қалалық әкімшілікке және 12 ауылдық әкімшілік округке біріктірілген. Оңтүстік, оңтүстікбатыс бөлігі таулы (Іле Алатауының биік шыңды сілемдері), орталық бөлігі сай-жыралармен тілімделген жазық. Ауданның ең биік жері - Іле Алатауы баурайынан Ақсай өзені бастау алатын Айдатау шыңы (4029 м) . Шыңды мәңгі мұз бен қар басқан. Таулы шың қырғыз елі шекарасы тұсыңда орналаскан. Іле Алатауының осы батыс бөлігінде биіктігі 3000 м-ден асатын бірнеше таулар мен асулар (Тікқия, Үшқоңыр, Кебеже, Айғайтас, Көкөзек, Көктөбе, Емеген, құмбел, Қаскелең, да 1000 мм-ге дейін жетеді. Аудан жерімен Қаскелең, Шамалған (Қасқасу), Ұзынқарғалы, Ақсай, Үлкен Алматы өзендері ағып өтеді. Мұнда таудың қара топырағынан бастап, қуаң даланың бозғылт қоңыр, сұр топырағына дейінгі барлық табиғи белдемге тән топырақ түрлері бар. Одан басқа орыс (27%), түріктер (6%), әзірбайжандар (3, 2%), ұйғырлар (2, 6%), немістер (1, 7%), татарлар (1, 3%), күрдтер (1, 3%), украиндер (1, 2%), т. б. ұлт өкілдері тұрады. Халық негізінен ауданның жазық бөлігінде қоныстанған. Оның орташа тығыздығы 1 км²-қа шаққанда бар. Негізінен халық тығыз қоныстанған әрі шаруашылық тұрғыдан жақсы игерілген өңір. Теңіз деңгейінен 800-1100 м биіктікті қамтыған. Климаты континенттік, қысы біршама жұмсақ, жазы ыстық. Қаңтардың жылдық орташа жұмсағы -6-9°С, шілдеде 22-24°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері жазық өңірде 300-500 мм. Биік таулы белдеуде алмұрт, шие, алма, өрік, долана, арша, шырша, альпілік, субальпілік шалғын, жазық өңірде бетеге, жусан, ебелек, т. б. астық тұқымдас шөптесін өседі. Жануарлардан: арқар, таутеке, қасқыр, түлкі, қоян, борсық; құстардан: ұлар, кептер, бүркіт, сұңқар, т. б. мекендейді. Ауданның халқы көп ұлтты. Негізгі халқы қазақтар (51%), 65, 3 адамнан келеді. Бұл көрсеткіш республика көрсеткіштен 11 есе көп. Тұрғын халықтың 24% қалалы елді мекендерде тұрады. Ірі елді мекендері: Қаскелең қаласы (36, 6 мың адам), Шамалған (10, 5), Шамалған станциясысы (9, 1), Алатау (7, 2), Каменка (6, 8), Қарағайлы (6, 0), Көксай (5, 1), Абай (4, 4), Іргелі (4, 5), Жалпақсай (4, 1) және Ақжар (3, 9) ауылдары. Ауданда 1997 ж. етті-сүтті мал, құс, көкөніс, картоп, жеміс - жидек өсіруге мамандандырылған 20 шаруашылык, 4 ҒЗИ, ауыл шаруашылығы машиналарын сынау, құс өсіру, тәжірибе станциясылары болған. Олардың негізінде 1997 жылдан 14 өндірістік кооператив, 2 ЖШС, 3088 шаруа қожалығы құрылды. Қарасай ауылының ауылына жарамды жер 512, 3 мың га, оның ішінде 49, 3 мың га егістік, 22, 1 мың га жайылым, 1, 4 мың га шабындық бар.

Үрме бұршақ дақылының өсіру технологиясы

Биологиялық және ботаникалық ерекшеліктері.

Үрме бұршақ - бұршақ тұқымдасы(Fabaceae, Leguminosae) - шөптесін, бұта және ағаш өсімдіктер. Дәнді бұршақты дақылдарға - асбұршақ, май бұршақ, үрмебұршақ(фасоль), малазықтық бұршақ, бөрібұршақ, жасымық, ноқат және басқалары. Дәнді бұршақты дақылдар тұқымында дәнді дақылдармен салыстырғанда ақуыз көп болады. Ақуыз, әсіресе, май бұршақ дәнінде мол(39%), Сары бөрібұршақ дәніндегі ақуыздың мөлшері 36 пайызға, асбұршақ дәнінде 24 пайызға тең. Бұршақ дақылдардың тағы бір ерекшелігі - олардың ақуыздары тез қорытылып, ағзаға жақсы сіңеді. Майбұршақ дәнінің ақуызының сіңімділіг 89 пайыз, үрме бұршақтікі - 87 пайыз, ал жасымық пен асбұршақ дәніндегі ақуыздың сіңімділіг 85 пайызға тең. Ақуызбен қатар, бұршақ дақылдардың дәнінде майлар мен А, Н, Д, Е, С тобындағы витаминдері бар.
бұршақты дақылдардың тамырларында түйнек бактериялары болады. Солардың көмегімен ауадағы бос азоттан дәндері мен вегетативтік мүшелеріне ақуыз түзіп қана коймайды, сонымен қатар топыраққа азот та жинайды.
Көптеген бұршақты дақылдардың өсу кезеңі қысқа, сондықтан тез өсіп, танапты ерте боматады. Мұның өзі жерді сапалы және уақытылы өңдеуге мүмкіндік береді. Осы тұрғыдан алғанда, бұршақ дақылдар көптеген ауыл шаруашылық дақылдарына жақсы алғы дақылҮРМЕ БҰРШАҚ (Phaseolus) - бұршақ тұқымдасына жататын белокты дақыл. Тропиктік және субтропиктік өңірлерде өсетін 200-ден астам түрі белгілі. Үрме бұршақ жылу сүйгіш өсімдік. Оның дәнінің жер бетіне көктеп шығуы үшін топырақ қыртысының 5 - 6 см-індегі температурасы 12 - 13°С-тан артық әрі ылғал мол болуы керек. Гүлденуі мен бұршақ түюіне қолайлы температура 20 - 25°С. Оның дәнінде белок 17 - 23%, крахмал 50 - 60% болады. Сол себепті үрме бұршақ жұғымды әрі дәмді тағам, белогы адам организміне оңай (90%) сіңеді. Өнімділігі орташа алғанда әр га-дан 10 - 12 ц. Басқа да бұршақ тұқымдас өсімдіктер сияқты үрме бұршақ топырақ құрамындағы азот қорын молайтатын болғандықтан және тез пісетіндіктен көптеген дақылдарға, әсіресе күздік бидайға алғы дақыл болып саналады. Қазақстанда 1991 ж. көкөніс ретінде үрме бұршақтың “Триумф сахарный-764” және “Грибовская-92” сұрыптары аудандастырылып егілді. Бұршақтың орташа түсімі гектарынан 10-12 центнер, озат колхозшылар мен тәжрибе егістіктері 35-40 центнерден өнім алады. Бұршақтың бұрынғы КСРО-да 6 түрі өседі. Олар: биік бұршақ - біржылдық өсімдік; бұтақтанған қатаң сабағының ұзындығы 100-150 см-ге барады; мұның кейбір формалары екпе бұршақтың ататегі болып табылады. Биік бұршақтың жемшөптік мәні зор өсімдік; әсем бұршақ (Р. formosum) - көпжылдық өсімдік; сабағының ұзындығы 5-15 см, биік тауларда жабайы түрінде бұтақтанып өседі. Мал жақсы жейді; сиыр жоңышқа; май бұршақ (Р. arvense) - жабайы түрінде өсетін біржылдық өсімдік; мұның тағамдыққа онша мәні жоқ, сондықтан оны жемшөп және кейде жасыл тыңайтқыш үшін егеді; май бұршақ мол өнім беретін өсімдік: гүлденген кезінде гектарынан 150-200 центнер көк шөп, 33-40 центнер пішен береді, 1 га-дан 8-10 центнер тұқым түседі; екпе бұршақ (Р. sativum) - біржылдық өсімдік; бұл көбінесе астық үшін өсірілетін өте құнды өсімдік; жатаған бұршақ (Р. humile) - біржылдық өсімдік; әлсіз жіңішке келген сабағының ұзындығы 20-35 (50) см. Суармалы жерлерде арамшөп түрінде өседі, мал жемейді

Үрмебұршақ дақылының қауіпті зиянкестері мен ауруларына

сипаттама

Үрмебұршақ қоңызы - Acantoscelides obtectus Say. (Coleoptera - қоңыздар отряды , Bruchidae - дәнектер тұқымдасы ) .

Үрмебұршақ қоңызы - Acantoscelides obtectus Say.

1-сурет

Ересек жәндіктің денесі қара, ұзындығы 3-3, 5 мм, құрсағы қызғылт жирен болып келген. Дернәсіл денесінің түсі ақ, иілген, оны ұзын қылшықтар жапқан, ұзындығы 5 мм-ге дейін жетеді. Есейген даралары егістік жерлерде тұқымда немесе өсімдік қалдықтарының астында қыстайды. Қоймаларда қысқы мезгілде 2 ұрпақ беріп дамуын жалғастыруы мүмкін. Аналықтары жұмыртқаларын бұршақтың жігіне немесе жіктің кемірілген жеріндегі шұңқырларға және қоймаларда тұқымның арасына салады. Үрмебұршақтан басқа ноқатты, чинаны, асбұршақты жәнет. б. бұршақ тұқымдастарын зақымдайды. Бір дәннің ішінде бірнеше дернәсіл дамиды, сондықтан дәннің сыртқы бетінде бірнеше шығу тесіктері болуы мүмкін.

Күресу шаралары. Бұршақ қоңызының күресу шараларына ұқсас.

Бұршақ немесе акация көбелегі - Etiella zinckenella Tr. (Lepidoptera - қабыршақ қанаттылар отряды, Phicitidae - қаракүйе тұқымдасы) .

Бұршақ немесе акация көбелегі - Etiella zinckenella Tr

2-сурет

Құрттың денесінің ұзындығы 15-20 мм, басы сары - қоңыр, ал тұлғасының түсі қоңыр - жасыл, қоңырлау немесе ақшыл - қызыл болып келеді. Құрт пілләнің ішінде топырақта қыстайды. Көбелектер ымырт түскен кезде жәнетүнде ұшады. Жұмыртқаларын пісіп жетілмеген бұршаққа, гүлдің қалдықтарына салады. Құрттар жұмыртқадан шыққаннан кейін бұршақтың қабығының астында, содан соң тұқымымен қоректенеді. Құрттардың қуыршаққа айналуы топырақта өтеді. 2-3 ұрпақ беріп дамиды. Бірінші ұрпақ акацияда, бұршақта, сиыржоңышқада, чинада дамиды. Екінші және үшінші ұрпағы майбұршаққа, люпинге, жазғы мерзімде себілген бұршаққа қауіпті болып табылады.

Күресу шаралары. Бұршақ тұқымдастарының егісін ақ және сары акациядан кеңістікті аластату керек. Құрттарды құрту үшін бұршақты жинағанан кейін топырақты терең сүдігер жыртудың маңызы бар. Жаппай жұмыртқа салу және құрттардың жұмыртқадан шығуы кезінде инсектицидпен бүрку жұмыстарын жүргізу керек.

Антракноз

Республикада кең таралған кеселдің бірі.

Өсімдік бұршаққабында, сабағында, сағағында, жапырағында қызыл жиекті, қоңыр дақ пайда болады. Дақ бетінде қызғылт немесе қоңыр-сұр конидия массасы түзіліп, дақ жарылады. Бұршаққаптың бетіндегі дақтар бір-бірімен қосылып тұқымға дейін өтетін терең ойық жара пайда болып, кейін қатайып, күңгірттеніп, қыртыстанады. Сабақ ауруға шалдықса егістік сиреп, зияндылығы артады.

Ауру қоздырғышы - Colletotrichum lindemuthianum Br. et. Cav. саңырақұлағы. Жіпшумағы жергілікті, түссіз. Конидиялар төсеніште (ложа) түзіледі. Конидия тасушылары түссіз, сәл боялған, цилиндр тәрізді, тармақталмаған. Конидиялары тік немесе сәл иілген, ұзынша цилиндр пішінді шеттері доғалданып келеді, көлемі 10, 5-23х3, 5-5, 6мкм.

Саңырауқұлақ конидиялармен таралып, ылғалды ауа райында түтікшеге өніп, кутикулаға тығыз орнығатын аппрессорийлар түзіп, өсімдікті залалдайды. Аппрессорийдан өсімдік клеткасына енетін инфекциялық жіпше дамиды. Инкубациялық кезеңі 4-7 күн. Жіпшумақ кейде тұқымға еніп, залалдап, оның өнгіштігін жояды немесе өнген өскін көп ұзамай қурайды. Саңырауқұлақтың дамуына 18-22 ⁰ С температура және 60% ауа ылғалдылығы қолайлы. Аурудың қоры тұқым және өсімдік қалдықтарында жіпшумақ түрінде сақталады.

Аурудың салдарынан егістік сиреп, өнімнің сапасы мен шығымы төмендейді.

Үрмебұршақ дақылындағы қауіпті зиянкестер мен ауруларға болжау беру түрлері және есептеу тәсілдері.

1- Үрмебұршақ қоңызы даму фенокалендарі

• - жұмыртқалар

_ - дернәсілдер

_ + - ересектер

2-Кесте. Бұршақ немесе акация көбелегі даму фенокалендарі (2013ж. )

• - жұмыртқалар

_ - дернәсілдер

_ + - ересектер

Үрмебұршақ қоңызы қыстаудан кейінгі шығу мерзімі

11+4+0+15+19+6=55 55:6=9 1сәуір +9 күн = 10 сәуір.

Бұршақ немесе акация көбелегі қыстаудан кейінгі шығу мерзімі

9+5+0+13+18+4=49 49:6=8 2сәуір+8 күн=10 сәуір

Ауылшаруашылық Үрмебұршақ дақылында кездесетін қауіпті зиянкестердің экономикалық шектері

Зиянкестер мен ауруларға күрес шараларын жүргізу мерзімін хабарлау.

Үрмебұршақ дақылының зиянкестеріне инсектицидтердің биологиялық тиімділігі .

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс