Ғылыми-техникалық прогреспен және инновациялық процестерді басқарудың теориялық негізі пәнінен дәрістер
Лекция 1. Ғылыми.техникалық прогреспен және инновациялық процестерді басқарудың теориялық негізі
Лекция 2. Инновацияны моделдеу.
Лекция 6.Инновациялық менеджментті ұйымдастыру формалары.
Лекция 4.Жобаларды басқару . инновациялық менеджменттің тиімді элементі ретінде.
ЛЕКЦИЯ 5. Ғылыми ұйымдарда персоналды басқару.
Лекция 6. Жаңа техниканы құру,игеру ж\е сапсын басқару.
Лекция 7. Инновациялық және технологиялық стратегиялар
Лекция 8.Технологиялық трансферт.
Лекция 9.Ғылыми және инновациялық қызметтегі мемлекеттің ролі.
Лекция10. Инновацияны қаржыландырудың венчурлы механизмі
Лекция Инновациялық қызметті қолдаудың дүниежүзілік тәжірибесі
Лекция 2. Инновацияны моделдеу.
Лекция 6.Инновациялық менеджментті ұйымдастыру формалары.
Лекция 4.Жобаларды басқару . инновациялық менеджменттің тиімді элементі ретінде.
ЛЕКЦИЯ 5. Ғылыми ұйымдарда персоналды басқару.
Лекция 6. Жаңа техниканы құру,игеру ж\е сапсын басқару.
Лекция 7. Инновациялық және технологиялық стратегиялар
Лекция 8.Технологиялық трансферт.
Лекция 9.Ғылыми және инновациялық қызметтегі мемлекеттің ролі.
Лекция10. Инновацияны қаржыландырудың венчурлы механизмі
Лекция Инновациялық қызметті қолдаудың дүниежүзілік тәжірибесі
Әлем елдерінің барлығының экономикалық сипаты мен дамуын анықтайтын маңызды факторлардың біріретінде бүкіл әлемде мойындалған ғылыми-техникалық прогресс(ҒТП) батыс және отандық әдебиеттерде инновациялық процес ұғымымен байланыстырылады. Бұл процесс жаңалық табуды білдіреді және ғылыми идеяның туылуынан оның коммерциялық іске асуына дейінгі кезеңдерді ,яғни өндіріс ,айырбас,тұтыну қатынастарының бүкіл жинағын қамтиды.
Инновациялық процестерді зертеудің маңыздылығы , бір жағынан, қоғам жкономикасын көтеру үшін ғылым мен инновациялардың ерекшк маңыздылығымен ,2-ші жағынан ,Қазақстан Республикасындаинновациялық дағдарысты жеңу жолдарын анықтау қажеттілігімен түсіндіріледі.
«Инновация» термині өтпелі экономика кезеңінде белсенді пайдаланады.С.б. «инновациялық қызмет», «инновациялық процесс», «инновациялық шешім» және т.б туыстас түсініктер енді.Инновация түсінігін анықтау үшін ғалымдардың әртүрлі көзқарастарымен танысу керек.
Инновация дегеніміз белгілі бір қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін жаңашыл жаңалықтарды кешенді құру процесі, таралуы және қолданыс табуы.Әртүрлі ғалымдар , әсіресе щерелдік(Н.Мончев, И.Перлаки, В.Хартман, Э. Мэнсфилд,И.Шумпетер және т.б),инновация түсінігін өзінің зерттеу объектісі мен саласына байланысты тұжырымдар айтты.Мәселен, Б.Твис инновацияны ғылыми ашылымдар немесеидея экономикалық мазмұнға ие процес ретінде анықтайды. Ал, Б.Сантоның пікірінше, инновация –бұл қоғамдық, техникалықжәне экономикалық процесс, яғни идеялар мен ашылымдарды практикада қолдану арқылы қасиеттері жақсы өнімдер мен технологияларды құруға жеткізеді.Ал егер де инновация экономикалық табысқа, пайдаға негізделсе, онда оның нарықта пайда болуы қосымша табысты әкелуі мүмкін.И.Шумпетер инновацияны кәсіпкерлікпен тығыз байланысты өндіріс факторлардың жаңа ғылыми – ұйымдастырылған комбинациясы деген анықтама ұсынған.
Инновацияның әртүрлі анықтамаларын талдау нәтижесінде, инновацияның спецификалық мазмұнын өзгерістер құрайды, ал инновациялық қызметтің негізгі функциясы өзгеріс функциясы болатынын анықтадық.
Инновациялық процестерді зертеудің маңыздылығы , бір жағынан, қоғам жкономикасын көтеру үшін ғылым мен инновациялардың ерекшк маңыздылығымен ,2-ші жағынан ,Қазақстан Республикасындаинновациялық дағдарысты жеңу жолдарын анықтау қажеттілігімен түсіндіріледі.
«Инновация» термині өтпелі экономика кезеңінде белсенді пайдаланады.С.б. «инновациялық қызмет», «инновациялық процесс», «инновациялық шешім» және т.б туыстас түсініктер енді.Инновация түсінігін анықтау үшін ғалымдардың әртүрлі көзқарастарымен танысу керек.
Инновация дегеніміз белгілі бір қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін жаңашыл жаңалықтарды кешенді құру процесі, таралуы және қолданыс табуы.Әртүрлі ғалымдар , әсіресе щерелдік(Н.Мончев, И.Перлаки, В.Хартман, Э. Мэнсфилд,И.Шумпетер және т.б),инновация түсінігін өзінің зерттеу объектісі мен саласына байланысты тұжырымдар айтты.Мәселен, Б.Твис инновацияны ғылыми ашылымдар немесеидея экономикалық мазмұнға ие процес ретінде анықтайды. Ал, Б.Сантоның пікірінше, инновация –бұл қоғамдық, техникалықжәне экономикалық процесс, яғни идеялар мен ашылымдарды практикада қолдану арқылы қасиеттері жақсы өнімдер мен технологияларды құруға жеткізеді.Ал егер де инновация экономикалық табысқа, пайдаға негізделсе, онда оның нарықта пайда болуы қосымша табысты әкелуі мүмкін.И.Шумпетер инновацияны кәсіпкерлікпен тығыз байланысты өндіріс факторлардың жаңа ғылыми – ұйымдастырылған комбинациясы деген анықтама ұсынған.
Инновацияның әртүрлі анықтамаларын талдау нәтижесінде, инновацияның спецификалық мазмұнын өзгерістер құрайды, ал инновациялық қызметтің негізгі функциясы өзгеріс функциясы болатынын анықтадық.
Лекция 1. Ғылыми-техникалық прогреспен және инновациялық процестерді
басқарудың теориялық негізі
1.Инновациялық менеджменттің негізгі түсініктері
2.Инновацияның жіктелуі (классификациясы)
І. Әлем елдерінің барлығының экономикалық сипаты мен дамуын анықтайтын
маңызды факторлардың біріретінде бүкіл әлемде мойындалған ғылыми-техникалық
прогресс(ҒТП) батыс және отандық әдебиеттерде инновациялық процес ұғымымен
байланыстырылады. Бұл процесс жаңалық табуды білдіреді және ғылыми идеяның
туылуынан оның коммерциялық іске асуына дейінгі кезеңдерді ,яғни өндіріс
,айырбас,тұтыну қатынастарының бүкіл жинағын қамтиды.
Инновациялық процестерді зертеудің маңыздылығы , бір жағынан, қоғам
жкономикасын көтеру үшін ғылым мен инновациялардың ерекшк маңыздылығымен ,2-
ші жағынан ,Қазақстан Республикасындаинновациялық дағдарысты жеңу жолдарын
анықтау қажеттілігімен түсіндіріледі.
Инновация термині өтпелі экономика кезеңінде белсенді пайдаланады.С.б.
инновациялық қызмет, инновациялық процесс, инновациялық шешім және
т.б туыстас түсініктер енді.Инновация түсінігін анықтау үшін ғалымдардың
әртүрлі көзқарастарымен танысу керек.
Инновация дегеніміз белгілі бір қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін жаңашыл
жаңалықтарды кешенді құру процесі, таралуы және қолданыс табуы.Әртүрлі
ғалымдар , әсіресе щерелдік(Н.Мончев, И.Перлаки, В.Хартман, Э.
Мэнсфилд,И.Шумпетер және т.б),инновация түсінігін өзінің зерттеу объектісі
мен саласына байланысты тұжырымдар айтты.Мәселен, Б.Твис инновацияны ғылыми
ашылымдар немесеидея экономикалық мазмұнға ие процес ретінде анықтайды.
Ал, Б.Сантоның пікірінше, инновация –бұл қоғамдық, техникалықжәне
экономикалық процесс, яғни идеялар мен ашылымдарды практикада қолдану
арқылы қасиеттері жақсы өнімдер мен технологияларды құруға жеткізеді.Ал
егер де инновация экономикалық табысқа, пайдаға негізделсе, онда оның
нарықта пайда болуы қосымша табысты әкелуі мүмкін.И.Шумпетер инновацияны
кәсіпкерлікпен тығыз байланысты өндіріс факторлардың жаңа ғылыми –
ұйымдастырылған комбинациясы деген анықтама ұсынған.
Инновацияның әртүрлі анықтамаларын талдау нәтижесінде, инновацияның
спецификалық мазмұнын өзгерістер құрайды, ал инновациялық қызметтің негізгі
функциясы өзгеріс функциясы болатынын анықтадық.
Сонымен халықаралық стандарттарға сәйкес инновация-(инно-қ қыхметтің соңғы
нәтижесі) жаңа немесе жетілдірілген өнімге айналған, жаңа немесе
жетілдірілген технологиялық процесс нарығына ендірілген, тәжірибе жүзінде
пайдаланылатын немесе әлеуметтік қызметтерге қатысты пайдаланылатын
инновациялық қызметтердің соңғы нәтижесі.
Инновациялық процесті жаңашылдарды өткізу поцесінде болатын ғылыми-
техникалық, тезнологиялық және ұйымдастырушылық өзгерістердің жиынтығы
ретінде анықтауға болады.Ал жаңашылдарды құру, тарату және пайдалануды
инновациялық цикл деп атайды.
Инновацияның негізгі мақсаттары келесілер:
мәселенің жаңа техникалық шешімін табу-өнер табыстарын құру;
ғылыми-зерттеу және тәжірибе конструкторлық жасалымдарды өткізу;
өнімнің сериялық өндірісін бір қалыпқа келтіру;
өткізуді дайындау және ұйымдастыру;
нарыққа жаңа тауарды ендіру;
технологияларды үнемі жетілдіру жолымен жаңа нарықтард аорнығу, өнімнің
бәсеке қабілеттілігін жоғарылату.
Инновацияның негізгі кезеңдері келесілер:
Келіп түсетін идеяларды 1 жүйеге келтіру;
Идеяларды сұрыптау және жаңа өнім туралы идеяны өңдеу;
жаңа өнімнің экономикалық тиімділігін талдау;
жаңа өнімді құру;
нарықта тестілеу
өнім жөнінде маркетинг бағдарламасы негізінде өндіріске жаңа өнімді енгізу
туралы шешімді қабылдау.
Инновациялық поцесс циклдық сипатқа ие. ИП-тің жалпы түрі келесідей:
ФЗ-ҚЗ-Ж-Жб-Қ-Иг-ӨӨ-М-Өт, мұнда ФЗ-фундаменталды зерттеулер, ҚЗ-қолданбалы
зерттеулер,Ж-жасау(өңдеу),Жб-жобала у,,Қ-құрылыс,Иг-игеру,ӨӨ-өнеркәсіпт ік
өндіріс,М-маркетинг,Өт-өткізу.
Инновациялық процесстің бастапқы кезеңі фундаменталды
зерттеулер(теориялық), ол ғылыми қызметпен байланысты.С.б. әрбір циклдың
элементі(ФЗ,ҚЗ,Ж,Жб,Қ,Иг,жәнеӨӨ) ғылыми қызметпен толық байланысты
болады.Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, ФЗ-дің тек 10% ғана тәжіриьеде
қолданыс тауып, қалған 90% теріс нәтиже бере алады.ФЗ мақсаты- процесті
тану және дамыту.Сонымен, инновациялық менеджер инновациялық процестің
әртүрлі фазаларымен қызмет жасайды және осыны есепке ала отырып,өзінің
басқару қызметін жүргізеді.Инновациялық менеджмент- бұл инновациялық
поцесстерді, инновациялық қызметті, осы қызметпен айналысатын ұйымдық
құрылымдарды және оның персоналын басқару принциптері, әдістері және
формаларының жиынтығы.Менеджменттің басқа да облысы сияқты,инновациялық
менеджментке де келесі тән:
мақсаттар қою және стратегияны таңдау;
циклдық 4 кезеңі: жоспарлау, шарттар мен ұйымдастыруды анықтау,орындау ,
басшылық ету.
Схемалық түрде инновациялық менеджмент сурет1.келтірілген:
Сурет1. Инновациялық менеджмент схемасы.
Циклдың әрбір кезеңінде белгілі бір мәселелер шешіледі.
Жоспарлау-стратегияны жүзеге асыру жоспарын құру.
Шарттарды анықтау және ұйымдастыру- инновациялық циклдың әртүрлі фазаларын
жүзеге асыру үшін қажетті ресурстарды анықтау, қызметкерлер алдында
мәселелерді қою,жұмысты ұйымдастыру.
Орындау- зерттеулер мен жасауларды жүзеге асыру, жоспарды іске қосу.
Басшылық- бақылау және талдау, іс-әрекеттергетүзетулер енгізу,тәжірибе
жинақтау.Инновациялық жобалардың,инновациялық басқару
шешімдерін,жаңалықтарды қолдану тиімділігін бағалау.
ІІ. Инновациялық қызметті сәтті басқару үшін инновацияны жете зерттеу
қажет.Жаңа инновация технологиялық параметрлері бойынша ,с.б нарықтық
тұрғыдан бағаланады.Осыны есепке ала отырып инновацияның жіктемесі құрылады
Технологиялық параметрлерге байланысты инновация өнімдік және
процестік болып бөлінеді.Өнімдік инновациялар жаңа материалдарды,жаңа
жартылай фабрикаттар мен комплекттерді қолдануды, жаңа өнімдер алуды өз
ішіне алады. Процесстік инновациялар өндірісті ұйымдастырудың жаңа
әдістерін білдіреді.(жаңа технологиялар).
ҒТП-тің кезеңдері бойынша ерекшеленетін инновациялар келесі
белгілермен топталады:
техникалық- жаңа немесе жақсартылған қасиеттермен өнім өндірісінде пайда
болады;
технологиялық-өнімді жасаудың едәуір жетілген әдістерін қолдану барысында
пайда болады;
ұйымдастырушылық басқару- өндірісті ,көлікті өткізу және қамтамасыз етуді
оптималды ұйымдастыру процестерімен байланысты;
ақпараттық - ғылыми-техникалық және инновациялық қызметтерісаласындағы
рационалды ақпараттық ағымдарды ұйымдастыру мәселелерін шешеді;
әлеуметтік – еңбек жағдайын жақсартуға, денсаулық сақтау,білім
беру,мәдениет саласындағы мәселелерді шешуге бағытталған.
Инновацияның жаңа идеясының инновациялық әлеуетінің дәрежесі бойынша 3 түрі
бар:
1.Радикалды инновациялар-әдетте жаңа өнімдер мен технологиялар.
2.Комбинаторлы инновациялар- белгілі элементтердің жаңа
үйлесімі.Комбинаторлы инновациялар тұтынушылардың жаңа топтарын тарту
немесе жаңа нарықтарды игеруге бағытталған.
3.Модификациялық инновациялар- нарықта бар өнімдерді жақсарту немесе
толықтыруға бағытталған.бұл инновациялар кәсіпорынның нарықтағы орнын
сақтауға немесе күшейтуге негізделген.
Сонымен инновациялық поцесс, ол жаңалықтарды жүзеге асыру барысында
болатын ғылыми –техникалық, технологиялық және ұйымдастырушылық өзгерістер
жиынтығы.
Инновациялық процеске жүйелік, циклдық, мүмкіншілік, әлеуметтік
маңыздылығы тән.
Тәжірибеде инновацияны енгізуде инновацияны енгізуде инновациялық
процестің ішкі құрылымынсипаттау үшін бірнеше моделдердің типтері
пайдаланылады.Иновациялық тізбек- инновацяилық процестің ең қарапайым
моделі,онда бүкіл процесс жеке, функционалды немесе құрылымдық кезеңдерге
бөлінген.
Сурет 3.Инновациялық тізбектің схемасы.
Бұл модель бойынша жаңа ғылыми білім автоматты түрде экономикалық өсімге
әкелуі тиіс. Инновацияның әртүрлі түрлері инновациялық менеджментке
спецификалық талаптарды ұсынады. ҒТП,жаңа техникалық білім инновацияға
ауысып,өндірістік процестерді жақсартуға,едәір өнімді ыңғайлы және қауіпсіз
техниканы қолдануға, шикізаттың жаңа түрлерін пайдалануға,еңбектің
әлеуметтік шарттарын өзгертуге,яғни адамның қажеттіліктеріне
жақындастыруға, жаңа және жақсартылғанөнімдер өндіруге мүмкіндік
береді.барлық инновациялар өндірістің әлеуметтік – экономикалық тиімділігін
жоғарылатуға бағытталған.
Лекция 2. Инновацияны моделдеу.
1. Цикл туралы түсінік.
2 .Н.Д.Кондратьевтің концепциясы және әлемдік экономикалық ойлар.
3 .Ұзын толқынды циклдың қазіргі заман теориясы.Модельдер.
І. Циклдық – бұл оның бір қалыпсыз дамуын, экономикалық прогрестің
эволюциялық және революциялық формасының ауысуын көрсететін халық
шаруашылығының даму формасы.Әрбір циклдың ұзақтығы мен фазалары болады.
Экономикалық дамуда циклдықтың бірнеше түрі бар және лоар бір-біріне өте
ұқсас. Ең алғашқы түрі – ұзын циклдар,оның ұзақтығы 40-60 жыл.Ұзын
толқындар теориясы экономикада1847ж пайда болды.Ол ағылшындық Х.Кларктің
1793 пен1847 жж экономикалық дағдарыстың арасында 54 жыл өтті деген
пікірімен юайланысты.Оның ойынша, мұндай кезең кездей соқ емес, оның
белгілі бір шарттары болуы тиіс,Циклдық теориясына үлкен үлесті орыс ғалымы
Н.Кондратьев қосты.
Дамудың циклдық теориясын пайдалану арқылы экономиканың болашақтағы даму
траекториясын анықтауға,ұзақ мерзімді дамудың альтернативтіварианттарын
өңдеуде қажетті бағдарды ұсынады.Сонымен бірге, дамудың циклдық теориясын
қолдану болжамдаудың мүмкіндіктерін кеңейтеді.
Циклды жіктеу барысында 2 критерий қолданылады:циклдың периодтығы немесе
ұзақтығы және оның қозғаушы күштері.Осы критерийлерге сәйкесциклдың
белгілі бір жіктемесі қабылданған:
1.Кондратьевтың циклдары немесе 40-60жж созылған ұзын толқынды
циклдар.Олардың басты қозғаушы күші-қоғамдық өндірістің технологиялық
базасындағы радикалды өзгерістер, оның құрылымдық қайта құрылуы.
2.Кузнецтің циклдары-оның ұзақтығы 20жыл,оның қозғаушы күштері ретінде
өндірістегі ұдайы өндірістің құрылымындағы жылжулар.
3.Джаглер циклдары, ұзақтығы 7-11 жыл, әртүрлі ақша-несие факторларының
өзара қатынастар нәтижесінде пайда болды.
4.Китчин циклдары, ұзақтығы 3-5жыл, кәсіпорындардағы тауарлы –материалды
құндылықтарқорының салыстырмалы шамасының динамикасымен байланысты.
5.Жеке шаруашылық циклдар1-12 жылға дейін, инвестициялық белсенділіктің
ауытқуына байланысты.
Кузнец циклдарын 4 топқа бөлуге болады.Бірінші экономикалық саясаттың
ерекшеліктерімен шартталған циклдар(қаржы ,салық,баға саласында және
т.б).Екінші топқа экономикалық динамикадағы тәуелді циклдар.Үшінші топқа
эндогенді факторлармен байланысты циклдар жатады(артық инвестиция,тұтынудың
төмен деңгейі, төлем балансының теңсіз жағдайы, демографиялық
ілгерілеу)Және төртінші топ-өндірістік факторлармен
байланыстыциклдар:негізгі капиталдың ұдайы өндірісінің ұзақтығы,құрал
жабдықтар буындарының ауысуы және т.б.
ІІ. Көптеген экономистерұзын толқындар концепциясын ұстанады.Кондратьевтің
циклдар концепциясыкелесідей негізгі бөлімдерден тұрады: циклдың үлкен
моделініңэмпирикалық дәлелі, кейбір эмпирикалық тағайындалған
заңдылықтар(конъюнктураның ұзақ ауытқуымен бірге болады),олардың теориялық
түсініктемесі.
Үлкен циклдарды негіздеу үшін Н.Кондратьев өте кең нақты материалға
талдау жүргізді.Англия , Франция,Германия,АҚШ сияқтыірі 4 капиталистік
елдердің статистикалық мәліметтеріне талдау жасалды.Баға динамикасы,
капиталдың пайызы, жалақы, сыртқы сауда динамикасы,с.қ өнеркәсіп
өнімдерінің негізгі түрлерініңөндірісінің динамикасына зерттеу жасалды.
Жасалған зерттеулер ұзақтығы 48-55жыл боатын циклдық толқындардың
жиынтығы анықт алды. 140 жыл периодты қамтитын мәліметтер негізінде
талдау жасалды.
Кондратьевтың бағалауы бойынша үлкен циклдардың периоды 18ғ соңынан
бастап келесідей болады:
I 1.Жоғарылайтын толқын:80-ші жылдардың соңы-90-шы
ж.ж.басынан
1810- -1817ж.ж. дейін
2. Төмендеу толқыны: 1810-17жж бастап 1844-1851ж.ж.
II 1. Жоғарылайтын толқын: 1844-1851ж.ж 1870-1875ж.ж
дейін.
2. Төмендейтін толқын:1870-1875ж.ж 1890-1896ж.ж.
дейін.
III 1.Жоғарылайтын толқын:1890-96ж.ж.-1914-20ж.ж.
дейін.
2.Болуы ықтимал төмендейтін толқын: 1914-20ж.ж
басталады.
Н.Кондратьев экономикалық коньюнктураның ұзақ ауытқуымен болатын
эмпирикалық заңдылықтарды анықтады.Оның пікірінше,әрбір циклдың
жоғарылайтын толқынның алдындажәне басында қоғамның экономикалық өмірінде
терең өзгерістер болады, ол техникалық өзгерісімен байланысты(оған
техникалық жаңалықтар мен өнертапқыштардың туындылары себепші).Басты ролді
ғылыми-техникалық новацияларға берді. Бірінші жоғарылайтын толқынның
дамуында(XVIIIғ. аяғы) текстиль өнеркәсібі мен шойын өндірісіндегі
жаңалықтар мен ілгерілеу басты шешуші ролді ойнады. Екінші толқын
кезеңіндегі өсу(19ғ.ортасы) темір жолдарының құрылысымен, теңіз көлігінің
дамуымен шартталған. Үшінші жоғарылайтын толқын(19ғ соңы-20ғ басы)
электроника саласындағыжаңалықтармен және электр қуатының жаппай енуімен,
радио және басқа да ашулардың пайда болуымен баланысты.Төмендетілген
толқындар ауылшаруашылығындағы депрессиямен байланысты болды.Кондратьевтің
пікірінше: Төмендетілген толқынның дамуы біртіндеп жаңа ұзақ жоғарылауға
алғышарттарды қалыптастырады... ...Жаңа цикл өткен циклды қайталамайды,
өйткені халық шаруашылығы бірінші циклдың соңындаөзінің дамуының фазасында
болады.
1939ж.осы теорияға негізделе отырып,австриялық экономисти.Шумпетер
Іскер циклдар кітабын баспадан шығарды.Ол өзінің іскер циклдар теориясын
ұсынды.Оның теориясы бойынша, инновация кәсіпкерлік қызметепен үйлесімде
бола тұрып, циклдағы көтерілу толқынына әкеледі,кейін ол нарықтық
толқындыққа әкеліп, төмендеу трендіне әкеледі.Экономиканың стагнациясында
бәсекелестік факторы жеке кәсіпкерлік пайдасының көлемін төмендетеді де,
жағдайды түзету үшін инновацияның немесе инновация кластерінің пайда
болуын ынталандырады. Ол күнделікті қолданысқа техникалық төңкеріс
категориясын енгізді, инновациялық пакеттер теориясын құрады және 3
үлкен толқынды атады:1790-1842ж.ж бу машинасының пайдалануы, таралуы;1843-
1897 ж.ж. темір жолдардың салынуы; 1898-1949 ж.ж электр энергиясының пайда
болуы және автомобильдің шығуы.Шумпетер теориясын
Самуэльсон,Тинберген,Форрестер,Манд ель сияқты атақты экономистер қолдады.
1975 жылы Г.Менш базалық технологиялық инновациялардың толқындар
сериясын анықтады.Ол 19ғ.-20ғ. 112 ірі техникалық жаңалықтардың өмірлік
жолын зерттеп, орташа кезеңі 55 жыл болатын толқындардың шығуына сипаттама
берді.С.б. инновацияларды базалық және жақсартылған деп бөлді.Менш
инновацияларды экономикалық дамудағы ролінебайланысты бөлді.Базалық
инновациялар экономикалық дамуды түбегейлі өзгерте алады.Базалық
инновацияларды құру және тарату барысында мемлекеттік қолдау менарнайы
стимулдар қажет.
80-ші жылдары У.Ростоу ұзын толқынды циклды базалық тауарлар өндірісінің
белгілі бір кезеңде болатын тапшылық және артық өндірісімен
байланыстырды.Оның пікірінше, жаңа озық секторлардың пайда болуы
экономиканың моралды тозған саларарындағы құлдыраудың орнын толтырып
отырады.
Кейін бұл теорияны Дж.Форрестер, технологиялық инновация кластерін
зерттегенКлайкнехт т.б. дамытты.
ІІІ. Базалық инновацияны бөліп қарастыру,кластерлік,базалық иннов-қ
қызметтің үздіксіздігі—қазіргі заман теориясының белгілері.Ұзын толқынды
циклдыңқазіргі заман теориясыкелесі пастулаттарға негізделеді: нарықтық
факторлардың маңызды ықпалынан ұзын толқынды циклдар экономикалық дамуда
болады.(сұраныс пен ұсыныс арақатынасы,маңызды тауарларға бағалар деңгейі
және т.б.)
Соңғыжылдары ұзақ толқынды теорияларға сүйене отырып ғалымдар инновациялық
процесстің ішкі құрылымын сипаттау үшін желілік және графикалық моделдер
құрды.
а) Инновациялық тізбек- инновациялық процестің ең қарапайым моделі, онда
бүкіл процес жеке , функционалды немесе құрылымдық кезеңдерге бөлінген.
б) Инновациялық процестің кибернетикалық моделі ИП-ті кешенді жүйеге
айналдырады.Ондағы элементтер кіші жүйелерді құрайды.ол кіші жүйелер бір
бірімен тұрақты байланыста болады және бір бірімен кері байланыста болады.
Сурет2. Жабық инновациялық еңбек:З-зерттеу
нәтижесі ;Ж-жасау(өңдеу);Т-тәжірибелік өндіріс;
Ө-
өндіріс;М-маркетинг;Өт-өткізу.
Процестің оқшауланғаны инновацияның бірінші немесе соңғы кезеңдерін
анықтауға мүмкіндік бермейді . Бұл жүйе құрылғанда ақпарттың үздіксіз
өңделуі, инновацияның сериясы , тоқтаусыз жаңару басталады.Моделдің басты
кемшіліктері:уақытқа тәуелділігін көрсетпейді, сырқы шарттар жүйесі мен
тежейтін факторлар ықпалын ескермейді.
в) Өзара қарым-қатнас моделі- ИП-ті иерерхиялы ғылыми-зерттеу- техника-
технологиялық-коммерциялық функцияларға бөледі.Кәсіпорынның мақсатына
сәйкес бұл процес ресурстарды бағалаудан, ғылыми зерттеу жұмыстарын
бағалаудан басталады да, салынған құралды, қаражаттың қайта оралуымен
аяқталады.Бұл моделдің үлкен артықшылығы: инновациялық стратегиямен
шартталған белгілі бір бағытта даму процессін көрсетеді.
г) Бонен моделі – басқарылатын немсе жеке басқарылатын жүйені көрсетеді.
Әлеуметтік-технологиялық жүйе келесідей кезеңдермен дамиды:
1.Стимулдарды, кадрлардың білімі мен дайындығын жетілдіру, тәжірибе
жинақтау арқылы дамыту.
2.Жаңа әдістерді қолдану.
3.Технологиялық жарақтану.
4.Құрылымды қайта құру мен өндіріс құрал жабдықтарын бір уақытта алмастыру.
5.Радикалдық құрылымдық өзгерістер.
6.Комбинацияланған радикалды өзгерістер.
Лекция 6.Инновациялық менеджментті ұйымдастыру формалары.
1.Инновациялық,ғылыми-техникалық саланың ұйымдастыру құрылымы: бизнес
инкубатор,инновациялық-технологиялы қ орталықтар,технопарктер;
2.Виоленттер,патиенттер,комутанттар ,эксплеренттер стратегиясы.
3.Инновациялық ұйымдардың құрылымы.
І. Иннов-қ менеджменттің ұйымдастыру құрылымы—инн-қ қызметтпен ,ғылыми
зерттеулермен же жасаулармен айналысатын ұйымдар.
Ғылыми ұйымдардың қызметінің негізгісі –ғылыми зерттеулер мен жасаулар
болады.
Фраскати басқармасының ұсыныстарына сәйкес ғылым секторлары:мемлекеттік,
кәсіпкерлік ,жоғары(білім)оқу орындары,жеке коммерциялық емес болып
бөлінеді.
1.Мемлекеттік ғылыми сектор:мемлекетті басқару мен қоғамның қажеттіліктерін
қамтамасыз ететін министрліктер мен ведомостволардың ұйымдары.Бұл ұйымдар
коммерциялық емес және де үкімет тарапынан қаржыландырылады,бақыланады.Бұл
ұйымдар негізінен зерттеу қызметімен айналысады.
2.Кәсіпкерлік сектор:сату мақсатымен өнімдер н\е қызметтер өндірісімен
қызметі байланысты барлық ұйымдар мен КО-р.
3.Жоғары білім:қаржыландыру көздерінен тәуелсіз н\е құқықтық статусына
тәуелсіз университеттер ж\е т.б. ЖОО-ры.
4.Жеке,пайдасыз сектор:табыс табу мақсатын көздемеген жеке ұйымдар(кәсіби
қоғамдар,одақтар,ассоциациялар,қоға мдық қайырымдылық ұйымдар,қорлар)жеке
меншіктегі ұйымдар.
Ғылыми жетістіктерді іс жүзінде пайдалануға бағыттау инн\қ қызмет көрсету.
ІІ. Шығарылатын өнімнің бәсекеге қабілеттілігіне жету б\ша фирма
стратегиясын іске асыру дәрежесі инноватор фирманың тиімді ұымдасқан
формасынан көптеп тәуелді болады.
Орыс ғалымы А.Юданов мақсаттарына байланысты компанияның 4 типін
ұсынады:виоленттер,комутанттар,пати енттер,эксплеренттер(сур.1)(инноват ордың
әртүрлі формаларының нарық сегменті)
Б-Нарыққа
АА-стандартты бизнес;ББ-маманданған
бейімделу
Бизнес;
1-Виоленттер сегменті;
Локалды Глобалды 2-
эксплеренттер сегменті;
нарық нарық 3-
коммутанттар сегменті;
4-патиенттер сегменті.
Нарықтың өзгеруі
1)Виолентті стратегия(күшті)ірі,стандартты өндіріс саласында қызмет
жасайтын фирмаларға тән.Күштің фундаменталды көзі болып төменгі бағамен
жақсы сападағы өнімнің жаппай өндірісі.Осының есебінен фирма бәсеке
қабілеттіліктің үлкен қорын қамтамасыз етеді.Мұндай фирманың ұраны:
Арзан,бірақ әжептеуір (бірақ қымбат ж\е жаман емес).Мыс: Тоета,
Шеврон автомобильдері, Сименс, электролюкс тоңазытқыштары,
Мальборо, кэмелтемекілері ж\е т.б.Оның қатарына біраз қазақстандық ірі
өнеркәсіп к.о-ры да жатады.
Мұндай компаниялар ірі капиталға,технологияны игерудің жоғары дәрежесіне
ие.
2)Патиентті(ниша)стратегия-тұтынушы ның шектеулі шеңберіне маманданған
фирмаларға тән.Өзінің қымбат ж\е жоғары сапалы тауарларын қарапайым өнімді
сатып алмайтын тұтынушыларға бағыттайды.Олардың ұраны: қымбат,оның есесіне
жақсы
Олар алдыңғы қатардағы корпорациялармен тікелей бәсекелестіктен
қашқақтайды.Бұл фирмаларды эконмиканың қу түлкілері деп атайды.Олар
мода,жарнама ж\е т.б. ықпалынан қалыптасқан қажеттіліктерді
қанағаттандырады.Бұл өнім өндірісінің өсімі кезеңінде ж\е бір уақытта ойлап
табу белсенділіктің төмендеуі кезінде қызмет жасайды.бұл фирмалардың
кірісі мол,алайда дұрыс шешім қабылдамаған жағдайда дағдарысқа ұшырауы
мүмкіндігі(ықтималдығы)бар.Мұндай фирмаларда қызметіне қауіпті
болдыртпайтын инн\қ менеджерлер қызметі әрдайым болады.
Инн.менеджердің басты мақсаты—фирма қызметінің тәуекелін төмендету ж\е
қызметкерлер жұмысына комфортты жағдай қалыптастыру.
3)Коммутантты(байланыстыратын)страт егия- жергілікті(локалді) масштабта
әдеттегі бизнеспен айналысады.Жергілікті мамандалмаған КО-ң күші ретінде
нақты клиенттің мұқтаждықтарын қанағаттандыруға жақсы бейімделу.Бұл
фирмалар тұтыну құндылықтарын жоғары сапа есебінен
жоғарылатпайды(патиенттер сияқты),ал қызметтердің даралану есебінен
жоғарылатады.Комутанттардың ұраны: сіздің проблемаңызды шешкеніме, сіз
маған қосымша төлейсіз
Виоленттер мен патиенттер жеке қажеттіліктерді әрдайым қанағаттандыра
бермейді.сонда олар бизнестегі әрбір мүмкіндіктерді пайдалануға
әзір.Олардың экономикадағы аты сұр тышқандар.коммутанттардың жоғары
икемділігі өздерінің позицияларын бәсекелес күресте сақтауға мумкіндік
береді.Мұндай стратегия көптеген жеке қазақстандық фирмаларға тән.
4)Эксплерентті (пионер)стратегиясы нарықтың жаңа сегменттерін немесе
радикалды өзгеріске ұшыраған нарықтың ескі сегменттерін құрумен
байланысты. Олар жаңалықтардың нарықта өтуімен айналысады.Мұндай
фирмалардың ішінде дербес компьютер шығарған “APPLE”,”Zenit”,”Osborn”,т.б,
биотехнологияда Джинтект.б.
Эксплеренттердің күші жаңашылдарды енгізумен шартталған.Олар пайданы
нарықта алғашқы болудан табады.Олар 100 жағдайдың 85-нде сәтсіздікке
ұшырайды,бірақ 15 жағдайдан үлкен техникалық,қаржылық ж\е моральді
сәттілікке жетеді.Олар ҒТП-ті қозғаушылар.Эксплеренттердің ұраны:егер
қолдан келсе, жақсы әрі арзанЭксплерент стратегиясын ұстанған фирмаларға
қиынырақ болады.Өйткені,лар өмір сүру үшін бір уақытта тауар сапасын
жоғарылатады ж\е олардың өзіндік құнын төмендетеді.Комутант ж\е патиент
фирмалары өндіріс шығындарын бір деңгейде сақтай отырып,иннов-ны ендіру
жолымен өндірілетін өнімнің сапасын жоғарылатады.Виоленттер иннов-ны ендіру
стратегиясын технологияны,өндірісті ұйымдастыруды,еңбекті ж\е басқаруды
жетілдіру арқылы іске асырады.
Ламбеннің зерттеулері б\ша,нарықтағы жаңа тауарлардың сәттілігінің басты
факторы – олардың сапасының жоғары болуы деді.Мыс:1993жылы американдық
компанияның 58% пайдасын жаңа тауардар әкелді.
Қазіргі таңда ірі американдық ,жапондық,еуропалық компаниялар радикалды
новациялар б\ша тауарлар өндірісін монополизациялау мақсатымен өндірісті
концентрациялау ж\е диверсификациялау жолымен келе жатыр.
ІІІ. Инн.ұйымның құрылымы ұйымдық құрылым ж\е өндірістік құрылымнан
құралған.
а)ұйымның өндірістік құрылымы –кіру-шығужүйесін(өндіру-дайын өнім,т.б
)қамтамасыз ететін негізгі,қосымша ж\е қызмет көрсететін ұйымның
бөлімдерінің жиынтығы.
б)ұйымдық құрылымы –инн\қ менеджмент жүйесінің қызмет жасауын ,бизнес
жоспар,инн\қ.жобаның орындалу жөнінде басқару шешімдерін жасау ж\е жүзеге
асыруын ққадағалайтын бөлімдер мен қызметтер жиынтығы.
КО-ң ұйымдық құрылымының типін ,күрделілігін,иерархиялығын(басқару
деңгейінің саны)анықтайтын факторлар келесілер.
өндіріс көлемі;
шығарылатын өнімнің номенклатурасы;
өнім унификациясының күрделілігі ж\е деңгейі;(үйлестіру)
өндірістің мамандану,шоғырлану,комбинация ж\е кооперция деңгейі,
аймақ инфрақұрылымының даму дәрежесі;
к.о-ң (фирма,ұйым)халықаралық интеграциясы ж\е т.б.
Лекция 4.Жобаларды басқару – инновациялық менеджменттің тиімді элементі
ретінде.
1.Инновациялық жоба туралы түсінік.
2.Инновациялық жобаны құру жәнежүзеге асырудың негізгі кезеңдері.
3. инвестициялық мүмкіндіктерді қалыптастыру және зерттеу.
4.Инновациялық жобаның тиімділік көрсеткіштері.
5.инновациялық жобаларды бағалау әдістері.
6.Инновациялық жобаларды басқару.
І. Кәсіпорыннның инновациялық саясатының негізгі ережелерін анықтайтын
құжаттық форма – бағдарлама болады. Бағдарламада мерзімі, ресурстар мен
орындаушылардың өзара байланысқан салыстырмалы түрдегі ұзақ, не орта
перспективаға негізгі мақсаттар, жүзеге асыру мәселелері мен кезеңдері
көрініс табады.Бағдарламада тауар өндірушінің инновациялық саясатының жалпы
тенденцияларына сәйкес шаралар тізімі болады.Оларды жүзеге асырудың және
иннновациялық менеджментің мақсаттарына жетудіңедәір тиімді варианты әрбір
шаралар бойынша өндірістік, технологиялық зерттеу жобаларын құру мен
орындау болып табылады.Мұнда менеджменттің ең тиімді құралдарының бірі
ретінде жобаларды басқару алдынғы қатарда болады.
Жеке ко-р немесе фирма деңгейіндегі мұндай басқару өндірістік қызметтің
көлемі мен масштабынан,нарықтық құрылымдардағы орнынан тәуелді.Инновациялық
процесстерді басқару ыңғайлары ко-н ірі,алдынғы қатарда ма,әлде орта немесе
кіші ме,осыған байланысты ерекшеленеді.С.б.өнім өндіріс ғылыми-техникалық
потенциал саласындағы тәжірибесін де бағалау қажет: бұрын жеткен
нәтижелері, кадрлық ғылыми –ақпараттық,технологиялық қаражылық
қамсыздандыру деңгейі,басқарудың ұйымдастыру құрылымының жағдайы және
т.б.Осындай жолмен алынған ақпарат инновациялық менеджменттің едәір маңызды
аспектілерін және жасалып жатқан жобалардың ерекшеліктерін
айқындайды.Құнды жоба жүзеге асыратын мақсаттар мен шарттар бойынша бірегей
болуы тиіс.
Сонымен, инновациялық жоба түсінігі:
инновациялық қызметті мақсатты басқару нысаны;
инновацияны іс-жүзіне асыру процесі;
құжаттар комплекті ретінде қарастырылады.
Инновациялық жобалардың жіктемесі инновация жіктемесі
негізіндежасалады.Мысалы, бекіту ,қаржыландыру жүзеге асырудеңгейі бойынша
инновациялық жобалар мемлекетаралық, федералды,аймақтық, салалық, жеке
кәсәпорынның болып бөлінеді.
ІІ. Жобаны құру мен жүзеге асыру келесідей кезеңдерді өз ішіне
алады:инвестициялық ойдың (идея)қалыптасуы;инвестициялық мүмкіндіктерді
зерттеу,жобаның технико-экономикалық негіздемесі;құжатнаманы әзірлеу,жоба
құжатнамасын дайындау;құрылыс- монтаждық жұмыстар;объектінің
эксплуатациясы;экономикалық көрсеткіштер мониторингі.
Жалпы, инн\қ жобаны жасау жоба құжатнамасын әзірлеумен аяқталады.Әртүрлі
деңгейдегі инн\қ жоба келесідей бөлімдерді өз ішіне алады:
мәселенің (идея)мазмұны мен өзектілігі;
жоба жетекшісінің резюмесі;
маркетингтік зерттеулер мен мәселелерді құрылымдау негізінде құрылған
жобаның мақсаттары;
жоба мақсаттарын жүзеге асыру жөніндегі шаралар жүйесі;
жобаның кешенді негіздемесі;
жобаның жүзеге асуын кешенді қамсыздандыру;
ғылыми-техникалық кеңестің мінездемесі;
жоба туралы сарапшының қорытындысы;
жоба жүзеге асыру механизмі мен мотивация жүйесі;
Жобаны жүзеге асыру механизмі инн\қ ұйымның құрылымын,оның бөлімдері туралы
ереже мен лауазымдық нұсқаулар,оперативтік-күнтізбелік жоспарлар мен
желілік графикалар,жобаны басқарудың оперограмма\р,кешенді
қамсыздандыру,бақылау,ко жобаның мақсаттары мен мәселелерін
,тапсырмаларының орыдалуын координациялау мен реттеу.
Инновациялық жобаның жалпы мәселелерінің бірі – жобаны өткізу мен келісімді
жабуды өз ішіне алатын,жобаның аяқталу ретін анықтау болады.
Инн\қ жобаны өткізу- бұл жобаның концепциясын жасау барысында тапсырыс
беруші қабылданған шешеімдердің сәйкестігін анықтау.Жұмысты өткізу ж\е
қабылдау б\ша барлық талаптар келісім-шартта көрсетіледі.Егер де жобаны
жузеге асыру нәтижесі дайын объект болса,онда қабылдау н\е эксплуатациялық
сынақтар өткізген жөн.Егер қабылдау сынақтар нәтижесінде жобаның
талаптарына сай өнім алынатын болса,онда дайын объектілерді қабылдау
жөніндегі комиссияның протоколы рәсімделеді.
Келісімді жабу келесідей кезеңдерде жүзеге асыралады:
қаржы есебін тексеру;
паспорттау;
орындалмаған міндеттерді анықтау;
орындалмаған міндеттерді аяқтау;
ІІІ. Инн\қ жобаның инвестициялық идея қалыптасу кезеңінде іс-әрекеттер
ойластырылған жоспары ұғынылады.Бұл кезеңде,алдымен,инвестиция мубъектілері
мен объектілеріне ,идеяны жасаушының іскер ниеттеріне байланысты олардың
формаларын ж\е көздерін анықтау қажет.
Инвестицияның субъектілері коммерциялық ұйымдар ж\е т.б. инвестицияны
пайдаланатын шаруашылық субъектілері.
Инвес\ң объектілеріне келесілер жатады:
жаңа өнімдер мен қызметтер өндірісі үшін арналған соғылып жатқан,қайта
жөндеоген н\е кеңейтілген к.о-р,ғимараттар,үйлер;
бір мәселені шешуге бағытталған қайта жөнделген н\е соғылған объектілер
кешендері.
Инвес\қ жобада инвес\ң келесідей формалары пайдаланады:
ақша құралдары мен оның эквиваленттері(мақсатты салымдар,айналым
құралдары,құнды қағаздар,несиелер,қарыздар,кепілдік тер ж\е т.б.)
жер;
үйлер,ғимараттар,машиналар мен құрал-жабдықтар,т.б мүлік,яғни өндірісте
қолданылатын өтімділігі бар.
Мүліктік құқық,әдетте,ақша эквивалентімен бағаланады;
Инвестицияның негізгі қайнар-көздері:
жеке меншік қаржы құралдары,не басқа активтер түрлері(негізгі қорлар,жер
учаскелері,өнеркәсіптік меншік,т.б)ж\е тартылған құралдар,
республикалық,аймақтық ж\е жергілікті бюджеттен ассигнование;
біріккен ұйымдардың жарғылық капиталында қаржы н\е басқа қатысушы
формасында ұсынылатын шетел инвестициялары;
қарыз құралдарының әртүрлі формалары,сонымен бірге қайтарым негізінде
мемлекет ұсынатын несиелер,шетел инвесторларының несиелері.
Келесі кезең инвеситциялық мүмкіндіктерді зерттеу.Бұл кезең қарастырады:
экспорт\импортты ескере отырып өнім мен қызметтер сұранысын алдын алы
зерттеу;
өнімнің базалық, ағымдық, және болжамдық бағаларының деңгейін бағалау;
жобаның іске асырудың ұйымдастырушылық- құқықтық формасы және қатысушылар
құрамы жөнінде ұсыныстар дайындау;
ірі нормативтер бойынша инвестициялардың болжамдалған көлемін бағалау және
олардың коммерциялық тиімділігін алдын-ала бағалау,
рұқсат беретін құжатнаманы дайындау,
жобаның техникалық- экономикалық негіздемесінің бөлімдері бойынша алдын-ала
бағалауды дайындау;
инвестициялық мүмкіндіктерді негіздеу нәтижелерін бекіту;
келісім шарт құжатнамасын әзірлеу.
Инвестициялық мүмкіндіктерді зерттеудің мақсаты –потенциалды инвесторға
инвестициялық ұсынысты дайындау.Егерде инвесторға деген қажеттілік болмаса
және барлық жұмыстар жеке меншік құралдар есебінен жүргізілсе, онда
жобаның техникалық-экономикалық негіздемесін дайындау бойынша жұмыстарды
қаржыландыру шешімі қабылданады.Бұл кезең толық маркетингтік зерттеулерді
жүргізуду, өнімді шығару бағдарламасын дайындауды, техникалық шешімдерді
жасауды, инженерлі қамсыздандыруды, қоршаған ортаны қорғау және азаматтық
қорғаныс жөніндегі шараларды, құрылысты ұйымдастыру сипаттамасын,
кәсіпорынды басқару, жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбегін ұйымдастыру
жүйесінің сипаттамасын, қаржылық құжатнаманың қалыптасуын(өндіріс
шығындарын бағалау, капиталды шығындар есебі, кәсіпорынның қызметінен
түсетін жылдық түсімдердің есебі, шетел валютасына қажеттілігі,
инвестициялау қызметтері,нақты инвесторды таңдау, келісімді рәсімдеу);
жобаның іске асуымен байланысты тәуекелдерді бағалау, жобаның іске асу
мезгілін жоспарлауын, жобаның коммерциялық тиімділігін бағалауын,жобаны
іске асыруын тоқтататын шарттардың тұжырымдауын қарастырады.
VI.Сараптау барысы сапалы инновациялық жобаны таңдауды қамтамасыз етуі
керек.Инвесторларға ұсынылған инновациялық жобалар көрсеткіштердің бірыңғай
жүйесінің көмегімен талданып салыстырылуы тиіс.
Жобаның тиімділік көрсеткіштері келесідей схемада көрсетілген:
коммерциялық(қаржылық) тиімділік, жобаға қатысушылардың қаржылық
нәтижелерін есепке алады;
бюджеттік тиімділік,бюджеттің(республикалық,а ймақтық ,жергілікті)
шығысына(кірісі) жобаның әсерін есепке алады;
халықшаруашылық экономикалық тиімділік- инновациялық жобаға қатысущылардың
тікелей қаржылық мүдделерінің шегінен шығатын, жобаның іске асуымен
байланысты шығындар мен нәтижелерді есепке алады;
Жобаның коммерциялық тиімділігі – талап етілген кіріс нормасын қамтамасыз
ететін қаржы шығындары мен нәтижелерінің қатынасымн анықталады.Коммерциялық
тиімдәлік жеке жобаға ,с.б.жеке қатысушылардың салымдарын есепке ала отырып
та есептеледі.
Бюджеттік тиімділік көрсеткіштері бюджеттің(республикалық, аймақтық
немесе жергілікті)кірісі мен шығысына жобаның іске асқан нәтижелерінің
ықпалы көрсетіледі.Бюджеттік тиімділіктің негізгі көрсеткіші- бюджеттік
эффект болады.
Бюджеттік эффект(Bt) = Бюджет кірісінің көбеюі(Dt) : шығынынан(Pt).
Bt=Dt : Pt
V. Сараптама жүргізудің басты міндеті жобаның ғылыми және техникалық
бағалау және оның орындалу мен тиімділік мүмкіндіктерін бағалау.Сараптама
нагізінде қаржыландыру көлемі туралы шешімдер қабылданады. Инновациялық
жобаларға сараптама жасаудың 3 негізгі әдістері бар:
1.жүйелеп баяндау әдісі;
2. дейінгі және кейінгі жағдайларды салыстыру;
3.салыстырмалы сараптама.
Жүйелеп баяндау әдісі көптеген елдерде кеңінен таралған.Оның мәнісі
келесіде,білгілі бір тауарлар мен қызметтер нарығындағы жағдайғажүзеге
асырылыпжатқан жобалардыңнәтижелерініңпотенциалды ықпалы
қарастырылады.Алынған нәтижелер қорытындыланыпболжамдары жасаладыжәне
жанама процестері есепке алынады. Бұл ҒЗТКЖ-дың патенттік құқықпен, салық
заңнамасымен, білім беру жүйесімен, кадрларды даярлау мен қайта даярлау
салаларымен өзара әрекетін есепкеалуға мүмкіндік береді.
Дейінгі және кейінгі жағдайларды салыстыру әдісі арқылыәртүрлі
жобалардың тек сандық емес, сапалықкөрсеткіштерді де ескереді.
Салыстырмалы сараптама әдісі бойынша мемлекеттік қаржыландыруды
алатын және оны алмайтын кәсіпорындар мен ұйымдардың жағдайларына салыстыру
жүргізіледі.бұл әдісте жүзеге асырылатын жобаның потенциалды нәтижелерін
салыстыруға көп көңіл бөлінеді.Бұл әдіс АҚШ және басқа да нарықтық
экономикасы дамыған елдерде қолданылады.Алайда бұл әдістің де екмшілігі
бар.Бұл әдісті мемлекеттік саясаттың ұзақ мерзімді басымдықтарын анықтауда
пайдаланылмайды.
Әртүрлі инвестициялық жобаларды салыстыру және ең жақсысын таңдауда
әртүрлі көрсеткіштер пайдаланылады.Олар:таза дисконттық кіріс, кіріс
индексі , кірісиің ішкі нормасы ,шығындардың орнын толтыру мерзімі, балдық
әдіс т.б.
Ресей фундаменталды зерттеу қоры бірнеше жобаларды салыстырмалы таңдау
негізінде сараптама жүргізеді .Сараптаманың 3 деңгейі қарастырылады:
1.Жобаны алдын- ала және келесідей мәселелерді шешу:
- 2-ші деңгейдегі сараптамаға қатысу үшін жобаларды сұрыптау;
- қабылданбаған жобалар жөнінде мотивацияланған қорытындыларды жасау;
- сараптаманың индивидуалды деңгейіне өткен әрбір жоба бойынша сарапшыларды
анықтау.
Сараптама нәтижелерін формалдау рейтингтік негізде
жасалады.Индивидуалды жобаның рейтингі 2-ші деңгейде анықталады.
3-ші деңгейде жоба бойынша қорытынды жасалады.Жобаның индивидуалды
рейтингі келесі формуламен есептеледі:
мұнда, R-жобаның жалпы рейтингі;
r1-жобаның ғылыми құндылығын есепке алатын коэффицент;
r2- мерзімінде жобаның орындалу нақтылығын есепке алатын
коэффицент
r3- r1 және r2 –нің соммалық бағасын коррекциялау
коэффиценті.
R- 2-ден 13-ке дейінгі мәнге ие болады.
VI. Жобаны басқарудың өзіндік ерекшеліктері мен қиындықтары бар.Жобаны
жүзеге асыратын жұмыс тобы жаңа міндеттерді шешеді.Жұмыс тобы мен бүкіл
ұйым арасында тұрақты байланыс болуы керек,өйткені жобаны іске асыру
ұйымдағы бөлімдермен бірге ынтымақтастықта жүзеге асады және нәтижесі осы
құрылымға интеграциялануы тиіс.Мәселен, ЖОО-да білім берудің дистанциялық
жүйесін енгізу деканатпен,кафедрамен т.б ынтымақтастықта жүргізіледі.
Жұмыс тобының әрбір мүшесі әдетте, екі жетекшіге ие(топ жетекшісі
және функционалды бөлімнің жетекшісі).Жобаны басқару үшін арнайы жетекшіні
тағайындауы мүмкін .Жоба бойынша топтың құрылымы жобаның күрделілігіне
тәуелді болады. Егерде, мәселен, бұл өнімнің модификациясы болса, онда
шағын жұмыс тобы құрылады,оның құрамына жаңа өнімді өңдеу ,өндіріс ,
маркетингжәне қызмет көрсету бөлімдері кіреді. Мұндай топ сәйкес бөлімнің
басшысына бағынады.
Егерде радикалды жаңалықтар туралы сөз болса, онда топтың құрамында
техникалық( жұмысшы)жетекші(қызметкерлер нені және қашан істеуі тиіс
жұмыстарды шешеді); жұмыстың орындалу сапасына жауапты ғылыми ( кәсіби)
жетекші; қызметкерлердің жеке мүдделерін қамтамасыз ететін ұйымдастырушы
–жетекші(жалақы т.б).
Жетекшілер координациялық топты құрайды, олардың міндеттері:
жобаның мақсаттарын анықтау;
жұмысшы топтың жетекшілерін тағайындау;
жұмысшы топтарды құру;
міндеттерді қою;
жобаны іске асыруды бақылау (сапа, уақыт ,шығындар);
жоба бойынша жұмыстарды жалғастыру туралы шешім қабылдау;
жұмысшы тобын тарқату.
Жұмысшы топтары жобадағы өзінің бөлігін орындайды, координациялық топтың
және бүкіл ұйымның есебін жасауды жоспарлау, бақылауға жауапты.
ЛЕКЦИЯ 5. Ғылыми ұйымдарда персоналды басқару.
1.Ғылыми ұйымдардың персоналы.
2.Персоналды мотивациялау.
3.Кадрларды жоспарлау.
4.Ғылыми ұйымдардағы мақсатты топтар.
I. Ғылыми ұйымдардың (ҒҰ) негізгі персоналын ғылыми қызметкерлер құрайды.
Ғылыми қызметкерлер – бұл ғылыми зерттеулермен ж\е жасаулармен(ҒЗЖ)
айналысатын тұлғалар.Жүйелік негізде жүзеге асатын шығармашылық қызметі
ғылыми білімдерді көбейтуге ж\е бұл білімдерді жаңа салаларда қолдануға
бағытталған.ҒЗЖ-ң орындалуымен байланысты ҒҰ-ң персоналы тікелей қызметтер
ұсына алады.Ғылыми қызметкерлер әртүрлі салаларында,ғылым секторларында
және ұйым түрлерінде қызмет жасай алады.
Инн\қ ұйымдардың персоналын 4 топ б\ша жіктейміз:
1)Ғылыми қызметкерлер(ЖОО-ң ғылыми-зерттеу секторларын ғылыми зерттеулерді
жүргізетін ғалымдарды қоса),с.б. ғылыми-басқару персонал ;
2)ғылыми-техникалық ж\е ғылыми қосалқы персонал;
3)өндірістік персонал;
4)әкімшілік-шаруашылық персонал.
Ғылыми қызметкерлер ретінде басты ғылыми қызметкер ,алдыңғы қатардағы
ғылыми қызметкер,аға ғылыми қызметкер,ғылыми қызметкер ,кіші ғылыми
қызметкер(ғылымның 20-дан астам саласы физ-
мат\қ,химиялық,биологиялық,тех\қ.эк он\қ ж\е т.б.)болады.
Ғылыми –техникалық персоналға кострукторлар,технологтар
,механиктер.экспериментатор-зерттеу ші,ҒЗЖ-ң нәтижелерін тәжірибелі
–конструкторлық ж\е технологиялыққұжатнамаға іске асырумен айналысатын т.б.
қызметкерлер жатады.
Ғылыми-қосалқы персоналға ҒЗТКЖ-ды жүргізумен байланысты қосымша
функцияларды орындайтын қызметкерлер кіреді.Олар. жоспарлы -экон\қ,қаржы
бөлім\ң ,патентті қызметтердің,ғылыми техникалық ақпарат бөлімшелерінің
,ғылыми-техникалық кітапхана қызметкерлері;ғылым құрал-жабдықтар мен
приборларды монтаждайтын,қызмет көрсететін ,жөндейтін жұмысшылар,тәжірибе-
сынақ өндірісінің жұмысшылары,жоғ. ж\е орта арнайы білімі жоқ лаборанттар;
Өндірістік персоналға материалды құндылықтарды жасаудың технологиялық
процестеріне қатысатын жұмысшылар кіреді.
Әкімшілік-шаруашылық персоналға іс-қағаз жүргізушілер,референт
–хатшылар,эспедиторлар,т.б. қызметшілер категориясына кіреді.Басқа қызмет
саласына қарағанда ,ғылым саласында жетістікке жету ғылыми қызметкердің
жеке қабілеті мен дайындық деңгейінен тәуелді болады.Бұл ғылыми
мекемелердегі басқару процесін күрделендіре түседі.ҒТП-ң дамуы ж\е еңбектің
күрделену деңгейіне қарай қызметкерлердің де біліктілігінің жоғарылауына
алып келеді.Осыған орай персоналды басқарумен байланысты мәселелер
туындайды.Персоналды мотивациялау ролі өсе бастайды.Персоналды оқыту ж\е
қайта оқыту шығындары өседі,оның оқу мерзімі ұзарады,бақылау функциясы
күрделенеді,т.б.
ҒҰ-ң кадр қызметінің қызметкерлеріне де ерекше талаптар қойылады.Олардың
жұмыстарының негізгі мазмұны:персоналға деген қажеттіліктерді
жоспарлау,сұрыптау(таңдау)ж\е жұмысқа алу әдістері,жоғалған уақытты
басқару ,кадрларды дамыту(біліктілікті дайындау мен жоғарылату ,карьераны
жоспарлау)Есеп жүргізу мен іс-қағаз жүргізу кадр қызметінің жұмыс уақыт
қорының 10% алуы тиіс.
II.Ғылыми-техникалық прогрестің даму шарқына қарай сырттан адамды басқару
күрделене түсті.Қызметтің нәтижесіқызметкердің біліктілігімен анықталатын
мүмкіндіктері мен еркінен тәуелді болуда.Мұндай жағдайда әрбір адам өз
мінез-құлқын өзі анықтауы тиіс.Мотивация ж\е біліктілік персоналды
басқарудың негізгі мәселесі болуда ,ал оның еңбек әлуетін толық табу үшін
маңыздылыққа ие.
Мотивация мәселелері ғылыми қызметпен шұғылданатын тұлғалар ү\н едәуір
үлкен роль ойнайды.Ғылыми қызметкерлер ү\н едәуір үлкен роль ойнайды.Ғылыми
қызметкерлер ү\н Ф.Тейлор жасаған тер төгіп жұмыс істеу жүйесінің
принцииптері қолайлы емес.Ғылыми қызметтегі қызметкерлердің еңбегін
мөлшерлеу күрделі ,с.б. оларды бақылау да күрделенеді.Мыс,оларды уақыт
нормасын белгілеп ,қадағалау мүмкін емес нәрсе.
Мотивация –бұл адамның ерекше ,мақсатты түрде іс-әрекет жасауға ұйғаратын
іздену .Бұл адамның мінез-құлқын анықтайтын ішкі күйі.
1950-ші жылы 2-ші жартысында ұсынылған Ф.Герцбергтің екі факторлы
мотивация теориясы мотивацияны анықтайтын 2 факторлар тобын ұсынды :
- гигиеналық(жұмысқа қатысты сыртқы факторлар);жұмысқа деген
қанағатсыздықты жояды,
- мотивациялық(жұмысқа қатысты ішкі факторлар)
Бірінші топқа нормалды еңбек жағдайды,жеткілікті еңбек ақыны ,бастыққа
деген құрмет ж\е т.б. жатады.Бұл факторлар оң мотивацияны анықтай алмайды.
Факторлардың 2-ші тобы әрбір адам мақсат қойып,оған жету мүмкін екенін
жұмыс істеп дәлелдейді.
1940ж А.Маслоу қажеттіліктер теориясын ұсынды.Ол теорияда мотивациялық
факторларға көп бөлінген.Оның пікірінше ,кезекті қажеттілікті
қанағаттандырған соң оның адам мінезіне ықпалы тоқтайды.
Алғашқы қажеттіліктер ақшаның көмегімен қанпғаттандырылады.Алайда ,ақша
қызметкерлердің 30-50 пайызын ғана іс-әрекетке итермелейді,ал қалғандарын
іс-әрекетке білімге деген ,беделге ,шығармашылыққа дген маңызды
қажеттіліктер итермелейді.Ұлы мақсаттар ,моральді сенімдер,әдет,дәстүр,мода
т.б. адамның қозғаушы күштері болады.Әдетте ,осы факторлар ғалымдар ү\н
маңызды болады.
Ядов В.А. мотивация типтері б\ша бөлуден ғалымдардың бірнеше тобын ұсынды:
Бұл топты нағыз энтузиасттар ,классикалық типтегі ғалымдар құрайды.Олар ү\н
тану процесі өзіндік құндылыққа ие.
екінші топты кәсіби ж\е компетентті қызметкерлер құрайды .Олар өмірге ж\е
ғылымның ұйымдастырылуына парасаттылықпен қарайды.
ғылыми қоғамдастықтың 3-ші фракциясын ресми құрылымдарда жоғары лауазымға
жетуге ұмтылатын инициативті,атаққұмар ғалымдар тобы құрайды.
Біздің елдегі экон\қ жағдайдың күрт өзгеруі құндылықтар жүйесіне ықпал
етті.Жаңа ж\е кең мүмкіндіктердің пайда болуы ақша ролінің ұлғаюына
әкелді.Ал бұл өз кезегінде,ғалымдардың мотивациялық мақсаттарына ықпал
етті.Алғашқы орынға материалды қажеттіліктер шықты,ал кәсіби мүдделер
қосымшада тұр.
III. ҒТП-ң дамуымен кадрлық жоспарлау ұлғаюда.Бұл мамандарды даярлау
мерзімінің ұзаруымен ,білікті қызметкерлер үлесінің көбеюімен ,т.б.
байланысты.
Басқа к.о. мен фирмаларға қарағанда,ғылыми мекемелерде кадрлық жоспарлаудың
маңыздылығы жоғары.
Кадрлық жоспарлау келесідей сұрақтарға жауап беруі тиіс:
қанша қызметкер,біліктілігі қндай,қайда ж\е қашан қажет?
әлеуметтік аспектілерді ескере отырып ,қажетті персоналды қалай
тартып,артығын қысқартуға болады?
қызметкерлердің қабілеттілігіне қарай калай пайдалануға болады?
жоспарланған кадр жөніндегі іс-шаралар қандай шығынды қажет етеді?
Ұсыныс беруде ғылыми ж\е инженерлі кадрлар резервін таңдап алу ж\е дайындау
өте маңызды роль ойнайды.С.б.,зейнеткерлікке шығу,жұмысқа келісімі
мерзімінің аяқталуына байланымты жұмыстан босату,тұрақсыздық,ұйымның қызмет
аясының кеңеюі сияқты факторлар есепке алынуы тиіс.
Резервті өте қабілетті басшылар мен мамандар болуға лайықты
болашағы бар жастағы қызметкерлер тобы құрауы тиіс(40-45жаста)Мұндай
қызметкерлер тобы вакансия болған жағдайда басқаратын кадрлардың орнын
толтыратын негізгі қайнар көзі болады.
Кадрды сырттан таңдап алу құралдарына газет,журнал,т.б хабарландыру
беру,ЖОО-мен келісім-шарттар жасау,студенттердің тәжірибе алу барысында
жұмысын ұйымдастыру.
Әдетте, белгілі бір вакансияға үміткер тұлға келесідей құжаттарды
ұсынады:резюме,тағайындалған формадағы сауалнама ,мінездеме ,ғылыми
еңбектерінің тізімі ж\е т.б
Персоналды таңдауда резюме үлкен роль ойнайды.Жақсы құрастырылған резюме
үміткердің еңбек тәжірибесі,білімі ,басқа да іскер жақтары туралы толық
түсінікті қалыптастыруы қажет.Ғалымдар резюмеде баспадан жарық көрген
маңызды еңбектерін жазуы тиіс.
Резюмеде:1. АЖӘ,мекен –жайы,телефон,
ұсынылып отырған қызметі;
еңбек тәжірибесі;(experience)
білімі;
жеке мәліметтер;
мінездеме ;
маңызды ғылыми еңбектерінің тізімі;
Кандидат туралы нақты шешім келесідей мінездемелерге негізделеді:
кандидаттың білімі;
бұрынғы жұмыстардағы тәжірибесі;
медициналық мінездемесі;
жеке мінездемелер мен жеке қасиеттері;
Кандидатты таңдау ү\н ақпаратты жинақтау әдістерін
қолданады:әңгімелесу,сыннан өткізу,тест алу;
Нақты шешімді қабылдау ү\н сауалнаманы,мінездемелік хаттарды,әңгімелесуді
өткізуді ,сыннан өткізуді ж\е т.б. таңдау барысында алынған ақпаратты
салыстырады.
Жұмыстың тиімділігін жоғарылатуда мамандарды аттестаттау үлкен маңыздылыққа
ие.Қызметкерлерді аттестаттау ,оның біліктілігін ,білім деңгейін анықтайды
не оның қабілеті ,іскер ж\е т.б қасиеттері туралы пікір
береді.Аттестаттаудың материалдарында ескертулер,кемшіліктерді жою жөнінде
ұсыныстар беріледі,ал қажет жағдайда қызметкерлерді қызмет сатысымен
жоғарылату ,материалды сыйақы беру туралы ұсыныстарды басшылыққа ұсынады
н\е оның қызметке лайықсыздығы жөнінде ұсыныстарды басшылыққа ұсынады
IV. Жалпы айтқанда,топ дегеніміз екі ж\е одан да көп адамдардың бір-
бірімен өзар байланыста болатын ж\е бір-біріне ықпал ететін тұлғалар.
Қызметкерлерді топқа біріктіру бірқатар мәселелерді шешеді:шығармашылық
әлуетті максималды пайдалану,басқару процесіне қызметкерлердің
қызығушылығын келтіру,олардың жауапкершілік сезімін жоғарылату,біліктілікті
жоғарылату.Мақсатты топтардың қызмет жасау барысында ынталы қызметкерлер
,формалды емес лидерлер айқындалады.
Топтардың келесідей түрлері бар:басқарушылар топтары,мақсатты
топтар,комитеттер .
Басқарушылар тобы- басқарушыдан ж\е оған тікелей бағыныштылардан тұрады.
Мақсатты тобы(жұмысшы)- бір тапсырманы бірге орындап жатқан тұлғалардан
құралады.
Комитеттер- қандай да бір тапсырманы н\е тапсырмалар кешенін орындауға
өкілеттілігі делигерленген ұйымның бөлімшесі.кейде оларды кеңес,комиссия
д.а.
Мақсатты топтар тек жұмысшылардан емес ,мамандардан да құралады(уақытша
шығармашылық ұйымдар,сапаны бақылау топтар,жобалық бағдарламалық топтар ж\е
т.б.)
Топ жұмысының тиімділігіне көлемі,құрамы,топ
нормалары,конфликтілігі,статусы ж\е мүшелерінің функционалды ролі сияқты
факторлар әсер етеді.Персоналды дамыту б\ша нақты ұйымдастырушысы инн\қ
жобоның басқарушысы ,олады.ол өз идеясын жүзеге асыруға ж\е жаңалықтарды
ендіруге мтаериалды қызығушылықта болады.
Лекция 6. Жаңа техниканы құру,игеру ж\е сапсын басқару.
1.Өнімнің өмірлік циклы кезңіндегі жұмыстарды басқару.
2.Функционалды құнды талдау.
3.Жаңа техника өндірісін дайындау процесін басқару.
4.Жаңа өнімнің техникалық деңгейі мен сапасын басқару.
I. Өнімнің өмірлік циклы тұтынушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыруға
қабілетті жаңа техникаға идеяның трансформациясынан тұратын бірнеше
кезеңдерден құрылады.
- өмірлік циклдың бастапқы кезеңі ғылыми зерттеу жұмыстары(ҒЗЖ)болады.Ол
біркелкі техникалық тапсырма (ТТ)б\ша жүргізіледі.ҒЗЖ-сы ТТ жасау ;зерттеу
бағытын таңдау ,теориялық ж\е эксперименталды эерттеулер
жүргізу;нәтижелерді ортақтастыру ж\е бағалау кезеңдерінен тұрады.
Техникалық тапсырма- ҒЗЖ-ын бастаудағы маңызды құжат. Онда жұмыстың мақсаты
, мазмұны,орындалу реті жәнеҒЗЖ нәтижелерін іске асыру тәсілдері
анықталады.Бұл құжат тапсырыс берушімен келісіледі.Аяқталған ҒЗЖ ғылыми-
техникалық кеңесте немесе секцияда талқыланып, келесі өмірлік циклдың
кезеңдерінде жұмысты жалғастыру туралы шешімдер қабылданады.
Өнімнің өмірлік циклының екінші кезеңі Тәжірибе –конструкторлық
жұмыстары(ТКЖ)болады.Бұл кезеңде конструкторлық құжатнама жасалады:
техникалық ұсыныс,жобаның эскизі, техникалық жоба, жұмыстың конструкторлық
құжатнамасы.
Өнімді жасау қабылдау комиссиясының берген ескертулері мен сынақ
үлгісін,өнім партиясын қабылдау актілерін бекітулерде берілген
кемшіліктерді жойғаннан кейін аяқталады.
Өмірлік циклдың келесі кезеңі-өндірісті дайындау(ӨД) және өндіріске жаппай
шығу(ӨШ),т.б өндіріске өнімді шығаруға дайындау.С.б.жаңа өнім өндірісін
ұйымдастыру немесе басқа кәсіпорынның игеруі бойынша іс-шараларды өз ішіне
алады.
Өмірлік циклдың барлық кезеңдері (ҒЗЖ, ТКЖ, ӨД, ӨШ) өндіріс алдындағы
кезеңдер болып есептеледі.Бұл кезеңдерде өнім, оның сапасы
қалыптасады;өнімнің техникалық деңгейі, прогрессивтілігі қалыптасады.
Өмірлік циклдың келесі кезеңі қалыптасқан тапсырыстар портфеліне сәйкес
құрастырылған өнім өндірісі болады.
Өмірлік циклдың аяқтаушы кезеңі өнімді тұтынатын тұтынушы немесе тапсырыс
берушінің эксплуатациясымен немесе тұтынуымен аяқталады.Өнімді тұтынушы мен
өндіруші арасындағы өзара қарым-қатнас өнімді жеткізу туралы келісіммен
анықталады.Жаңа өнімді шығару және өндірістен ескі өнімді шығаруды тоқтату
жолымен өнім өндірісі жүйелі түрде жаңарту қажет.Нақты бір кезеңде өнімнің
өмірлік циклының ұақтығы техниканың физикалық және моралды ескіру
мерзімімен анықталады. Менеджер өндіріс алдындағы кезеңдердің мерзімдерін
бақылауы тиіс.
II. Өмірлік цикл кезеңдеріндегі әрбір объктіні жетілдіру әдістерінің бірі
– функционалды –құнды талдау.(ФҚТ)
ФҚТ – бұл пайдылы функцияларды дамыту мақсатымен объектіні кешенді
техникалық-экономикалық зерттеу әдісі.
ФҚТ әдісті нарықтық экономикасы дамығанАҚШ,Англия,Франция және басқа да
елдерде өнеркәсіп компаниялары қолданады.
ФҚТ әдісін АҚШ-та 1947ж алғаш рет Дженерал Электрик компаниясы
қолданды.Инженер Лоуренс Д.Майлс мыналай пікірге келді, өндіріс шығындарын
қысқартуды өнімнің тұтыну қасиеттерін талдаудан және оның бөліктерін
құрайтын техникалық функциялардан бастау керек.Тауардың қажетті қасиеттерін
алу үшін белгілі бір шығындар қажет, сондықтан өнімге кеткен шығындар мен
жеке қасиеттерінің пайдалылығы арасындағы пропорциялар өте маңызды.
ФҚТ-ды жүргізу барысына өнімді жасауда, өндіруде , маркетинг те және
өткізуге қатысатын түрлі бөлімдердің мамандарын тарту керек.Конструкторлық
бюроның өкілдері сұранысты есепке ала отырып перспективті өңдеулерді ұсына
алады.Бұл өңдеулер болашақта өндірілетінөнімнің эстетикалық және
эргономикалық талаптарды ескеретіндизайнерлердің қолынан өтеді.Өнімнің
өзіндік құнын есептейтін экономистер мен бухгалтерлер қажет. Маркетинг және
өткізу жөніндегі мамандар тұтынушылық сұраныс, модадағы ауытқулар,
бәсекелес фирмалардың күштері туралы ақпаратқа ие болады.
ФҚТ-ды жүргізуде негізгі жұмыстыұйым басщысының бұйрығы бойынша
білікті мамандардан құралған зерттеу топтары жасайды.Бірақ, топтың саны
шектеулі болуы тиіс,өйткені саны көп топта басқару қиындықтар
туғызады.батыс елдерде зерттеу тобының қатысушылары 5-8 адамнан тұрады.
Өйткені, жеке объекті бойынша ФҚТ ауқымды сараптамалық зерттеулер қатарына
жатпайды.
ФҚТ-ды жүргізуге сырттан да кеңес берушілер табылады.Олар: ғылыми
қыхзметкерлер,ЖОО оқытушылары.
ФҚТ-ның мақсаты – орындалатын жұмыстың сапасын сақтау немесе бір
уақытта жоғарылату барысында өндіріс шығындарын төмендету, жұмыстарды
жүргізу немесе қызметтер көрсету.
ФҚТ-ның мақсаты математикалық түрдегі жазбасы келесідей:
ТҚ max,мұнда ТҚ- талданып отырған объектінің тұтыну
құны;
Ш З –қажетті тұтыну
қасиеттеріне жетуге кеткен шығындар.
ФҚТ бірнеше кезеңдерден құралады: дайындық, ақпараттық, сраптамалық,
зерттеу,ұсынылатын, ендіру.
III. Жаңа техниканы шығаруға өндірісті дайындау кешенді сипатқа ие. Бұл
процесті схема түрінде келтіруге болады.(сурет1)
ӘлД
ҰЭ
Ө
Қ
Б
Ө
Б
Сурет1.Жаңа техника өндірісін дайындау.
Өндіру дайындығын басқару функционалды менеджерлердің міндеттерінің
бірі. Өндіріс дайындығы ішкі және сыртқы болып бөлінеді .Сыртқы дайындықты
жобалық және ғылыми зерттеу институттары, конструкторлық бюро және т.б.
ұйымдар жүзеге асырады. Ішкі дайындық тікелей ко-да жүргізіледі.
Жаңа конструкторларды құру жаңа техникаға сұранысты талдау
нәтижелеріне негізделеді.
Өнімнің конструкциясын жасау келесідей кезеңдерден тұрады:
қажетті есептерді жасау;
эксперементалды жұмыстар;
жобалау,онструкциялау;
сынақ үлгілерін дайындау;
сынақ үлгісі туралы қабылдау комиссиясының берген нәтижелері бойынша
конструкторлық құжатнаманы реттеу.
Сосын, өндіріс технологиясы жасалады, онда келесілер болады:
технологиялық процесстерге құжатнама құру;
арнайы технологиялық құрал –жабдықтарды жобалау және дайындау.
Келесі кезеңде өндіріске жаңа техниканы жеткізу жасалады:
жеткізу;
монтаж;
өндірісті техникалық қамсыздандыру құралдарын реттеу;
сериялық және массалық өнім өндірісінңі қабылдау сынақтарын жүргізу.
Дайындықтың әрбір кезеңінде келесідей жұмыстар орындалады: ғылыми зерттеу,
есептік, жобалық, экономикалық.Бұл жұмыстар нақты кезеңдерде орындалады,
кейбір кезде бірнеше кезеңдерде қайталануы мүмкін. Мысалы, экономикалық
есептер барлық кезеңдерде қажет, бірақ олар әртүрлі дәрежеде орындалады.
Өндіру дайындығын жүргізетін органдардың құрылымын жаңа, күрделілік,
өндіріс типі өнімді жаңалау жиілігі сияқты факторлар анықтайды.
Ірі машина құрастыру ко-да жаңа өнімнің массалық және ірі сериялық
өндірісінің дайындығы инженердің басшылығымен орталықтандырылған жүйеде
жүргізіледі. Бас инженерге бас конструктор, бас технолог, зертхана басшысы,
жоспарлау бөлімінің бастығы, экономистер, социологтар, програмистер
бағынады. Құрылған конструкциялардың өңдеуі эксперементалды цехтарда немесе
сынақ өндірісінде жасалады.Ал технологиялық дайындық цехтарда жүзеге
асырылады.
Аз сериялы өндіріс ко-да өндіріс дайындығының орталықтандырылмаған
немесе аралас жүйесі қолданылады.Бір бөлімдер өнім конструкциясымен
айналысса ,басқа бөлімдер технологиялық дайындығымен айналысады.
Менеджерлер өндіріс джайындық графигінің орындалуын бақылайды.
IV. Нарықтық экономикада жаңалықтарды өндірушілер мен тұтынушылардың
құқықтары тең.Олар нарықта орындарын өздері табады.С.б, олардың мотивациясы
қаржылық ұтысы мен тұтыну тиімділігін максимизациялаудан тәуелді болады.
Техникалық шарттармен анықталатын сапа көрсеткіштерін (техникалық-
экономикаылқ, эксплуатациялық және т.б. парамаетрлер) өндірушілер
бақыдайды.
Өнімнің техникалық деңгейі келесідей өнімнің өмірлік циклының кезеңдерінде
бақыланады:
жасау;
өндіріс;
эксплуатация.
Техникалық деңгейді бағалауды өндірушілер мен тұтынушылар
жүргізеді.Өнімді бағалау техникалық және техникалық-экономикалық
деңгейлерге бөлінеді.
Техникалық деңгейді жоғарылату- тәжірибеде ресурс сақтағыш техниканы
құру және ендірумен байланысты процес.Басқа сөзбен айтқанда, жаңа техника
өндірісте де ,эксплуатацияда да жэоғары өнімділікке, қуаттылықа ,
сенімдіоік пен үнемділікке ие болуы керек.
Нарықтықт экономикасы дамыған елднрде техникалық деңгей мен сапаны
басқару жүйесінде өнімнің ақауын болдырмау үшін барлық қателіктерді ғылыми
және консрукторлық өңдеулер кезеңдерінде жояды.Бастапқы кезеңдерде
ақауларды дер кезінде анықтау өнімнің жоғары техникалық деңгейі менсапасына
жетуге жағдай жасайды.Әлемдік техникалық деңгейге жетудің анықтаушы
алғышарты білікті кадрлардың жиынтығы болады.
Жапония тәжірибесі көрсеткендей, жасалатын машиналар мен құрал
жабдықтардың техникалық деңгейіне деген жауапкершілік сезімін тәрбиелеу
жөнінде мақсатты жұмыстардың арқасында бұл ел технологиялық қатынастарда
озық жағдайға жетті.Қазіргі таңда Жапония техникалық деңгейді басқару,
ғылымды игеру көзқарасы бойынша әлемдегі ең сауатты персоналға ие.
Қазақстанда отандық өнімнің техникалық деңгеін жоғарылату
факторларының бірі- ғылым мен техника саласындағы халықаралық
ынтымақтастық, әсіресе лицензияларды шетелден сатып алу, тәжірибеге
халықтық стандартты ендіру.
Лицензия - өнертапқыш туындыларын, өнеркәсіп үлгілерін, ноу-хоу-ды,
техникалық құжатнама және басқа да ғылыми-техникалық жетістіктерін және
инжинеринг сияқты қызметтерін пайдалану құқықтарын білгілі бір сыиақыға
шетелдік контрагентке ұсыну.
Әлемдік нарықта өнімнің бәсекеқабілеттілігін жоғарылатудың маңызды
факторы сертификаииау жүйесін құру болды.Сертификаттау әлемдік тәжірибеде
кеңінен тарауда.Ұлттық ұйымдармен бірге халықаралық ұйымдар да қызмет
жасайды.Мысалы,Халықаралық стандарттау ұйымы, Халықаралық электротехникалық
комиссия, европалық-экономикалық комиссия т.б.
Сертификаттау – бұл белгілі бір нормативті-техникалық құжаттардағы
тлаптарға өнімнің сәйкестігін тексеріп растайтын тәуелсіз жақтардың іс-
әрекеттер кешені.Беделді органдар берген өнімнің сертификаты сыртта
келісімдер жасауды, әлемдік нарыққа өнімдерді шығаруды жеңілдетеді.
Лекция 7. Инновациялық және технологиялық стратегиялар
1.Стратегияның мәні және оны жасау (дайындау)
2.Инновациялық стратегияны дайындау негізі
3.Инновациялық стратегияның жіктелуі
4.Сәтті инновациялық стратегия
I. Стратегияны таңдау инновациялық қызметте жетістікке жетудің кепілі
болады.Егерде фирма алдын-ала өзгерістердің болатынын болжай алмаса,онда ол
дағдарысқа ұшырайды.Стратегияны таңдау –инновациялық менеджмент циклының
маңызды құрамасы.
Нарықтық экономика жағдайында фирманың жақсы өнім шығаруы
жеткіліксіз.Сондықтан,басқарушы бәсекелестерден артта қалмауы үшін жаңа
технологиялардыңшығуын бақылап,дер кезінде өз фирмасына оның енгізілуін
жоспарлау қажет.
Стратегияны шешімдер қабылдау процесі ретінде анықтауға
болады.Стратегия – бұл кәсіпорынның өмір сүру қабілеттілігі мен қуатын
нығайтуға бағытталған өзара байланысқан іс-әрекеттер кешені. Бұл алдын ала
қойылған мақсаттарға жетудің жан-жақты зеттелген кешенді жоспар.
Стратегияны таңдау мен зерттеулерді жүргізу жоспарларының дайындалуы
мен байланысты.
Стратегиялық жоспарлаудың екі негізгі мақсаттары бар.
1.Ресурстарды тиімді үйлестіру мен пайдалану.Капитал, тезнология, адамдар
сияқты шектелген ресурстарды пайдалану жоспарланады.
2.Сыртқы ортада адаптация.Сыртқы факторлардың өзгерісіне ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
басқарудың теориялық негізі
1.Инновациялық менеджменттің негізгі түсініктері
2.Инновацияның жіктелуі (классификациясы)
І. Әлем елдерінің барлығының экономикалық сипаты мен дамуын анықтайтын
маңызды факторлардың біріретінде бүкіл әлемде мойындалған ғылыми-техникалық
прогресс(ҒТП) батыс және отандық әдебиеттерде инновациялық процес ұғымымен
байланыстырылады. Бұл процесс жаңалық табуды білдіреді және ғылыми идеяның
туылуынан оның коммерциялық іске асуына дейінгі кезеңдерді ,яғни өндіріс
,айырбас,тұтыну қатынастарының бүкіл жинағын қамтиды.
Инновациялық процестерді зертеудің маңыздылығы , бір жағынан, қоғам
жкономикасын көтеру үшін ғылым мен инновациялардың ерекшк маңыздылығымен ,2-
ші жағынан ,Қазақстан Республикасындаинновациялық дағдарысты жеңу жолдарын
анықтау қажеттілігімен түсіндіріледі.
Инновация термині өтпелі экономика кезеңінде белсенді пайдаланады.С.б.
инновациялық қызмет, инновациялық процесс, инновациялық шешім және
т.б туыстас түсініктер енді.Инновация түсінігін анықтау үшін ғалымдардың
әртүрлі көзқарастарымен танысу керек.
Инновация дегеніміз белгілі бір қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін жаңашыл
жаңалықтарды кешенді құру процесі, таралуы және қолданыс табуы.Әртүрлі
ғалымдар , әсіресе щерелдік(Н.Мончев, И.Перлаки, В.Хартман, Э.
Мэнсфилд,И.Шумпетер және т.б),инновация түсінігін өзінің зерттеу объектісі
мен саласына байланысты тұжырымдар айтты.Мәселен, Б.Твис инновацияны ғылыми
ашылымдар немесеидея экономикалық мазмұнға ие процес ретінде анықтайды.
Ал, Б.Сантоның пікірінше, инновация –бұл қоғамдық, техникалықжәне
экономикалық процесс, яғни идеялар мен ашылымдарды практикада қолдану
арқылы қасиеттері жақсы өнімдер мен технологияларды құруға жеткізеді.Ал
егер де инновация экономикалық табысқа, пайдаға негізделсе, онда оның
нарықта пайда болуы қосымша табысты әкелуі мүмкін.И.Шумпетер инновацияны
кәсіпкерлікпен тығыз байланысты өндіріс факторлардың жаңа ғылыми –
ұйымдастырылған комбинациясы деген анықтама ұсынған.
Инновацияның әртүрлі анықтамаларын талдау нәтижесінде, инновацияның
спецификалық мазмұнын өзгерістер құрайды, ал инновациялық қызметтің негізгі
функциясы өзгеріс функциясы болатынын анықтадық.
Сонымен халықаралық стандарттарға сәйкес инновация-(инно-қ қыхметтің соңғы
нәтижесі) жаңа немесе жетілдірілген өнімге айналған, жаңа немесе
жетілдірілген технологиялық процесс нарығына ендірілген, тәжірибе жүзінде
пайдаланылатын немесе әлеуметтік қызметтерге қатысты пайдаланылатын
инновациялық қызметтердің соңғы нәтижесі.
Инновациялық процесті жаңашылдарды өткізу поцесінде болатын ғылыми-
техникалық, тезнологиялық және ұйымдастырушылық өзгерістердің жиынтығы
ретінде анықтауға болады.Ал жаңашылдарды құру, тарату және пайдалануды
инновациялық цикл деп атайды.
Инновацияның негізгі мақсаттары келесілер:
мәселенің жаңа техникалық шешімін табу-өнер табыстарын құру;
ғылыми-зерттеу және тәжірибе конструкторлық жасалымдарды өткізу;
өнімнің сериялық өндірісін бір қалыпқа келтіру;
өткізуді дайындау және ұйымдастыру;
нарыққа жаңа тауарды ендіру;
технологияларды үнемі жетілдіру жолымен жаңа нарықтард аорнығу, өнімнің
бәсеке қабілеттілігін жоғарылату.
Инновацияның негізгі кезеңдері келесілер:
Келіп түсетін идеяларды 1 жүйеге келтіру;
Идеяларды сұрыптау және жаңа өнім туралы идеяны өңдеу;
жаңа өнімнің экономикалық тиімділігін талдау;
жаңа өнімді құру;
нарықта тестілеу
өнім жөнінде маркетинг бағдарламасы негізінде өндіріске жаңа өнімді енгізу
туралы шешімді қабылдау.
Инновациялық поцесс циклдық сипатқа ие. ИП-тің жалпы түрі келесідей:
ФЗ-ҚЗ-Ж-Жб-Қ-Иг-ӨӨ-М-Өт, мұнда ФЗ-фундаменталды зерттеулер, ҚЗ-қолданбалы
зерттеулер,Ж-жасау(өңдеу),Жб-жобала у,,Қ-құрылыс,Иг-игеру,ӨӨ-өнеркәсіпт ік
өндіріс,М-маркетинг,Өт-өткізу.
Инновациялық процесстің бастапқы кезеңі фундаменталды
зерттеулер(теориялық), ол ғылыми қызметпен байланысты.С.б. әрбір циклдың
элементі(ФЗ,ҚЗ,Ж,Жб,Қ,Иг,жәнеӨӨ) ғылыми қызметпен толық байланысты
болады.Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, ФЗ-дің тек 10% ғана тәжіриьеде
қолданыс тауып, қалған 90% теріс нәтиже бере алады.ФЗ мақсаты- процесті
тану және дамыту.Сонымен, инновациялық менеджер инновациялық процестің
әртүрлі фазаларымен қызмет жасайды және осыны есепке ала отырып,өзінің
басқару қызметін жүргізеді.Инновациялық менеджмент- бұл инновациялық
поцесстерді, инновациялық қызметті, осы қызметпен айналысатын ұйымдық
құрылымдарды және оның персоналын басқару принциптері, әдістері және
формаларының жиынтығы.Менеджменттің басқа да облысы сияқты,инновациялық
менеджментке де келесі тән:
мақсаттар қою және стратегияны таңдау;
циклдық 4 кезеңі: жоспарлау, шарттар мен ұйымдастыруды анықтау,орындау ,
басшылық ету.
Схемалық түрде инновациялық менеджмент сурет1.келтірілген:
Сурет1. Инновациялық менеджмент схемасы.
Циклдың әрбір кезеңінде белгілі бір мәселелер шешіледі.
Жоспарлау-стратегияны жүзеге асыру жоспарын құру.
Шарттарды анықтау және ұйымдастыру- инновациялық циклдың әртүрлі фазаларын
жүзеге асыру үшін қажетті ресурстарды анықтау, қызметкерлер алдында
мәселелерді қою,жұмысты ұйымдастыру.
Орындау- зерттеулер мен жасауларды жүзеге асыру, жоспарды іске қосу.
Басшылық- бақылау және талдау, іс-әрекеттергетүзетулер енгізу,тәжірибе
жинақтау.Инновациялық жобалардың,инновациялық басқару
шешімдерін,жаңалықтарды қолдану тиімділігін бағалау.
ІІ. Инновациялық қызметті сәтті басқару үшін инновацияны жете зерттеу
қажет.Жаңа инновация технологиялық параметрлері бойынша ,с.б нарықтық
тұрғыдан бағаланады.Осыны есепке ала отырып инновацияның жіктемесі құрылады
Технологиялық параметрлерге байланысты инновация өнімдік және
процестік болып бөлінеді.Өнімдік инновациялар жаңа материалдарды,жаңа
жартылай фабрикаттар мен комплекттерді қолдануды, жаңа өнімдер алуды өз
ішіне алады. Процесстік инновациялар өндірісті ұйымдастырудың жаңа
әдістерін білдіреді.(жаңа технологиялар).
ҒТП-тің кезеңдері бойынша ерекшеленетін инновациялар келесі
белгілермен топталады:
техникалық- жаңа немесе жақсартылған қасиеттермен өнім өндірісінде пайда
болады;
технологиялық-өнімді жасаудың едәуір жетілген әдістерін қолдану барысында
пайда болады;
ұйымдастырушылық басқару- өндірісті ,көлікті өткізу және қамтамасыз етуді
оптималды ұйымдастыру процестерімен байланысты;
ақпараттық - ғылыми-техникалық және инновациялық қызметтерісаласындағы
рационалды ақпараттық ағымдарды ұйымдастыру мәселелерін шешеді;
әлеуметтік – еңбек жағдайын жақсартуға, денсаулық сақтау,білім
беру,мәдениет саласындағы мәселелерді шешуге бағытталған.
Инновацияның жаңа идеясының инновациялық әлеуетінің дәрежесі бойынша 3 түрі
бар:
1.Радикалды инновациялар-әдетте жаңа өнімдер мен технологиялар.
2.Комбинаторлы инновациялар- белгілі элементтердің жаңа
үйлесімі.Комбинаторлы инновациялар тұтынушылардың жаңа топтарын тарту
немесе жаңа нарықтарды игеруге бағытталған.
3.Модификациялық инновациялар- нарықта бар өнімдерді жақсарту немесе
толықтыруға бағытталған.бұл инновациялар кәсіпорынның нарықтағы орнын
сақтауға немесе күшейтуге негізделген.
Сонымен инновациялық поцесс, ол жаңалықтарды жүзеге асыру барысында
болатын ғылыми –техникалық, технологиялық және ұйымдастырушылық өзгерістер
жиынтығы.
Инновациялық процеске жүйелік, циклдық, мүмкіншілік, әлеуметтік
маңыздылығы тән.
Тәжірибеде инновацияны енгізуде инновацияны енгізуде инновациялық
процестің ішкі құрылымынсипаттау үшін бірнеше моделдердің типтері
пайдаланылады.Иновациялық тізбек- инновацяилық процестің ең қарапайым
моделі,онда бүкіл процесс жеке, функционалды немесе құрылымдық кезеңдерге
бөлінген.
Сурет 3.Инновациялық тізбектің схемасы.
Бұл модель бойынша жаңа ғылыми білім автоматты түрде экономикалық өсімге
әкелуі тиіс. Инновацияның әртүрлі түрлері инновациялық менеджментке
спецификалық талаптарды ұсынады. ҒТП,жаңа техникалық білім инновацияға
ауысып,өндірістік процестерді жақсартуға,едәір өнімді ыңғайлы және қауіпсіз
техниканы қолдануға, шикізаттың жаңа түрлерін пайдалануға,еңбектің
әлеуметтік шарттарын өзгертуге,яғни адамның қажеттіліктеріне
жақындастыруға, жаңа және жақсартылғанөнімдер өндіруге мүмкіндік
береді.барлық инновациялар өндірістің әлеуметтік – экономикалық тиімділігін
жоғарылатуға бағытталған.
Лекция 2. Инновацияны моделдеу.
1. Цикл туралы түсінік.
2 .Н.Д.Кондратьевтің концепциясы және әлемдік экономикалық ойлар.
3 .Ұзын толқынды циклдың қазіргі заман теориясы.Модельдер.
І. Циклдық – бұл оның бір қалыпсыз дамуын, экономикалық прогрестің
эволюциялық және революциялық формасының ауысуын көрсететін халық
шаруашылығының даму формасы.Әрбір циклдың ұзақтығы мен фазалары болады.
Экономикалық дамуда циклдықтың бірнеше түрі бар және лоар бір-біріне өте
ұқсас. Ең алғашқы түрі – ұзын циклдар,оның ұзақтығы 40-60 жыл.Ұзын
толқындар теориясы экономикада1847ж пайда болды.Ол ағылшындық Х.Кларктің
1793 пен1847 жж экономикалық дағдарыстың арасында 54 жыл өтті деген
пікірімен юайланысты.Оның ойынша, мұндай кезең кездей соқ емес, оның
белгілі бір шарттары болуы тиіс,Циклдық теориясына үлкен үлесті орыс ғалымы
Н.Кондратьев қосты.
Дамудың циклдық теориясын пайдалану арқылы экономиканың болашақтағы даму
траекториясын анықтауға,ұзақ мерзімді дамудың альтернативтіварианттарын
өңдеуде қажетті бағдарды ұсынады.Сонымен бірге, дамудың циклдық теориясын
қолдану болжамдаудың мүмкіндіктерін кеңейтеді.
Циклды жіктеу барысында 2 критерий қолданылады:циклдың периодтығы немесе
ұзақтығы және оның қозғаушы күштері.Осы критерийлерге сәйкесциклдың
белгілі бір жіктемесі қабылданған:
1.Кондратьевтың циклдары немесе 40-60жж созылған ұзын толқынды
циклдар.Олардың басты қозғаушы күші-қоғамдық өндірістің технологиялық
базасындағы радикалды өзгерістер, оның құрылымдық қайта құрылуы.
2.Кузнецтің циклдары-оның ұзақтығы 20жыл,оның қозғаушы күштері ретінде
өндірістегі ұдайы өндірістің құрылымындағы жылжулар.
3.Джаглер циклдары, ұзақтығы 7-11 жыл, әртүрлі ақша-несие факторларының
өзара қатынастар нәтижесінде пайда болды.
4.Китчин циклдары, ұзақтығы 3-5жыл, кәсіпорындардағы тауарлы –материалды
құндылықтарқорының салыстырмалы шамасының динамикасымен байланысты.
5.Жеке шаруашылық циклдар1-12 жылға дейін, инвестициялық белсенділіктің
ауытқуына байланысты.
Кузнец циклдарын 4 топқа бөлуге болады.Бірінші экономикалық саясаттың
ерекшеліктерімен шартталған циклдар(қаржы ,салық,баға саласында және
т.б).Екінші топқа экономикалық динамикадағы тәуелді циклдар.Үшінші топқа
эндогенді факторлармен байланысты циклдар жатады(артық инвестиция,тұтынудың
төмен деңгейі, төлем балансының теңсіз жағдайы, демографиялық
ілгерілеу)Және төртінші топ-өндірістік факторлармен
байланыстыциклдар:негізгі капиталдың ұдайы өндірісінің ұзақтығы,құрал
жабдықтар буындарының ауысуы және т.б.
ІІ. Көптеген экономистерұзын толқындар концепциясын ұстанады.Кондратьевтің
циклдар концепциясыкелесідей негізгі бөлімдерден тұрады: циклдың үлкен
моделініңэмпирикалық дәлелі, кейбір эмпирикалық тағайындалған
заңдылықтар(конъюнктураның ұзақ ауытқуымен бірге болады),олардың теориялық
түсініктемесі.
Үлкен циклдарды негіздеу үшін Н.Кондратьев өте кең нақты материалға
талдау жүргізді.Англия , Франция,Германия,АҚШ сияқтыірі 4 капиталистік
елдердің статистикалық мәліметтеріне талдау жасалды.Баға динамикасы,
капиталдың пайызы, жалақы, сыртқы сауда динамикасы,с.қ өнеркәсіп
өнімдерінің негізгі түрлерініңөндірісінің динамикасына зерттеу жасалды.
Жасалған зерттеулер ұзақтығы 48-55жыл боатын циклдық толқындардың
жиынтығы анықт алды. 140 жыл периодты қамтитын мәліметтер негізінде
талдау жасалды.
Кондратьевтың бағалауы бойынша үлкен циклдардың периоды 18ғ соңынан
бастап келесідей болады:
I 1.Жоғарылайтын толқын:80-ші жылдардың соңы-90-шы
ж.ж.басынан
1810- -1817ж.ж. дейін
2. Төмендеу толқыны: 1810-17жж бастап 1844-1851ж.ж.
II 1. Жоғарылайтын толқын: 1844-1851ж.ж 1870-1875ж.ж
дейін.
2. Төмендейтін толқын:1870-1875ж.ж 1890-1896ж.ж.
дейін.
III 1.Жоғарылайтын толқын:1890-96ж.ж.-1914-20ж.ж.
дейін.
2.Болуы ықтимал төмендейтін толқын: 1914-20ж.ж
басталады.
Н.Кондратьев экономикалық коньюнктураның ұзақ ауытқуымен болатын
эмпирикалық заңдылықтарды анықтады.Оның пікірінше,әрбір циклдың
жоғарылайтын толқынның алдындажәне басында қоғамның экономикалық өмірінде
терең өзгерістер болады, ол техникалық өзгерісімен байланысты(оған
техникалық жаңалықтар мен өнертапқыштардың туындылары себепші).Басты ролді
ғылыми-техникалық новацияларға берді. Бірінші жоғарылайтын толқынның
дамуында(XVIIIғ. аяғы) текстиль өнеркәсібі мен шойын өндірісіндегі
жаңалықтар мен ілгерілеу басты шешуші ролді ойнады. Екінші толқын
кезеңіндегі өсу(19ғ.ортасы) темір жолдарының құрылысымен, теңіз көлігінің
дамуымен шартталған. Үшінші жоғарылайтын толқын(19ғ соңы-20ғ басы)
электроника саласындағыжаңалықтармен және электр қуатының жаппай енуімен,
радио және басқа да ашулардың пайда болуымен баланысты.Төмендетілген
толқындар ауылшаруашылығындағы депрессиямен байланысты болды.Кондратьевтің
пікірінше: Төмендетілген толқынның дамуы біртіндеп жаңа ұзақ жоғарылауға
алғышарттарды қалыптастырады... ...Жаңа цикл өткен циклды қайталамайды,
өйткені халық шаруашылығы бірінші циклдың соңындаөзінің дамуының фазасында
болады.
1939ж.осы теорияға негізделе отырып,австриялық экономисти.Шумпетер
Іскер циклдар кітабын баспадан шығарды.Ол өзінің іскер циклдар теориясын
ұсынды.Оның теориясы бойынша, инновация кәсіпкерлік қызметепен үйлесімде
бола тұрып, циклдағы көтерілу толқынына әкеледі,кейін ол нарықтық
толқындыққа әкеліп, төмендеу трендіне әкеледі.Экономиканың стагнациясында
бәсекелестік факторы жеке кәсіпкерлік пайдасының көлемін төмендетеді де,
жағдайды түзету үшін инновацияның немесе инновация кластерінің пайда
болуын ынталандырады. Ол күнделікті қолданысқа техникалық төңкеріс
категориясын енгізді, инновациялық пакеттер теориясын құрады және 3
үлкен толқынды атады:1790-1842ж.ж бу машинасының пайдалануы, таралуы;1843-
1897 ж.ж. темір жолдардың салынуы; 1898-1949 ж.ж электр энергиясының пайда
болуы және автомобильдің шығуы.Шумпетер теориясын
Самуэльсон,Тинберген,Форрестер,Манд ель сияқты атақты экономистер қолдады.
1975 жылы Г.Менш базалық технологиялық инновациялардың толқындар
сериясын анықтады.Ол 19ғ.-20ғ. 112 ірі техникалық жаңалықтардың өмірлік
жолын зерттеп, орташа кезеңі 55 жыл болатын толқындардың шығуына сипаттама
берді.С.б. инновацияларды базалық және жақсартылған деп бөлді.Менш
инновацияларды экономикалық дамудағы ролінебайланысты бөлді.Базалық
инновациялар экономикалық дамуды түбегейлі өзгерте алады.Базалық
инновацияларды құру және тарату барысында мемлекеттік қолдау менарнайы
стимулдар қажет.
80-ші жылдары У.Ростоу ұзын толқынды циклды базалық тауарлар өндірісінің
белгілі бір кезеңде болатын тапшылық және артық өндірісімен
байланыстырды.Оның пікірінше, жаңа озық секторлардың пайда болуы
экономиканың моралды тозған саларарындағы құлдыраудың орнын толтырып
отырады.
Кейін бұл теорияны Дж.Форрестер, технологиялық инновация кластерін
зерттегенКлайкнехт т.б. дамытты.
ІІІ. Базалық инновацияны бөліп қарастыру,кластерлік,базалық иннов-қ
қызметтің үздіксіздігі—қазіргі заман теориясының белгілері.Ұзын толқынды
циклдыңқазіргі заман теориясыкелесі пастулаттарға негізделеді: нарықтық
факторлардың маңызды ықпалынан ұзын толқынды циклдар экономикалық дамуда
болады.(сұраныс пен ұсыныс арақатынасы,маңызды тауарларға бағалар деңгейі
және т.б.)
Соңғыжылдары ұзақ толқынды теорияларға сүйене отырып ғалымдар инновациялық
процесстің ішкі құрылымын сипаттау үшін желілік және графикалық моделдер
құрды.
а) Инновациялық тізбек- инновациялық процестің ең қарапайым моделі, онда
бүкіл процес жеке , функционалды немесе құрылымдық кезеңдерге бөлінген.
б) Инновациялық процестің кибернетикалық моделі ИП-ті кешенді жүйеге
айналдырады.Ондағы элементтер кіші жүйелерді құрайды.ол кіші жүйелер бір
бірімен тұрақты байланыста болады және бір бірімен кері байланыста болады.
Сурет2. Жабық инновациялық еңбек:З-зерттеу
нәтижесі ;Ж-жасау(өңдеу);Т-тәжірибелік өндіріс;
Ө-
өндіріс;М-маркетинг;Өт-өткізу.
Процестің оқшауланғаны инновацияның бірінші немесе соңғы кезеңдерін
анықтауға мүмкіндік бермейді . Бұл жүйе құрылғанда ақпарттың үздіксіз
өңделуі, инновацияның сериясы , тоқтаусыз жаңару басталады.Моделдің басты
кемшіліктері:уақытқа тәуелділігін көрсетпейді, сырқы шарттар жүйесі мен
тежейтін факторлар ықпалын ескермейді.
в) Өзара қарым-қатнас моделі- ИП-ті иерерхиялы ғылыми-зерттеу- техника-
технологиялық-коммерциялық функцияларға бөледі.Кәсіпорынның мақсатына
сәйкес бұл процес ресурстарды бағалаудан, ғылыми зерттеу жұмыстарын
бағалаудан басталады да, салынған құралды, қаражаттың қайта оралуымен
аяқталады.Бұл моделдің үлкен артықшылығы: инновациялық стратегиямен
шартталған белгілі бір бағытта даму процессін көрсетеді.
г) Бонен моделі – басқарылатын немсе жеке басқарылатын жүйені көрсетеді.
Әлеуметтік-технологиялық жүйе келесідей кезеңдермен дамиды:
1.Стимулдарды, кадрлардың білімі мен дайындығын жетілдіру, тәжірибе
жинақтау арқылы дамыту.
2.Жаңа әдістерді қолдану.
3.Технологиялық жарақтану.
4.Құрылымды қайта құру мен өндіріс құрал жабдықтарын бір уақытта алмастыру.
5.Радикалдық құрылымдық өзгерістер.
6.Комбинацияланған радикалды өзгерістер.
Лекция 6.Инновациялық менеджментті ұйымдастыру формалары.
1.Инновациялық,ғылыми-техникалық саланың ұйымдастыру құрылымы: бизнес
инкубатор,инновациялық-технологиялы қ орталықтар,технопарктер;
2.Виоленттер,патиенттер,комутанттар ,эксплеренттер стратегиясы.
3.Инновациялық ұйымдардың құрылымы.
І. Иннов-қ менеджменттің ұйымдастыру құрылымы—инн-қ қызметтпен ,ғылыми
зерттеулермен же жасаулармен айналысатын ұйымдар.
Ғылыми ұйымдардың қызметінің негізгісі –ғылыми зерттеулер мен жасаулар
болады.
Фраскати басқармасының ұсыныстарына сәйкес ғылым секторлары:мемлекеттік,
кәсіпкерлік ,жоғары(білім)оқу орындары,жеке коммерциялық емес болып
бөлінеді.
1.Мемлекеттік ғылыми сектор:мемлекетті басқару мен қоғамның қажеттіліктерін
қамтамасыз ететін министрліктер мен ведомостволардың ұйымдары.Бұл ұйымдар
коммерциялық емес және де үкімет тарапынан қаржыландырылады,бақыланады.Бұл
ұйымдар негізінен зерттеу қызметімен айналысады.
2.Кәсіпкерлік сектор:сату мақсатымен өнімдер н\е қызметтер өндірісімен
қызметі байланысты барлық ұйымдар мен КО-р.
3.Жоғары білім:қаржыландыру көздерінен тәуелсіз н\е құқықтық статусына
тәуелсіз университеттер ж\е т.б. ЖОО-ры.
4.Жеке,пайдасыз сектор:табыс табу мақсатын көздемеген жеке ұйымдар(кәсіби
қоғамдар,одақтар,ассоциациялар,қоға мдық қайырымдылық ұйымдар,қорлар)жеке
меншіктегі ұйымдар.
Ғылыми жетістіктерді іс жүзінде пайдалануға бағыттау инн\қ қызмет көрсету.
ІІ. Шығарылатын өнімнің бәсекеге қабілеттілігіне жету б\ша фирма
стратегиясын іске асыру дәрежесі инноватор фирманың тиімді ұымдасқан
формасынан көптеп тәуелді болады.
Орыс ғалымы А.Юданов мақсаттарына байланысты компанияның 4 типін
ұсынады:виоленттер,комутанттар,пати енттер,эксплеренттер(сур.1)(инноват ордың
әртүрлі формаларының нарық сегменті)
Б-Нарыққа
АА-стандартты бизнес;ББ-маманданған
бейімделу
Бизнес;
1-Виоленттер сегменті;
Локалды Глобалды 2-
эксплеренттер сегменті;
нарық нарық 3-
коммутанттар сегменті;
4-патиенттер сегменті.
Нарықтың өзгеруі
1)Виолентті стратегия(күшті)ірі,стандартты өндіріс саласында қызмет
жасайтын фирмаларға тән.Күштің фундаменталды көзі болып төменгі бағамен
жақсы сападағы өнімнің жаппай өндірісі.Осының есебінен фирма бәсеке
қабілеттіліктің үлкен қорын қамтамасыз етеді.Мұндай фирманың ұраны:
Арзан,бірақ әжептеуір (бірақ қымбат ж\е жаман емес).Мыс: Тоета,
Шеврон автомобильдері, Сименс, электролюкс тоңазытқыштары,
Мальборо, кэмелтемекілері ж\е т.б.Оның қатарына біраз қазақстандық ірі
өнеркәсіп к.о-ры да жатады.
Мұндай компаниялар ірі капиталға,технологияны игерудің жоғары дәрежесіне
ие.
2)Патиентті(ниша)стратегия-тұтынушы ның шектеулі шеңберіне маманданған
фирмаларға тән.Өзінің қымбат ж\е жоғары сапалы тауарларын қарапайым өнімді
сатып алмайтын тұтынушыларға бағыттайды.Олардың ұраны: қымбат,оның есесіне
жақсы
Олар алдыңғы қатардағы корпорациялармен тікелей бәсекелестіктен
қашқақтайды.Бұл фирмаларды эконмиканың қу түлкілері деп атайды.Олар
мода,жарнама ж\е т.б. ықпалынан қалыптасқан қажеттіліктерді
қанағаттандырады.Бұл өнім өндірісінің өсімі кезеңінде ж\е бір уақытта ойлап
табу белсенділіктің төмендеуі кезінде қызмет жасайды.бұл фирмалардың
кірісі мол,алайда дұрыс шешім қабылдамаған жағдайда дағдарысқа ұшырауы
мүмкіндігі(ықтималдығы)бар.Мұндай фирмаларда қызметіне қауіпті
болдыртпайтын инн\қ менеджерлер қызметі әрдайым болады.
Инн.менеджердің басты мақсаты—фирма қызметінің тәуекелін төмендету ж\е
қызметкерлер жұмысына комфортты жағдай қалыптастыру.
3)Коммутантты(байланыстыратын)страт егия- жергілікті(локалді) масштабта
әдеттегі бизнеспен айналысады.Жергілікті мамандалмаған КО-ң күші ретінде
нақты клиенттің мұқтаждықтарын қанағаттандыруға жақсы бейімделу.Бұл
фирмалар тұтыну құндылықтарын жоғары сапа есебінен
жоғарылатпайды(патиенттер сияқты),ал қызметтердің даралану есебінен
жоғарылатады.Комутанттардың ұраны: сіздің проблемаңызды шешкеніме, сіз
маған қосымша төлейсіз
Виоленттер мен патиенттер жеке қажеттіліктерді әрдайым қанағаттандыра
бермейді.сонда олар бизнестегі әрбір мүмкіндіктерді пайдалануға
әзір.Олардың экономикадағы аты сұр тышқандар.коммутанттардың жоғары
икемділігі өздерінің позицияларын бәсекелес күресте сақтауға мумкіндік
береді.Мұндай стратегия көптеген жеке қазақстандық фирмаларға тән.
4)Эксплерентті (пионер)стратегиясы нарықтың жаңа сегменттерін немесе
радикалды өзгеріске ұшыраған нарықтың ескі сегменттерін құрумен
байланысты. Олар жаңалықтардың нарықта өтуімен айналысады.Мұндай
фирмалардың ішінде дербес компьютер шығарған “APPLE”,”Zenit”,”Osborn”,т.б,
биотехнологияда Джинтект.б.
Эксплеренттердің күші жаңашылдарды енгізумен шартталған.Олар пайданы
нарықта алғашқы болудан табады.Олар 100 жағдайдың 85-нде сәтсіздікке
ұшырайды,бірақ 15 жағдайдан үлкен техникалық,қаржылық ж\е моральді
сәттілікке жетеді.Олар ҒТП-ті қозғаушылар.Эксплеренттердің ұраны:егер
қолдан келсе, жақсы әрі арзанЭксплерент стратегиясын ұстанған фирмаларға
қиынырақ болады.Өйткені,лар өмір сүру үшін бір уақытта тауар сапасын
жоғарылатады ж\е олардың өзіндік құнын төмендетеді.Комутант ж\е патиент
фирмалары өндіріс шығындарын бір деңгейде сақтай отырып,иннов-ны ендіру
жолымен өндірілетін өнімнің сапасын жоғарылатады.Виоленттер иннов-ны ендіру
стратегиясын технологияны,өндірісті ұйымдастыруды,еңбекті ж\е басқаруды
жетілдіру арқылы іске асырады.
Ламбеннің зерттеулері б\ша,нарықтағы жаңа тауарлардың сәттілігінің басты
факторы – олардың сапасының жоғары болуы деді.Мыс:1993жылы американдық
компанияның 58% пайдасын жаңа тауардар әкелді.
Қазіргі таңда ірі американдық ,жапондық,еуропалық компаниялар радикалды
новациялар б\ша тауарлар өндірісін монополизациялау мақсатымен өндірісті
концентрациялау ж\е диверсификациялау жолымен келе жатыр.
ІІІ. Инн.ұйымның құрылымы ұйымдық құрылым ж\е өндірістік құрылымнан
құралған.
а)ұйымның өндірістік құрылымы –кіру-шығужүйесін(өндіру-дайын өнім,т.б
)қамтамасыз ететін негізгі,қосымша ж\е қызмет көрсететін ұйымның
бөлімдерінің жиынтығы.
б)ұйымдық құрылымы –инн\қ менеджмент жүйесінің қызмет жасауын ,бизнес
жоспар,инн\қ.жобаның орындалу жөнінде басқару шешімдерін жасау ж\е жүзеге
асыруын ққадағалайтын бөлімдер мен қызметтер жиынтығы.
КО-ң ұйымдық құрылымының типін ,күрделілігін,иерархиялығын(басқару
деңгейінің саны)анықтайтын факторлар келесілер.
өндіріс көлемі;
шығарылатын өнімнің номенклатурасы;
өнім унификациясының күрделілігі ж\е деңгейі;(үйлестіру)
өндірістің мамандану,шоғырлану,комбинация ж\е кооперция деңгейі,
аймақ инфрақұрылымының даму дәрежесі;
к.о-ң (фирма,ұйым)халықаралық интеграциясы ж\е т.б.
Лекция 4.Жобаларды басқару – инновациялық менеджменттің тиімді элементі
ретінде.
1.Инновациялық жоба туралы түсінік.
2.Инновациялық жобаны құру жәнежүзеге асырудың негізгі кезеңдері.
3. инвестициялық мүмкіндіктерді қалыптастыру және зерттеу.
4.Инновациялық жобаның тиімділік көрсеткіштері.
5.инновациялық жобаларды бағалау әдістері.
6.Инновациялық жобаларды басқару.
І. Кәсіпорыннның инновациялық саясатының негізгі ережелерін анықтайтын
құжаттық форма – бағдарлама болады. Бағдарламада мерзімі, ресурстар мен
орындаушылардың өзара байланысқан салыстырмалы түрдегі ұзақ, не орта
перспективаға негізгі мақсаттар, жүзеге асыру мәселелері мен кезеңдері
көрініс табады.Бағдарламада тауар өндірушінің инновациялық саясатының жалпы
тенденцияларына сәйкес шаралар тізімі болады.Оларды жүзеге асырудың және
иннновациялық менеджментің мақсаттарына жетудіңедәір тиімді варианты әрбір
шаралар бойынша өндірістік, технологиялық зерттеу жобаларын құру мен
орындау болып табылады.Мұнда менеджменттің ең тиімді құралдарының бірі
ретінде жобаларды басқару алдынғы қатарда болады.
Жеке ко-р немесе фирма деңгейіндегі мұндай басқару өндірістік қызметтің
көлемі мен масштабынан,нарықтық құрылымдардағы орнынан тәуелді.Инновациялық
процесстерді басқару ыңғайлары ко-н ірі,алдынғы қатарда ма,әлде орта немесе
кіші ме,осыған байланысты ерекшеленеді.С.б.өнім өндіріс ғылыми-техникалық
потенциал саласындағы тәжірибесін де бағалау қажет: бұрын жеткен
нәтижелері, кадрлық ғылыми –ақпараттық,технологиялық қаражылық
қамсыздандыру деңгейі,басқарудың ұйымдастыру құрылымының жағдайы және
т.б.Осындай жолмен алынған ақпарат инновациялық менеджменттің едәір маңызды
аспектілерін және жасалып жатқан жобалардың ерекшеліктерін
айқындайды.Құнды жоба жүзеге асыратын мақсаттар мен шарттар бойынша бірегей
болуы тиіс.
Сонымен, инновациялық жоба түсінігі:
инновациялық қызметті мақсатты басқару нысаны;
инновацияны іс-жүзіне асыру процесі;
құжаттар комплекті ретінде қарастырылады.
Инновациялық жобалардың жіктемесі инновация жіктемесі
негізіндежасалады.Мысалы, бекіту ,қаржыландыру жүзеге асырудеңгейі бойынша
инновациялық жобалар мемлекетаралық, федералды,аймақтық, салалық, жеке
кәсәпорынның болып бөлінеді.
ІІ. Жобаны құру мен жүзеге асыру келесідей кезеңдерді өз ішіне
алады:инвестициялық ойдың (идея)қалыптасуы;инвестициялық мүмкіндіктерді
зерттеу,жобаның технико-экономикалық негіздемесі;құжатнаманы әзірлеу,жоба
құжатнамасын дайындау;құрылыс- монтаждық жұмыстар;объектінің
эксплуатациясы;экономикалық көрсеткіштер мониторингі.
Жалпы, инн\қ жобаны жасау жоба құжатнамасын әзірлеумен аяқталады.Әртүрлі
деңгейдегі инн\қ жоба келесідей бөлімдерді өз ішіне алады:
мәселенің (идея)мазмұны мен өзектілігі;
жоба жетекшісінің резюмесі;
маркетингтік зерттеулер мен мәселелерді құрылымдау негізінде құрылған
жобаның мақсаттары;
жоба мақсаттарын жүзеге асыру жөніндегі шаралар жүйесі;
жобаның кешенді негіздемесі;
жобаның жүзеге асуын кешенді қамсыздандыру;
ғылыми-техникалық кеңестің мінездемесі;
жоба туралы сарапшының қорытындысы;
жоба жүзеге асыру механизмі мен мотивация жүйесі;
Жобаны жүзеге асыру механизмі инн\қ ұйымның құрылымын,оның бөлімдері туралы
ереже мен лауазымдық нұсқаулар,оперативтік-күнтізбелік жоспарлар мен
желілік графикалар,жобаны басқарудың оперограмма\р,кешенді
қамсыздандыру,бақылау,ко жобаның мақсаттары мен мәселелерін
,тапсырмаларының орыдалуын координациялау мен реттеу.
Инновациялық жобаның жалпы мәселелерінің бірі – жобаны өткізу мен келісімді
жабуды өз ішіне алатын,жобаның аяқталу ретін анықтау болады.
Инн\қ жобаны өткізу- бұл жобаның концепциясын жасау барысында тапсырыс
беруші қабылданған шешеімдердің сәйкестігін анықтау.Жұмысты өткізу ж\е
қабылдау б\ша барлық талаптар келісім-шартта көрсетіледі.Егер де жобаны
жузеге асыру нәтижесі дайын объект болса,онда қабылдау н\е эксплуатациялық
сынақтар өткізген жөн.Егер қабылдау сынақтар нәтижесінде жобаның
талаптарына сай өнім алынатын болса,онда дайын объектілерді қабылдау
жөніндегі комиссияның протоколы рәсімделеді.
Келісімді жабу келесідей кезеңдерде жүзеге асыралады:
қаржы есебін тексеру;
паспорттау;
орындалмаған міндеттерді анықтау;
орындалмаған міндеттерді аяқтау;
ІІІ. Инн\қ жобаның инвестициялық идея қалыптасу кезеңінде іс-әрекеттер
ойластырылған жоспары ұғынылады.Бұл кезеңде,алдымен,инвестиция мубъектілері
мен объектілеріне ,идеяны жасаушының іскер ниеттеріне байланысты олардың
формаларын ж\е көздерін анықтау қажет.
Инвестицияның субъектілері коммерциялық ұйымдар ж\е т.б. инвестицияны
пайдаланатын шаруашылық субъектілері.
Инвес\ң объектілеріне келесілер жатады:
жаңа өнімдер мен қызметтер өндірісі үшін арналған соғылып жатқан,қайта
жөндеоген н\е кеңейтілген к.о-р,ғимараттар,үйлер;
бір мәселені шешуге бағытталған қайта жөнделген н\е соғылған объектілер
кешендері.
Инвес\қ жобада инвес\ң келесідей формалары пайдаланады:
ақша құралдары мен оның эквиваленттері(мақсатты салымдар,айналым
құралдары,құнды қағаздар,несиелер,қарыздар,кепілдік тер ж\е т.б.)
жер;
үйлер,ғимараттар,машиналар мен құрал-жабдықтар,т.б мүлік,яғни өндірісте
қолданылатын өтімділігі бар.
Мүліктік құқық,әдетте,ақша эквивалентімен бағаланады;
Инвестицияның негізгі қайнар-көздері:
жеке меншік қаржы құралдары,не басқа активтер түрлері(негізгі қорлар,жер
учаскелері,өнеркәсіптік меншік,т.б)ж\е тартылған құралдар,
республикалық,аймақтық ж\е жергілікті бюджеттен ассигнование;
біріккен ұйымдардың жарғылық капиталында қаржы н\е басқа қатысушы
формасында ұсынылатын шетел инвестициялары;
қарыз құралдарының әртүрлі формалары,сонымен бірге қайтарым негізінде
мемлекет ұсынатын несиелер,шетел инвесторларының несиелері.
Келесі кезең инвеситциялық мүмкіндіктерді зерттеу.Бұл кезең қарастырады:
экспорт\импортты ескере отырып өнім мен қызметтер сұранысын алдын алы
зерттеу;
өнімнің базалық, ағымдық, және болжамдық бағаларының деңгейін бағалау;
жобаның іске асырудың ұйымдастырушылық- құқықтық формасы және қатысушылар
құрамы жөнінде ұсыныстар дайындау;
ірі нормативтер бойынша инвестициялардың болжамдалған көлемін бағалау және
олардың коммерциялық тиімділігін алдын-ала бағалау,
рұқсат беретін құжатнаманы дайындау,
жобаның техникалық- экономикалық негіздемесінің бөлімдері бойынша алдын-ала
бағалауды дайындау;
инвестициялық мүмкіндіктерді негіздеу нәтижелерін бекіту;
келісім шарт құжатнамасын әзірлеу.
Инвестициялық мүмкіндіктерді зерттеудің мақсаты –потенциалды инвесторға
инвестициялық ұсынысты дайындау.Егерде инвесторға деген қажеттілік болмаса
және барлық жұмыстар жеке меншік құралдар есебінен жүргізілсе, онда
жобаның техникалық-экономикалық негіздемесін дайындау бойынша жұмыстарды
қаржыландыру шешімі қабылданады.Бұл кезең толық маркетингтік зерттеулерді
жүргізуду, өнімді шығару бағдарламасын дайындауды, техникалық шешімдерді
жасауды, инженерлі қамсыздандыруды, қоршаған ортаны қорғау және азаматтық
қорғаныс жөніндегі шараларды, құрылысты ұйымдастыру сипаттамасын,
кәсіпорынды басқару, жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбегін ұйымдастыру
жүйесінің сипаттамасын, қаржылық құжатнаманың қалыптасуын(өндіріс
шығындарын бағалау, капиталды шығындар есебі, кәсіпорынның қызметінен
түсетін жылдық түсімдердің есебі, шетел валютасына қажеттілігі,
инвестициялау қызметтері,нақты инвесторды таңдау, келісімді рәсімдеу);
жобаның іске асуымен байланысты тәуекелдерді бағалау, жобаның іске асу
мезгілін жоспарлауын, жобаның коммерциялық тиімділігін бағалауын,жобаны
іске асыруын тоқтататын шарттардың тұжырымдауын қарастырады.
VI.Сараптау барысы сапалы инновациялық жобаны таңдауды қамтамасыз етуі
керек.Инвесторларға ұсынылған инновациялық жобалар көрсеткіштердің бірыңғай
жүйесінің көмегімен талданып салыстырылуы тиіс.
Жобаның тиімділік көрсеткіштері келесідей схемада көрсетілген:
коммерциялық(қаржылық) тиімділік, жобаға қатысушылардың қаржылық
нәтижелерін есепке алады;
бюджеттік тиімділік,бюджеттің(республикалық,а ймақтық ,жергілікті)
шығысына(кірісі) жобаның әсерін есепке алады;
халықшаруашылық экономикалық тиімділік- инновациялық жобаға қатысущылардың
тікелей қаржылық мүдделерінің шегінен шығатын, жобаның іске асуымен
байланысты шығындар мен нәтижелерді есепке алады;
Жобаның коммерциялық тиімділігі – талап етілген кіріс нормасын қамтамасыз
ететін қаржы шығындары мен нәтижелерінің қатынасымн анықталады.Коммерциялық
тиімдәлік жеке жобаға ,с.б.жеке қатысушылардың салымдарын есепке ала отырып
та есептеледі.
Бюджеттік тиімділік көрсеткіштері бюджеттің(республикалық, аймақтық
немесе жергілікті)кірісі мен шығысына жобаның іске асқан нәтижелерінің
ықпалы көрсетіледі.Бюджеттік тиімділіктің негізгі көрсеткіші- бюджеттік
эффект болады.
Бюджеттік эффект(Bt) = Бюджет кірісінің көбеюі(Dt) : шығынынан(Pt).
Bt=Dt : Pt
V. Сараптама жүргізудің басты міндеті жобаның ғылыми және техникалық
бағалау және оның орындалу мен тиімділік мүмкіндіктерін бағалау.Сараптама
нагізінде қаржыландыру көлемі туралы шешімдер қабылданады. Инновациялық
жобаларға сараптама жасаудың 3 негізгі әдістері бар:
1.жүйелеп баяндау әдісі;
2. дейінгі және кейінгі жағдайларды салыстыру;
3.салыстырмалы сараптама.
Жүйелеп баяндау әдісі көптеген елдерде кеңінен таралған.Оның мәнісі
келесіде,білгілі бір тауарлар мен қызметтер нарығындағы жағдайғажүзеге
асырылыпжатқан жобалардыңнәтижелерініңпотенциалды ықпалы
қарастырылады.Алынған нәтижелер қорытындыланыпболжамдары жасаладыжәне
жанама процестері есепке алынады. Бұл ҒЗТКЖ-дың патенттік құқықпен, салық
заңнамасымен, білім беру жүйесімен, кадрларды даярлау мен қайта даярлау
салаларымен өзара әрекетін есепкеалуға мүмкіндік береді.
Дейінгі және кейінгі жағдайларды салыстыру әдісі арқылыәртүрлі
жобалардың тек сандық емес, сапалықкөрсеткіштерді де ескереді.
Салыстырмалы сараптама әдісі бойынша мемлекеттік қаржыландыруды
алатын және оны алмайтын кәсіпорындар мен ұйымдардың жағдайларына салыстыру
жүргізіледі.бұл әдісте жүзеге асырылатын жобаның потенциалды нәтижелерін
салыстыруға көп көңіл бөлінеді.Бұл әдіс АҚШ және басқа да нарықтық
экономикасы дамыған елдерде қолданылады.Алайда бұл әдістің де екмшілігі
бар.Бұл әдісті мемлекеттік саясаттың ұзақ мерзімді басымдықтарын анықтауда
пайдаланылмайды.
Әртүрлі инвестициялық жобаларды салыстыру және ең жақсысын таңдауда
әртүрлі көрсеткіштер пайдаланылады.Олар:таза дисконттық кіріс, кіріс
индексі , кірісиің ішкі нормасы ,шығындардың орнын толтыру мерзімі, балдық
әдіс т.б.
Ресей фундаменталды зерттеу қоры бірнеше жобаларды салыстырмалы таңдау
негізінде сараптама жүргізеді .Сараптаманың 3 деңгейі қарастырылады:
1.Жобаны алдын- ала және келесідей мәселелерді шешу:
- 2-ші деңгейдегі сараптамаға қатысу үшін жобаларды сұрыптау;
- қабылданбаған жобалар жөнінде мотивацияланған қорытындыларды жасау;
- сараптаманың индивидуалды деңгейіне өткен әрбір жоба бойынша сарапшыларды
анықтау.
Сараптама нәтижелерін формалдау рейтингтік негізде
жасалады.Индивидуалды жобаның рейтингі 2-ші деңгейде анықталады.
3-ші деңгейде жоба бойынша қорытынды жасалады.Жобаның индивидуалды
рейтингі келесі формуламен есептеледі:
мұнда, R-жобаның жалпы рейтингі;
r1-жобаның ғылыми құндылығын есепке алатын коэффицент;
r2- мерзімінде жобаның орындалу нақтылығын есепке алатын
коэффицент
r3- r1 және r2 –нің соммалық бағасын коррекциялау
коэффиценті.
R- 2-ден 13-ке дейінгі мәнге ие болады.
VI. Жобаны басқарудың өзіндік ерекшеліктері мен қиындықтары бар.Жобаны
жүзеге асыратын жұмыс тобы жаңа міндеттерді шешеді.Жұмыс тобы мен бүкіл
ұйым арасында тұрақты байланыс болуы керек,өйткені жобаны іске асыру
ұйымдағы бөлімдермен бірге ынтымақтастықта жүзеге асады және нәтижесі осы
құрылымға интеграциялануы тиіс.Мәселен, ЖОО-да білім берудің дистанциялық
жүйесін енгізу деканатпен,кафедрамен т.б ынтымақтастықта жүргізіледі.
Жұмыс тобының әрбір мүшесі әдетте, екі жетекшіге ие(топ жетекшісі
және функционалды бөлімнің жетекшісі).Жобаны басқару үшін арнайы жетекшіні
тағайындауы мүмкін .Жоба бойынша топтың құрылымы жобаның күрделілігіне
тәуелді болады. Егерде, мәселен, бұл өнімнің модификациясы болса, онда
шағын жұмыс тобы құрылады,оның құрамына жаңа өнімді өңдеу ,өндіріс ,
маркетингжәне қызмет көрсету бөлімдері кіреді. Мұндай топ сәйкес бөлімнің
басшысына бағынады.
Егерде радикалды жаңалықтар туралы сөз болса, онда топтың құрамында
техникалық( жұмысшы)жетекші(қызметкерлер нені және қашан істеуі тиіс
жұмыстарды шешеді); жұмыстың орындалу сапасына жауапты ғылыми ( кәсіби)
жетекші; қызметкерлердің жеке мүдделерін қамтамасыз ететін ұйымдастырушы
–жетекші(жалақы т.б).
Жетекшілер координациялық топты құрайды, олардың міндеттері:
жобаның мақсаттарын анықтау;
жұмысшы топтың жетекшілерін тағайындау;
жұмысшы топтарды құру;
міндеттерді қою;
жобаны іске асыруды бақылау (сапа, уақыт ,шығындар);
жоба бойынша жұмыстарды жалғастыру туралы шешім қабылдау;
жұмысшы тобын тарқату.
Жұмысшы топтары жобадағы өзінің бөлігін орындайды, координациялық топтың
және бүкіл ұйымның есебін жасауды жоспарлау, бақылауға жауапты.
ЛЕКЦИЯ 5. Ғылыми ұйымдарда персоналды басқару.
1.Ғылыми ұйымдардың персоналы.
2.Персоналды мотивациялау.
3.Кадрларды жоспарлау.
4.Ғылыми ұйымдардағы мақсатты топтар.
I. Ғылыми ұйымдардың (ҒҰ) негізгі персоналын ғылыми қызметкерлер құрайды.
Ғылыми қызметкерлер – бұл ғылыми зерттеулермен ж\е жасаулармен(ҒЗЖ)
айналысатын тұлғалар.Жүйелік негізде жүзеге асатын шығармашылық қызметі
ғылыми білімдерді көбейтуге ж\е бұл білімдерді жаңа салаларда қолдануға
бағытталған.ҒЗЖ-ң орындалуымен байланысты ҒҰ-ң персоналы тікелей қызметтер
ұсына алады.Ғылыми қызметкерлер әртүрлі салаларында,ғылым секторларында
және ұйым түрлерінде қызмет жасай алады.
Инн\қ ұйымдардың персоналын 4 топ б\ша жіктейміз:
1)Ғылыми қызметкерлер(ЖОО-ң ғылыми-зерттеу секторларын ғылыми зерттеулерді
жүргізетін ғалымдарды қоса),с.б. ғылыми-басқару персонал ;
2)ғылыми-техникалық ж\е ғылыми қосалқы персонал;
3)өндірістік персонал;
4)әкімшілік-шаруашылық персонал.
Ғылыми қызметкерлер ретінде басты ғылыми қызметкер ,алдыңғы қатардағы
ғылыми қызметкер,аға ғылыми қызметкер,ғылыми қызметкер ,кіші ғылыми
қызметкер(ғылымның 20-дан астам саласы физ-
мат\қ,химиялық,биологиялық,тех\қ.эк он\қ ж\е т.б.)болады.
Ғылыми –техникалық персоналға кострукторлар,технологтар
,механиктер.экспериментатор-зерттеу ші,ҒЗЖ-ң нәтижелерін тәжірибелі
–конструкторлық ж\е технологиялыққұжатнамаға іске асырумен айналысатын т.б.
қызметкерлер жатады.
Ғылыми-қосалқы персоналға ҒЗТКЖ-ды жүргізумен байланысты қосымша
функцияларды орындайтын қызметкерлер кіреді.Олар. жоспарлы -экон\қ,қаржы
бөлім\ң ,патентті қызметтердің,ғылыми техникалық ақпарат бөлімшелерінің
,ғылыми-техникалық кітапхана қызметкерлері;ғылым құрал-жабдықтар мен
приборларды монтаждайтын,қызмет көрсететін ,жөндейтін жұмысшылар,тәжірибе-
сынақ өндірісінің жұмысшылары,жоғ. ж\е орта арнайы білімі жоқ лаборанттар;
Өндірістік персоналға материалды құндылықтарды жасаудың технологиялық
процестеріне қатысатын жұмысшылар кіреді.
Әкімшілік-шаруашылық персоналға іс-қағаз жүргізушілер,референт
–хатшылар,эспедиторлар,т.б. қызметшілер категориясына кіреді.Басқа қызмет
саласына қарағанда ,ғылым саласында жетістікке жету ғылыми қызметкердің
жеке қабілеті мен дайындық деңгейінен тәуелді болады.Бұл ғылыми
мекемелердегі басқару процесін күрделендіре түседі.ҒТП-ң дамуы ж\е еңбектің
күрделену деңгейіне қарай қызметкерлердің де біліктілігінің жоғарылауына
алып келеді.Осыған орай персоналды басқарумен байланысты мәселелер
туындайды.Персоналды мотивациялау ролі өсе бастайды.Персоналды оқыту ж\е
қайта оқыту шығындары өседі,оның оқу мерзімі ұзарады,бақылау функциясы
күрделенеді,т.б.
ҒҰ-ң кадр қызметінің қызметкерлеріне де ерекше талаптар қойылады.Олардың
жұмыстарының негізгі мазмұны:персоналға деген қажеттіліктерді
жоспарлау,сұрыптау(таңдау)ж\е жұмысқа алу әдістері,жоғалған уақытты
басқару ,кадрларды дамыту(біліктілікті дайындау мен жоғарылату ,карьераны
жоспарлау)Есеп жүргізу мен іс-қағаз жүргізу кадр қызметінің жұмыс уақыт
қорының 10% алуы тиіс.
II.Ғылыми-техникалық прогрестің даму шарқына қарай сырттан адамды басқару
күрделене түсті.Қызметтің нәтижесіқызметкердің біліктілігімен анықталатын
мүмкіндіктері мен еркінен тәуелді болуда.Мұндай жағдайда әрбір адам өз
мінез-құлқын өзі анықтауы тиіс.Мотивация ж\е біліктілік персоналды
басқарудың негізгі мәселесі болуда ,ал оның еңбек әлуетін толық табу үшін
маңыздылыққа ие.
Мотивация мәселелері ғылыми қызметпен шұғылданатын тұлғалар ү\н едәуір
үлкен роль ойнайды.Ғылыми қызметкерлер ү\н едәуір үлкен роль ойнайды.Ғылыми
қызметкерлер ү\н Ф.Тейлор жасаған тер төгіп жұмыс істеу жүйесінің
принцииптері қолайлы емес.Ғылыми қызметтегі қызметкерлердің еңбегін
мөлшерлеу күрделі ,с.б. оларды бақылау да күрделенеді.Мыс,оларды уақыт
нормасын белгілеп ,қадағалау мүмкін емес нәрсе.
Мотивация –бұл адамның ерекше ,мақсатты түрде іс-әрекет жасауға ұйғаратын
іздену .Бұл адамның мінез-құлқын анықтайтын ішкі күйі.
1950-ші жылы 2-ші жартысында ұсынылған Ф.Герцбергтің екі факторлы
мотивация теориясы мотивацияны анықтайтын 2 факторлар тобын ұсынды :
- гигиеналық(жұмысқа қатысты сыртқы факторлар);жұмысқа деген
қанағатсыздықты жояды,
- мотивациялық(жұмысқа қатысты ішкі факторлар)
Бірінші топқа нормалды еңбек жағдайды,жеткілікті еңбек ақыны ,бастыққа
деген құрмет ж\е т.б. жатады.Бұл факторлар оң мотивацияны анықтай алмайды.
Факторлардың 2-ші тобы әрбір адам мақсат қойып,оған жету мүмкін екенін
жұмыс істеп дәлелдейді.
1940ж А.Маслоу қажеттіліктер теориясын ұсынды.Ол теорияда мотивациялық
факторларға көп бөлінген.Оның пікірінше ,кезекті қажеттілікті
қанағаттандырған соң оның адам мінезіне ықпалы тоқтайды.
Алғашқы қажеттіліктер ақшаның көмегімен қанпғаттандырылады.Алайда ,ақша
қызметкерлердің 30-50 пайызын ғана іс-әрекетке итермелейді,ал қалғандарын
іс-әрекетке білімге деген ,беделге ,шығармашылыққа дген маңызды
қажеттіліктер итермелейді.Ұлы мақсаттар ,моральді сенімдер,әдет,дәстүр,мода
т.б. адамның қозғаушы күштері болады.Әдетте ,осы факторлар ғалымдар ү\н
маңызды болады.
Ядов В.А. мотивация типтері б\ша бөлуден ғалымдардың бірнеше тобын ұсынды:
Бұл топты нағыз энтузиасттар ,классикалық типтегі ғалымдар құрайды.Олар ү\н
тану процесі өзіндік құндылыққа ие.
екінші топты кәсіби ж\е компетентті қызметкерлер құрайды .Олар өмірге ж\е
ғылымның ұйымдастырылуына парасаттылықпен қарайды.
ғылыми қоғамдастықтың 3-ші фракциясын ресми құрылымдарда жоғары лауазымға
жетуге ұмтылатын инициативті,атаққұмар ғалымдар тобы құрайды.
Біздің елдегі экон\қ жағдайдың күрт өзгеруі құндылықтар жүйесіне ықпал
етті.Жаңа ж\е кең мүмкіндіктердің пайда болуы ақша ролінің ұлғаюына
әкелді.Ал бұл өз кезегінде,ғалымдардың мотивациялық мақсаттарына ықпал
етті.Алғашқы орынға материалды қажеттіліктер шықты,ал кәсіби мүдделер
қосымшада тұр.
III. ҒТП-ң дамуымен кадрлық жоспарлау ұлғаюда.Бұл мамандарды даярлау
мерзімінің ұзаруымен ,білікті қызметкерлер үлесінің көбеюімен ,т.б.
байланысты.
Басқа к.о. мен фирмаларға қарағанда,ғылыми мекемелерде кадрлық жоспарлаудың
маңыздылығы жоғары.
Кадрлық жоспарлау келесідей сұрақтарға жауап беруі тиіс:
қанша қызметкер,біліктілігі қндай,қайда ж\е қашан қажет?
әлеуметтік аспектілерді ескере отырып ,қажетті персоналды қалай
тартып,артығын қысқартуға болады?
қызметкерлердің қабілеттілігіне қарай калай пайдалануға болады?
жоспарланған кадр жөніндегі іс-шаралар қандай шығынды қажет етеді?
Ұсыныс беруде ғылыми ж\е инженерлі кадрлар резервін таңдап алу ж\е дайындау
өте маңызды роль ойнайды.С.б.,зейнеткерлікке шығу,жұмысқа келісімі
мерзімінің аяқталуына байланымты жұмыстан босату,тұрақсыздық,ұйымның қызмет
аясының кеңеюі сияқты факторлар есепке алынуы тиіс.
Резервті өте қабілетті басшылар мен мамандар болуға лайықты
болашағы бар жастағы қызметкерлер тобы құрауы тиіс(40-45жаста)Мұндай
қызметкерлер тобы вакансия болған жағдайда басқаратын кадрлардың орнын
толтыратын негізгі қайнар көзі болады.
Кадрды сырттан таңдап алу құралдарына газет,журнал,т.б хабарландыру
беру,ЖОО-мен келісім-шарттар жасау,студенттердің тәжірибе алу барысында
жұмысын ұйымдастыру.
Әдетте, белгілі бір вакансияға үміткер тұлға келесідей құжаттарды
ұсынады:резюме,тағайындалған формадағы сауалнама ,мінездеме ,ғылыми
еңбектерінің тізімі ж\е т.б
Персоналды таңдауда резюме үлкен роль ойнайды.Жақсы құрастырылған резюме
үміткердің еңбек тәжірибесі,білімі ,басқа да іскер жақтары туралы толық
түсінікті қалыптастыруы қажет.Ғалымдар резюмеде баспадан жарық көрген
маңызды еңбектерін жазуы тиіс.
Резюмеде:1. АЖӘ,мекен –жайы,телефон,
ұсынылып отырған қызметі;
еңбек тәжірибесі;(experience)
білімі;
жеке мәліметтер;
мінездеме ;
маңызды ғылыми еңбектерінің тізімі;
Кандидат туралы нақты шешім келесідей мінездемелерге негізделеді:
кандидаттың білімі;
бұрынғы жұмыстардағы тәжірибесі;
медициналық мінездемесі;
жеке мінездемелер мен жеке қасиеттері;
Кандидатты таңдау ү\н ақпаратты жинақтау әдістерін
қолданады:әңгімелесу,сыннан өткізу,тест алу;
Нақты шешімді қабылдау ү\н сауалнаманы,мінездемелік хаттарды,әңгімелесуді
өткізуді ,сыннан өткізуді ж\е т.б. таңдау барысында алынған ақпаратты
салыстырады.
Жұмыстың тиімділігін жоғарылатуда мамандарды аттестаттау үлкен маңыздылыққа
ие.Қызметкерлерді аттестаттау ,оның біліктілігін ,білім деңгейін анықтайды
не оның қабілеті ,іскер ж\е т.б қасиеттері туралы пікір
береді.Аттестаттаудың материалдарында ескертулер,кемшіліктерді жою жөнінде
ұсыныстар беріледі,ал қажет жағдайда қызметкерлерді қызмет сатысымен
жоғарылату ,материалды сыйақы беру туралы ұсыныстарды басшылыққа ұсынады
н\е оның қызметке лайықсыздығы жөнінде ұсыныстарды басшылыққа ұсынады
IV. Жалпы айтқанда,топ дегеніміз екі ж\е одан да көп адамдардың бір-
бірімен өзар байланыста болатын ж\е бір-біріне ықпал ететін тұлғалар.
Қызметкерлерді топқа біріктіру бірқатар мәселелерді шешеді:шығармашылық
әлуетті максималды пайдалану,басқару процесіне қызметкерлердің
қызығушылығын келтіру,олардың жауапкершілік сезімін жоғарылату,біліктілікті
жоғарылату.Мақсатты топтардың қызмет жасау барысында ынталы қызметкерлер
,формалды емес лидерлер айқындалады.
Топтардың келесідей түрлері бар:басқарушылар топтары,мақсатты
топтар,комитеттер .
Басқарушылар тобы- басқарушыдан ж\е оған тікелей бағыныштылардан тұрады.
Мақсатты тобы(жұмысшы)- бір тапсырманы бірге орындап жатқан тұлғалардан
құралады.
Комитеттер- қандай да бір тапсырманы н\е тапсырмалар кешенін орындауға
өкілеттілігі делигерленген ұйымның бөлімшесі.кейде оларды кеңес,комиссия
д.а.
Мақсатты топтар тек жұмысшылардан емес ,мамандардан да құралады(уақытша
шығармашылық ұйымдар,сапаны бақылау топтар,жобалық бағдарламалық топтар ж\е
т.б.)
Топ жұмысының тиімділігіне көлемі,құрамы,топ
нормалары,конфликтілігі,статусы ж\е мүшелерінің функционалды ролі сияқты
факторлар әсер етеді.Персоналды дамыту б\ша нақты ұйымдастырушысы инн\қ
жобоның басқарушысы ,олады.ол өз идеясын жүзеге асыруға ж\е жаңалықтарды
ендіруге мтаериалды қызығушылықта болады.
Лекция 6. Жаңа техниканы құру,игеру ж\е сапсын басқару.
1.Өнімнің өмірлік циклы кезңіндегі жұмыстарды басқару.
2.Функционалды құнды талдау.
3.Жаңа техника өндірісін дайындау процесін басқару.
4.Жаңа өнімнің техникалық деңгейі мен сапасын басқару.
I. Өнімнің өмірлік циклы тұтынушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыруға
қабілетті жаңа техникаға идеяның трансформациясынан тұратын бірнеше
кезеңдерден құрылады.
- өмірлік циклдың бастапқы кезеңі ғылыми зерттеу жұмыстары(ҒЗЖ)болады.Ол
біркелкі техникалық тапсырма (ТТ)б\ша жүргізіледі.ҒЗЖ-сы ТТ жасау ;зерттеу
бағытын таңдау ,теориялық ж\е эксперименталды эерттеулер
жүргізу;нәтижелерді ортақтастыру ж\е бағалау кезеңдерінен тұрады.
Техникалық тапсырма- ҒЗЖ-ын бастаудағы маңызды құжат. Онда жұмыстың мақсаты
, мазмұны,орындалу реті жәнеҒЗЖ нәтижелерін іске асыру тәсілдері
анықталады.Бұл құжат тапсырыс берушімен келісіледі.Аяқталған ҒЗЖ ғылыми-
техникалық кеңесте немесе секцияда талқыланып, келесі өмірлік циклдың
кезеңдерінде жұмысты жалғастыру туралы шешімдер қабылданады.
Өнімнің өмірлік циклының екінші кезеңі Тәжірибе –конструкторлық
жұмыстары(ТКЖ)болады.Бұл кезеңде конструкторлық құжатнама жасалады:
техникалық ұсыныс,жобаның эскизі, техникалық жоба, жұмыстың конструкторлық
құжатнамасы.
Өнімді жасау қабылдау комиссиясының берген ескертулері мен сынақ
үлгісін,өнім партиясын қабылдау актілерін бекітулерде берілген
кемшіліктерді жойғаннан кейін аяқталады.
Өмірлік циклдың келесі кезеңі-өндірісті дайындау(ӨД) және өндіріске жаппай
шығу(ӨШ),т.б өндіріске өнімді шығаруға дайындау.С.б.жаңа өнім өндірісін
ұйымдастыру немесе басқа кәсіпорынның игеруі бойынша іс-шараларды өз ішіне
алады.
Өмірлік циклдың барлық кезеңдері (ҒЗЖ, ТКЖ, ӨД, ӨШ) өндіріс алдындағы
кезеңдер болып есептеледі.Бұл кезеңдерде өнім, оның сапасы
қалыптасады;өнімнің техникалық деңгейі, прогрессивтілігі қалыптасады.
Өмірлік циклдың келесі кезеңі қалыптасқан тапсырыстар портфеліне сәйкес
құрастырылған өнім өндірісі болады.
Өмірлік циклдың аяқтаушы кезеңі өнімді тұтынатын тұтынушы немесе тапсырыс
берушінің эксплуатациясымен немесе тұтынуымен аяқталады.Өнімді тұтынушы мен
өндіруші арасындағы өзара қарым-қатнас өнімді жеткізу туралы келісіммен
анықталады.Жаңа өнімді шығару және өндірістен ескі өнімді шығаруды тоқтату
жолымен өнім өндірісі жүйелі түрде жаңарту қажет.Нақты бір кезеңде өнімнің
өмірлік циклының ұақтығы техниканың физикалық және моралды ескіру
мерзімімен анықталады. Менеджер өндіріс алдындағы кезеңдердің мерзімдерін
бақылауы тиіс.
II. Өмірлік цикл кезеңдеріндегі әрбір объктіні жетілдіру әдістерінің бірі
– функционалды –құнды талдау.(ФҚТ)
ФҚТ – бұл пайдылы функцияларды дамыту мақсатымен объектіні кешенді
техникалық-экономикалық зерттеу әдісі.
ФҚТ әдісті нарықтық экономикасы дамығанАҚШ,Англия,Франция және басқа да
елдерде өнеркәсіп компаниялары қолданады.
ФҚТ әдісін АҚШ-та 1947ж алғаш рет Дженерал Электрик компаниясы
қолданды.Инженер Лоуренс Д.Майлс мыналай пікірге келді, өндіріс шығындарын
қысқартуды өнімнің тұтыну қасиеттерін талдаудан және оның бөліктерін
құрайтын техникалық функциялардан бастау керек.Тауардың қажетті қасиеттерін
алу үшін белгілі бір шығындар қажет, сондықтан өнімге кеткен шығындар мен
жеке қасиеттерінің пайдалылығы арасындағы пропорциялар өте маңызды.
ФҚТ-ды жүргізу барысына өнімді жасауда, өндіруде , маркетинг те және
өткізуге қатысатын түрлі бөлімдердің мамандарын тарту керек.Конструкторлық
бюроның өкілдері сұранысты есепке ала отырып перспективті өңдеулерді ұсына
алады.Бұл өңдеулер болашақта өндірілетінөнімнің эстетикалық және
эргономикалық талаптарды ескеретіндизайнерлердің қолынан өтеді.Өнімнің
өзіндік құнын есептейтін экономистер мен бухгалтерлер қажет. Маркетинг және
өткізу жөніндегі мамандар тұтынушылық сұраныс, модадағы ауытқулар,
бәсекелес фирмалардың күштері туралы ақпаратқа ие болады.
ФҚТ-ды жүргізуде негізгі жұмыстыұйым басщысының бұйрығы бойынша
білікті мамандардан құралған зерттеу топтары жасайды.Бірақ, топтың саны
шектеулі болуы тиіс,өйткені саны көп топта басқару қиындықтар
туғызады.батыс елдерде зерттеу тобының қатысушылары 5-8 адамнан тұрады.
Өйткені, жеке объекті бойынша ФҚТ ауқымды сараптамалық зерттеулер қатарына
жатпайды.
ФҚТ-ды жүргізуге сырттан да кеңес берушілер табылады.Олар: ғылыми
қыхзметкерлер,ЖОО оқытушылары.
ФҚТ-ның мақсаты – орындалатын жұмыстың сапасын сақтау немесе бір
уақытта жоғарылату барысында өндіріс шығындарын төмендету, жұмыстарды
жүргізу немесе қызметтер көрсету.
ФҚТ-ның мақсаты математикалық түрдегі жазбасы келесідей:
ТҚ max,мұнда ТҚ- талданып отырған объектінің тұтыну
құны;
Ш З –қажетті тұтыну
қасиеттеріне жетуге кеткен шығындар.
ФҚТ бірнеше кезеңдерден құралады: дайындық, ақпараттық, сраптамалық,
зерттеу,ұсынылатын, ендіру.
III. Жаңа техниканы шығаруға өндірісті дайындау кешенді сипатқа ие. Бұл
процесті схема түрінде келтіруге болады.(сурет1)
ӘлД
ҰЭ
Ө
Қ
Б
Ө
Б
Сурет1.Жаңа техника өндірісін дайындау.
Өндіру дайындығын басқару функционалды менеджерлердің міндеттерінің
бірі. Өндіріс дайындығы ішкі және сыртқы болып бөлінеді .Сыртқы дайындықты
жобалық және ғылыми зерттеу институттары, конструкторлық бюро және т.б.
ұйымдар жүзеге асырады. Ішкі дайындық тікелей ко-да жүргізіледі.
Жаңа конструкторларды құру жаңа техникаға сұранысты талдау
нәтижелеріне негізделеді.
Өнімнің конструкциясын жасау келесідей кезеңдерден тұрады:
қажетті есептерді жасау;
эксперементалды жұмыстар;
жобалау,онструкциялау;
сынақ үлгілерін дайындау;
сынақ үлгісі туралы қабылдау комиссиясының берген нәтижелері бойынша
конструкторлық құжатнаманы реттеу.
Сосын, өндіріс технологиясы жасалады, онда келесілер болады:
технологиялық процесстерге құжатнама құру;
арнайы технологиялық құрал –жабдықтарды жобалау және дайындау.
Келесі кезеңде өндіріске жаңа техниканы жеткізу жасалады:
жеткізу;
монтаж;
өндірісті техникалық қамсыздандыру құралдарын реттеу;
сериялық және массалық өнім өндірісінңі қабылдау сынақтарын жүргізу.
Дайындықтың әрбір кезеңінде келесідей жұмыстар орындалады: ғылыми зерттеу,
есептік, жобалық, экономикалық.Бұл жұмыстар нақты кезеңдерде орындалады,
кейбір кезде бірнеше кезеңдерде қайталануы мүмкін. Мысалы, экономикалық
есептер барлық кезеңдерде қажет, бірақ олар әртүрлі дәрежеде орындалады.
Өндіру дайындығын жүргізетін органдардың құрылымын жаңа, күрделілік,
өндіріс типі өнімді жаңалау жиілігі сияқты факторлар анықтайды.
Ірі машина құрастыру ко-да жаңа өнімнің массалық және ірі сериялық
өндірісінің дайындығы инженердің басшылығымен орталықтандырылған жүйеде
жүргізіледі. Бас инженерге бас конструктор, бас технолог, зертхана басшысы,
жоспарлау бөлімінің бастығы, экономистер, социологтар, програмистер
бағынады. Құрылған конструкциялардың өңдеуі эксперементалды цехтарда немесе
сынақ өндірісінде жасалады.Ал технологиялық дайындық цехтарда жүзеге
асырылады.
Аз сериялы өндіріс ко-да өндіріс дайындығының орталықтандырылмаған
немесе аралас жүйесі қолданылады.Бір бөлімдер өнім конструкциясымен
айналысса ,басқа бөлімдер технологиялық дайындығымен айналысады.
Менеджерлер өндіріс джайындық графигінің орындалуын бақылайды.
IV. Нарықтық экономикада жаңалықтарды өндірушілер мен тұтынушылардың
құқықтары тең.Олар нарықта орындарын өздері табады.С.б, олардың мотивациясы
қаржылық ұтысы мен тұтыну тиімділігін максимизациялаудан тәуелді болады.
Техникалық шарттармен анықталатын сапа көрсеткіштерін (техникалық-
экономикаылқ, эксплуатациялық және т.б. парамаетрлер) өндірушілер
бақыдайды.
Өнімнің техникалық деңгейі келесідей өнімнің өмірлік циклының кезеңдерінде
бақыланады:
жасау;
өндіріс;
эксплуатация.
Техникалық деңгейді бағалауды өндірушілер мен тұтынушылар
жүргізеді.Өнімді бағалау техникалық және техникалық-экономикалық
деңгейлерге бөлінеді.
Техникалық деңгейді жоғарылату- тәжірибеде ресурс сақтағыш техниканы
құру және ендірумен байланысты процес.Басқа сөзбен айтқанда, жаңа техника
өндірісте де ,эксплуатацияда да жэоғары өнімділікке, қуаттылықа ,
сенімдіоік пен үнемділікке ие болуы керек.
Нарықтықт экономикасы дамыған елднрде техникалық деңгей мен сапаны
басқару жүйесінде өнімнің ақауын болдырмау үшін барлық қателіктерді ғылыми
және консрукторлық өңдеулер кезеңдерінде жояды.Бастапқы кезеңдерде
ақауларды дер кезінде анықтау өнімнің жоғары техникалық деңгейі менсапасына
жетуге жағдай жасайды.Әлемдік техникалық деңгейге жетудің анықтаушы
алғышарты білікті кадрлардың жиынтығы болады.
Жапония тәжірибесі көрсеткендей, жасалатын машиналар мен құрал
жабдықтардың техникалық деңгейіне деген жауапкершілік сезімін тәрбиелеу
жөнінде мақсатты жұмыстардың арқасында бұл ел технологиялық қатынастарда
озық жағдайға жетті.Қазіргі таңда Жапония техникалық деңгейді басқару,
ғылымды игеру көзқарасы бойынша әлемдегі ең сауатты персоналға ие.
Қазақстанда отандық өнімнің техникалық деңгеін жоғарылату
факторларының бірі- ғылым мен техника саласындағы халықаралық
ынтымақтастық, әсіресе лицензияларды шетелден сатып алу, тәжірибеге
халықтық стандартты ендіру.
Лицензия - өнертапқыш туындыларын, өнеркәсіп үлгілерін, ноу-хоу-ды,
техникалық құжатнама және басқа да ғылыми-техникалық жетістіктерін және
инжинеринг сияқты қызметтерін пайдалану құқықтарын білгілі бір сыиақыға
шетелдік контрагентке ұсыну.
Әлемдік нарықта өнімнің бәсекеқабілеттілігін жоғарылатудың маңызды
факторы сертификаииау жүйесін құру болды.Сертификаттау әлемдік тәжірибеде
кеңінен тарауда.Ұлттық ұйымдармен бірге халықаралық ұйымдар да қызмет
жасайды.Мысалы,Халықаралық стандарттау ұйымы, Халықаралық электротехникалық
комиссия, европалық-экономикалық комиссия т.б.
Сертификаттау – бұл белгілі бір нормативті-техникалық құжаттардағы
тлаптарға өнімнің сәйкестігін тексеріп растайтын тәуелсіз жақтардың іс-
әрекеттер кешені.Беделді органдар берген өнімнің сертификаты сыртта
келісімдер жасауды, әлемдік нарыққа өнімдерді шығаруды жеңілдетеді.
Лекция 7. Инновациялық және технологиялық стратегиялар
1.Стратегияның мәні және оны жасау (дайындау)
2.Инновациялық стратегияны дайындау негізі
3.Инновациялық стратегияның жіктелуі
4.Сәтті инновациялық стратегия
I. Стратегияны таңдау инновациялық қызметте жетістікке жетудің кепілі
болады.Егерде фирма алдын-ала өзгерістердің болатынын болжай алмаса,онда ол
дағдарысқа ұшырайды.Стратегияны таңдау –инновациялық менеджмент циклының
маңызды құрамасы.
Нарықтық экономика жағдайында фирманың жақсы өнім шығаруы
жеткіліксіз.Сондықтан,басқарушы бәсекелестерден артта қалмауы үшін жаңа
технологиялардыңшығуын бақылап,дер кезінде өз фирмасына оның енгізілуін
жоспарлау қажет.
Стратегияны шешімдер қабылдау процесі ретінде анықтауға
болады.Стратегия – бұл кәсіпорынның өмір сүру қабілеттілігі мен қуатын
нығайтуға бағытталған өзара байланысқан іс-әрекеттер кешені. Бұл алдын ала
қойылған мақсаттарға жетудің жан-жақты зеттелген кешенді жоспар.
Стратегияны таңдау мен зерттеулерді жүргізу жоспарларының дайындалуы
мен байланысты.
Стратегиялық жоспарлаудың екі негізгі мақсаттары бар.
1.Ресурстарды тиімді үйлестіру мен пайдалану.Капитал, тезнология, адамдар
сияқты шектелген ресурстарды пайдалану жоспарланады.
2.Сыртқы ортада адаптация.Сыртқы факторлардың өзгерісіне ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz