Туристік өнімді қалыптастыру, өңдеу және өткізу жүйесін, тартымды туристік өнімді қалыптастыру ерекшеліктерін қарастыру
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... . 3
1 ТУРИCТІК ӨНІМНІҢ ӘЗІРЛЕНУІ МЕН ІСКЕ АСУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... 5
1.1 Туристік өнім түсінігі және ерекшеліктері ... ... 5
1.2 Туристік өнімдерді өңдеу және жылжыту әдіс.тәсілдері ... ... ... ... ... ... ... ... 12
1.3 Туристік өнімді жайғастыру және оның өмірлік циклінің ерекшеліктері ... 19
2 ҚАЗАҚСТАНДЫҚ ТУРИСТІК ӨНІМ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ (Алматы облысы мысалында) ... ... ... ... ... ... ... . 26
2.1 Алматы облысының туристік қызмет нарығы және оның даму тенденциялары ... ... ... ... .. 26
2.2 Қазақстандағы туристік өнімді (қызметті) басқару жүйесі ... ... ... ... ... ... ... 42
2.3 Туристік.экскурсиялық ресурстар және оның инфрақұрылымы ... ... ... ... .. 65
3 ҚАЗАҚСТАННЫҢ ТУРИСТІК ӨНІМІН ӨТКІЗУ, ЖЫЛЖЫТУДЫҢ ТИІМДІ ЖОЛДАРЫН ЖЕТІЛДІРУ ... ... ... ... ... 81
3.1 Қазақстандық туристік өнім және оның әлеуеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 81
3.2 Туристік қызмет көрсету сапасы және оның бәсекеге қабілеттілік факторлары ... ... ... ... ... ... 84
3.3 Туристік қызметті өткізу арналары және туристік маркетингті дамытудың маңыздылығы ... ... ... ... ... ... 90
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... 105
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 ТУРИCТІК ӨНІМНІҢ ӘЗІРЛЕНУІ МЕН ІСКЕ АСУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... 5
1.1 Туристік өнім түсінігі және ерекшеліктері ... ... 5
1.2 Туристік өнімдерді өңдеу және жылжыту әдіс.тәсілдері ... ... ... ... ... ... ... ... 12
1.3 Туристік өнімді жайғастыру және оның өмірлік циклінің ерекшеліктері ... 19
2 ҚАЗАҚСТАНДЫҚ ТУРИСТІК ӨНІМ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ (Алматы облысы мысалында) ... ... ... ... ... ... ... . 26
2.1 Алматы облысының туристік қызмет нарығы және оның даму тенденциялары ... ... ... ... .. 26
2.2 Қазақстандағы туристік өнімді (қызметті) басқару жүйесі ... ... ... ... ... ... ... 42
2.3 Туристік.экскурсиялық ресурстар және оның инфрақұрылымы ... ... ... ... .. 65
3 ҚАЗАҚСТАННЫҢ ТУРИСТІК ӨНІМІН ӨТКІЗУ, ЖЫЛЖЫТУДЫҢ ТИІМДІ ЖОЛДАРЫН ЖЕТІЛДІРУ ... ... ... ... ... 81
3.1 Қазақстандық туристік өнім және оның әлеуеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 81
3.2 Туристік қызмет көрсету сапасы және оның бәсекеге қабілеттілік факторлары ... ... ... ... ... ... 84
3.3 Туристік қызметті өткізу арналары және туристік маркетингті дамытудың маңыздылығы ... ... ... ... ... ... 90
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... 105
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Туризмнiң қазiргi индустриясы табысы жоғары және серпiндi дамып келе жатқан қызмет көрсетулердің халықаралық сауда сегменттерінің бiрi болып табылады. 2010 жылы халықаралық туризмнің үлесi экспортқа шығарылатын дүние жүзiлiк табыстың 8 пайызын, қызмет көрсету секторы экспортының 37 пайызын құрады. Туризмнен түскен табыс мұнай, мұнай өнiмдерi және автомобиль экспортының табысынан кейiн тұрақты үшiншi орында келедi. Мұндай оң үрдiс жаңа мыңжылдықтың бас кезiнде де сақталады деп күтiлуде. Әлемдiк туристiк рыноктың дәстүрлi аудандары өзiнiң рекреациялық сыйымдылығының шегiне iс жүзiнде жеткендiктен, туризмнiң өсуi туристер баратын жаңа аумақтар есебiнен басым дамитын болады. Осыған байланысты, Қазақстанның әлемдiк туристiк рынокта өзiнiң лайықты орнын табуға бiрегей мүмкiндiгi бар.
Бүгінгі күні Қазақстанда экономиканың табысты саласы ретінде, туризмге көбірек көңіл бөлінуде. Мемлекет тарапынан осы саланы дамыту үшін қажетті деген барлық іс-шаралар жүргізілуде.
Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған мемлекеттік Стратегиясы және сонымен қатар Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан халқына «Әлеуметтік-экономикалық жаңғыру –Қазақстан дамуының басты векторы» атты 2012 жылғы 27 қаңтардағы жолдауы туризм саласының белсенді дамуына тағы да жаңа серпін берді.[1].
Аталмыш жұмыстың өзектілігі Қазақстанда тур, турпакет, турөнім жасау мен жылжыту тәжірибесінің әлі де салыстырмалы түрде осалдығымен анықталады. Яғни, біз озық тәжірибелерге және өз әлеуетімізге сүйене отырып ұлттық туризм индустриясы аясында жүйелі маркетингке негізделген отандық турөнімді жасау, өңдеу және оны әлемдік, ішкі нарықта жылжытудың тиімді жолдары мен тәсілдерін іздестіріп табуымыз қажет. Бұл – бүгінгі отандық туристік кәсіпорындар алдында тұрған кезек күттірмейтін мәселенің бірі, себебі әлемдік туризм соңғы онжылдықтарда қарқынды дамуда.
Бүгінгі күні Қазақстанда экономиканың табысты саласы ретінде, туризмге көбірек көңіл бөлінуде. Мемлекет тарапынан осы саланы дамыту үшін қажетті деген барлық іс-шаралар жүргізілуде.
Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған мемлекеттік Стратегиясы және сонымен қатар Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан халқына «Әлеуметтік-экономикалық жаңғыру –Қазақстан дамуының басты векторы» атты 2012 жылғы 27 қаңтардағы жолдауы туризм саласының белсенді дамуына тағы да жаңа серпін берді.[1].
Аталмыш жұмыстың өзектілігі Қазақстанда тур, турпакет, турөнім жасау мен жылжыту тәжірибесінің әлі де салыстырмалы түрде осалдығымен анықталады. Яғни, біз озық тәжірибелерге және өз әлеуетімізге сүйене отырып ұлттық туризм индустриясы аясында жүйелі маркетингке негізделген отандық турөнімді жасау, өңдеу және оны әлемдік, ішкі нарықта жылжытудың тиімді жолдары мен тәсілдерін іздестіріп табуымыз қажет. Бұл – бүгінгі отандық туристік кәсіпорындар алдында тұрған кезек күттірмейтін мәселенің бірі, себебі әлемдік туризм соңғы онжылдықтарда қарқынды дамуда.
1. Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту – Қазақстан дамуының басты бағыты.
Қазақстан Республикасының Президенті - Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. - 2012 жылғы 27 қаңтар //www.bnews.kz
2. Қазақстан Республикасындағы туристік қызмет туралы 2001 ж. 13 маусымдағы № 211-ІІ Қазақстан Республикасының Заңы //e.gov.kz
3. Индустриально-инновационное развитие экономики Республики Казахстан //National Business. – 2004. – №9. – С.30–67.
4. Сұрағанова С., Сабатаева Б. Туризм инфрақұрылымы. Оқулық. Алматы, 2012. – 302б.
5. Көшкімбаева Ү.Т., Ақтымбаева Ә.С. Туризм инфрақұрылымы. Оқу құралы. Алматы, 2012. – 208б.
6.Үстенова Ө.Ж., Смыкова М.Р., Жүнісбекова Б.Б. Туризм маркетингі: оқу құралы. Алматы, 2009. – 248б.
7.Кусаинов Х.Х., Сергеева А.М. Туризм экономикасы: оқу құралы. Алматы, 2012ж. – 208б.
8.Шаекина Ж.М., Қойтанова Ә.Ж. Туризм маркетингі. Оқулық. Алматы, 2012ж. – 288б.
9. Туризм Казахстана. Статистический сборник. – Алматы, 2011. – 145 с.
10. Қазақстан Республикасы туристік индустриясының перспективалы бағыттарын дамыту жөніндегі 2010 - 2014 жылдарға арналған бағдарлама. 2010 жыл, 11 қазан, № 1048 Қаулы //e.gov.kz
11. Дуйсен Г.М. Основы формированиия и развития индустрии туризма в Казахстане. – Алматы, 2002. - 94 с.
12. Папирян Г.А. Международные экономические отношения: Маркетинг в туризме. – М.: Финансы и статистика, 2000. – 160 с.
13. Осадин Б. Туризм и экономика //Туризм: практика, проблемы, перспективы. – 1999. – № 5. – С.14–15.
14. ЖШС «Құрылыс Стар» «Амбассадор» қонақ үйінің жылдық есебі. - Алматы, 2011ж. – 25б.
15. Пузакова Е.П. Международный туристический бизнес. – М.: Экспертное бюро, 2007. – 176 с.
16. Преображенский В.С.Теоретические основы рекреационной географии. – М.: Наука, 1975. – 224 с.
17. Кусков А.С., Джаладян Ю.А. Основы туризма. – М.: КноРус, 2010. – 385 с.
18. Биржаков М.Б. Введение туризм. - СПб: Невский фонд; Герда, 2007. - 345с.
19. Кабушкина Н.И. Организация туризма. - Минск: Новое знание, 2006. – 320 с.
20. Үстенова Ө.Ж., Смыкова М.Р., Жүнісбекова Б.Б. Туризм маркетингі. Оқу құралы. - Алматы, 2009. – 247б.
21. Ердавлетов С.Р. География туризма: история, теория, методы, практика. - Алматы: Ғылым, 2000. - С. 78-80.
22. Джанджугазова Е.А. Маркетинг туристских территории. – М.: Академия, 2006. – 275 с.
23. Панов Н.И., Чибинев А.М. Проблемы развития туристского потенциала Ленинградской области. - СПб.: Невский фонд; Герда, 2004. – 248 с.
24. Кусков А.С., Лысикова О.В. Курортология и оздоровительный туризм. - Растов: Фенікс, 2004. - 260 с.
25. Қазақстан тәуелсіздік жылдарында 1991-2010. Статистикалық жинақ. - Астана, 2011. – 30б.
26. Асубаев Б.Қ., Мазбаев О.Б., Атайбеков Б.Н. Туризм және өлкетану негіздері. Оқу құралы. - Алматы, Абай ат. ҚазҰПУ, 2006. – 110б.
27. Руководство по развитию туристского кластера в Алматинской области. –Талдыкорган: Департамент предпринимательства и промышленности Алматинской области, 2005. – 110 с.
28. Туризмді дамыту мәселелері бойынша әдістемелік құрал (нормативтік құқықтық актілер жиынтығы). - Талдықорған, 2006. – 250б.
29. Алтынбаев Б.А., Смыкова М.Р. Экономика и организация туризма –– Алматы, 2008ж. – 215 с.
30. Койшинова Г.К. Экономическая эффективность от туристской деятельности. //Саясат. – 2010. – №2. – С.16-18.
31. Балабанов И.Т., Балабанов А.И. Экономика туризма: учебное пособие. – М.: Финансы и статистика, 2009. – 176 с.
Қазақстан Республикасының Президенті - Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. - 2012 жылғы 27 қаңтар //www.bnews.kz
2. Қазақстан Республикасындағы туристік қызмет туралы 2001 ж. 13 маусымдағы № 211-ІІ Қазақстан Республикасының Заңы //e.gov.kz
3. Индустриально-инновационное развитие экономики Республики Казахстан //National Business. – 2004. – №9. – С.30–67.
4. Сұрағанова С., Сабатаева Б. Туризм инфрақұрылымы. Оқулық. Алматы, 2012. – 302б.
5. Көшкімбаева Ү.Т., Ақтымбаева Ә.С. Туризм инфрақұрылымы. Оқу құралы. Алматы, 2012. – 208б.
6.Үстенова Ө.Ж., Смыкова М.Р., Жүнісбекова Б.Б. Туризм маркетингі: оқу құралы. Алматы, 2009. – 248б.
7.Кусаинов Х.Х., Сергеева А.М. Туризм экономикасы: оқу құралы. Алматы, 2012ж. – 208б.
8.Шаекина Ж.М., Қойтанова Ә.Ж. Туризм маркетингі. Оқулық. Алматы, 2012ж. – 288б.
9. Туризм Казахстана. Статистический сборник. – Алматы, 2011. – 145 с.
10. Қазақстан Республикасы туристік индустриясының перспективалы бағыттарын дамыту жөніндегі 2010 - 2014 жылдарға арналған бағдарлама. 2010 жыл, 11 қазан, № 1048 Қаулы //e.gov.kz
11. Дуйсен Г.М. Основы формированиия и развития индустрии туризма в Казахстане. – Алматы, 2002. - 94 с.
12. Папирян Г.А. Международные экономические отношения: Маркетинг в туризме. – М.: Финансы и статистика, 2000. – 160 с.
13. Осадин Б. Туризм и экономика //Туризм: практика, проблемы, перспективы. – 1999. – № 5. – С.14–15.
14. ЖШС «Құрылыс Стар» «Амбассадор» қонақ үйінің жылдық есебі. - Алматы, 2011ж. – 25б.
15. Пузакова Е.П. Международный туристический бизнес. – М.: Экспертное бюро, 2007. – 176 с.
16. Преображенский В.С.Теоретические основы рекреационной географии. – М.: Наука, 1975. – 224 с.
17. Кусков А.С., Джаладян Ю.А. Основы туризма. – М.: КноРус, 2010. – 385 с.
18. Биржаков М.Б. Введение туризм. - СПб: Невский фонд; Герда, 2007. - 345с.
19. Кабушкина Н.И. Организация туризма. - Минск: Новое знание, 2006. – 320 с.
20. Үстенова Ө.Ж., Смыкова М.Р., Жүнісбекова Б.Б. Туризм маркетингі. Оқу құралы. - Алматы, 2009. – 247б.
21. Ердавлетов С.Р. География туризма: история, теория, методы, практика. - Алматы: Ғылым, 2000. - С. 78-80.
22. Джанджугазова Е.А. Маркетинг туристских территории. – М.: Академия, 2006. – 275 с.
23. Панов Н.И., Чибинев А.М. Проблемы развития туристского потенциала Ленинградской области. - СПб.: Невский фонд; Герда, 2004. – 248 с.
24. Кусков А.С., Лысикова О.В. Курортология и оздоровительный туризм. - Растов: Фенікс, 2004. - 260 с.
25. Қазақстан тәуелсіздік жылдарында 1991-2010. Статистикалық жинақ. - Астана, 2011. – 30б.
26. Асубаев Б.Қ., Мазбаев О.Б., Атайбеков Б.Н. Туризм және өлкетану негіздері. Оқу құралы. - Алматы, Абай ат. ҚазҰПУ, 2006. – 110б.
27. Руководство по развитию туристского кластера в Алматинской области. –Талдыкорган: Департамент предпринимательства и промышленности Алматинской области, 2005. – 110 с.
28. Туризмді дамыту мәселелері бойынша әдістемелік құрал (нормативтік құқықтық актілер жиынтығы). - Талдықорған, 2006. – 250б.
29. Алтынбаев Б.А., Смыкова М.Р. Экономика и организация туризма –– Алматы, 2008ж. – 215 с.
30. Койшинова Г.К. Экономическая эффективность от туристской деятельности. //Саясат. – 2010. – №2. – С.16-18.
31. Балабанов И.Т., Балабанов А.И. Экономика туризма: учебное пособие. – М.: Финансы и статистика, 2009. – 176 с.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 Туриcтік өнімнің әзірленуі мен іске асуының теориялық және технологиялық
негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
5
1.1 Туристік өнім түсінігі және
ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 5
1.2 Туристік өнімдерді өңдеу және жылжыту әдіс-
тәсілдері ... ... ... ... ... ... .. ... . 12
1.3 Туристік өнімді жайғастыру және оның өмірлік циклінің ерекшеліктері ...
19
2 ҚАЗАҚСТАНДЫҚ туристік өнім ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ (Алматы облысы
мысалында) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 26
2.1 Алматы облысының туристік қызмет нарығы және оның даму
тенденциялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
2.2 Қазақстандағы туристік өнімді (қызметті) басқару
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... 42
2.3 Туристік-экскурсиялық ресурстар және оның
инфрақұрылымы ... ... ... ... .. 65
3 ҚАЗАҚСТАННЫҢ турИСТІК өнімІН өткізу, жылжытудың тиімді жолдарыН
жетілдіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... 81
3.1 Қазақстандық туристік өнім және оның
әлеуеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 81
3.2 Туристік қызмет көрсету сапасы және оның бәсекеге қабілеттілік
факторлары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 84
3.3 Туристік қызметті өткізу арналары және туристік маркетингті дамытудың
маңыздылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 90
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 105
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 109
КІРІСПЕ
Туризмнiң қазiргi индустриясы табысы жоғары және серпiндi дамып келе
жатқан қызмет көрсетулердің халықаралық сауда сегменттерінің бiрi болып
табылады. 2010 жылы халықаралық туризмнің үлесi экспортқа шығарылатын дүние
жүзiлiк табыстың 8 пайызын, қызмет көрсету секторы экспортының 37 пайызын
құрады. Туризмнен түскен табыс мұнай, мұнай өнiмдерi және автомобиль
экспортының табысынан кейiн тұрақты үшiншi орында келедi. Мұндай оң үрдiс
жаңа мыңжылдықтың бас кезiнде де сақталады деп күтiлуде. Әлемдiк туристiк
рыноктың дәстүрлi аудандары өзiнiң рекреациялық сыйымдылығының шегiне iс
жүзiнде жеткендiктен, туризмнiң өсуi туристер баратын жаңа аумақтар
есебiнен басым дамитын болады. Осыған байланысты, Қазақстанның әлемдiк
туристiк рынокта өзiнiң лайықты орнын табуға бiрегей мүмкiндiгi бар.
Бүгінгі күні Қазақстанда экономиканың табысты саласы ретінде, туризмге
көбірек көңіл бөлінуде. Мемлекет тарапынан осы саланы дамыту үшін қажетті
деген барлық іс-шаралар жүргізілуде.
Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015
жылдарға арналған мемлекеттік Стратегиясы және сонымен қатар Қазақстан
Республикасы Президентінің Қазақстан халқына Әлеуметтік-экономикалық
жаңғыру –Қазақстан дамуының басты векторы атты 2012 жылғы 27 қаңтардағы
жолдауы туризм саласының белсенді дамуына тағы да жаңа серпін берді.[1].
Аталмыш жұмыстың өзектілігі Қазақстанда тур, турпакет, турөнім жасау
мен жылжыту тәжірибесінің әлі де салыстырмалы түрде осалдығымен анықталады.
Яғни, біз озық тәжірибелерге және өз әлеуетімізге сүйене отырып ұлттық
туризм индустриясы аясында жүйелі маркетингке негізделген отандық турөнімді
жасау, өңдеу және оны әлемдік, ішкі нарықта жылжытудың тиімді жолдары мен
тәсілдерін іздестіріп табуымыз қажет. Бұл – бүгінгі отандық туристік
кәсіпорындар алдында тұрған кезек күттірмейтін мәселенің бірі, себебі
әлемдік туризм соңғы онжылдықтарда қарқынды дамуда.
Туристік өнім және оны өткізу – бұл туристік кәсіпорын іс-әрекетіндегі
ең маңызды мәселе болып табылады. Туристік фирмалардың мақсаты неде?
Фирманың негізгі мақсаттарының бірі оның табысын ұлғайту болып табылады.
Пайда алу және оны ұлғайту бәрінен бұрын тұрақты клиенттердің бар екендігін
және олардың санының өсетіндігін білдіреді. Клиенттерді тартуға және ұстап
тұруға болады, егер олар фирманың қызметтерін алуға мүдделі болса, сондай-
ақ қызмет туристік кәсіпорынның ұсынылатын қызметтерінің сапасына сәйкес
болуы тиіс. Туристік қызметтерді сату және жылжыту, егер, алдымен
тұтынушының мақсаттары мен қажеттіліктері анықталса, содан кейін барып баға
бойынша қолжетімді тауар немесе қызмет қалыптастырылып ұсынылса ғана
тиімділік әкеледі. Туристік фирмалардың мақсатқа жетуі – сатып алушының
талаптарына дәлме-дәл сәйкес өнімді және қызметтерді дамыту болып табылады,
сондай-ақ туристік өнімді өткізуде үлкен басымдыққа, интенсивті
сатылымдарға да байланысты. Мәселенің құқықтық мазмұнына келсек, Қазақстан
Республикасындағы туристік қызмет туралы 2001 ж. 13 маусымдағы № 211-
ІІ Қазақстан Республикасының Заңының 15-2-бабының 1-тармағында: Туристік
өнімді қалыптастыру - туроператордың туристік өнімге кіретін жекелеген
туристік қызметтер көрсететін үшінші тұлғалармен шарттарды жасасу және
орындау жөніндегі қызметі - делінген.[2].
Қазіргі кезеңде кез-келген туристік кәсіпорынның табысты қызмет
етуінде өнімді өткізу маңызды роль атқарады. Өсіп бара жатқан бәсеке өз
өнімдерін өткізу барысында кәсіпорынды тұтынушыларға және делдалдарға үлкен
жеңілдіктер жасауға мәжбүр етеді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты туристік өнімді қалыптастыру, өңдеу және
өткізу жүйесін, тартымды туристік өнімді қалыптастыру ерекшеліктерін
қарастыру.
Бұл мақсатқа жету үшін келесідей міндеттерді шешу қажет:
Туристік өнім түсінігі және ерекшеліктерін қарастыру;
Туристік өнімдерді өңдеу және жылжыту әдіс-тәсілдерін анықтау;
Туристік өнімді жайғастыру және оның өмірлік циклін меңгеру;
Қонақ үй мысалында туристік өнімнің құрылымын және турөнімді өткізу
ерекшеліктерін талдау;
Қонақ үй қызметтерінде IT-технология мүмкіндіктерін қолдану ерекшеліктерін
көрсету;
Қазақстандық туристік өнім және оның әлеуетін анықтау;
Туристік қызмет көрсету сапасы және оның бәсекеге қабілеттілік факторларын
айқындау;
Туристік қызметті өткізу арналарын сипаттау;
Туристік қызметтегі маркетингтің маңыздылығына тоқталу;
Қызмет көрсетудің экономикалық тиімділігін зерттеу.
Зерттеу пәні - туристік өнім, оны әзірлеу және жылжыту болып табылады.
Зерттеу объектісі - ЖШС Құрылыс Стар Амбассадор қонақ үйі болып
табылады.
Зерттеу әдістері: Зерттеу барысында ғылыми-теоретикалық, талдау,
салыстыру әдістері қолданылды.
Зерттеудің дерек көздері. Ақпараттық база ретінде Қазақстанның, ТМД мен
алыс шетелдердің туризм бойынша зерттеулер жүргізген танымал ғалымдарының
еңбектері, сонымен қатар Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан
халқына Жолдауының материалдары, Қазақстан Республикасында 2007-2011 жылдар
аралығында туризмді дамытудың мемлекеттік бағдарламасы, Қазақстан
Республикасы Статистика жөніндегі агенттігі мен аудандық, аймақтық және
қалалық статистика бөлімдерінің деректері, Амбассадор қонақүйінің есептік
мәліметтері пайдаланылды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден,
үш бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен (24 атау)
тұрады. Жұмыста 10 кесте, 17 сурет келтірілген.
1 Туриcтік өнімнің әзірленуі мен іске асуының теориялық және технологиялық
негіздері
1.1 Туристік өнім түсінігі және ерекшеліктері
Тур өнім - туристік саяхат мерзімінде көрсетілетін туристік
қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін қажетті қызметтер және осымен
байланысты саяхат мақсатына сай көрсетілетін басқа да (орналастыру,
тасымалдау, тамақтандыру, экскурсиялар, туризм нұсқаушысының, гидтің, гид-
аударушылардың қызметтері) қызметтер жиынтығын білдіреді.
Туристік өнім құрамы жағынан 3 бөлімге бөлінеді: тур; қосымша туристік-
экскурсиялық қызметтер; тауарлар.
Тур дегеніміз - тұтынушыға біртұтас таратылатын және туроператорлардың
еңбегімен өндірілген, белгілі бір бағытқа және мерзімге арналған бірінші
туристік өнімнің бірлігі.
Турдың құрамы келесідей болады: 1) туристік пакет 2) осы бағытта
көрсетілетін қызметтер кешені.
Туристік пакетті туроператорлар ұсынады және осы бағытта міндетті
түрде көрсетілетін қызметтерден тұрады:
- туристерді көлікпен демалыс орнына апару және алып келу;
- трансфер;
- орналастыру және тамақтандыру;
- міндетті түрдегі экскурсиялық мәдени бағдар.
Туристік өнімнің туристік пакеттен айырмашылығы – нақтылы міндетті
жағдайы. Төрт базалық элементтен тұратын туристік пакетті сатып алып,
турист туроператордан едәуір жеңілдікпен басқада қызметтер арқылы кеңейтуін
сұрай алады немесе оны демалыс орнында өзі де жасай алады.
Туроператор туризмде маңызды рөл атқарады. Өйткені, әр түрлі
қызметтерді (көлік, туристерді орналастыру, тамақтандыру, көңіл көтеру және
т.б.) бір турпакетке жинап, турөнімді шығарады, оны турагент арқылы
таратады. Турагент – туроператорлардың туристік өнімін іске асыратын,
туристік нарықта жұмыс істейтін таратушы. Туроператорлардың турагенттен
айырмашылығы турагент турдың сапасына жауапты емес.
Сурет 1 - Тур және турпакет құрылымы
Қайнар көзі: Автордың зерттеуі бойынша құрастырылған.
Туристік өнімнің туристік пакеттен айырмашылығы - туристік пакет
туристік өнімнің бір бөлігі.
Туристік өнім элементтері бойынша туристің шығынын келесідей бөлуге
болады: тур – 50 пайыз; қосымша туристік – экскурсиялық қызметтер – 30
пайыз; тауарлар – 20 пайыз.
Қосымша туристік – экскурсиялық қызметтер дегеніміз - жолдамада
көрсетілмеген, бірақ туристерге қажет болса, солардың тілегі бойынша
көрсетілетін қызметтер. Бұл қызметтер жолдаманың негізгі бағасына кірмейді.
Оған жататындар: резервтік орындар, валюта айырбастау, туристік қызмет
көрсету, прокат, телефон, қоғамдық көлік, пошта, тауарлар сақтау орны және
т.б. Қосымша қызметтерді туристер бөлек өз ақшасына алуы керек.
Тауарлар дегеніміз туристік өнімнің арнайы бөлігі, оған жататындар:
туристік карталар және қаланың жоспары, сувенирлер, буклеттер, сондай-ақ
тұрғылықты елдегі тапшы тауарлар және т.б.
Туристік индустрияда өндірілетін туристік өнім 2 әдіспен бағалануы
мүмкін: 1. Барлық өндірістің шығынының жинағы есебінде; 2.Туристердің
барлық шығынының жинағы немесе туризмнен түскен кіріс есебінде.
Өзінің арналуына қарай туристік қызметтер мен тауарларды үш топқа
біріктіруге болады: көлік қызметі; туристердің туристік аудандарда болуымен
байланысты қызметтер мен тауарлар (рекреациялық ресурстар, түнеу, тамақтану
және т.б.); бір реттік қызмет пен тауарлар (көңіл көтеру, спорт қызметтері,
сувенирлер және т.б.). Әрбір туристік қызметтер мен тауарлар тобы тағы да
жіктеледі. Мысалы, көлік қызметтері көліктің түріне, жайлылығына қарай
жіктеледі. Туристік сұраныс және ұсыныс туристік құрылыстың экономикалық
элементі болып, туристік нарықты, яғни туристік қызмет пен тауарларды
тарату саласын құрайды.
Туристік нарықтың өзінше ерекшеліктері бар. Егер дүние жүзілік нарықта
тауарлардың бағасына экспорт шығыны кірсе туристік қызметтердің бағасына
туристердің көлік шығыны да кіреді. Негізгі туристік нарықтың басқа
нарықтардан айырмашылығы міне, осында.
Туристік қызметтер құрылымында негізгілер мен қосымша қызметтерге
бөлінеді. Негізгілерге жататындар: тасымалдауды ұйымдастыру бойынша
қызметтер, орналастыру, туристерді тамақтандыру, ал қосымшаларға
жататындар: экскурсияларды ұйымдастыру бойынша көрсетілетін қызметтер,
гидтердің, гид аударушылардың қызметтері, саяхат шарттарымен қарастырылған
тасымалдаулар және т.б.
Туризм рыногіндегі коммерциялық қызметтің табысы, бірінші кезекте,
тартымды, қызықтыратын туристік өніммен анықталады. Сол бойынша
қабылданатын стратегиялық шешім, туристік кәсіпорынның жалпы маркетингілік
стратегиясы шеңберінде бастаушы болып табылады. Бұл туристтік өнімнің –
рынокқа ықпал етуші тиімді құрал, кәсіпорынның басты қамқорлығы, пайда алу
көзі, сонымен қатар маркетинг кешенінің орталық элементі болумен
байланысты. Баға, өткізілім, коммуникациялар өнімнің ерекшеліктеріне
негізделеді. Американдық маркетолог С. Маджаро шынындада дұрыс тұжырым
жасады: Егер тауар сатып алушыны және оның қажетсінуін қанағаттандыра
алмаса, онда маркетингтің басқа элементтерін қолданумен байланысты,
ешқандай қосымша шығындар мен күштер кәсіпорынның рыноктағы жайғасымын
жақсарта алмайды[2,18б].
Өнім көлемді мазмұнды ұғым. Ф. Котлер, АҚШ-тың Солтүстік – Батыс
университетінің маркетингтен профессоры, оған келесідей анықтамалар береді:
Өнім – бұл рынокта тұтынушылар назарына сатып алу, қолдану немесе
тұтыну үшін ұсынуға болатын, қажетсіну немесе тілектерді қанағаттандыруға
қабілетті барлық нәрсенің жиынтығы [2,20б].
Туристтік өнім барынша күрделі әртекті элементтердің жиынтығын
көрсетеді:
- туристтің (жиһанкездің) көңілін аударатын және оны сапар шегуге
тартатын табиғат ресурстары (ауа, су, күн, ландшафт және басқалары),
тарихи, мәдениет, архитектуралық назар аударарлық орындар;
- өз бетінше сапар шегу уәждемелігіне ықпал ететін фактор болмағанымен,
бірақ оның болмауынан сапар шегудің жүзеге асуына көптеген кедергілер пайда
болатындар, жабдықтар (туристерді орналастыру құралдары, мейрамханалар,
демалысқа, спортпен айналысуға арналған жабдықтар және т.б.);
- туристермен қолданылатын, белгілі бір шамада модаға тәуелді, көліктің
әр алуан түрлерімен, қатынау мүмкіндіктері.
Мұндай мүмкіндіктер, бәрінен бұрын, қозғалу жылдамдығынан бұрын олардың
экономикалық жеткіліктілігі тұғырынан бағаланады.
Көптеген жағдайларда туристтік өнім – бұл көп кәсіпорындардың біріккен
күшінің нәтижелері. Бұл жерге тұтынушылардың тапсырыстарының жақсы
қанағаттануы мен үлкен пайда алу арасындағы компромисті іздеу үшін қажетті,
ақпараттық байланыстарда қосылады.
Көп жағдайда туристік өнімді екі бағытта қарастырады – тар және кең
мағынада. Тар мағынада туристтік өнім – бұл туристік индустрияның әрбір
нақты секторының қызмет көрсетуі (қонақ үй, туроператордың, көлік
кәсіпорынының және т.б. өнімі). Кең мағынада туристік өнім – бұл туристік
сапарды (турды) құрайтын немесе оған тікелей қатысы бар қызмет көрсету
кешені. Тур, айналым аясына шығарылған туристік өнімнің біріншілікті
сатылған бірлігі (тауарлық пішіні) болып табылады.
Тур деп анықталған бір маршрутта және белгілі бір мерзім бойынша
берілетін, сапар шегудің басты мақсаты базасында біріктірілген әртүрлі
қызмет көрсету кешені түсіндіріледі. Турлардан өзге, рынокта жеке туристік
қызметтер ұсынылады және тапсырыс табады.
Сонымен, туристік өнімнің негізгі түрі кешендік қызмет көрсету болып
табылады, яғни туристерге бір пакетте сатылатын қызметтің стандарттық
жиынтығы. Пакет сапардың мақсаты мен тапсырыскердер сұранысына тәуелді
қалыптастырылады.
Туристік өнімнің құрылымы мен құрамы, қызмет көрсету пішініне (топтық
немесе дербес), туризм түріне (рекреациялық, ғылыми – танымдық, істік,
ғылыми, діни, этникалық), қызмет көрсету сыныбына (люкс, бірінші, туристік,
экономикалық), қызмет көрсету жиынтығына (негізгі және қосымша) тәуелді
туристер қажетсінуіне сәйкестігі тұрғысында қалыптастырылады.
Осы кезде туристік рыноктағы өтіп жатқан өзгерістерді ескеру қажет,
оларды таспалы туристік өнімнен дифференциалданған туристік өнімге өту
ретінде сипаттауға болады. Сұранымның мамандандырылуы және жекешендірілуі,
кешендік қызмет көрсетуге енгізілген, қызметтің құрамынада, құрылымынада
әсер етеді.
Туристік өнімді әзірлеу кезінде ескеруді қажет ететін жалпы беталыс,
кешендік қызмет көрсетуге енгізілетін қызметтер жиынтығын қысқарту болып
табылады. Бір жағынан, бұған туристік кәсіпорынды бәсекелестік күрес пен
бәсекелестерге қарағанда төменірек бағаны ұсынумен рынокқа шығуға ұмтылу
итереді. Кешендік қызмет көрсетуден бірнеше қызметті алып тастау есебінен
арзан сапар шегу елесіне нақты қол жеткізуге болады. Кейбір кәсіпорындар,
туристік өнімді өндірушілерден жеңілдікті тарифтер алуға мүмкіндік беретін
қызметтермен ғана құрайды: жолақысы, бүкіл маршрут бойына қонақ үйлерге
орналастыру және аэропорттан (вокзалдан) және кері трансфер. Қалған қажетті
қызмет көрсетуді туристер сапар барысында қосымша ақыға алады. Екінші
жағынан, туристік өнімді қалыптастыру кезінде туристтердің психологиясында
ескеру қажет, олардың тұтынатын қызметті еркінше таңдауы маңызды фактор
болады. Кешендік қызмет көрсетуден жеке қызметтерді алып тастау осыған
қажетті алғы шарттарды туғызады және сол арқылы сұранымды арттыруға ықпал
етеді.
Туристік өнімге, материалдық пішіндегі тауардан қызметті ерекшелейтін
төрт сипаттама тән: сезімсіздік, өндіріс пен тұтынудың тығыз байланысы,
сапаның түрленбелігі, сақталуға қабілетсіздігі [2,25б].
Туристік қызметтің сезімсіздігі немесе материалдық емес сипаты, оларды
алғанға дейін көрсетуге, көруге, сынауға немесе зерттеуге болмайтынын
белгілейді. Осыған байланысты, ол жағынан сатушыға сенімділік пен үміт арту
элементі міндетті түрде болады. Сонымен қатар, қызметтің сезімсіздігі
сатушының әрекетін күрделендіреді, оған кем дегенде екі проблема туады:
біржағынан, тапсырыскерлерге өз тауарыңды көрсету мейлінше күрделі, ал
екінші жағынан – оларға не үшін ақша төлеп жатырғанын түсіндіру.
Туристік өнімнің маңызды ерекшелігі өндіріс пен қызметті тұтынудың
тығыз байланысы болып табылады. Қызметті тек қана оған тапсырыс түскенде
көрсетуге болады немесе оны сатып алуға тілек білдірген тапсырыскер пайда
болған кезде. Бұл көзқарасты кейбір мамандар, өндіріс пен қызметті
тұтынудың тығыз байланысы, қызметті шын мәнінде солай етіп көрсететін және
оны материалдық пішіндегі тауардан айрықша ететін фактор деп есептейді. Осы
тұрғыдан қарағанда өндіріс пен қызметті тұтыну бөлінбейді.
Өндіріс пен қызметті тұтынудың тығыз байланысы маркетингтің жаңа
функционалдық міндетін шарттайды: қызметті өндірушілер мен оны тұтынушылар
арасындағы өзара әрекеттесу процесін зерттеу, құру, жарнамалау, рынокқа
шығару, сату және бағалау қажеттілігі.
Туристік қызметті өндіру мен тұтыну процесіне сатып алушыны тарту,
туристік кәсіпорынның не өндіріп жатқаны ғана емес, қалай өндіру керектігі
туралы қамқорлық жасау керектігін көрсетеді. Ерекше маңыздысы екінші
мәселе. Тек қана қызметті өндіру процесі, өзара қатынас маркетингі ұғымына
не кіретінінің мазмұнын барынша көлемді түрде көрсете алады.
Өндіріс пен қызметті тұтынудың тығыз байланысының сөзсіз салдары,
кімнің, қайда және қай уақытта көрсетуіне тәуелді, қызмет сапасының
түрленуі болып табылады. Туристік қызмет сапасының түрленбелігіне,
факторлардың екі тобы өте маңызды ықпал көрсетеді. Біріншісі, кәсіпорын
қызметкерлерін іріктеу және жұмысын ұйымдастырумен тікелей байланысты.
Мысалы, қызмет сапасының түрленбелігі қызметкерлердің кәсіпқойлығының
төмендігінен, олардың жаттығулары мен оқуларының әлсіздігінен, коммуникация
мен ақпараттың жетімсіздігінен, қызметкерлер жұмысын қажетті деңгейде
бақылаудың болмауынан тууы мүмкін. Қызмет сапасының түрленбелігінің екінші
маңызды көзі – сатып алушының өзі, оның бірегейлігі, бұл тұтынушы талабына
сәйкес қызметтің жекелендірілуінің жоғары дәрежесімен түсіндіріледі.
Сонымен қатар бұл тұтынушының мінез – құлқын ұқыпты, жан-жақты және жүйелі
зерттеу қажеттігін тудырады. Соның нәтижесінде туристтік кәсіпорында
тұтынушылардың беталысын басқару немесе ең болмағанда тапсырыскерлермен
жұмыс істеу кезіндегі психологиялық аспектілерді тіркеу мүмкіндігі пайда
болады.
Қызметтің түрленбелілігін төмендету үшін қызмет көрсету стандарттары
әзірленеді – тапсырыскерге қызмет көрсетуде барлық жүргізілетін
операциялардың орнықтырылған сапалық деңгейін кепілдейтін, орындалуы
міндетті ережелер кешені.
Туристік қызметтің сипатты ерекшелігі, оның сақталуға қабілетсіздігі
болып табылады. Көліктік жеткізілімдер, орналасу құралдарындағы түнемелер
ары қарай сату үшін жиналына алмайды. Қызметтің сақталу қабілетсіздігі
тұрақты сұраным жағдайында ерекше проблема туғызбайды. Дегенмен, соңғысы
көптеген туристік қызметтерде ауытқиды және жыл мезгіліне, апта күндеріне
тәуелді өзгереді. Егер сұраным ұсыныстан артып кетсе, онда жағдайды өзгерту
мүмкін емес, мысалы, дүкенде қоймадан тауарды алған кездегідей. Екінші
жағынан, егер қызмет көрсету қуаты оларға деген сұранымнан асып кететін
болса, онда пайда жоғалады. Қызметтің сақталынбауы сұраным мен ұсынысты
теңестіру бойынша ерекше шаралар қолдану қажеттігін көрсетеді. Олардың
қатарына жататындар: сараланған бағаны орнықтыру; жеңілдіктер қолдану;
алдын – ала тапсырыстар жүйесін енгізу; қызмет көрсету жылдамдығын арттыру;
қызметкерлер қызметін кеңейту[3,42б].
Туризмдегі қызметтің қарастырылған жалпы сипаттамалары (сезімсіздік,
өндіріс пен тұтынудың тығыз байланысы, сапаның түрленбелігі, сақталуға
қабілетсіздігі) сатып алу тәуекелдігін жоғарылатады және оны бағалауды
қиындатады. Қызмет көрсету аясындағы тәуекелділікті зерттеу келесі жағдайды
көрсетті: тұтынушылар көрсетілетін қызметтер өз табиғатында барынша
өзгермелі екендігін түсінеді, жәнеде, соған байланысты, оны алу,
материалдық тауарды алуға қарағанда бірқатар тәуекелді. Туристік кәсіпорын
бұл тәуекелдіктерге көңіл аударуы керек, оларды азайту шараларын әзірлеуі
қажет, бұл тұрақты тапсырыскерлерді қалыптастырып қана қоймай, сонымен
қатар қосымша сатып алушылардыда тартады.
Туристік өнімге, қызметтердің жоғарыда көрсетілген жалпы өзіндік
сипаттамаларымен қатар айрықша ерекшеліктерде тән.
Біріншіден, әртүрлі компоненттер арасындағы өзара қатынастың күрделі
жүйесімен сипатталатын, қызмет көрсету кешені.
Екіншіден, туристік қызметке сұраныс табыс деңгейі мен бағаға ғана
тәуелді емес, сонымен қатар саяси және әлеуметтік жағдайларғада тәуелді.
Үшіншіден, қағида бойынша, тұтынушы өнімді оны қолданғанға дейін көре
алмайды, олар көп жағдайда туристік қызмет өндірісі орынында тікелей жүзеге
асырылады.
Төртіншіден, тұтынушы өзін өнімді тұтыну орынынан алшақтататын ара
қашықтықты жеңеді, ал керісінше емес.
Бесіншіден, туристік өнім кеңістік пен уақыт сияқты ауыспалыларға
тәуелді, оған сұранымның мерзімдік ауытқуы сипатты.
Алтыншыдан, туристік қызметті ұсыну икемсіз өндіріспен ерекшеленеді.
Олар тікелей қызмет көрсету орынында қолданылады.
Жетіншіден, туристік өнім, әрқайсысының өзіндік жұмыс әдісі,
айрықшалықты қажетсінуі және әртүрлі коммерциялық мақсаты бар, көптеген
кәсіпорындардың күш салуымен жасалады.
Сегізіншіден, туристерге қызмет көрсету сондай ұсақ – түйектерден
тұратын болғандықтан, мәнсіз кемшіліктер болған кездеде, туристік қызметтің
жоғары сапасына қол жеткізу мүмкін емес.
Тоғызыншыдан, туристік қызмет көрсетудің сапасын бағалау едәуір
субъективтілікпен ерекшеленеді: тұтынушының бағасына, алынған қызмет
пакетіне тікелей қатынасы жоқ тұлғалар үлкен ықпал етеді.
Ақырында, оныншыдан, туристік қызмет сапасына, форс – мажор (төтенше
уақиға) сипаттағы сыртқы факторлар әсер етеді (табиғат жағдайлары, ауа
райы, туризм саласындағы саясат, халықаралық жағдайлар және т.б.).
Туристік өнімнің бұл айрықшалықты ерекшеліктері туризм маркетингісіне
едәуір ықпал етеді.
Маркетинг теориясында бекітілген өнімнің атрибутивтік теориясынан шыға
отырып (Т. Левит бойынша толық өнім тұжырымдамасы), туристік өнімді үш
деңгейге бөлу ұсынылады: ниетті өнім; нақты орындалатын өнім; қосымша күшті
өнім [3,48б].
Кез – келген туристік өнімнің негізінде қандайда бір қажетсінуді
қанағаттандыру қажеттігі жатады. Сондықтан өнімнің маңыздылық жағын ниет
көрсетеді, яғни белгілі бір проблеманы шешудегі бағыттылық, нақты
мұқтаждықтың қанағаттануы. Шын мәнінде, турист қасиеттердің анықталған
жиынтығы бар өнімді алмайды, ал оның кейбір қажетсінуді қанағаттандыратын
қабілеттілігін алады. Демек, туристік кәсіпорын үшін, үлкен маңызды мәселе,
өнімнің қасиетін көрсету және тарату емес, одан келетін нақты пайда мен
тиімділікті көрсету болады.
Егер туристік өнімнің ниеті оның мазмұнды жағы ретінде көрінетін болса,
онда пішіні бойынша туристік өнім нақты орындалуда, осы ниетті іске асыруға
мүмкіндік беретін, яғни тапсырыскер қажетсінуін қанағаттандыратын,
қасиеттердің анықталған жиынтығын көрсетеді.
Үшінші деңгей – бұл қосымша күшті туристік өнім. Туристік кәсіпорынның
қызметі тапсырыскермен достық қатынасты қалыптастыруға, оған жан – жақты
көмек көрсетуге, қосымша және символикалық тиімділіктерді қалыптастыруға
бағытталуы керек. Бұл қызмет көрсетудің жылдамдығы мен сапасының жоғарғы
деңгейі, кеңестер мен ақпараттар, ресми емес қарым-қатынас және т.б.
жолдармен іске асады, туристік өнімді күшейту жоғары дәрежеде
тапсырыскерлерді іздеуге және бекітуге әсерін тигізеді. Кешендегі қызмет
көрсету жылдамдығы әрбір тапсырыскердің мерзімдермен қанағаттану дәрежесін
анықтайды: маршрутты таңдау; қажетті құжаттарды рәсімдеу (төлқұжат,
рұқсатнама, билет және т.б.); анықтамалық ақпаратты алу.
Ақпараттық қызметтің тегін көрсетілуіне қарамастан, тек соның
арқасында, туристік кәсіпорындар өзінің өнімінің өткізілімін мәнді дәрежеде
қамтамасыз етеді. Ақпараттық материалдың болуы, туристік кәсіпорын
қызметкерлерінің одан білімдар болуы және туристтің сұранымы бойынша оны
еркін жеткізуі, туристік өнімді жасаудың және оның рынокта жемісті
өткізілуінің міндетті талабы болып табылады.
Туристік өнімді қосымша күштеу идеясы тапсырыскердің, туристік өнімді
алуы арқылы шешкісі келетін проблемасына келісін, беталыс жүйесіне қырағы
қарауға мәжбүр етеді. Бәсекелестік тұрғысынан қарағанда бұл туристік
кәсіпорынға өзінің тауарлық ұсынысын барынша тиімді әдістермен күшейтуге
арналған мүмкіндіктерді айқындауға жол береді.
Туристік өнімді талдау кезінде келесі сұраққа анық жауап алу керек:
Шын мәнінде турист нені сатып алады?, өйткені белгілі бір уақытқа дейін
туристік өнім тұтынушы үшін ешқандайда құндылықта болмайды. Адамдар рынокта
тауар немесе көрсетілетін қызметті емес, олардың адамның анық қажетсінуін
қанағаттандыратын функционалдық қабілеттілігін алады. Тек қана, сол өнімнің
қандайда бір қажетсінуді қанағаттандыру қабілеттілігін түсінгеннен соң,
адам сатып алушы қатарына өтеді. Маркетинг өзінің міндеті ретінде тура осы
мәселені қарастырады, ол адамдарға қажетті тауарды анықталған жерге, алуға
болатын бағамен бағыттайды.
Туристік кәсіпорынның өзінің тауарына деген рыноктық мүддені өткізуі
рынокқа ұсынылатын өнімдер құрылысын талдаумен, олардың тіршіліктік
циклының сатыларын зерттеумен, бәсекелестік қабілетінің жайғасымы мен
бағалануымен байланысты маркетингілік зерттеулер жүргізу қажеттігін
айқындайды.
Туристік кәсіпорынмен ұсынылатын өнімдер құрылымы, оларды оптималдау
(үйлестіру) мақсатында, тұрақты түрде талданып отыруы керек. Бұл
кәсіпорынға негізгі бәсекелестері мен сату көлемінің жоғарылау қарқынына
салыстырмалы, рыноктағы үлесіне сәйкес өзінің әрбір өнімдерін сыныптауға
мүмкіндік береді. Туристік өнімнің рыноктағы орынын дәл білу оларды өткізу
келешегін бағалауға мүмкіндік береді. Келешектегі туристік кәсіпорын
қызметінің мүмкіндікті жеңістері қаржы құралдарын қайта бөлудің бағыттары
мен масштабын таңдаумен анықталады [4,17б].
1.2 Туристік өнімдерді өңдеу және жылжыту әдіс-тәсілдері
Туристік өнім бұл - тұрғылықты орны бойынша алынып, туристік қызмет
орнында тұтынылады. Ол өзіне физикалық обектілерді, қызметтерді, орындарды,
ұйымдарды және идеяларды қосады.
Бұл анықтама ұсынылып отырған компанияның өнімнің жоспарланған
бөліміне жатады. Бұндай іс-қимыл қонақжай индустриясына жатады.
Қонақжай индустриясының менеджерлері өнім туралы жүйе сияқты ойлауы
керек. Олар төрт деңгейден тұрады: негізгі өнім, жанама өнім, қосымша өнім,
және кең мағынада қолданылатын өнім.
Негізгі өнім - бұл, яғни, мынандай сұрақтарға жауап беретін:
тұтынушының турөнімді сатып алудағы негізгі қызметтеріне не кіреді?
Дублинде, Ирландияда 4 күндік мейрам, бұл тек қана ұшақпен бару ғана
емес, қонақ үйдегі бөлме, такси шақыру мен тамақтану. Әрине барлығы
қонақтың қалауына байланысты, сондықтан бұл мейрам мәдениетпен танысу,
өзінің шыққан тегіне оралу, қауіпсіз оқиғалар немесе романтикалық
кездесулер болуы мүмкін.
Жанама өнім – негізгі өнімді пайдалану үшін тұтынушыларға қажетті
тауарлар мен қызмет көрсетулер болып табылады. Мысалы: 1 класстағы қонақ үй
номерлерін тіркеуден басқа ыңғайлы қызмет көрсету номерлерге келу және
шығуда, телефон, мейрамхана, химиялық тазалау және прачечная қызметтерін
ұсыну керек. Жанама өнімнің аса маңызды аспектілерінің бірі оның қол
жетімділігінде. Көптеген жерлердегі курорттағы офис және тіркеу бөлімі
кешке табылады. Бұл кешке келетіндерге ешқандай мәселе туғызбайды, олар
алдын ала бұл туралы біледі. Ал отельде бизнес-саяхатшылар үшін тіркеу
бөлімі тәулік бойы жұмыс істейді.
Қосымша өнім. Негізгі өнім жанама өнімді талап етеді, бірақ қосымша
емес. Қосымша өнім негізгі өнімге қосымша пайда табу және берілген өнімнің
бәсекеге түскен өнімінен айрықша көрсететін өнімдер болып табылады. Қонақ
үйде қосымша өнімдермен, клиенттерді тартуға көмектесетін, бизнес
орталықтар және spa орталықтар толық қызмет көрсетуде қызмет етеді. Жанама
және қосымша өнімдерінің арасындағы айырмашылық әр уақытта көрінбейді.
Жанама болып табылатын бір нарықта, ал басқа жерде қосымша болуы мүмкін.
Компания жаңа туристік өнімдер өңдей білуі керек. Сол сияқты өнімдік
талғамдар, технологиялар және бәсекелестер өзгеру мезгілінде басқару керек.
Әрбір өнім, ереже бойынша белгілі бір өмірлік циклден өтеді: ол пайда
болады, бірнеше кезеңдерден өтеді және соңында жасырақ өнімдер пайда
болғанда және тұтынушылардың сұранысын жақсырақ қанағаттандырғанда, өнім
құлдырайды.
Туристік өнімнің өмірлік цикл түсінігі 2 үлкен мәселеге алып келеді:
біріншіден, барлық өнімдер уақытысымен ескіреді, компания жаңа өнімдерді
ойластыруы керек, яғни, ескірген өнімдермен алмастырылуы керек. Екіншіден,
компания, оның өнімі қалай ескерілетіндігін, және өнім туристік өнімнің
өмірлік циклінің әр түрлі кезеңдерден қалай өтетіндігі туралы түсіну керек,
сонымен қатар маркетинг стратегиясын өзгерту керек.
Жаңа өнімді өндірудің 2 негізгі жолы бар. Олардың біреуі оны сыртынан
иемденеді, яғни, толық компанияны, патентті немесе өнімді өндіру
лицензиясын сатып алу. Көптеген компаниялар өздері туристік өнімдерді
өңдегеннің орына нарықта бар брендтерді сатып алады. Сол сияқты Accor,
Motel 6, Choice Rode Ray, Econo-Logje, Friends, Hip Inns, ал Cernaval-
Holleword Amerikan Nindstar, Sea bourn-ды сатып алды. Бір баға келісімінде,
екі жылдық мезгілде АҚШ та 1000 қонақ үй мен мотельдер дағдарысқа ұшырады.
Макс Шналлингер 200 мейрамханалардың өндірудегі қатысушыларының бірі, яғни,
мейрамханалардың ондығының ішіндегі 9-ы сәтсіздікке ұшырайды. Неге көптеген
жаңа өнімдер осыған ұшырайды деген сұрақтың жауабы көп. Мысалы жоғары
деңгейдегі менеджер сүйікті идеясын, зерттеулердің нашар болжамына
қарамастан жылжыта алады. Немесе егер идея жақсы болса, бірақ мамандар
нарық көлеміне жоғары баға берсе. Өнім аса дайындалмаған немесе нарықтағы
үлесі дұрыс болмауы мүмкін. Оған қойылған баға жоғары болуы мүмкін немесе
жарнаманың сәтсіз болуы [5,19б].
Кейбір мейрамхана желілері соның ішіндегі ЕС Сhico, осы түрдегі өнімді
кеңейту және көптеген мәселелермен қақтығысты. Олардың келушілері үшін,
егер де мейрамханада өнімдер бөлшек сауда сияқты болса, онда осы
мейрамханаға барған жөнбе деген сұрақ туындайды. Кейбір кезде бұл
жағдайларда тұтынушылардың ойынша, мейрамхана тұрып қалған өнімдерден тамақ
жасайды деген пікір туады.
Идеяны іздестіру. Жаңа туристік өнімді өңдеу идеяны іздестіруден,
яғни, жаңа идеялар жүйелерін іздестіруден басталады. Компанияда идеялар
санының көп болуы жиі кездеседі, солардың ішінде бірнеше жақсыларын таңдау
керек. Компанияға жаңа туристік өнімді өңдеу үшін стратегияны дұрыс
ойластыру керек. Бұл стратегия қандай өнімдерге назар аудару керектігін
анықтау қажет. Ол осы жаңа өнімдерден жоғары пайда, нарық үлесін және басқа
да мақсатын орнату керек. Мысалы, MC Donalds мәзірге салаттар қосты, яғни,
Wendy’s беріп нарық үлесін жоғалтпауын ұйғарды. Клиенттерді ландчқа тарту
үшін, PIZZA Hut пиццалары өзінің көлемін ұлғайтты.
Тұтынушылар 28%-ға жуық барлық жаңа өнімдердің идеялары клиенттер
компанияны бағалау нәтижесінде немесе олардың тілектеріне назар аударып
таңдауда пайда болады. Тұтынушылардың сұраныстары мен қалаулары арнайы
сұраулар арқылы зерттеледі. Жаңа өнімді табу үшін, компания клиенттердің
сұрақтарын және өкпелерін талдай алады. Менеджер қонақтармен сөйлесе
отырып, тұтынушылардың сұраныстарын жақсырақ біле алады. Нәтижесінде
клиенттердің өздері жаңа өнімдерді іздеп табу пайдалы болып келеді және оны
нарыққа шығара алады.
Жоспар жасау мамандары және туристік дестинация маркетологтары
адамдардың баратын жерлерінен кері байланыс алу жүйесін ойша табу керек.
Компания үшін ерекше өнім түрі экотуризм болып табылады. Кейбір
курорттар ормандарды және шөлдерді қорғанысына алады. Мысалы жыл сайын
Оңтүстік Африкадағы Kruger National Park ұлттық паркіне 700 000 мың қонақ
келеді, бірақ олар территорияның тек 4 %-ын ғана көре алады.
Бәсекелестер 27%-ға жуық бәсекелестердің өнімін талдау кезінде жаңа
өнімдердің идеялары пайда болады. Көптеген компаниялар міндетті түрде
бәсекелестердің жаңа өнімін сатып алып зерттейді, олардың қалай
жасалғандығы, оларды сату бойынша талдау жасайды және өздері осындай
анологиялық өнімді шығаруға болама екен деген сұрақ туындайды. Дегенмен,
бәсекелестің идеясын пайдалана отырып, компания одан жақсысын ойлап табу
жағдайында болу керек. Сатып алушылар көшірмені түп-нұсқамен салыстырады.
Және егер де осындай салыстырулар кезінде қайталаушыға пайдасы тимесе, бұл
өнім дубликатына сату кезінде кері әсер етеді.
Компания новаторлық болуы да мүмкін, егерде басқа нарықтардың
идеяларын ұрласа.
Қонақ үй индустриясына алып келетін жетістіктер халықаралық
кәсіпкерлермен көшірілген. Өнімнің сапа көшірмесі түп-нұсқадан нашар болуы
жиі кездеседі, және бұл жағдайда тауарлар топтағы барлық өнімдерге нашар
беделін туғызады.
Қонақ үйдің нақты басқарушылары нақты бәсекелестердің ақпаратын алып,
қонақ үйде бәсекелестікті тоқтата алады. Үздік бәсекелік ақпарат қонақ
үйлердегі жылдық есеп берулермен мазұндалады. Бәсекелес қонақ үйлердің
басқарушылары мен иелері бір-бірімен араласады.
Дистрибьюторлар және жабдықтаушылар.
Дистрибьюторлар нарықпен тығыз байланыста болады және клиенттердің
проблемалары және жаңа өнімдердің мүмкіндіктері туралы ақпарат береді. Олар
сонымен қатар, бәсекелес мейрамханаларда жаңа тағамдардың қанадай түрлері
ерекше сұраныста, қолданыста екені туралы ақпарат береді.
Дистрибьюторлар және жабдықтаушылар жиі өндірістік сауда
көрмелерінде, семинарларда және конференцияларда демострациялық орындарын
ұйымдастырады.
Идеяны таңдау.
Идеяны таңдау мақсаты идея санын көбірек жинау болып табылады. Таңдау
мақсаты - жақсы идеяларды табу және ертерек нашарларын алып тастау. Жаңа
туристік өнімдерді өңдеуге кеткен шығындар келесі кезеңде өседі және
сондықтан компаниялар пайда алып келетін өнімдер идеяларын қалайды.
Көптеген компаниялар өздерінің мамандарынан стандартты бланкіде жаңа
өнімдер туралы идеялар сипаттамасын талап етеді.
Мамандар, өнімді мақсаттық жарақ және бәсеке ретінде сипаттайды,
бірінші жақындауға нарық көлемін, өнім бағасын, мерзімін және оның өндіруге
кеткен шығындарын, өндіріске кеткен шығындарды және пайда нормасын
бағалайды.
Маркетинг стратегиясы.
Маркетинг стратегиясын өндіру 3 бөлімнен тұрады.
1-бөлім мақсаттық нарықта жоспарланған өнім позициясын, сату
көлемін, нарық үлесін және мақсаттық пайданы сипаттайды. Айтатын болсақ,
мақсаттық нарықтағы Court yard, Marriot қонақ үйлеріндегі адамдар, бизнес
саяхатшылары болып табылады.
2-ші бөлімінде маркетинг стратегиясы жоспарланған бағадағы жаңа өнім,
оның дистрибьюция жүйесі және бірінші жолы тауардың нарыққа ену маркетинг
бюджеті аспектілерден тұрады.
3-ші бөлімдегі маркетинг стратегиясы ұзақ мерзімдегі сату, мақсаттық
пайданы және маркетинг кешеніндегі стратегиясын қолдану жоспарларын
сипаттайды [6,47б].
Туристік өнімді жылжыту әдістері
Қазіргі заманғы туристік фирманың маркетингі жақсы қызметтерді
өңдеуді, қызықтыратын бағаны орнатуды және мақсаттық нарық тұтынушыларын
тартуды білдіреді. Туристік фирма тұрақты және потенциалды клиенттермен
үзілмейтін коммуникациялық байланыс орната білуі қажет. Сондықтан да әр
туристік компания нарықтағы қызметтер жайлы ақпараттарды жылжытудың
генераторы әрі коммуникациялық байланыстардың қайнар көзі ролін ойнауы
қажет.Туризм ылғи табиғи жағдайлардың қауіп-қатерлерінің жағымсыз
жағдайларын ескереді.
Қазіргі кездегі туристік нарықтағы жағымды тенденциялар;
- шет елге сапарға шыққан туристердің үлесін екі немесе одан да көпке
жылына бір рет жоғарылату(қыста және жазда) бұл туристік бизнес нарығындағы
қызметті тұтынушылар құрамының сапалы өзгеруінің себебі;
- белгілі бір туристік фирмаға келіп, тұрақты орналасқан және тұрақты
клиенттер статусына ие болған туристер үлесінің өсуі бұл өз жұмысшыларын
клиенттерге бағыттаған фирмалардың жетістіктері. Қазіргі уақытта мұндай
тұрақты клиенттер саны 30-35 % ға жуықты құрайды;
- тур немесе турфирма таңдауда тек жарнамалық хабарламаларды ғана
қолданатындар ғана емес, және достарымен, таныстарының ақылына
жүгінетіндердің үлесінің көбеюі- бұл дамып келе жатқан компания табысына
әсер етіп, клиент резервтерін қамтамасыз етеді.
Турагенттіктер өзіндік позицияларын бекіту үшін мына бірыңғай
әдістерді таңдайды:
- өз қызметінің спектірін кеңейтеді (барлық әр түрлі бағыттардағы
жұмыс);
- барлық әр түрлі бағыттарды белсенді сата алатын әмбебап
менеджерлерді жұмысқа таңдау;
- интернетте әр түрлі іздейтін сайттар мен турларды сатып алу
ақпараттарын ұсынатын операторлар сайттарын тиімді қолдану;
- күшті әрі білімді туроператорларды жұмысқа алуға бағытталған.
Турагенттіктердің негізгі міндеті - әр түрлі мүмкін болатын
өзгерістерге дайын болу және өз жұмыстарын туристік нарықтың сұранысының
локальды ауытқуларымен байланыстырудың қорытындылары.
Маркетингтік коммуникация (жылжыту) – бұл сатып алушыға өзіндік
ақпараттар беру механизмі, мақсаттық аудиторияларға негізгі маркетингтік
жіберулер байланысын қамтамасыз ететін маркетингттік құрылымның
элементі.Маркетингтік қызметтің жұмысының сәтті қорытындысы нарыққа
бағытталған керекті және сапалы өнімнің өндірісімен байланысты болады, және
сәйкес бағада, дистрибьюторлардың тиімді байластарымен, сонымен бірге
потенциалды клиенттер мен делдал атушылармен жүйелік және тиімді байланыс
орнатуларымен байланысты.
Туристік немесе басқа тауарларды жылжытудың 4 әдісі бар;
- жарнама (advertising)
- персоналды сатулар (personal sell)
- тұрмысты ынталандыру (sales promotion)
- қоғаммен байланыстар (public relatios).
Жылжыту бағдарламаларының кешенді әдістері болуы керек.
Жарнама – бұл маңызды әрі қымбат коммуникациялық кешеннің элементі,
ол бұл кешеннің басқа элементтеріне потенциалды әсер етеді. Ол жеке емес
коммуникация формаларын ұсынады. Туристік қызмет сферасында жарнаманы
қолданудың көптеген түрлері бар. Оны ұзақ уақытқа бейнесін қалыптастыру
үшін қолданады, нақты туристік бағыттарды бөліп көрсетуге, белгілі бір
оқиға жайлы, жаңа қызмет туралы ақпарат таратуға, баға өзгерулері туралы,
жеңілдіктер, льготалар туралы хабарландырулар үшін қолданылады.
Жарнаманың мақсаты –назар аударту, көңіл аудару, қызығушылық туғызу
болып табылады.
Жарнама – бір уақытта көптеген адамдар тобына арналған коммуникация
формасы. Шығыс мамандарының ойынша, туристік бизнес жарнаманың мына маңызды
міндеттерді орындауын талап етеді;
- оның көмегімен потенциалды тұтынушыға оған нақты не ұсынылатыны
туралы түсінікті болуы үшін қызметті құраушының кез келгені сезілетін
бейнеге ие болуы керек;
- ол табыс пен проблемаларды шешуді қамтамасыз етуі керек;
- компания өнімінің бәсекелес өнімнен айырмашылығы болуы керек;
- клиенттерге сөз беріп, қарым - қатынас жасайтын компания жұмыскеріне
позитивті әсер етуі қажет;
- ауызша ақпарат алмасулармен қамтамасыз етілуі қажет.
Туристік сферада барлық жарнамалық құралдар қолданылады;
- массалық ақпарат құралдарындағы жарнама; телевидение, радио,
газеттер, журналдар. Оның негізгі ерекшелігі үлкен аудиторияға жарнамалық
ақпаратты жеткізе алу мүмкіндігі. Мұндай жарнаманың бағасы көптеген
факторлармен байланысты; елдер, жалғасымдылықпен;
- әрбір бұқаралық ақпарат құралдарында жарнамалық сақтаушылардың (СМИ)
өз артықшылықтары және жетіспеушіліктері болады. Мысалы, туристік журналда
газетпен салыстырғанда жарнама қымбаттау болып табылады,,бірақ оның сапасы
анағұрлым жоғарырақ және аудиториядан өту дәрежесі жеткілікті биік болып
табылады;
- саяхаттардың каталогтері, кітапшалар, өз меншіктеріндегі журналдары,
даңғылдар. Саяхаттардың каталогтерінде потенциалды туристерге арналған
пайдалы ақпараттар бар. Ол анықтамалар туристік тауарлардың суреттеулері,
көркемдеулер, қызметтердің, турлардың бағдарламалары, қонақ үйлердің,
қызмет түрлерінің және экскурсиялардың, транспорттық қызметтердің
көрсеткіштері ретінде қолданыла алады.
- көшелік жарнама; стационарлық және транзиттік (плакаттар, қалқандар,
көліктегі жарнамалар) болып бөлінеді. Стационарлық жарнамалардың
нәтижелілік маңызды факторы ол оның орналасқан жері болып табылады.
- түзу жіберулер (direct - mail) қызметтердің сатылуына арналған үлкен
мүмкіншіліктерді ашады. Ереже сияқты, турфирмада тұрақты клиенттердің
тізімі бар, оларға жаңа турлар,қызметтер, жеңілдіктер жайлы ақпараттар хат
формасында жіберіледі. Сонымен қатар алдын ала белгілі потенциалды
клиенттердің тізімін,қызығушылықтарын және тілектерін қолдануға болады.
Телемаркетинг - бұл анықталған мақсатпен телефон арқылы
келіссөздердің өткізілуі мен хабарды өзектілендіру, телефонмен сұрақ немесе
сұрақтама алу, жаңа клиенттерді іздеу немесе сатылуларды өткізу.
Турөнімнің жылжуы қосымша стимулмен әрекетті іске асыру болып
табылады, және туристік қызметке қосымша құндылық қосып береді. Арзандау
өтімін ынталандыруды компаниялар жүзеге асырады. Жарнама және өтімді
ынталандыру клиентке нәтижелі әсер бере отырып, кешенде жұмыс істеуге
қабілетті болып табылады.
Пиар әдістері;
Бұқаралық ақпарат құралдарына байланысты.
а) пресс - релиз - құралдары, бұқаралық ақпарат құралдарына PR
хабарлауларын жіберуді қолдану (газеттерге, журналдарға және басқа ақылы
баспаларға). Бұл мақала туристік оқиғаға немесе елге, демалыс орнына, қонақ
үйге, демалыс түрлеріне арналған. Мақалаға тапсырыс берген туристік
компанияның немесе туроператордың аты тек мәтінде ғана ескеріледі.
б) пресс –конференция жұрт алдында жариялау,арыздар немесе компания
пікірлері айтылуы мақсатымен БАҚ өкілдерін шақырады.
Турөнімді жылжытудағы стратегиялық шешімдер
Өтімнің жаңа нарыққа шығу жолдарын жоспарлауда жақсы компаниялардың
тәжірибесі негізінде мамандар мен маркетологтар өңдеген келесі пайдалы
кепілдемелер ескерілуі қажет:
1. ірі нарық өтімі үлкен қорларды талап ететін кәсіпорынды ерекшелейді
(қаржылық, адамдық). Нарықты игеруіне байланысты шығындар екі немесе
бірнеше есеге өсуі мүмкін, ал алынған табыс екі есеге азырақ болады.
2. Күшті бәсекелестер жұмыс істейтін нарыққа шығу үшін, оның әлсіз
орындарын ескеру керек, оны өз қызметімен бірге негізге алу керек.
3. нарық қажеттіліктерін қажетті,дұрыс болжамдау және егер мақсаттық
аудитория анықталмаған болса тауар өндірмеу керек. АҚШ та тек бес өнімнің
ішінде біреуі ғана табысты болады екен.
4. Жаңа нарыққа шықпас бұрын, мына сұрақтарға жауап беру керек;
• қанша капиталды жұмсау қажет (салу, іске асыру), нарыққа қойылатын
талаптар үлесін алып қалу үшін;
• қашан шығындар азаяды;
• қашан бірінші пайда алуы мүмкін;
• кім және қашан капиталды ұсынады.
Турөнімді жылжытуды жүзеге асырудың үш бағыты бар:
• нарық кеңеюі немесе экспансиясы
• сұраныстарды бөлу
• сатылулардың нәтижелілігін күшейту.
Жарнама
Жарнама дегеніміз қаржыландыру жүйесімен нақты көрсетілген
ақпараттандырудың ақылы түрлері арқылы жүзеге асырылатын,клиенттерге
тауарларды, идеяны және қызметтерді ұсынумен анықталатын өзіндік форма.
Жарнамалар тұрақты тұтынушыларға ақпарат құралдарының көмегімен мысалы
газет, журналдар, тікелей пошталық жіберулер, теледидар, радио және сыртқы
жарнама арқылы ұсынылады.
Туристік кәсіпорындардағы негізгі жарнамалық-ақпараттық кәсіпкерліктің
бағыттары:
➢ Туристік аудандарға бағытталған жарнама
➢ Кәсіпорындар мен жұмыс істеуге бағытталған жарнамалар
➢ Жеткізушілермен жұмыс істеуге бағытталған жарнама
➢ Тұтынушылармен жұмыс істеуге арналған жарнама (тұрақты тұтынушылар)
Тұрақты тұтынушыларға арналған жарнамалар ретінде әріптестер және
орналастыру топтарының 3 категориясы ерекшелінеді:
1. заттың жарнамалануын қажет ететін және сол жайлы ақпарат
іздейтін адам.
2. заттың жарнамалануын қажет етпейтін адам.
3. заттың жарнамалануын қажет ететін, бірақ қандай да бір
себептерге байланысты қажет етпейтін адам [6,78б].
Жарнама берушілердің жұмысы осы тұрақты тұтынушыларың 3 категориясын
шынайы тұтынушыларға айналдыру.
Біріншіден, жай ғана ақпараттандыру.
Екіншіден,тұтынушылардың ойын білу.
Үшіншіден, жарнаманың дұрыс шығуы үшін, бүкіл күшін салу.
Жарнама нақты бір нарық сегментіне бағытталуы тиіс. Бұл шығынның
азаюына әкеледі. Компанияның жарнамасы ойдағыдай шығуы үшін, нарықтың
сегментациялануы қажет. Әрбір туристік фирма жарнамаға назар аударту үшін,
жарнама формасын алдын ала таңдап тапсырыс береді.
Әрбір жарнаманың өзінің ерекшеліктері және кемшіліктері де бар.
Керекті мақсатқа жету үшін туристік өнімді жылжыту процесінде жарнаманы
дұрыс таңдай білу керек. Сондықтан алдымен тұтынушы жайлы, оның
қызығушылықтары және қажеттіліктері туралы мағлұмат жинау керек.
Ең негізгі жарнамалау түрлері газеттер, журналдар, радио, теледидар,
каталогтар, буклеттер, стендтер, транспорт түрлеріндегі хабарландырулар
болып табылады.
Газеттер. Газет нарық жайлы көрнекті ақпарат береді. Басқа жарнамалау
түрлеріне қарағанда газеттегі жарнамалардың шығуы өте тез және ешқандай
кедергісіз. Сонымен қатар газеттер көп шығарылады, және икемдірек болдаы,
яғни ақпараттар үнемі жаңарып отырады. Газеттер өзінің белгіленген
уақытында шығарылып отырады, және тұтынушылардың назарын тез аудартады.
Бірақ туристік жарнама сияқты газеттің кемшіліктері де бар: жазылуы мен
сапасының төмен болуы, өмірлік цикілінің қысқалығы.
Журналдар. Журналдағы жарнамалардың негізгі ерекшелігі тұтынушыларының
назарын аударатын жарнаманың жазылуы мен графикалық сапасында. Журналдың
ерекшеліктерінің шынайылығы, өмірлік цикілінің ұзақтығы, кең таралғандығы
аса назар аудартады. Журналдардағы жарнамалардың жетістіктері мақсаттық
нарыққа жетуіне мүмкіндігінің мол болуы. Оның кемшіліктері газет сияқты
үнемі шығарылмауында және жарнамаға қажетті өзгерістерді енгізуге
мүмкіншілігінің болмауы. Туристік ұйымдар үшін атақты жарнама берілетін
баспалар; Туринфо газеттері, Экстро-М, Туристік ұйымдық
газет,Банко, Туризм және демалыс, Вояж, Саяхатшы.
Кітаптық жарнама. Жарнамалар кітаптардың жаңа шығарылымдарында
орналасады. Ең бастысы жарнаманың мазмұнымен безендірілуінің сәйкес келуі
тиіс. Туристік агенттіктер жайлы жарнаманы тек жол сілтемелерге қатысты
бағдарламалар, мемлекет жайлы анықтамалар және мемлекеттік және көркемсурет
кітаптарына ғана орналастыруға болады. Бірақ мұндай жарнама беру түрі өте
қымбат болып келеді.
Буклеттер. Бұл белгілі бір фирмаға және оның тауарларына арналған
аранайы шығарылым. Буклеттерде жарнамалық текстпен бірге фирма
қызметкерлерінің суреттері және қысқаша биографиясы беріліп, оның
спонсорлық және қайырымдылық ақциялары жайлы ақпарат беріледі. Буклеттерде
фирманың халықаралық көрмелерде, мемлекттік, политикалық саясаттарға
қатысқандығы жайлы да мәліметтер болады. Буклеттер фирмаларға барғанда,
презентацияларға, көрмелерге қатысқанда немесе келісімшартқа отырғанда
беріледі.
Каталог. Бұл саяхат бағытын, турпакет және қосымша қызмет түрлерініњ
қысқаша түсініктерімен бағаларын жарнамалайтын шығарылым. Каталогтар өнімді
сатып алғанда немесе фирманың туроператорларымен, турагенттерімен және
басқа да туристік ұйымдармен келісімшартқа отырғанда таратылады.
1.3 Туристік өнімді жайғастыру және оның өмірлік циклі
Әрбір туристік кәсіпорын өзінің дербес өнімін жақсырақ білдіруге
көмектесетін талдаумен айналысуы қажет. Фирма өнімдерінің бәсекелес
өнімдерден айырмашылығын табу жайғастыру деп аталады, бұл белгілі бір рынок
сарасының сұранысын барынша толық қанағаттандыру мен өзіндік ерекшелікті
тапсырыскерлерді тартуда маркетингтің фундаменталды беталысы болып
табылады.
Туристік өнімнің жайғастыру мағынасында, маркетингтік зерттеулер
негізінде, өнімнің бәсекелестік қатардағы әлдеқайда тиімді түрін және бұл
түрді маркетингтік коммуникациялар көмегімен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 Туриcтік өнімнің әзірленуі мен іске асуының теориялық және технологиялық
негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
5
1.1 Туристік өнім түсінігі және
ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 5
1.2 Туристік өнімдерді өңдеу және жылжыту әдіс-
тәсілдері ... ... ... ... ... ... .. ... . 12
1.3 Туристік өнімді жайғастыру және оның өмірлік циклінің ерекшеліктері ...
19
2 ҚАЗАҚСТАНДЫҚ туристік өнім ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ (Алматы облысы
мысалында) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 26
2.1 Алматы облысының туристік қызмет нарығы және оның даму
тенденциялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
2.2 Қазақстандағы туристік өнімді (қызметті) басқару
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... 42
2.3 Туристік-экскурсиялық ресурстар және оның
инфрақұрылымы ... ... ... ... .. 65
3 ҚАЗАҚСТАННЫҢ турИСТІК өнімІН өткізу, жылжытудың тиімді жолдарыН
жетілдіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... 81
3.1 Қазақстандық туристік өнім және оның
әлеуеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 81
3.2 Туристік қызмет көрсету сапасы және оның бәсекеге қабілеттілік
факторлары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 84
3.3 Туристік қызметті өткізу арналары және туристік маркетингті дамытудың
маңыздылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 90
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 105
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 109
КІРІСПЕ
Туризмнiң қазiргi индустриясы табысы жоғары және серпiндi дамып келе
жатқан қызмет көрсетулердің халықаралық сауда сегменттерінің бiрi болып
табылады. 2010 жылы халықаралық туризмнің үлесi экспортқа шығарылатын дүние
жүзiлiк табыстың 8 пайызын, қызмет көрсету секторы экспортының 37 пайызын
құрады. Туризмнен түскен табыс мұнай, мұнай өнiмдерi және автомобиль
экспортының табысынан кейiн тұрақты үшiншi орында келедi. Мұндай оң үрдiс
жаңа мыңжылдықтың бас кезiнде де сақталады деп күтiлуде. Әлемдiк туристiк
рыноктың дәстүрлi аудандары өзiнiң рекреациялық сыйымдылығының шегiне iс
жүзiнде жеткендiктен, туризмнiң өсуi туристер баратын жаңа аумақтар
есебiнен басым дамитын болады. Осыған байланысты, Қазақстанның әлемдiк
туристiк рынокта өзiнiң лайықты орнын табуға бiрегей мүмкiндiгi бар.
Бүгінгі күні Қазақстанда экономиканың табысты саласы ретінде, туризмге
көбірек көңіл бөлінуде. Мемлекет тарапынан осы саланы дамыту үшін қажетті
деген барлық іс-шаралар жүргізілуде.
Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015
жылдарға арналған мемлекеттік Стратегиясы және сонымен қатар Қазақстан
Республикасы Президентінің Қазақстан халқына Әлеуметтік-экономикалық
жаңғыру –Қазақстан дамуының басты векторы атты 2012 жылғы 27 қаңтардағы
жолдауы туризм саласының белсенді дамуына тағы да жаңа серпін берді.[1].
Аталмыш жұмыстың өзектілігі Қазақстанда тур, турпакет, турөнім жасау
мен жылжыту тәжірибесінің әлі де салыстырмалы түрде осалдығымен анықталады.
Яғни, біз озық тәжірибелерге және өз әлеуетімізге сүйене отырып ұлттық
туризм индустриясы аясында жүйелі маркетингке негізделген отандық турөнімді
жасау, өңдеу және оны әлемдік, ішкі нарықта жылжытудың тиімді жолдары мен
тәсілдерін іздестіріп табуымыз қажет. Бұл – бүгінгі отандық туристік
кәсіпорындар алдында тұрған кезек күттірмейтін мәселенің бірі, себебі
әлемдік туризм соңғы онжылдықтарда қарқынды дамуда.
Туристік өнім және оны өткізу – бұл туристік кәсіпорын іс-әрекетіндегі
ең маңызды мәселе болып табылады. Туристік фирмалардың мақсаты неде?
Фирманың негізгі мақсаттарының бірі оның табысын ұлғайту болып табылады.
Пайда алу және оны ұлғайту бәрінен бұрын тұрақты клиенттердің бар екендігін
және олардың санының өсетіндігін білдіреді. Клиенттерді тартуға және ұстап
тұруға болады, егер олар фирманың қызметтерін алуға мүдделі болса, сондай-
ақ қызмет туристік кәсіпорынның ұсынылатын қызметтерінің сапасына сәйкес
болуы тиіс. Туристік қызметтерді сату және жылжыту, егер, алдымен
тұтынушының мақсаттары мен қажеттіліктері анықталса, содан кейін барып баға
бойынша қолжетімді тауар немесе қызмет қалыптастырылып ұсынылса ғана
тиімділік әкеледі. Туристік фирмалардың мақсатқа жетуі – сатып алушының
талаптарына дәлме-дәл сәйкес өнімді және қызметтерді дамыту болып табылады,
сондай-ақ туристік өнімді өткізуде үлкен басымдыққа, интенсивті
сатылымдарға да байланысты. Мәселенің құқықтық мазмұнына келсек, Қазақстан
Республикасындағы туристік қызмет туралы 2001 ж. 13 маусымдағы № 211-
ІІ Қазақстан Республикасының Заңының 15-2-бабының 1-тармағында: Туристік
өнімді қалыптастыру - туроператордың туристік өнімге кіретін жекелеген
туристік қызметтер көрсететін үшінші тұлғалармен шарттарды жасасу және
орындау жөніндегі қызметі - делінген.[2].
Қазіргі кезеңде кез-келген туристік кәсіпорынның табысты қызмет
етуінде өнімді өткізу маңызды роль атқарады. Өсіп бара жатқан бәсеке өз
өнімдерін өткізу барысында кәсіпорынды тұтынушыларға және делдалдарға үлкен
жеңілдіктер жасауға мәжбүр етеді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты туристік өнімді қалыптастыру, өңдеу және
өткізу жүйесін, тартымды туристік өнімді қалыптастыру ерекшеліктерін
қарастыру.
Бұл мақсатқа жету үшін келесідей міндеттерді шешу қажет:
Туристік өнім түсінігі және ерекшеліктерін қарастыру;
Туристік өнімдерді өңдеу және жылжыту әдіс-тәсілдерін анықтау;
Туристік өнімді жайғастыру және оның өмірлік циклін меңгеру;
Қонақ үй мысалында туристік өнімнің құрылымын және турөнімді өткізу
ерекшеліктерін талдау;
Қонақ үй қызметтерінде IT-технология мүмкіндіктерін қолдану ерекшеліктерін
көрсету;
Қазақстандық туристік өнім және оның әлеуетін анықтау;
Туристік қызмет көрсету сапасы және оның бәсекеге қабілеттілік факторларын
айқындау;
Туристік қызметті өткізу арналарын сипаттау;
Туристік қызметтегі маркетингтің маңыздылығына тоқталу;
Қызмет көрсетудің экономикалық тиімділігін зерттеу.
Зерттеу пәні - туристік өнім, оны әзірлеу және жылжыту болып табылады.
Зерттеу объектісі - ЖШС Құрылыс Стар Амбассадор қонақ үйі болып
табылады.
Зерттеу әдістері: Зерттеу барысында ғылыми-теоретикалық, талдау,
салыстыру әдістері қолданылды.
Зерттеудің дерек көздері. Ақпараттық база ретінде Қазақстанның, ТМД мен
алыс шетелдердің туризм бойынша зерттеулер жүргізген танымал ғалымдарының
еңбектері, сонымен қатар Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан
халқына Жолдауының материалдары, Қазақстан Республикасында 2007-2011 жылдар
аралығында туризмді дамытудың мемлекеттік бағдарламасы, Қазақстан
Республикасы Статистика жөніндегі агенттігі мен аудандық, аймақтық және
қалалық статистика бөлімдерінің деректері, Амбассадор қонақүйінің есептік
мәліметтері пайдаланылды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден,
үш бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен (24 атау)
тұрады. Жұмыста 10 кесте, 17 сурет келтірілген.
1 Туриcтік өнімнің әзірленуі мен іске асуының теориялық және технологиялық
негіздері
1.1 Туристік өнім түсінігі және ерекшеліктері
Тур өнім - туристік саяхат мерзімінде көрсетілетін туристік
қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін қажетті қызметтер және осымен
байланысты саяхат мақсатына сай көрсетілетін басқа да (орналастыру,
тасымалдау, тамақтандыру, экскурсиялар, туризм нұсқаушысының, гидтің, гид-
аударушылардың қызметтері) қызметтер жиынтығын білдіреді.
Туристік өнім құрамы жағынан 3 бөлімге бөлінеді: тур; қосымша туристік-
экскурсиялық қызметтер; тауарлар.
Тур дегеніміз - тұтынушыға біртұтас таратылатын және туроператорлардың
еңбегімен өндірілген, белгілі бір бағытқа және мерзімге арналған бірінші
туристік өнімнің бірлігі.
Турдың құрамы келесідей болады: 1) туристік пакет 2) осы бағытта
көрсетілетін қызметтер кешені.
Туристік пакетті туроператорлар ұсынады және осы бағытта міндетті
түрде көрсетілетін қызметтерден тұрады:
- туристерді көлікпен демалыс орнына апару және алып келу;
- трансфер;
- орналастыру және тамақтандыру;
- міндетті түрдегі экскурсиялық мәдени бағдар.
Туристік өнімнің туристік пакеттен айырмашылығы – нақтылы міндетті
жағдайы. Төрт базалық элементтен тұратын туристік пакетті сатып алып,
турист туроператордан едәуір жеңілдікпен басқада қызметтер арқылы кеңейтуін
сұрай алады немесе оны демалыс орнында өзі де жасай алады.
Туроператор туризмде маңызды рөл атқарады. Өйткені, әр түрлі
қызметтерді (көлік, туристерді орналастыру, тамақтандыру, көңіл көтеру және
т.б.) бір турпакетке жинап, турөнімді шығарады, оны турагент арқылы
таратады. Турагент – туроператорлардың туристік өнімін іске асыратын,
туристік нарықта жұмыс істейтін таратушы. Туроператорлардың турагенттен
айырмашылығы турагент турдың сапасына жауапты емес.
Сурет 1 - Тур және турпакет құрылымы
Қайнар көзі: Автордың зерттеуі бойынша құрастырылған.
Туристік өнімнің туристік пакеттен айырмашылығы - туристік пакет
туристік өнімнің бір бөлігі.
Туристік өнім элементтері бойынша туристің шығынын келесідей бөлуге
болады: тур – 50 пайыз; қосымша туристік – экскурсиялық қызметтер – 30
пайыз; тауарлар – 20 пайыз.
Қосымша туристік – экскурсиялық қызметтер дегеніміз - жолдамада
көрсетілмеген, бірақ туристерге қажет болса, солардың тілегі бойынша
көрсетілетін қызметтер. Бұл қызметтер жолдаманың негізгі бағасына кірмейді.
Оған жататындар: резервтік орындар, валюта айырбастау, туристік қызмет
көрсету, прокат, телефон, қоғамдық көлік, пошта, тауарлар сақтау орны және
т.б. Қосымша қызметтерді туристер бөлек өз ақшасына алуы керек.
Тауарлар дегеніміз туристік өнімнің арнайы бөлігі, оған жататындар:
туристік карталар және қаланың жоспары, сувенирлер, буклеттер, сондай-ақ
тұрғылықты елдегі тапшы тауарлар және т.б.
Туристік индустрияда өндірілетін туристік өнім 2 әдіспен бағалануы
мүмкін: 1. Барлық өндірістің шығынының жинағы есебінде; 2.Туристердің
барлық шығынының жинағы немесе туризмнен түскен кіріс есебінде.
Өзінің арналуына қарай туристік қызметтер мен тауарларды үш топқа
біріктіруге болады: көлік қызметі; туристердің туристік аудандарда болуымен
байланысты қызметтер мен тауарлар (рекреациялық ресурстар, түнеу, тамақтану
және т.б.); бір реттік қызмет пен тауарлар (көңіл көтеру, спорт қызметтері,
сувенирлер және т.б.). Әрбір туристік қызметтер мен тауарлар тобы тағы да
жіктеледі. Мысалы, көлік қызметтері көліктің түріне, жайлылығына қарай
жіктеледі. Туристік сұраныс және ұсыныс туристік құрылыстың экономикалық
элементі болып, туристік нарықты, яғни туристік қызмет пен тауарларды
тарату саласын құрайды.
Туристік нарықтың өзінше ерекшеліктері бар. Егер дүние жүзілік нарықта
тауарлардың бағасына экспорт шығыны кірсе туристік қызметтердің бағасына
туристердің көлік шығыны да кіреді. Негізгі туристік нарықтың басқа
нарықтардан айырмашылығы міне, осында.
Туристік қызметтер құрылымында негізгілер мен қосымша қызметтерге
бөлінеді. Негізгілерге жататындар: тасымалдауды ұйымдастыру бойынша
қызметтер, орналастыру, туристерді тамақтандыру, ал қосымшаларға
жататындар: экскурсияларды ұйымдастыру бойынша көрсетілетін қызметтер,
гидтердің, гид аударушылардың қызметтері, саяхат шарттарымен қарастырылған
тасымалдаулар және т.б.
Туризм рыногіндегі коммерциялық қызметтің табысы, бірінші кезекте,
тартымды, қызықтыратын туристік өніммен анықталады. Сол бойынша
қабылданатын стратегиялық шешім, туристік кәсіпорынның жалпы маркетингілік
стратегиясы шеңберінде бастаушы болып табылады. Бұл туристтік өнімнің –
рынокқа ықпал етуші тиімді құрал, кәсіпорынның басты қамқорлығы, пайда алу
көзі, сонымен қатар маркетинг кешенінің орталық элементі болумен
байланысты. Баға, өткізілім, коммуникациялар өнімнің ерекшеліктеріне
негізделеді. Американдық маркетолог С. Маджаро шынындада дұрыс тұжырым
жасады: Егер тауар сатып алушыны және оның қажетсінуін қанағаттандыра
алмаса, онда маркетингтің басқа элементтерін қолданумен байланысты,
ешқандай қосымша шығындар мен күштер кәсіпорынның рыноктағы жайғасымын
жақсарта алмайды[2,18б].
Өнім көлемді мазмұнды ұғым. Ф. Котлер, АҚШ-тың Солтүстік – Батыс
университетінің маркетингтен профессоры, оған келесідей анықтамалар береді:
Өнім – бұл рынокта тұтынушылар назарына сатып алу, қолдану немесе
тұтыну үшін ұсынуға болатын, қажетсіну немесе тілектерді қанағаттандыруға
қабілетті барлық нәрсенің жиынтығы [2,20б].
Туристтік өнім барынша күрделі әртекті элементтердің жиынтығын
көрсетеді:
- туристтің (жиһанкездің) көңілін аударатын және оны сапар шегуге
тартатын табиғат ресурстары (ауа, су, күн, ландшафт және басқалары),
тарихи, мәдениет, архитектуралық назар аударарлық орындар;
- өз бетінше сапар шегу уәждемелігіне ықпал ететін фактор болмағанымен,
бірақ оның болмауынан сапар шегудің жүзеге асуына көптеген кедергілер пайда
болатындар, жабдықтар (туристерді орналастыру құралдары, мейрамханалар,
демалысқа, спортпен айналысуға арналған жабдықтар және т.б.);
- туристермен қолданылатын, белгілі бір шамада модаға тәуелді, көліктің
әр алуан түрлерімен, қатынау мүмкіндіктері.
Мұндай мүмкіндіктер, бәрінен бұрын, қозғалу жылдамдығынан бұрын олардың
экономикалық жеткіліктілігі тұғырынан бағаланады.
Көптеген жағдайларда туристтік өнім – бұл көп кәсіпорындардың біріккен
күшінің нәтижелері. Бұл жерге тұтынушылардың тапсырыстарының жақсы
қанағаттануы мен үлкен пайда алу арасындағы компромисті іздеу үшін қажетті,
ақпараттық байланыстарда қосылады.
Көп жағдайда туристік өнімді екі бағытта қарастырады – тар және кең
мағынада. Тар мағынада туристтік өнім – бұл туристік индустрияның әрбір
нақты секторының қызмет көрсетуі (қонақ үй, туроператордың, көлік
кәсіпорынының және т.б. өнімі). Кең мағынада туристік өнім – бұл туристік
сапарды (турды) құрайтын немесе оған тікелей қатысы бар қызмет көрсету
кешені. Тур, айналым аясына шығарылған туристік өнімнің біріншілікті
сатылған бірлігі (тауарлық пішіні) болып табылады.
Тур деп анықталған бір маршрутта және белгілі бір мерзім бойынша
берілетін, сапар шегудің басты мақсаты базасында біріктірілген әртүрлі
қызмет көрсету кешені түсіндіріледі. Турлардан өзге, рынокта жеке туристік
қызметтер ұсынылады және тапсырыс табады.
Сонымен, туристік өнімнің негізгі түрі кешендік қызмет көрсету болып
табылады, яғни туристерге бір пакетте сатылатын қызметтің стандарттық
жиынтығы. Пакет сапардың мақсаты мен тапсырыскердер сұранысына тәуелді
қалыптастырылады.
Туристік өнімнің құрылымы мен құрамы, қызмет көрсету пішініне (топтық
немесе дербес), туризм түріне (рекреациялық, ғылыми – танымдық, істік,
ғылыми, діни, этникалық), қызмет көрсету сыныбына (люкс, бірінші, туристік,
экономикалық), қызмет көрсету жиынтығына (негізгі және қосымша) тәуелді
туристер қажетсінуіне сәйкестігі тұрғысында қалыптастырылады.
Осы кезде туристік рыноктағы өтіп жатқан өзгерістерді ескеру қажет,
оларды таспалы туристік өнімнен дифференциалданған туристік өнімге өту
ретінде сипаттауға болады. Сұранымның мамандандырылуы және жекешендірілуі,
кешендік қызмет көрсетуге енгізілген, қызметтің құрамынада, құрылымынада
әсер етеді.
Туристік өнімді әзірлеу кезінде ескеруді қажет ететін жалпы беталыс,
кешендік қызмет көрсетуге енгізілетін қызметтер жиынтығын қысқарту болып
табылады. Бір жағынан, бұған туристік кәсіпорынды бәсекелестік күрес пен
бәсекелестерге қарағанда төменірек бағаны ұсынумен рынокқа шығуға ұмтылу
итереді. Кешендік қызмет көрсетуден бірнеше қызметті алып тастау есебінен
арзан сапар шегу елесіне нақты қол жеткізуге болады. Кейбір кәсіпорындар,
туристік өнімді өндірушілерден жеңілдікті тарифтер алуға мүмкіндік беретін
қызметтермен ғана құрайды: жолақысы, бүкіл маршрут бойына қонақ үйлерге
орналастыру және аэропорттан (вокзалдан) және кері трансфер. Қалған қажетті
қызмет көрсетуді туристер сапар барысында қосымша ақыға алады. Екінші
жағынан, туристік өнімді қалыптастыру кезінде туристтердің психологиясында
ескеру қажет, олардың тұтынатын қызметті еркінше таңдауы маңызды фактор
болады. Кешендік қызмет көрсетуден жеке қызметтерді алып тастау осыған
қажетті алғы шарттарды туғызады және сол арқылы сұранымды арттыруға ықпал
етеді.
Туристік өнімге, материалдық пішіндегі тауардан қызметті ерекшелейтін
төрт сипаттама тән: сезімсіздік, өндіріс пен тұтынудың тығыз байланысы,
сапаның түрленбелігі, сақталуға қабілетсіздігі [2,25б].
Туристік қызметтің сезімсіздігі немесе материалдық емес сипаты, оларды
алғанға дейін көрсетуге, көруге, сынауға немесе зерттеуге болмайтынын
белгілейді. Осыған байланысты, ол жағынан сатушыға сенімділік пен үміт арту
элементі міндетті түрде болады. Сонымен қатар, қызметтің сезімсіздігі
сатушының әрекетін күрделендіреді, оған кем дегенде екі проблема туады:
біржағынан, тапсырыскерлерге өз тауарыңды көрсету мейлінше күрделі, ал
екінші жағынан – оларға не үшін ақша төлеп жатырғанын түсіндіру.
Туристік өнімнің маңызды ерекшелігі өндіріс пен қызметті тұтынудың
тығыз байланысы болып табылады. Қызметті тек қана оған тапсырыс түскенде
көрсетуге болады немесе оны сатып алуға тілек білдірген тапсырыскер пайда
болған кезде. Бұл көзқарасты кейбір мамандар, өндіріс пен қызметті
тұтынудың тығыз байланысы, қызметті шын мәнінде солай етіп көрсететін және
оны материалдық пішіндегі тауардан айрықша ететін фактор деп есептейді. Осы
тұрғыдан қарағанда өндіріс пен қызметті тұтыну бөлінбейді.
Өндіріс пен қызметті тұтынудың тығыз байланысы маркетингтің жаңа
функционалдық міндетін шарттайды: қызметті өндірушілер мен оны тұтынушылар
арасындағы өзара әрекеттесу процесін зерттеу, құру, жарнамалау, рынокқа
шығару, сату және бағалау қажеттілігі.
Туристік қызметті өндіру мен тұтыну процесіне сатып алушыны тарту,
туристік кәсіпорынның не өндіріп жатқаны ғана емес, қалай өндіру керектігі
туралы қамқорлық жасау керектігін көрсетеді. Ерекше маңыздысы екінші
мәселе. Тек қана қызметті өндіру процесі, өзара қатынас маркетингі ұғымына
не кіретінінің мазмұнын барынша көлемді түрде көрсете алады.
Өндіріс пен қызметті тұтынудың тығыз байланысының сөзсіз салдары,
кімнің, қайда және қай уақытта көрсетуіне тәуелді, қызмет сапасының
түрленуі болып табылады. Туристік қызмет сапасының түрленбелігіне,
факторлардың екі тобы өте маңызды ықпал көрсетеді. Біріншісі, кәсіпорын
қызметкерлерін іріктеу және жұмысын ұйымдастырумен тікелей байланысты.
Мысалы, қызмет сапасының түрленбелігі қызметкерлердің кәсіпқойлығының
төмендігінен, олардың жаттығулары мен оқуларының әлсіздігінен, коммуникация
мен ақпараттың жетімсіздігінен, қызметкерлер жұмысын қажетті деңгейде
бақылаудың болмауынан тууы мүмкін. Қызмет сапасының түрленбелігінің екінші
маңызды көзі – сатып алушының өзі, оның бірегейлігі, бұл тұтынушы талабына
сәйкес қызметтің жекелендірілуінің жоғары дәрежесімен түсіндіріледі.
Сонымен қатар бұл тұтынушының мінез – құлқын ұқыпты, жан-жақты және жүйелі
зерттеу қажеттігін тудырады. Соның нәтижесінде туристтік кәсіпорында
тұтынушылардың беталысын басқару немесе ең болмағанда тапсырыскерлермен
жұмыс істеу кезіндегі психологиялық аспектілерді тіркеу мүмкіндігі пайда
болады.
Қызметтің түрленбелілігін төмендету үшін қызмет көрсету стандарттары
әзірленеді – тапсырыскерге қызмет көрсетуде барлық жүргізілетін
операциялардың орнықтырылған сапалық деңгейін кепілдейтін, орындалуы
міндетті ережелер кешені.
Туристік қызметтің сипатты ерекшелігі, оның сақталуға қабілетсіздігі
болып табылады. Көліктік жеткізілімдер, орналасу құралдарындағы түнемелер
ары қарай сату үшін жиналына алмайды. Қызметтің сақталу қабілетсіздігі
тұрақты сұраным жағдайында ерекше проблема туғызбайды. Дегенмен, соңғысы
көптеген туристік қызметтерде ауытқиды және жыл мезгіліне, апта күндеріне
тәуелді өзгереді. Егер сұраным ұсыныстан артып кетсе, онда жағдайды өзгерту
мүмкін емес, мысалы, дүкенде қоймадан тауарды алған кездегідей. Екінші
жағынан, егер қызмет көрсету қуаты оларға деген сұранымнан асып кететін
болса, онда пайда жоғалады. Қызметтің сақталынбауы сұраным мен ұсынысты
теңестіру бойынша ерекше шаралар қолдану қажеттігін көрсетеді. Олардың
қатарына жататындар: сараланған бағаны орнықтыру; жеңілдіктер қолдану;
алдын – ала тапсырыстар жүйесін енгізу; қызмет көрсету жылдамдығын арттыру;
қызметкерлер қызметін кеңейту[3,42б].
Туризмдегі қызметтің қарастырылған жалпы сипаттамалары (сезімсіздік,
өндіріс пен тұтынудың тығыз байланысы, сапаның түрленбелігі, сақталуға
қабілетсіздігі) сатып алу тәуекелдігін жоғарылатады және оны бағалауды
қиындатады. Қызмет көрсету аясындағы тәуекелділікті зерттеу келесі жағдайды
көрсетті: тұтынушылар көрсетілетін қызметтер өз табиғатында барынша
өзгермелі екендігін түсінеді, жәнеде, соған байланысты, оны алу,
материалдық тауарды алуға қарағанда бірқатар тәуекелді. Туристік кәсіпорын
бұл тәуекелдіктерге көңіл аударуы керек, оларды азайту шараларын әзірлеуі
қажет, бұл тұрақты тапсырыскерлерді қалыптастырып қана қоймай, сонымен
қатар қосымша сатып алушылардыда тартады.
Туристік өнімге, қызметтердің жоғарыда көрсетілген жалпы өзіндік
сипаттамаларымен қатар айрықша ерекшеліктерде тән.
Біріншіден, әртүрлі компоненттер арасындағы өзара қатынастың күрделі
жүйесімен сипатталатын, қызмет көрсету кешені.
Екіншіден, туристік қызметке сұраныс табыс деңгейі мен бағаға ғана
тәуелді емес, сонымен қатар саяси және әлеуметтік жағдайларғада тәуелді.
Үшіншіден, қағида бойынша, тұтынушы өнімді оны қолданғанға дейін көре
алмайды, олар көп жағдайда туристік қызмет өндірісі орынында тікелей жүзеге
асырылады.
Төртіншіден, тұтынушы өзін өнімді тұтыну орынынан алшақтататын ара
қашықтықты жеңеді, ал керісінше емес.
Бесіншіден, туристік өнім кеңістік пен уақыт сияқты ауыспалыларға
тәуелді, оған сұранымның мерзімдік ауытқуы сипатты.
Алтыншыдан, туристік қызметті ұсыну икемсіз өндіріспен ерекшеленеді.
Олар тікелей қызмет көрсету орынында қолданылады.
Жетіншіден, туристік өнім, әрқайсысының өзіндік жұмыс әдісі,
айрықшалықты қажетсінуі және әртүрлі коммерциялық мақсаты бар, көптеген
кәсіпорындардың күш салуымен жасалады.
Сегізіншіден, туристерге қызмет көрсету сондай ұсақ – түйектерден
тұратын болғандықтан, мәнсіз кемшіліктер болған кездеде, туристік қызметтің
жоғары сапасына қол жеткізу мүмкін емес.
Тоғызыншыдан, туристік қызмет көрсетудің сапасын бағалау едәуір
субъективтілікпен ерекшеленеді: тұтынушының бағасына, алынған қызмет
пакетіне тікелей қатынасы жоқ тұлғалар үлкен ықпал етеді.
Ақырында, оныншыдан, туристік қызмет сапасына, форс – мажор (төтенше
уақиға) сипаттағы сыртқы факторлар әсер етеді (табиғат жағдайлары, ауа
райы, туризм саласындағы саясат, халықаралық жағдайлар және т.б.).
Туристік өнімнің бұл айрықшалықты ерекшеліктері туризм маркетингісіне
едәуір ықпал етеді.
Маркетинг теориясында бекітілген өнімнің атрибутивтік теориясынан шыға
отырып (Т. Левит бойынша толық өнім тұжырымдамасы), туристік өнімді үш
деңгейге бөлу ұсынылады: ниетті өнім; нақты орындалатын өнім; қосымша күшті
өнім [3,48б].
Кез – келген туристік өнімнің негізінде қандайда бір қажетсінуді
қанағаттандыру қажеттігі жатады. Сондықтан өнімнің маңыздылық жағын ниет
көрсетеді, яғни белгілі бір проблеманы шешудегі бағыттылық, нақты
мұқтаждықтың қанағаттануы. Шын мәнінде, турист қасиеттердің анықталған
жиынтығы бар өнімді алмайды, ал оның кейбір қажетсінуді қанағаттандыратын
қабілеттілігін алады. Демек, туристік кәсіпорын үшін, үлкен маңызды мәселе,
өнімнің қасиетін көрсету және тарату емес, одан келетін нақты пайда мен
тиімділікті көрсету болады.
Егер туристік өнімнің ниеті оның мазмұнды жағы ретінде көрінетін болса,
онда пішіні бойынша туристік өнім нақты орындалуда, осы ниетті іске асыруға
мүмкіндік беретін, яғни тапсырыскер қажетсінуін қанағаттандыратын,
қасиеттердің анықталған жиынтығын көрсетеді.
Үшінші деңгей – бұл қосымша күшті туристік өнім. Туристік кәсіпорынның
қызметі тапсырыскермен достық қатынасты қалыптастыруға, оған жан – жақты
көмек көрсетуге, қосымша және символикалық тиімділіктерді қалыптастыруға
бағытталуы керек. Бұл қызмет көрсетудің жылдамдығы мен сапасының жоғарғы
деңгейі, кеңестер мен ақпараттар, ресми емес қарым-қатынас және т.б.
жолдармен іске асады, туристік өнімді күшейту жоғары дәрежеде
тапсырыскерлерді іздеуге және бекітуге әсерін тигізеді. Кешендегі қызмет
көрсету жылдамдығы әрбір тапсырыскердің мерзімдермен қанағаттану дәрежесін
анықтайды: маршрутты таңдау; қажетті құжаттарды рәсімдеу (төлқұжат,
рұқсатнама, билет және т.б.); анықтамалық ақпаратты алу.
Ақпараттық қызметтің тегін көрсетілуіне қарамастан, тек соның
арқасында, туристік кәсіпорындар өзінің өнімінің өткізілімін мәнді дәрежеде
қамтамасыз етеді. Ақпараттық материалдың болуы, туристік кәсіпорын
қызметкерлерінің одан білімдар болуы және туристтің сұранымы бойынша оны
еркін жеткізуі, туристік өнімді жасаудың және оның рынокта жемісті
өткізілуінің міндетті талабы болып табылады.
Туристік өнімді қосымша күштеу идеясы тапсырыскердің, туристік өнімді
алуы арқылы шешкісі келетін проблемасына келісін, беталыс жүйесіне қырағы
қарауға мәжбүр етеді. Бәсекелестік тұрғысынан қарағанда бұл туристік
кәсіпорынға өзінің тауарлық ұсынысын барынша тиімді әдістермен күшейтуге
арналған мүмкіндіктерді айқындауға жол береді.
Туристік өнімді талдау кезінде келесі сұраққа анық жауап алу керек:
Шын мәнінде турист нені сатып алады?, өйткені белгілі бір уақытқа дейін
туристік өнім тұтынушы үшін ешқандайда құндылықта болмайды. Адамдар рынокта
тауар немесе көрсетілетін қызметті емес, олардың адамның анық қажетсінуін
қанағаттандыратын функционалдық қабілеттілігін алады. Тек қана, сол өнімнің
қандайда бір қажетсінуді қанағаттандыру қабілеттілігін түсінгеннен соң,
адам сатып алушы қатарына өтеді. Маркетинг өзінің міндеті ретінде тура осы
мәселені қарастырады, ол адамдарға қажетті тауарды анықталған жерге, алуға
болатын бағамен бағыттайды.
Туристік кәсіпорынның өзінің тауарына деген рыноктық мүддені өткізуі
рынокқа ұсынылатын өнімдер құрылысын талдаумен, олардың тіршіліктік
циклының сатыларын зерттеумен, бәсекелестік қабілетінің жайғасымы мен
бағалануымен байланысты маркетингілік зерттеулер жүргізу қажеттігін
айқындайды.
Туристік кәсіпорынмен ұсынылатын өнімдер құрылымы, оларды оптималдау
(үйлестіру) мақсатында, тұрақты түрде талданып отыруы керек. Бұл
кәсіпорынға негізгі бәсекелестері мен сату көлемінің жоғарылау қарқынына
салыстырмалы, рыноктағы үлесіне сәйкес өзінің әрбір өнімдерін сыныптауға
мүмкіндік береді. Туристік өнімнің рыноктағы орынын дәл білу оларды өткізу
келешегін бағалауға мүмкіндік береді. Келешектегі туристік кәсіпорын
қызметінің мүмкіндікті жеңістері қаржы құралдарын қайта бөлудің бағыттары
мен масштабын таңдаумен анықталады [4,17б].
1.2 Туристік өнімдерді өңдеу және жылжыту әдіс-тәсілдері
Туристік өнім бұл - тұрғылықты орны бойынша алынып, туристік қызмет
орнында тұтынылады. Ол өзіне физикалық обектілерді, қызметтерді, орындарды,
ұйымдарды және идеяларды қосады.
Бұл анықтама ұсынылып отырған компанияның өнімнің жоспарланған
бөліміне жатады. Бұндай іс-қимыл қонақжай индустриясына жатады.
Қонақжай индустриясының менеджерлері өнім туралы жүйе сияқты ойлауы
керек. Олар төрт деңгейден тұрады: негізгі өнім, жанама өнім, қосымша өнім,
және кең мағынада қолданылатын өнім.
Негізгі өнім - бұл, яғни, мынандай сұрақтарға жауап беретін:
тұтынушының турөнімді сатып алудағы негізгі қызметтеріне не кіреді?
Дублинде, Ирландияда 4 күндік мейрам, бұл тек қана ұшақпен бару ғана
емес, қонақ үйдегі бөлме, такси шақыру мен тамақтану. Әрине барлығы
қонақтың қалауына байланысты, сондықтан бұл мейрам мәдениетпен танысу,
өзінің шыққан тегіне оралу, қауіпсіз оқиғалар немесе романтикалық
кездесулер болуы мүмкін.
Жанама өнім – негізгі өнімді пайдалану үшін тұтынушыларға қажетті
тауарлар мен қызмет көрсетулер болып табылады. Мысалы: 1 класстағы қонақ үй
номерлерін тіркеуден басқа ыңғайлы қызмет көрсету номерлерге келу және
шығуда, телефон, мейрамхана, химиялық тазалау және прачечная қызметтерін
ұсыну керек. Жанама өнімнің аса маңызды аспектілерінің бірі оның қол
жетімділігінде. Көптеген жерлердегі курорттағы офис және тіркеу бөлімі
кешке табылады. Бұл кешке келетіндерге ешқандай мәселе туғызбайды, олар
алдын ала бұл туралы біледі. Ал отельде бизнес-саяхатшылар үшін тіркеу
бөлімі тәулік бойы жұмыс істейді.
Қосымша өнім. Негізгі өнім жанама өнімді талап етеді, бірақ қосымша
емес. Қосымша өнім негізгі өнімге қосымша пайда табу және берілген өнімнің
бәсекеге түскен өнімінен айрықша көрсететін өнімдер болып табылады. Қонақ
үйде қосымша өнімдермен, клиенттерді тартуға көмектесетін, бизнес
орталықтар және spa орталықтар толық қызмет көрсетуде қызмет етеді. Жанама
және қосымша өнімдерінің арасындағы айырмашылық әр уақытта көрінбейді.
Жанама болып табылатын бір нарықта, ал басқа жерде қосымша болуы мүмкін.
Компания жаңа туристік өнімдер өңдей білуі керек. Сол сияқты өнімдік
талғамдар, технологиялар және бәсекелестер өзгеру мезгілінде басқару керек.
Әрбір өнім, ереже бойынша белгілі бір өмірлік циклден өтеді: ол пайда
болады, бірнеше кезеңдерден өтеді және соңында жасырақ өнімдер пайда
болғанда және тұтынушылардың сұранысын жақсырақ қанағаттандырғанда, өнім
құлдырайды.
Туристік өнімнің өмірлік цикл түсінігі 2 үлкен мәселеге алып келеді:
біріншіден, барлық өнімдер уақытысымен ескіреді, компания жаңа өнімдерді
ойластыруы керек, яғни, ескірген өнімдермен алмастырылуы керек. Екіншіден,
компания, оның өнімі қалай ескерілетіндігін, және өнім туристік өнімнің
өмірлік циклінің әр түрлі кезеңдерден қалай өтетіндігі туралы түсіну керек,
сонымен қатар маркетинг стратегиясын өзгерту керек.
Жаңа өнімді өндірудің 2 негізгі жолы бар. Олардың біреуі оны сыртынан
иемденеді, яғни, толық компанияны, патентті немесе өнімді өндіру
лицензиясын сатып алу. Көптеген компаниялар өздері туристік өнімдерді
өңдегеннің орына нарықта бар брендтерді сатып алады. Сол сияқты Accor,
Motel 6, Choice Rode Ray, Econo-Logje, Friends, Hip Inns, ал Cernaval-
Holleword Amerikan Nindstar, Sea bourn-ды сатып алды. Бір баға келісімінде,
екі жылдық мезгілде АҚШ та 1000 қонақ үй мен мотельдер дағдарысқа ұшырады.
Макс Шналлингер 200 мейрамханалардың өндірудегі қатысушыларының бірі, яғни,
мейрамханалардың ондығының ішіндегі 9-ы сәтсіздікке ұшырайды. Неге көптеген
жаңа өнімдер осыған ұшырайды деген сұрақтың жауабы көп. Мысалы жоғары
деңгейдегі менеджер сүйікті идеясын, зерттеулердің нашар болжамына
қарамастан жылжыта алады. Немесе егер идея жақсы болса, бірақ мамандар
нарық көлеміне жоғары баға берсе. Өнім аса дайындалмаған немесе нарықтағы
үлесі дұрыс болмауы мүмкін. Оған қойылған баға жоғары болуы мүмкін немесе
жарнаманың сәтсіз болуы [5,19б].
Кейбір мейрамхана желілері соның ішіндегі ЕС Сhico, осы түрдегі өнімді
кеңейту және көптеген мәселелермен қақтығысты. Олардың келушілері үшін,
егер де мейрамханада өнімдер бөлшек сауда сияқты болса, онда осы
мейрамханаға барған жөнбе деген сұрақ туындайды. Кейбір кезде бұл
жағдайларда тұтынушылардың ойынша, мейрамхана тұрып қалған өнімдерден тамақ
жасайды деген пікір туады.
Идеяны іздестіру. Жаңа туристік өнімді өңдеу идеяны іздестіруден,
яғни, жаңа идеялар жүйелерін іздестіруден басталады. Компанияда идеялар
санының көп болуы жиі кездеседі, солардың ішінде бірнеше жақсыларын таңдау
керек. Компанияға жаңа туристік өнімді өңдеу үшін стратегияны дұрыс
ойластыру керек. Бұл стратегия қандай өнімдерге назар аудару керектігін
анықтау қажет. Ол осы жаңа өнімдерден жоғары пайда, нарық үлесін және басқа
да мақсатын орнату керек. Мысалы, MC Donalds мәзірге салаттар қосты, яғни,
Wendy’s беріп нарық үлесін жоғалтпауын ұйғарды. Клиенттерді ландчқа тарту
үшін, PIZZA Hut пиццалары өзінің көлемін ұлғайтты.
Тұтынушылар 28%-ға жуық барлық жаңа өнімдердің идеялары клиенттер
компанияны бағалау нәтижесінде немесе олардың тілектеріне назар аударып
таңдауда пайда болады. Тұтынушылардың сұраныстары мен қалаулары арнайы
сұраулар арқылы зерттеледі. Жаңа өнімді табу үшін, компания клиенттердің
сұрақтарын және өкпелерін талдай алады. Менеджер қонақтармен сөйлесе
отырып, тұтынушылардың сұраныстарын жақсырақ біле алады. Нәтижесінде
клиенттердің өздері жаңа өнімдерді іздеп табу пайдалы болып келеді және оны
нарыққа шығара алады.
Жоспар жасау мамандары және туристік дестинация маркетологтары
адамдардың баратын жерлерінен кері байланыс алу жүйесін ойша табу керек.
Компания үшін ерекше өнім түрі экотуризм болып табылады. Кейбір
курорттар ормандарды және шөлдерді қорғанысына алады. Мысалы жыл сайын
Оңтүстік Африкадағы Kruger National Park ұлттық паркіне 700 000 мың қонақ
келеді, бірақ олар территорияның тек 4 %-ын ғана көре алады.
Бәсекелестер 27%-ға жуық бәсекелестердің өнімін талдау кезінде жаңа
өнімдердің идеялары пайда болады. Көптеген компаниялар міндетті түрде
бәсекелестердің жаңа өнімін сатып алып зерттейді, олардың қалай
жасалғандығы, оларды сату бойынша талдау жасайды және өздері осындай
анологиялық өнімді шығаруға болама екен деген сұрақ туындайды. Дегенмен,
бәсекелестің идеясын пайдалана отырып, компания одан жақсысын ойлап табу
жағдайында болу керек. Сатып алушылар көшірмені түп-нұсқамен салыстырады.
Және егер де осындай салыстырулар кезінде қайталаушыға пайдасы тимесе, бұл
өнім дубликатына сату кезінде кері әсер етеді.
Компания новаторлық болуы да мүмкін, егерде басқа нарықтардың
идеяларын ұрласа.
Қонақ үй индустриясына алып келетін жетістіктер халықаралық
кәсіпкерлермен көшірілген. Өнімнің сапа көшірмесі түп-нұсқадан нашар болуы
жиі кездеседі, және бұл жағдайда тауарлар топтағы барлық өнімдерге нашар
беделін туғызады.
Қонақ үйдің нақты басқарушылары нақты бәсекелестердің ақпаратын алып,
қонақ үйде бәсекелестікті тоқтата алады. Үздік бәсекелік ақпарат қонақ
үйлердегі жылдық есеп берулермен мазұндалады. Бәсекелес қонақ үйлердің
басқарушылары мен иелері бір-бірімен араласады.
Дистрибьюторлар және жабдықтаушылар.
Дистрибьюторлар нарықпен тығыз байланыста болады және клиенттердің
проблемалары және жаңа өнімдердің мүмкіндіктері туралы ақпарат береді. Олар
сонымен қатар, бәсекелес мейрамханаларда жаңа тағамдардың қанадай түрлері
ерекше сұраныста, қолданыста екені туралы ақпарат береді.
Дистрибьюторлар және жабдықтаушылар жиі өндірістік сауда
көрмелерінде, семинарларда және конференцияларда демострациялық орындарын
ұйымдастырады.
Идеяны таңдау.
Идеяны таңдау мақсаты идея санын көбірек жинау болып табылады. Таңдау
мақсаты - жақсы идеяларды табу және ертерек нашарларын алып тастау. Жаңа
туристік өнімдерді өңдеуге кеткен шығындар келесі кезеңде өседі және
сондықтан компаниялар пайда алып келетін өнімдер идеяларын қалайды.
Көптеген компаниялар өздерінің мамандарынан стандартты бланкіде жаңа
өнімдер туралы идеялар сипаттамасын талап етеді.
Мамандар, өнімді мақсаттық жарақ және бәсеке ретінде сипаттайды,
бірінші жақындауға нарық көлемін, өнім бағасын, мерзімін және оның өндіруге
кеткен шығындарын, өндіріске кеткен шығындарды және пайда нормасын
бағалайды.
Маркетинг стратегиясы.
Маркетинг стратегиясын өндіру 3 бөлімнен тұрады.
1-бөлім мақсаттық нарықта жоспарланған өнім позициясын, сату
көлемін, нарық үлесін және мақсаттық пайданы сипаттайды. Айтатын болсақ,
мақсаттық нарықтағы Court yard, Marriot қонақ үйлеріндегі адамдар, бизнес
саяхатшылары болып табылады.
2-ші бөлімінде маркетинг стратегиясы жоспарланған бағадағы жаңа өнім,
оның дистрибьюция жүйесі және бірінші жолы тауардың нарыққа ену маркетинг
бюджеті аспектілерден тұрады.
3-ші бөлімдегі маркетинг стратегиясы ұзақ мерзімдегі сату, мақсаттық
пайданы және маркетинг кешеніндегі стратегиясын қолдану жоспарларын
сипаттайды [6,47б].
Туристік өнімді жылжыту әдістері
Қазіргі заманғы туристік фирманың маркетингі жақсы қызметтерді
өңдеуді, қызықтыратын бағаны орнатуды және мақсаттық нарық тұтынушыларын
тартуды білдіреді. Туристік фирма тұрақты және потенциалды клиенттермен
үзілмейтін коммуникациялық байланыс орната білуі қажет. Сондықтан да әр
туристік компания нарықтағы қызметтер жайлы ақпараттарды жылжытудың
генераторы әрі коммуникациялық байланыстардың қайнар көзі ролін ойнауы
қажет.Туризм ылғи табиғи жағдайлардың қауіп-қатерлерінің жағымсыз
жағдайларын ескереді.
Қазіргі кездегі туристік нарықтағы жағымды тенденциялар;
- шет елге сапарға шыққан туристердің үлесін екі немесе одан да көпке
жылына бір рет жоғарылату(қыста және жазда) бұл туристік бизнес нарығындағы
қызметті тұтынушылар құрамының сапалы өзгеруінің себебі;
- белгілі бір туристік фирмаға келіп, тұрақты орналасқан және тұрақты
клиенттер статусына ие болған туристер үлесінің өсуі бұл өз жұмысшыларын
клиенттерге бағыттаған фирмалардың жетістіктері. Қазіргі уақытта мұндай
тұрақты клиенттер саны 30-35 % ға жуықты құрайды;
- тур немесе турфирма таңдауда тек жарнамалық хабарламаларды ғана
қолданатындар ғана емес, және достарымен, таныстарының ақылына
жүгінетіндердің үлесінің көбеюі- бұл дамып келе жатқан компания табысына
әсер етіп, клиент резервтерін қамтамасыз етеді.
Турагенттіктер өзіндік позицияларын бекіту үшін мына бірыңғай
әдістерді таңдайды:
- өз қызметінің спектірін кеңейтеді (барлық әр түрлі бағыттардағы
жұмыс);
- барлық әр түрлі бағыттарды белсенді сата алатын әмбебап
менеджерлерді жұмысқа таңдау;
- интернетте әр түрлі іздейтін сайттар мен турларды сатып алу
ақпараттарын ұсынатын операторлар сайттарын тиімді қолдану;
- күшті әрі білімді туроператорларды жұмысқа алуға бағытталған.
Турагенттіктердің негізгі міндеті - әр түрлі мүмкін болатын
өзгерістерге дайын болу және өз жұмыстарын туристік нарықтың сұранысының
локальды ауытқуларымен байланыстырудың қорытындылары.
Маркетингтік коммуникация (жылжыту) – бұл сатып алушыға өзіндік
ақпараттар беру механизмі, мақсаттық аудиторияларға негізгі маркетингтік
жіберулер байланысын қамтамасыз ететін маркетингттік құрылымның
элементі.Маркетингтік қызметтің жұмысының сәтті қорытындысы нарыққа
бағытталған керекті және сапалы өнімнің өндірісімен байланысты болады, және
сәйкес бағада, дистрибьюторлардың тиімді байластарымен, сонымен бірге
потенциалды клиенттер мен делдал атушылармен жүйелік және тиімді байланыс
орнатуларымен байланысты.
Туристік немесе басқа тауарларды жылжытудың 4 әдісі бар;
- жарнама (advertising)
- персоналды сатулар (personal sell)
- тұрмысты ынталандыру (sales promotion)
- қоғаммен байланыстар (public relatios).
Жылжыту бағдарламаларының кешенді әдістері болуы керек.
Жарнама – бұл маңызды әрі қымбат коммуникациялық кешеннің элементі,
ол бұл кешеннің басқа элементтеріне потенциалды әсер етеді. Ол жеке емес
коммуникация формаларын ұсынады. Туристік қызмет сферасында жарнаманы
қолданудың көптеген түрлері бар. Оны ұзақ уақытқа бейнесін қалыптастыру
үшін қолданады, нақты туристік бағыттарды бөліп көрсетуге, белгілі бір
оқиға жайлы, жаңа қызмет туралы ақпарат таратуға, баға өзгерулері туралы,
жеңілдіктер, льготалар туралы хабарландырулар үшін қолданылады.
Жарнаманың мақсаты –назар аударту, көңіл аудару, қызығушылық туғызу
болып табылады.
Жарнама – бір уақытта көптеген адамдар тобына арналған коммуникация
формасы. Шығыс мамандарының ойынша, туристік бизнес жарнаманың мына маңызды
міндеттерді орындауын талап етеді;
- оның көмегімен потенциалды тұтынушыға оған нақты не ұсынылатыны
туралы түсінікті болуы үшін қызметті құраушының кез келгені сезілетін
бейнеге ие болуы керек;
- ол табыс пен проблемаларды шешуді қамтамасыз етуі керек;
- компания өнімінің бәсекелес өнімнен айырмашылығы болуы керек;
- клиенттерге сөз беріп, қарым - қатынас жасайтын компания жұмыскеріне
позитивті әсер етуі қажет;
- ауызша ақпарат алмасулармен қамтамасыз етілуі қажет.
Туристік сферада барлық жарнамалық құралдар қолданылады;
- массалық ақпарат құралдарындағы жарнама; телевидение, радио,
газеттер, журналдар. Оның негізгі ерекшелігі үлкен аудиторияға жарнамалық
ақпаратты жеткізе алу мүмкіндігі. Мұндай жарнаманың бағасы көптеген
факторлармен байланысты; елдер, жалғасымдылықпен;
- әрбір бұқаралық ақпарат құралдарында жарнамалық сақтаушылардың (СМИ)
өз артықшылықтары және жетіспеушіліктері болады. Мысалы, туристік журналда
газетпен салыстырғанда жарнама қымбаттау болып табылады,,бірақ оның сапасы
анағұрлым жоғарырақ және аудиториядан өту дәрежесі жеткілікті биік болып
табылады;
- саяхаттардың каталогтері, кітапшалар, өз меншіктеріндегі журналдары,
даңғылдар. Саяхаттардың каталогтерінде потенциалды туристерге арналған
пайдалы ақпараттар бар. Ол анықтамалар туристік тауарлардың суреттеулері,
көркемдеулер, қызметтердің, турлардың бағдарламалары, қонақ үйлердің,
қызмет түрлерінің және экскурсиялардың, транспорттық қызметтердің
көрсеткіштері ретінде қолданыла алады.
- көшелік жарнама; стационарлық және транзиттік (плакаттар, қалқандар,
көліктегі жарнамалар) болып бөлінеді. Стационарлық жарнамалардың
нәтижелілік маңызды факторы ол оның орналасқан жері болып табылады.
- түзу жіберулер (direct - mail) қызметтердің сатылуына арналған үлкен
мүмкіншіліктерді ашады. Ереже сияқты, турфирмада тұрақты клиенттердің
тізімі бар, оларға жаңа турлар,қызметтер, жеңілдіктер жайлы ақпараттар хат
формасында жіберіледі. Сонымен қатар алдын ала белгілі потенциалды
клиенттердің тізімін,қызығушылықтарын және тілектерін қолдануға болады.
Телемаркетинг - бұл анықталған мақсатпен телефон арқылы
келіссөздердің өткізілуі мен хабарды өзектілендіру, телефонмен сұрақ немесе
сұрақтама алу, жаңа клиенттерді іздеу немесе сатылуларды өткізу.
Турөнімнің жылжуы қосымша стимулмен әрекетті іске асыру болып
табылады, және туристік қызметке қосымша құндылық қосып береді. Арзандау
өтімін ынталандыруды компаниялар жүзеге асырады. Жарнама және өтімді
ынталандыру клиентке нәтижелі әсер бере отырып, кешенде жұмыс істеуге
қабілетті болып табылады.
Пиар әдістері;
Бұқаралық ақпарат құралдарына байланысты.
а) пресс - релиз - құралдары, бұқаралық ақпарат құралдарына PR
хабарлауларын жіберуді қолдану (газеттерге, журналдарға және басқа ақылы
баспаларға). Бұл мақала туристік оқиғаға немесе елге, демалыс орнына, қонақ
үйге, демалыс түрлеріне арналған. Мақалаға тапсырыс берген туристік
компанияның немесе туроператордың аты тек мәтінде ғана ескеріледі.
б) пресс –конференция жұрт алдында жариялау,арыздар немесе компания
пікірлері айтылуы мақсатымен БАҚ өкілдерін шақырады.
Турөнімді жылжытудағы стратегиялық шешімдер
Өтімнің жаңа нарыққа шығу жолдарын жоспарлауда жақсы компаниялардың
тәжірибесі негізінде мамандар мен маркетологтар өңдеген келесі пайдалы
кепілдемелер ескерілуі қажет:
1. ірі нарық өтімі үлкен қорларды талап ететін кәсіпорынды ерекшелейді
(қаржылық, адамдық). Нарықты игеруіне байланысты шығындар екі немесе
бірнеше есеге өсуі мүмкін, ал алынған табыс екі есеге азырақ болады.
2. Күшті бәсекелестер жұмыс істейтін нарыққа шығу үшін, оның әлсіз
орындарын ескеру керек, оны өз қызметімен бірге негізге алу керек.
3. нарық қажеттіліктерін қажетті,дұрыс болжамдау және егер мақсаттық
аудитория анықталмаған болса тауар өндірмеу керек. АҚШ та тек бес өнімнің
ішінде біреуі ғана табысты болады екен.
4. Жаңа нарыққа шықпас бұрын, мына сұрақтарға жауап беру керек;
• қанша капиталды жұмсау қажет (салу, іске асыру), нарыққа қойылатын
талаптар үлесін алып қалу үшін;
• қашан шығындар азаяды;
• қашан бірінші пайда алуы мүмкін;
• кім және қашан капиталды ұсынады.
Турөнімді жылжытуды жүзеге асырудың үш бағыты бар:
• нарық кеңеюі немесе экспансиясы
• сұраныстарды бөлу
• сатылулардың нәтижелілігін күшейту.
Жарнама
Жарнама дегеніміз қаржыландыру жүйесімен нақты көрсетілген
ақпараттандырудың ақылы түрлері арқылы жүзеге асырылатын,клиенттерге
тауарларды, идеяны және қызметтерді ұсынумен анықталатын өзіндік форма.
Жарнамалар тұрақты тұтынушыларға ақпарат құралдарының көмегімен мысалы
газет, журналдар, тікелей пошталық жіберулер, теледидар, радио және сыртқы
жарнама арқылы ұсынылады.
Туристік кәсіпорындардағы негізгі жарнамалық-ақпараттық кәсіпкерліктің
бағыттары:
➢ Туристік аудандарға бағытталған жарнама
➢ Кәсіпорындар мен жұмыс істеуге бағытталған жарнамалар
➢ Жеткізушілермен жұмыс істеуге бағытталған жарнама
➢ Тұтынушылармен жұмыс істеуге арналған жарнама (тұрақты тұтынушылар)
Тұрақты тұтынушыларға арналған жарнамалар ретінде әріптестер және
орналастыру топтарының 3 категориясы ерекшелінеді:
1. заттың жарнамалануын қажет ететін және сол жайлы ақпарат
іздейтін адам.
2. заттың жарнамалануын қажет етпейтін адам.
3. заттың жарнамалануын қажет ететін, бірақ қандай да бір
себептерге байланысты қажет етпейтін адам [6,78б].
Жарнама берушілердің жұмысы осы тұрақты тұтынушыларың 3 категориясын
шынайы тұтынушыларға айналдыру.
Біріншіден, жай ғана ақпараттандыру.
Екіншіден,тұтынушылардың ойын білу.
Үшіншіден, жарнаманың дұрыс шығуы үшін, бүкіл күшін салу.
Жарнама нақты бір нарық сегментіне бағытталуы тиіс. Бұл шығынның
азаюына әкеледі. Компанияның жарнамасы ойдағыдай шығуы үшін, нарықтың
сегментациялануы қажет. Әрбір туристік фирма жарнамаға назар аударту үшін,
жарнама формасын алдын ала таңдап тапсырыс береді.
Әрбір жарнаманың өзінің ерекшеліктері және кемшіліктері де бар.
Керекті мақсатқа жету үшін туристік өнімді жылжыту процесінде жарнаманы
дұрыс таңдай білу керек. Сондықтан алдымен тұтынушы жайлы, оның
қызығушылықтары және қажеттіліктері туралы мағлұмат жинау керек.
Ең негізгі жарнамалау түрлері газеттер, журналдар, радио, теледидар,
каталогтар, буклеттер, стендтер, транспорт түрлеріндегі хабарландырулар
болып табылады.
Газеттер. Газет нарық жайлы көрнекті ақпарат береді. Басқа жарнамалау
түрлеріне қарағанда газеттегі жарнамалардың шығуы өте тез және ешқандай
кедергісіз. Сонымен қатар газеттер көп шығарылады, және икемдірек болдаы,
яғни ақпараттар үнемі жаңарып отырады. Газеттер өзінің белгіленген
уақытында шығарылып отырады, және тұтынушылардың назарын тез аудартады.
Бірақ туристік жарнама сияқты газеттің кемшіліктері де бар: жазылуы мен
сапасының төмен болуы, өмірлік цикілінің қысқалығы.
Журналдар. Журналдағы жарнамалардың негізгі ерекшелігі тұтынушыларының
назарын аударатын жарнаманың жазылуы мен графикалық сапасында. Журналдың
ерекшеліктерінің шынайылығы, өмірлік цикілінің ұзақтығы, кең таралғандығы
аса назар аудартады. Журналдардағы жарнамалардың жетістіктері мақсаттық
нарыққа жетуіне мүмкіндігінің мол болуы. Оның кемшіліктері газет сияқты
үнемі шығарылмауында және жарнамаға қажетті өзгерістерді енгізуге
мүмкіншілігінің болмауы. Туристік ұйымдар үшін атақты жарнама берілетін
баспалар; Туринфо газеттері, Экстро-М, Туристік ұйымдық
газет,Банко, Туризм және демалыс, Вояж, Саяхатшы.
Кітаптық жарнама. Жарнамалар кітаптардың жаңа шығарылымдарында
орналасады. Ең бастысы жарнаманың мазмұнымен безендірілуінің сәйкес келуі
тиіс. Туристік агенттіктер жайлы жарнаманы тек жол сілтемелерге қатысты
бағдарламалар, мемлекет жайлы анықтамалар және мемлекеттік және көркемсурет
кітаптарына ғана орналастыруға болады. Бірақ мұндай жарнама беру түрі өте
қымбат болып келеді.
Буклеттер. Бұл белгілі бір фирмаға және оның тауарларына арналған
аранайы шығарылым. Буклеттерде жарнамалық текстпен бірге фирма
қызметкерлерінің суреттері және қысқаша биографиясы беріліп, оның
спонсорлық және қайырымдылық ақциялары жайлы ақпарат беріледі. Буклеттерде
фирманың халықаралық көрмелерде, мемлекттік, политикалық саясаттарға
қатысқандығы жайлы да мәліметтер болады. Буклеттер фирмаларға барғанда,
презентацияларға, көрмелерге қатысқанда немесе келісімшартқа отырғанда
беріледі.
Каталог. Бұл саяхат бағытын, турпакет және қосымша қызмет түрлерініњ
қысқаша түсініктерімен бағаларын жарнамалайтын шығарылым. Каталогтар өнімді
сатып алғанда немесе фирманың туроператорларымен, турагенттерімен және
басқа да туристік ұйымдармен келісімшартқа отырғанда таратылады.
1.3 Туристік өнімді жайғастыру және оның өмірлік циклі
Әрбір туристік кәсіпорын өзінің дербес өнімін жақсырақ білдіруге
көмектесетін талдаумен айналысуы қажет. Фирма өнімдерінің бәсекелес
өнімдерден айырмашылығын табу жайғастыру деп аталады, бұл белгілі бір рынок
сарасының сұранысын барынша толық қанағаттандыру мен өзіндік ерекшелікті
тапсырыскерлерді тартуда маркетингтің фундаменталды беталысы болып
табылады.
Туристік өнімнің жайғастыру мағынасында, маркетингтік зерттеулер
негізінде, өнімнің бәсекелестік қатардағы әлдеқайда тиімді түрін және бұл
түрді маркетингтік коммуникациялар көмегімен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz