Жаңа оқыту технологиясы арқылы колледж студенттерінің ғылыми дүниетанымын қалыптастырудың маңызы
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...2
І бөлім. Жаңа оқыту технологиясы арқылы колледж студенттерінің ғылыми дүниетанымын қалыптастырудың маңызы.
1.1. Колледж студенттерінің ғылыми дүниетанымын қалыптастырудың ғылыми. педагогикалық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.2. «Жаңа Оқу технологиясы» түсінігі, мәні, мағынасы ... ... ... ... ... ... ... ... .18
II бөлім. Колледж студенттерін жаңа оқыту технологиясы арқылы
дүниетанымын қалыптастыру
2.1 Колледж студенттерінің ғылыми дүниетанымын жаңа технология негізінде қалыптастырудың педагогикалық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..41
2.2. Жаңа оқыту технологясы арқылы колледж студенттерінің ғылыми дүниетанымын қалыптастыру әдістемелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..60
Пайдаланылған әдебиет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...63
І бөлім. Жаңа оқыту технологиясы арқылы колледж студенттерінің ғылыми дүниетанымын қалыптастырудың маңызы.
1.1. Колледж студенттерінің ғылыми дүниетанымын қалыптастырудың ғылыми. педагогикалық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.2. «Жаңа Оқу технологиясы» түсінігі, мәні, мағынасы ... ... ... ... ... ... ... ... .18
II бөлім. Колледж студенттерін жаңа оқыту технологиясы арқылы
дүниетанымын қалыптастыру
2.1 Колледж студенттерінің ғылыми дүниетанымын жаңа технология негізінде қалыптастырудың педагогикалық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..41
2.2. Жаңа оқыту технологясы арқылы колледж студенттерінің ғылыми дүниетанымын қалыптастыру әдістемелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..60
Пайдаланылған әдебиет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...63
Зерттеудің көкейтестілігі: Егеменді қоғамымыздың әлеуметтік,
экономикалық және саяси жедел жаңарулары, экономика мен өндірістік
күштердің қарқынды дамулары орта мектептің жоғары оқу орындарының,
тікелей оқу процесінің жетілдіруін талап етеді.
Оқушылардың ғылыми дүниетанымдық іс-әрекетін арттыру мәселелері
педагогика ғылымы мен практикасының ең бір көкейтесті проблемаларының
біріне жатады.
Адамдар өмірінің барлық салаларында-матералдық өндірісте, қоғамдық
қатынастарда болып жатқан терең өзгерістер, интенсивті беріліп жатқан
ақпараттар, мектеп бітірушілерден, қазіргі білім беру жүйесінен ақыл-ой мен
дененің жоғары дамуын, өндірістің ғылыми-техникалық және экономикалық
негізгін терең білуді талап етеді. Нарықтық экономика жағдайында адамның
кәдеге асуының шешуші факторы болып оның белсенділігі, жаңа әлеуметтік-
экономикалық қарым-қатынастарда өз позициясын табу қабілеті болып
табылады. Сондықтан қазіргі мектеп оқушыларының белсенділігін
қалыптастыруға бағытталуы тиіс. Мұнда шешуші болып мектеп жасындағы
іс-әрекеттің негізгісі ретіндегі ғылыми дүние танымдық іс-әрекетті
қалыптастыру болып табылады. Педагогика саласында қызмет атқарып жүрген алдыңғы қатарлы
ғалымдардың, психологтар мен педагогтардың әр-түрлі жастағы
оқушылардың ғылыми дүние танымдық іс-әрекетінің интенсивті
дамытудың заңдылықтары мен шарттары өзіне назарын аудартады.
Оқушылардың ғылыми дүниетанымдық іс-әрекеттің табиғаты терең
педагогикалық зертеуді талап ететін күрделі психологиялық проблема. Ол
білім берудің қазіргі жағдайларындағы жаңа деңгейіне ерекше мәнділікке ие
болады. Колледжді қажетті талаптарға сай даярлау, түрлендіру арқылы,
мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты талаптарын лайықты дәрежеде оқу орнын жетілдіру басты шарттардың бірі. Әрине, ең алдымен
оқу процесін халықаралық талаптарға сай жасалынған мемлекеттік
жалпыға міндетті білім беру стандарты талаптары бойынша оқу процесін
жоспарлау өткізу қажет, сонда болашақ маманды жетілдіру, дамытып,
олардың кәсіби мәдениетін жоғары, сапалы дәрежеге жеткізеді. Білім беруді сапаландыру, оқушылардың ғылыми дүниетанымдық
қабілетін интенсивті арттыру, біліктілігін арттыру, кәсіби мәдениетті
деңгейге жеткізу үшін әрбір оқу уақыттарын ұтымды пайдалану, қарқын мен
тиімділікті еселеу, мақсатты оқуды жетілдіру арқылы оқу процесін нәтижелі
етуге болады. Біздің қоғамның оқу-тәрбие процесін дамытуға талаптарын Елбасы
Жолдауларынан айқын көреміз, егерде ҚР Президентінің дәстүрлі жылдағы
Жолдауларын тыңғылықты, мүлтіксіз жұмыс істеу арқылы
орындасақ, адамның сана сезімінің дамуы таным үдерісі бойынша іске асады.
Табиғаттағы заттар, қоршаған ортадағы құбылыстар, қоғамдағы өзгерістер,
даму үдерісі, олардың қасиетттері, өзара қарым-қатынастарының адам
санасында нақты бейнелерді жасау, оларды тану жүйесі ретінде білінуін,
оларды білуіміз таным.
экономикалық және саяси жедел жаңарулары, экономика мен өндірістік
күштердің қарқынды дамулары орта мектептің жоғары оқу орындарының,
тікелей оқу процесінің жетілдіруін талап етеді.
Оқушылардың ғылыми дүниетанымдық іс-әрекетін арттыру мәселелері
педагогика ғылымы мен практикасының ең бір көкейтесті проблемаларының
біріне жатады.
Адамдар өмірінің барлық салаларында-матералдық өндірісте, қоғамдық
қатынастарда болып жатқан терең өзгерістер, интенсивті беріліп жатқан
ақпараттар, мектеп бітірушілерден, қазіргі білім беру жүйесінен ақыл-ой мен
дененің жоғары дамуын, өндірістің ғылыми-техникалық және экономикалық
негізгін терең білуді талап етеді. Нарықтық экономика жағдайында адамның
кәдеге асуының шешуші факторы болып оның белсенділігі, жаңа әлеуметтік-
экономикалық қарым-қатынастарда өз позициясын табу қабілеті болып
табылады. Сондықтан қазіргі мектеп оқушыларының белсенділігін
қалыптастыруға бағытталуы тиіс. Мұнда шешуші болып мектеп жасындағы
іс-әрекеттің негізгісі ретіндегі ғылыми дүние танымдық іс-әрекетті
қалыптастыру болып табылады. Педагогика саласында қызмет атқарып жүрген алдыңғы қатарлы
ғалымдардың, психологтар мен педагогтардың әр-түрлі жастағы
оқушылардың ғылыми дүние танымдық іс-әрекетінің интенсивті
дамытудың заңдылықтары мен шарттары өзіне назарын аудартады.
Оқушылардың ғылыми дүниетанымдық іс-әрекеттің табиғаты терең
педагогикалық зертеуді талап ететін күрделі психологиялық проблема. Ол
білім берудің қазіргі жағдайларындағы жаңа деңгейіне ерекше мәнділікке ие
болады. Колледжді қажетті талаптарға сай даярлау, түрлендіру арқылы,
мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты талаптарын лайықты дәрежеде оқу орнын жетілдіру басты шарттардың бірі. Әрине, ең алдымен
оқу процесін халықаралық талаптарға сай жасалынған мемлекеттік
жалпыға міндетті білім беру стандарты талаптары бойынша оқу процесін
жоспарлау өткізу қажет, сонда болашақ маманды жетілдіру, дамытып,
олардың кәсіби мәдениетін жоғары, сапалы дәрежеге жеткізеді. Білім беруді сапаландыру, оқушылардың ғылыми дүниетанымдық
қабілетін интенсивті арттыру, біліктілігін арттыру, кәсіби мәдениетті
деңгейге жеткізу үшін әрбір оқу уақыттарын ұтымды пайдалану, қарқын мен
тиімділікті еселеу, мақсатты оқуды жетілдіру арқылы оқу процесін нәтижелі
етуге болады. Біздің қоғамның оқу-тәрбие процесін дамытуға талаптарын Елбасы
Жолдауларынан айқын көреміз, егерде ҚР Президентінің дәстүрлі жылдағы
Жолдауларын тыңғылықты, мүлтіксіз жұмыс істеу арқылы
орындасақ, адамның сана сезімінің дамуы таным үдерісі бойынша іске асады.
Табиғаттағы заттар, қоршаған ортадағы құбылыстар, қоғамдағы өзгерістер,
даму үдерісі, олардың қасиетттері, өзара қарым-қатынастарының адам
санасында нақты бейнелерді жасау, оларды тану жүйесі ретінде білінуін,
оларды білуіміз таным.
1. Қ.Р. Президенті Н.Ә. Назарбаев. Жыл сайынғы Қазақстан халқына
жолдауы.
2. Қ.Р. Президенті Н.Ә. Назарбаев . 2014 ж. 17 қаңтар «Қазақстан жолы-2050: бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» атты Қазақстан халқына Жолдауы
3. Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы.
4. Қазақстан Республикасының жалпы орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты.2002
5. Таубаева Ш.Т., Лактионова С.Н. Педагогическая инноватика как теория и практика нововведений в
6. Система образования – Алматы «Ғылым»,- 2011
7. Ажмурат С.А. Современные технологии воспитателя. –Павлодар:ТОО НПФ «ЭКО», 2012.
8. .Внутришкольное управление: теория и опыт педагогических управленческих инноваций / Под ред.
9. Н.В. Горбуновой. М.: Новая шк., 2010./
10. 4.Идрисова Б.Қ. Мектепке дейінгі ұйымдардағы әдіскердің жұмысының инновациялық бағыттары.
11. «Қазақстандағы мектепке дейінгі білім», 2010-№2.
12. Шуршакова Т.Ф. Формирования научного мировозрения студентов как
фактор их творческой деятельности. Сб.научных трудов Казань 2011
13. Абылкасымова А.Е. Концепция познавательной самостоятельности
студента. Саранск. 2010.
14. Леонтев А.Н. Деательность. Создание, Личность. -М. 2011
15. Гальперин ЛЯ. Введение в психологию. -М.: МГУ. 2009
16. Коменский Я.А. педагогика в Чехии. - М.: Педагогика. 2003
17. Құдайкүлов М. Мектептегі базистік оқу жоспары үлгісі. Қазақстан
мектебі. 1996.
18. Құдайқұлов М. Экран, магнитофон, проектор. А.Д.ілім қоғамы. 2008.
19. Василенко Н.В. Интеграция знаний на основе использования
новых информационных технологий в общеобразовательной школе.
20. Карпова СЮ. Интенсификация процесса обучения при
помощи автоматизированной обучающей системы: диссертация. 2005
21. Құдайқұлов М.А. Оқушыларды окытумен тәрбиелеуде қазіргі
заманғы техникалық құралдарды пайдалану. - Алматы, 2003
22. Беспалко В.П. Слагаемые педагогической технологии. –М.: Педагогика. –2001. -192с.
23. Таубаева Ш.Т., Лактионова С.Н. Педагогическая инноватика как теория и практика нововедений в системе образования. Научно-издательский центр «Ғылым» – Алматы, 2001. – 295 с.
24. Бұзаубақова К.Ж. Инновациялық педагогика негіздері. Алматы, Білім. 2009. 424 б.
25. Чернилевский Д.В. Дидактические технологии в высшей школе. Москва., 2002.
26. Тілеуова С. Жоғары мектеп педагогикасы. Шымкент, 2004. – 138б.
27. Бабаев С.Б., Оңалбек Ж.К. Жалпы педагогика. Алматы, 2005. -227 б.
28. Ляудис В.Я. Инновационное обучение стратегия и практика – М.,2011. – 148 с.
29. Гамидов Г.С., Колосов В.Г., Османов Н.О. Основы инноватики и инновационной деятельности – СПб: Политехника, 2009 – С.187.
30. Ангеловски К. Учителя и инновации: Кн. для учителя: Пер. с макед. – М.: Просвещение, 2005.
31. Чернилевский Д., Филатов О. Технология обучения в высшей школе. Мос., 2004.
32. Современная дидактика: теория и практика. /науч. ред. И.Лернер и др. Мос., 2011.
33. Соловьева А. Деловая игра «Суд над традиционной лекцией». Новые технологии обучения: деловые игры. Мос., 2010.
34. Инновационные обучение: стратегия и практика /Под. Ред. В.Ляудис. Мос., 2012.
35. Дистанционное обучение: Уч. Пос. /Под.ред. Е.С.Полат. Мос., 2011.
36. ҚР Білім туралы Заңы, Алматы, 2007.
37. ҚР этникалық мәдени білім беру түжырымдамасы. А., 2005.
38. ҚР 2015ж. дейінгі білім беруді дамыту түжырымдамасы. А., 2003.
39. М.Н.Махмудов. Мектепте проблемалық оқуды ұйымдастыру. А., 2012.
40. Педагогика и психология высшей школы. /Отв.ред. М.В.Буланова-Топоркова, РастовН/Д, 2013
41. Алферев Ю.С. Роль общественности в управлении образованием в зарубежных странах// Педагогика.№ 3. – М., 2013.
42. Алферев Ю.С. Управление образованием США: роль федеральных органов // Педагогика. № 1. – М., 2011.
43. Коджаспирова Г.М. Культура профессионального самообразования педагога. М. 2010
44. НағымжановаҚ.Педагогикалық инновацияның зерттелуі//Бастауыш мектеп.2010 N3.
жолдауы.
2. Қ.Р. Президенті Н.Ә. Назарбаев . 2014 ж. 17 қаңтар «Қазақстан жолы-2050: бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» атты Қазақстан халқына Жолдауы
3. Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы.
4. Қазақстан Республикасының жалпы орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты.2002
5. Таубаева Ш.Т., Лактионова С.Н. Педагогическая инноватика как теория и практика нововведений в
6. Система образования – Алматы «Ғылым»,- 2011
7. Ажмурат С.А. Современные технологии воспитателя. –Павлодар:ТОО НПФ «ЭКО», 2012.
8. .Внутришкольное управление: теория и опыт педагогических управленческих инноваций / Под ред.
9. Н.В. Горбуновой. М.: Новая шк., 2010./
10. 4.Идрисова Б.Қ. Мектепке дейінгі ұйымдардағы әдіскердің жұмысының инновациялық бағыттары.
11. «Қазақстандағы мектепке дейінгі білім», 2010-№2.
12. Шуршакова Т.Ф. Формирования научного мировозрения студентов как
фактор их творческой деятельности. Сб.научных трудов Казань 2011
13. Абылкасымова А.Е. Концепция познавательной самостоятельности
студента. Саранск. 2010.
14. Леонтев А.Н. Деательность. Создание, Личность. -М. 2011
15. Гальперин ЛЯ. Введение в психологию. -М.: МГУ. 2009
16. Коменский Я.А. педагогика в Чехии. - М.: Педагогика. 2003
17. Құдайкүлов М. Мектептегі базистік оқу жоспары үлгісі. Қазақстан
мектебі. 1996.
18. Құдайқұлов М. Экран, магнитофон, проектор. А.Д.ілім қоғамы. 2008.
19. Василенко Н.В. Интеграция знаний на основе использования
новых информационных технологий в общеобразовательной школе.
20. Карпова СЮ. Интенсификация процесса обучения при
помощи автоматизированной обучающей системы: диссертация. 2005
21. Құдайқұлов М.А. Оқушыларды окытумен тәрбиелеуде қазіргі
заманғы техникалық құралдарды пайдалану. - Алматы, 2003
22. Беспалко В.П. Слагаемые педагогической технологии. –М.: Педагогика. –2001. -192с.
23. Таубаева Ш.Т., Лактионова С.Н. Педагогическая инноватика как теория и практика нововедений в системе образования. Научно-издательский центр «Ғылым» – Алматы, 2001. – 295 с.
24. Бұзаубақова К.Ж. Инновациялық педагогика негіздері. Алматы, Білім. 2009. 424 б.
25. Чернилевский Д.В. Дидактические технологии в высшей школе. Москва., 2002.
26. Тілеуова С. Жоғары мектеп педагогикасы. Шымкент, 2004. – 138б.
27. Бабаев С.Б., Оңалбек Ж.К. Жалпы педагогика. Алматы, 2005. -227 б.
28. Ляудис В.Я. Инновационное обучение стратегия и практика – М.,2011. – 148 с.
29. Гамидов Г.С., Колосов В.Г., Османов Н.О. Основы инноватики и инновационной деятельности – СПб: Политехника, 2009 – С.187.
30. Ангеловски К. Учителя и инновации: Кн. для учителя: Пер. с макед. – М.: Просвещение, 2005.
31. Чернилевский Д., Филатов О. Технология обучения в высшей школе. Мос., 2004.
32. Современная дидактика: теория и практика. /науч. ред. И.Лернер и др. Мос., 2011.
33. Соловьева А. Деловая игра «Суд над традиционной лекцией». Новые технологии обучения: деловые игры. Мос., 2010.
34. Инновационные обучение: стратегия и практика /Под. Ред. В.Ляудис. Мос., 2012.
35. Дистанционное обучение: Уч. Пос. /Под.ред. Е.С.Полат. Мос., 2011.
36. ҚР Білім туралы Заңы, Алматы, 2007.
37. ҚР этникалық мәдени білім беру түжырымдамасы. А., 2005.
38. ҚР 2015ж. дейінгі білім беруді дамыту түжырымдамасы. А., 2003.
39. М.Н.Махмудов. Мектепте проблемалық оқуды ұйымдастыру. А., 2012.
40. Педагогика и психология высшей школы. /Отв.ред. М.В.Буланова-Топоркова, РастовН/Д, 2013
41. Алферев Ю.С. Роль общественности в управлении образованием в зарубежных странах// Педагогика.№ 3. – М., 2013.
42. Алферев Ю.С. Управление образованием США: роль федеральных органов // Педагогика. № 1. – М., 2011.
43. Коджаспирова Г.М. Культура профессионального самообразования педагога. М. 2010
44. НағымжановаҚ.Педагогикалық инновацияның зерттелуі//Бастауыш мектеп.2010 N3.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2
І бөлім. Жаңа оқыту технологиясы арқылы колледж студенттерінің ғылыми дүниетанымын қалыптастырудың маңызы.
Колледж студенттерінің ғылыми дүниетанымын қалыптастырудың ғылыми- педагогикалық негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
Жаңа Оқу технологиясы түсінігі, мәні, мағынасы ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
II бөлім. Колледж студенттерін жаңа оқыту технологиясы арқылы
дүниетанымын қалыптастыру
2.1 Колледж студенттерінің ғылыми дүниетанымын жаңа технология негізінде қалыптастырудың педагогикалық негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... 41
2.2. Жаңа оқыту технологясы арқылы колледж студенттерінің ғылыми дүниетанымын қалыптастыру әдістемелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..48
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..60
Пайдаланылған әдебиет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 63
Кіріспе
Зерттеудің көкейтестілігі: Егеменді қоғамымыздың әлеуметтік,
экономикалық және саяси жедел жаңарулары, экономика мен өндірістік
күштердің қарқынды дамулары орта мектептің жоғары оқу орындарының,
тікелей оқу процесінің жетілдіруін талап етеді.
Оқушылардың ғылыми дүниетанымдық іс-әрекетін арттыру мәселелері
педагогика ғылымы мен практикасының ең бір көкейтесті проблемаларының
біріне жатады.
Адамдар өмірінің барлық салаларында-матералдық өндірісте, қоғамдық
қатынастарда болып жатқан терең өзгерістер, интенсивті беріліп жатқан
ақпараттар, мектеп бітірушілерден, қазіргі білім беру жүйесінен ақыл-ой мен
дененің жоғары дамуын, өндірістің ғылыми-техникалық және экономикалық
негізгін терең білуді талап етеді. Нарықтық экономика жағдайында адамның
кәдеге асуының шешуші факторы болып оның белсенділігі, жаңа әлеуметтік-
экономикалық қарым-қатынастарда өз позициясын табу қабілеті болып
табылады. Сондықтан қазіргі мектеп оқушыларының белсенділігін
қалыптастыруға бағытталуы тиіс. Мұнда шешуші болып мектеп жасындағы
іс-әрекеттің негізгісі ретіндегі ғылыми дүние танымдық іс-әрекетті
қалыптастыру болып табылады. Педагогика саласында қызмет атқарып жүрген алдыңғы қатарлы
ғалымдардың, психологтар мен педагогтардың әр-түрлі жастағы
оқушылардың ғылыми дүние танымдық іс-әрекетінің интенсивті
дамытудың заңдылықтары мен шарттары өзіне назарын аудартады.
Оқушылардың ғылыми дүниетанымдық іс-әрекеттің табиғаты терең
педагогикалық зертеуді талап ететін күрделі психологиялық проблема. Ол
білім берудің қазіргі жағдайларындағы жаңа деңгейіне ерекше мәнділікке ие
болады. Колледжді қажетті талаптарға сай даярлау, түрлендіру арқылы,
мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты талаптарын лайықты дәрежеде оқу орнын жетілдіру басты шарттардың бірі. Әрине, ең алдымен
оқу процесін халықаралық талаптарға сай жасалынған мемлекеттік
жалпыға міндетті білім беру стандарты талаптары бойынша оқу процесін
жоспарлау өткізу қажет, сонда болашақ маманды жетілдіру, дамытып,
олардың кәсіби мәдениетін жоғары, сапалы дәрежеге жеткізеді. Білім беруді сапаландыру, оқушылардың ғылыми дүниетанымдық
қабілетін интенсивті арттыру, біліктілігін арттыру, кәсіби мәдениетті
деңгейге жеткізу үшін әрбір оқу уақыттарын ұтымды пайдалану, қарқын мен
тиімділікті еселеу, мақсатты оқуды жетілдіру арқылы оқу процесін нәтижелі
етуге болады. Біздің қоғамның оқу-тәрбие процесін дамытуға талаптарын Елбасы
Жолдауларынан айқын көреміз, егерде ҚР Президентінің дәстүрлі жылдағы
Жолдауларын тыңғылықты, мүлтіксіз жұмыс істеу арқылы
орындасақ, адамның сана сезімінің дамуы таным үдерісі бойынша іске асады.
Табиғаттағы заттар, қоршаған ортадағы құбылыстар, қоғамдағы өзгерістер,
даму үдерісі, олардың қасиетттері, өзара қарым-қатынастарының адам
санасында нақты бейнелерді жасау, оларды тану жүйесі ретінде білінуін,
оларды білуіміз таным. Таным-ол жинақталған білім, тәжірибелерді үйрену, іс-тәжірибелерді өзі
байқау, өзінің тіршілікке үлесі, еңбек етуі барысында адамның өзін қоршаған
әлем жайлы: заттар, құбылыстар, процестер, қоғам, олардың қарым-
қатынастары, заңдылықтар, өсу-өну, даму динамикасы және оларды көру,
есту, зерделеу, салыстыру қорытындылау көзқарастарын қалыптастыру
себеп-салдарын, қасиеттерін, олардың ақиқаттығын шынайы болмысын тани
білу. Дүние-ол тек бізді қоршаған әлем-табиғат қана емес, ол адам, адам мен
адамның қарым қатынасы, ол табиғат, табиғат заттары мен құбылыстары, ол-
қоғам. Таным дегеніміз айнала қоршаған әлем объективті түрде өмір сүретін
болғандықтан, оның заттары мен құбылыстары санада бейнеленеді. Көру, сезіну, түйсіну, сезім талдаушылары арқылы заттар мен
кұбылыстарды қабылдаймыз, олар сол күйінде санада бейнеленеді.
Таным үдерісінің негізгі заңдылықтарына таным теориясы - гносеология
зерттейді. Таным теориясы бойынша болмысқа қатысты ұғымдардың
қалыптасуы мен дамуы, оның акиқаттылығы мен нысанды қатынастары
айқындалады. Таным үдерісінің даму динамикасы, табиғаты, зандылықтары,
тарихы, жолы ғылыми тұрғыдан зерттеліп, зерделеу диалектикалық
материализм тұрғысынан сараланады.
Диалектикалық материализм таным үдерісінде бейнелеу ұстанымен
басшылыққа алады, ал оның қозғаушы күші-практика, қарама-қайшылықтар,
теориялық және практикалық ғылыми түсініктердің бірін-бірі қуаттамауы
болып шығады, егер бірін-бірі толықтыратын болса, олардың дұрыс
шындықты білдіргені болып табылады. Бейнелеу-танып білуге тиісті нысан
және танушы субъектінің арасындағы карым-қатынас.
Табиғаттағы кез-келген зерттеліп, зерделенген нысанның ішкі жақтары,
олардың өзара байланыстары, оның өмір сүруі және даму заңдылықтары
ғылыми теорияда тұжырымдалады. Теория-ғылыми танымның ең жоғары
нәтижесі. Теория-белгілі бір ғылым саласында басшылыққа алатын идеялар
жүйесі. Теориямен әдіс философиялық ілімнің жүйесін құрайды. Ал, ғылыми тұрғыдан дәлелденбеген болжамға негізделген теория-
гипотеза болып есептеледі. Гипотеза-сенімді ғылыми теория болуы үшін
тәжірибеде дәлелденіп, фактілермен расталып ұсынылған болжамның
ғылыми негізделуін қажет етеді. Әдіснамалық (зерттеу әдістері туралы ілім)
тұрғьдан ғылыми теория мынадай міндеттерді атқарады:
Түсіндіру-нысанның болмысын, мән-мағынасын, даму заңдылықтарын
ашу;
Болжау-теориялық зерттеу нысанының болмысын, ішкі табиғатын ашу
арқылы оның болашақтағы даму бағытын көрсету;
Әдіснамалық міндет-теория арқылы сол ғылымның салаларына сай
дамуына жол ашу;
Оқушылардың өзіндік жұмыстарын интенсификациялау оқу
сапасын арттыруды қамтамасыз ететіндігін эксперимент көрсетті
(олимпиадалар, сайыстар, ¥БТ, кешенді тест, тәртіптің жақсаруы, өзін-өзі
тани түсуі);
Оқытудың техникалық құралдарын оқыту процесінде
компьютерлік техникамен, мультимедиалық дүниемен қатар, үйлесімді
пайдалану арқылы оқу процесін интенсификациялауды зерделеу, зерттеу;
Зерттеу жұмыстарының нәтижелерін байқаулардан өткізу,
жетілдірулер жасау, оқу процесін интенсификациялауға жүйелі тәсілдермен
ұштай түсу;
Оқу процесін интенсификациялау технологиясының
артықшылықтары мен кемшіліктерін зертеулер, талдаулар арқылы
оқытудың методологиялық негіздерін нақтылау.
Зерттеудің ақиқаттығы жоғары сынып оқушыларын қарқынды оқытудың
методологиялық негіздері, оқу процесін қарқындатудың жүйелік
тәсілдемесі, мектептен тыс ағарту жүйелерінің оқу процесін
интенсификациялау үлесі, педагогикалық шарттар, жайлы түсініктер,
құралдар, оқытудың мазмұны Қазақстанның, Ресейдің, Түркияның оқу
орындарындағы мәліметтер, зерттеу нәтижелері конференцияларды
салыстырылды, талдаулар жасалды. Көптеген факторлар есепке алынып,
ұсыныстар толықтырылып, түзетулер енгізіліп, қосымша бағдарламалар
жасалып, зерттеу және өңдеу әдістері педагогика-методологиялық
негіздердің толықтырылуына жеткізілді.
Зерттеудің мақсаты: Жалпы орта білім беретін колледждерге заманауи ақпараттық технологияларды қолдану жүйесін ғылыми-теориялық жағынан негіздеу және әдістемелік талдау жасау.
Зерттеудің объектісі: Жалпы орта білім беруші колледждердегі қолданылатын жаңа білім беру технологиялары.
Зерттеу пәні: Орта білім беруші колледждердегі оқыту процесіне енгізіліп отырған жаңа технологияларды жан-жақты зерттеу.
Зерттеу міндеттері:
1. Оқу процесін оқушылардың ғылыми дүниетанымдық
қабілетінің интенсивті қалыптасу технологиясының түсінігін ашу.
Оқу процесінде мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру
стандарттары талаптарын жүзеге асырудың жүйелі тәсілдемесіне
методологиялық, дидактикалық талдамалар жасап, ғылыми дүниетанымдық қабілеті интенсивті қалыптасу технологиясының педагогикалық шарттарын анықтап, оны жүзеге сапалы асырудың теориялық негіздерін, әдістемелік бағытын ашу.
Оқу процесін интенсификациялауға технологиясының
жүйелі тәсілдемесін іске асыру формуласын алу.
Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартты талаптарын орындау үшін оқу процесін интенсификациялау технологиясына жүйелі тәсілдеме мазмұнын және кұралдарына талдама жасау, тәсілдемесінің озық тәжірибелері зерделенді, интенсивті оқытудың технологиясына талдама жасалды және оны байқаулардан
өткізді.
Зерттеудің әдіснамалық негіздері: Жаңа технологиялардың оқыту үдерісін жақсарту туралы танымдық пікірлер, тұжырымдамалыр, пікірлер,ғылыми зерттеулер мен болжамдар.
Зерттеудің көздері: педагогтар, философтар, психологтар, жүйелік
тәсілдеме саласындағы мамандардың еңбектері, оқулықтар, оқу құралдары,
ғылыми-әдістемелік жұмыстар, автордың жетекшілігінде жүргізілген
еңбектер мен зерттеулері арқылы алынған нәтижелері.
Қазақстан -2050 даму Стратегиялық жолдауы-жасампаздық жолдауы
аталынған, кезең-кезеңмен жүзеге асырылып келеді, сонда ғана біздер
бәсекеге лайықты білім беруді қамтамасыз етеміз, дамыған 50 елдің
қатарына ену және жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан болып калыптасу
еңбек, бірлік, тірлік, тәжірибелерге талдау жасай жоспарлау арқылы ілгері
дамып жетілеміз. Бұл үлкен жоспар, ал оларды жүзеге асыру біздерден
жауапкершілікті талап етеді.
Қоғамның талабы мен мектептің ғылыми дүниетанымдық іс-әрекет
оқушыны субъект ретінде дамытудағы қарама-қайшылықты шешуге
бағытталған зерттеу жүргізудің қажеттігі тұды. Сондай-ақ бұл
қажеттілік ғылыми дүниетанымдық іс-әрекетті белсенділендірудің ғылыми
негізінің және әдістемесінің жеткілікті зерттелуінен де туындайды. Бұл
біздің ғылыми зерттеуге алған проблемамыздың мәнін құрайды және
біздің дипломдық жұмыстың тақырыбын төмендегідей
тұжырымдауға мүмкіндік береді: Жаңа оқыту технологиясы арқылы жоғары сынып оқушыларының ғылыми дүниетанымын қалыптастыру.
Оқу процесінде оқушылардың ғылыми дүниетанымдық қабілетін
интенсивті дамыту үшін педагогика саласындағы отандық және шет
елдік ғалымдардың жалпы педагогика, психология, философия т.б.
салаларындағы зерттеу нәтижелерін жүйелілікпен, шығармашылық
қорытындылаулар бойына тиісті шешімдер, ұсыныстар, нұсқаулар жасап,
игеріп, іс-тәжірибелерде пайдалану керек. Жүйелі тәсілдеме жасау, оқу-танымдық ойлауларын жүйелендіру, оқу-танымдық, еңбек ету, өзін-өзі дамыту қызметтерін өздері басқара білуге үйрету, баулу.
Зерттеу жұмысының құрылымы:
Зерттеу кезінде (2013-2014 жылы) оқу процесінің жалпы
жағдайлары, оқу процесінің тиімділігінің төмендігінің себептері және білім
алушылардың өзіндік жұмысының нашарлығы, әрине оларды жетілдіру және
дамыту жолдары, оқытуды қарқындатудың теориясы және практикасы,
философия, психология, педагогика, пәндерді оқыту методикасы, жүйелі тәсілдеме және басқа білімдер саласының ғалымдары және мамандардың
еңбектері жете қатыстырылды.
І тарау. Жаңа оқыту технологиясы арқылы колледж студенттерінің ғылыми дүниетанымын қалыптастырудың маңызы.
1.1 Колледж студенттерінің ғылыми дүниетанымын қалыптастырудыц ғылыми-педагогикалық негіздері
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың 2014 жылы 17 қаңтардағы Қазақстан жолы-2050: бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ атты Қазақстан халқына жолдауындағы алтыншы басымдығында былай деген болатын: Біздің болашаққа барар жолымыз қазақстандықтардың әлеуетін ашатын жаңа мүмкіндіктер жасауға байланысты. ХХІ ғасырдағы дамыған ел дегеніміз – белсенді, білімді және денсаулығы мықты азаматтар. Бұл үшін біз не істеуіміз керек? Біріншіден, барлық дамыған елдердің сапалы бірегей білім беру жүйесі бар. Ұлттық білім берудің барлық буынының сапасын жақсартуда бізді ауқымды жұмыс күтіп тұр. 2020 жылға қарай Қазақстандағы 3-6 жас аралығындағы балаларды мектепке дейінгі біліммен 100 пайыз қамту жоспарлануда. Сондықтан оларға заманауи бағдарламалар мен оқыту әдістемелерін, білікті мамандар ұсыну маңызды. Орта білім жүйесінде жалпы білім беретін мектептерді Назарбаев зияткерлік мектептеріндегі оқыту деңгейіне жеткізу керек. Мектеп түлектері қазақ, орыс және ағылшын тілдерін білуге тиіс. Оларды оқытуда жаңа технологияларды қолдау нәтижесі оқушылардың сындарлы ойлау, өзіндік ізденіс пен ақпаратты терең талдау машығын игеру болуға тиіс. Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында: Білім беру жүйесінің басты міндеті – ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау, оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу, - деп білім беру жүйесін одан әрі дамыту міндеттері көзделеді. Бұл міндеттерді шешу үшін әрбір білім беру мекемесіндегі ұжымның, әрбір мұғалімнің күнделікті ізденісі арқылы барлық жаңалықтармен қайта құру, өзкерістерге батыл жол ашатын жаңа практикаға, жаңа қарым-қатынасқа өту қажеттігі туындайды. Қазіргі кездегі жоғарі білім беру қоғам талаптарын қанағаттандырудың бірнеше жүйелерін қарастырады, яғни ғылымды, білімді және өндірісті интеграциялау түрі ретінде ғылыми оқу-өндірістік кешендер құру; оқытуды және студент еңбегін дараландыру, білім берруді ізгілендіру; оқытушылардың кәсіби даярлығына жоғары талап қою, жоғары оқу орнында болашақ мұғалімдерді даярлау мен олардың кәксіби деңгейін көтеруде педагог құзыреттітітілігін жаңа технологиялар негізінде көтеру. Мұндай процесс әлемнің түрлі елдерінде олардың ұлттық ерекшеліктеріне, экономикалық жағдайына, білім беру жүйесінің дәстүрлеріне қарай әртүрлі деңгейде көрініс тапқан. Жеке тұлғаны жан-жақты дамыту шеңберінде білім берудің , мақсаты мен мәнінің өзгеруі Білім беру технологиясы деп аталатын жаңа ұғымның пайда болуына ықпал етті. Бұл ұғымның мәнін білім беру процесін өздігінше дамытатын жүйе деп түсінуге болады, онда білім алушылардың қызметті жетекші факторы болып табылып, оқыту мұғаліммен білім алушының субъектаралық өзара әрекетін қарастыратын және олардың мүмкіндіктерін қамтамасыз ететін рефлекциялық басқару ретінде көрінеді. Н.Ә.Назарбаевтың Инновациялар мен оқу-білімді жетілдіру арқылы білім экономикасына - атты тақырыпты оқыған лекциясында Мұғалімдердің жаңа ұрпағы білім деңгейі жөнінен әлдеқайда жоғары болуы керек. Ол шін формацияның педагогы қажет, - деген. Қазіргі мұғалім:
Педагогикалық үдерісті жүйелі жұмыс істей алатын;
Педагогикалық өзгерістерге тез төселгіш;
Жаңаша ойлау жүйесін меңгере алатын;
Оқушымен ортақ тіл табыса алатын;
Білімді, шебер, іскер болуы тиіс.
Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білім беруде мұғалімдердің инновациялық іс-әрекеттің ғылыми – педагогикалық негізерін меңгеруі- маңызды мәселелердің бірі. Ал ғылым мен техниканың жедел дамыған, мәліметтер ағыны күшейген ХХІ ғасырда жан-жақты дамыған шығармашыл жеке тұлғаны қалыптастыру мектептің басты міндеті болып саналады. Қазіргі заманғы Қазақстан Республикасындағы білім жүйесінің даму кезеңі оның түпкі негізі мен әдіснамасын қозғайтын кең көлемді реформалармен сипатталады. Мемлекеттік бағдарлама бойынша 2010-2020 жылдар аралығында Қазақстан Республикасында үздіксіз білім беру жүйесі дамуының әр деңгейінде толығымен жаңа білім беру үлгісі енгізіледі. Егер де жалпы білім беретін мектептер мен жоғары оқу орындары жас ұрпақтарға жинақталған білім қорын тапсыру мәселелерін тиімді түрде шешетін болса, үздіксіз білім беру идеясы қазіргі жағдайларда жүзеге асырылуы мүмкін, олар мыналар: ақпаратпен жұмыс істеу, жаңа білім құру, мұнымен қоса негізгісі- дамушы әлем жайында қажетті білім деңгейін қолдау әдістеріне үйрету. Сондықтан да әр оқытушы мен оқушыға оқыту мен оқу процестерін меңгеру үшін, ең алдымен, міндетті түрле , туған тілін, ғылым тілін және технология тілдерін игеру сонымен қатар оларды кәсіби қызмет негізі ретінде қарастыру қажет. Уақыт өткен сайын білім саласының әлеуметтік рөлі де нығайып келеді. Бұған дәлел- бүгінгі таңда еліміздің білім беру мекемелерінің алдында Қазақстан Республикасының 2050-жылға дейінгі стратегиялық дамуын жүзеге асыру, 2015 жылға дейінгі Қазақстандағы білім беру Тұжырымдамасының бекітілуі. Осы аталған құжаттардың көздеген мақсаттары бір арнаға тоғысады. Ондағы мақсат- білім беру мекемелерінің мамандарына еліміздің болашағы- жастарды терең біліммен сусындату, яғни бір сөзбен айтқанда бәсекеге қабілетті ұрпақ дайындау мәселесі болып табылады. Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан-2050 Республика халқына жолдауында айқындалған негізгі басымдармен міндеттерді жүзеге асыру үшін білім мазмұнын жаңартумен қатар оқудың өзіндік жаңа жолын, қазіргі заманғы педагогикалық технологиясын қалыптастыру- өмірдің талабы болып отыр. Сондай-ақ Қазақстан-білім деп аталатын Назарбаев университетінде оқыған лекциясында білім сапасн арттыру жөнінде тұжырымды ой айта келіп, білім нәрімен сусындататын біздің асыл да ардақты ұстаздарымызда ға үлкен міндеттерді жүктегені барлығымызға мәлім. Ендеше, келешекте Қазақстанның қарыштап дамуына үлес қосатын бүгінгі ұрпақ- ертеңгі азамат болғандықтан, оқу-тәрбие үдерісін жаңартып, білім сапасын арттыру- оқытушылар құзырындағы өте үлкен жауапты іс. Біздің қоршаған әлемді ақиқат тану жаңа білім алуға, жинақталған
білімдерімізді, өмірлік тәжірибемізді дамытуға, өзара салыстырып бағалауға
жеткізеді, білімдер жүйесін қорытындылап, түрлендіріп, толықтыра беруге,
оқу процесі арқылы жаңа білімдерді игеруге ұмтылдырады, игерілген
білімдер негізінде іс-тәжірибеміздегі алда тұрған міндеттерді шешуге жол
табады. Оқыту процесіндегі таным теориясын зерделесек экономикалық
жедел даму кезеңінде, әлеуметтік-экономикалық қатынастардың қазіргі
кезеңінде, ғылыми-техникалық прогрестің дамуы, жалпыға міндетті білім беру стандарты, сапа менеджменті жүйесі, ұлттық бірыңғай тестілеу, т.б. Ел межесі елулік деп түйінделген асыл арман-мақсатымызға жетуге лайықталған баспалдақтар іспеттес. Қазақстанның стратегиясы: инновациялар мен білім беруді дамыту арқылы-
білім экономикасьша өту жолы. Білім ақпараттық қоғамда құнның негізіне
айналып барады. Білім беру ұғымдарының өзі өзгеруде және кеңеюде. Жеке
тұлғаны функциялық әзірлеу тұжырымдамасынан жеке тұлғаны дамыту
тұжырымдамасына көшу жүріп жатыр. Үздіксіз білім беру, ересектердің
білім алуы барған сайын үлкен мәнге ие болуда. Ақыр соңында, білім берудің
халықаралық интеграциясы жүріп жатыр деген маңызды, тарихи мәні бар,
алдағы жылдарға арналған бағдарлама есебінде түсінуге болатын
тұжырымдамаларды санамызға сіңіріп, белгіленген Ел межесі-елуліктің
іске асырылуы тиісті күрделі жауапты, абыройға жеткізетін жасампаздық
жоспар деп түсінеміз (Н.Ә.Назарбаев Инновациялармен оқу білімді жетілдіру арқылы білім экономикасына Егемен Қазақстан 2010 жылдың 27 мамыры).
Жаңа білімнің туындау проблемасы, көпшілік оқыту процесінде оларды
қарқынды игеруге, оларды практикада қолдану, нақты маңызды
жағдайлардан оңтайлы жол таба білуге жеткізетін білім, біліктілік тәжірибе
осы қазіргі XXI ғасырға лайықталынуы осы кезендегі таным теориясы мен
методологиясының сапалылығын байқатады. Оқу процесін интенсификациялау технологиясының педагогикалық шарты
методологиялық негізі диалектикалық әдіс, таным процесін динамикада
қарастырады, білмеуден білуге, жеткілікті түсінбеуден жете түсінуге, терең
тиянақты, сапалы білуге және іс-тәжірибеде қолдана білуге, нысандарды
(заттар, құбылыстар, ұғымдар, ақпараттар, уақиғалар, жағдайлар және т.б.)
танудан олардың мәнін білуге, заңдылақтары, байланыстары және
қатынастарын жете-түсінуге қатысты жылжу, белестерге көтерілу деп
қарастырылады. Ғылыми дүниетаным білімге, біліктілікке,
тәжірибеге сүйенеді, таным теориясының заңдылықтары адамның
ойлау қызметін адамның сезімдік қабылдау және ойлауына тәуелсіз
қоршаған ақиқатты нысанды түсіну және игеруге бағыттайды. Ғылыми
дүниетаным процесі философиялық тұрғыдан қарағанда мақсатты
ұйымдастырылған арнаулы оқу процесіндегі танымнан сезу, қабылдау,
елестету, түсіну және басқа ойлау амалдарының әрекеттерімен өзгешілігі
байқалады. Оқу орындарындағы оқу процестері зерделену нысандарын тануда сезімдік түрлеріне қосымша түрлі дәрежедегі, формадағы тақырыпқа
тікелей байланысты көрнекті құралдар, электронды, мультимедиялық
құралдар арқылы танымның ойлау процесі кеңінен түсінуге, тануға жеткізе
түседі, практикалық әрекеттермен толықтыру көзделеді. Түрлі техникалық
құралдар, жабдықтар, приборлар, аппаратуралар адамдардың ойлау,
қабылдау мүмкіндіктерін ұлғайтады және тереңдетеді, қоршаған әлемді
тиімді және қарқынды тануының тиімділігін арттырады. ҚРҰҒА академигі Ж.М.Әбділдиннің пікірі бойынша ғылыми дүниетаным
дегеніміз ол нысанды қайта шығарып, түсінігін баяндайтын күрделі
диалектикалық процесс. Нысанды акиқатты теориялық ойлаумен қайта
шығару мүмкін, егерде нысан барлық құбылыстармен барлық
байланыстармен қарастырылса, ол дегеніміз тұтас және нақты. Сонымен,
қоршаған ақиқат ортаны тұтас қарастыру диалектикалық танымның маңызды
элементі. Танымал ғалым Ж.М.Әбділдин өзінің еңбегінде нысанды ақиқатты
танудың нақгылығы диалектикалық болуы маңызды, субъектінің танымдағы
белсенділігік принципі аса қажет. Адамның ойлауы білімге негізделіп,
біріншіден денені тұтас қарастыруы қажет, екіншіден санақ жүйесінде,
салыстыру ескеріліп, ол дене қайда, қалай бағалануы тиісті, сонда таным
процесінде қателіктер азаяды, таным жеделдетіледі, қисынды дұрыс танитын
болады.
Нысанды ақиқатты тану ерекше бейнеленуімен тұтас таным түрінде
қарастырылады. Бейнелеу ақиқаттың дұрыс байқалуы, білінуі, түсінуі таным
теориясының пәні, гносеология.
Нақты ақиқаттың бірінші бейнеленуінің нәтижесі материалдық
нысанның білімі болып табылады. Бейнеленудің диалектикалық принципі
бойынша объект танымның материалдық элементі емес, ол туралы білім
болып шығады. Осындай бейнеленудің нәтижесі қарастырылатын нысанның
теориясы болып табылады. Субъектінің кез-келген танымы: сезіну, қабылдау
және қарастыру сияқты нақты сезімдермен басталып, түрлі формаларда
сезіледі. Танымның одан әрі қарай өтуі-нақтыдан абстрактіліге терендетіледі,
зерттелінетін мазмұны ішкі және сыртқы мәнді, мәнсіз мәселелері
анықталынып, ұғымдар, абстрактілер, заңдар нақтыланады. Осы кезеңде,
еңбектер авторларының пікірлері бойынша танымдық талдау қызметінің
мәні артады, кұрылымдық элементтері, нақтылану жүреді. Таным және ойлау
процесі қорытындылау қызметінің қатысуымен жүзеге асырылады, қоршаған
әлем туралы терең және шағын формада бейнелеуге мүмкіндік береді.
Қорытындылау қызметі таным процесін шапшаңдатады, оның интенсификациялануына алып келеді. Адам қорытындылау негізінде жалпы
түсінік туындатады және жалпы талдайды, ереже, шектеу, проблемалар,
тұжырымдамалар, теория қалыптастырады. Қазіргі тану мүмкіндігі өте
күрделі, сезімдік қабылдаудан ұзақтағы нысандар қоршаған ақиқатты тану
процесін жылдамдатады, адам қызметінде теориялық және практикалық
мәліметтерді, танымдық ақпараттардың ағынын дұрыс пайдалана білулері
қажет. Бірінші жағынан білімдерінің ұлғаюы оларды игеру қиындығын
туындатады. Таным процесінің өнімді және үдетілуінің маңызды шарты
танымды дамытудың, практикада жүзеге асырудың қазіргі заманғы
формаларын, әдістерін және кұралдарын арттыру, әрине, ең алдымен оларды
білім алушылардың және мамандардың игеруін қамтамасыз ету. Сонымен,
білім алушылардың таным формаларын, әдістерін және құралдарын меңгеру
деңгейлері және дәрежелеріне сәйкес таным процесінің өнімділігі және
шапшаңдылығы тәуелді. Таным процесінің шапшандылығында танымдық
қызығушылықтың орны ерекше, ол оқыту мақсатына, оқыту құралдарына,
оқытуды ынталандыруға, оқыту қызметінің мотивіне қатысты жұмыс авторы
танымдық қызығушылық жеткілікті дәрежеде қарқынды болуы керек деп
есептейді.
Белсенділік бағыттарын қарастырған С.Д.Смирнов біріншіден,
белсенділік адам қызметін бейнелейтін сипаттамасы, өзінің дамытылуының
қабілетін өрнектейді, мақсатына жетуге ынтасын көрсетеді, тікелей
шығармашылық әрекеттерін байқатады, екіншіден таным процесін қандай
болады практикалық әрекеттермен қалай толықтырылады, абстрактілік
нақтыланады ішкі және сыртқы әлем, дене жайлы ойларды ұштастырады,
таным іспен қызметпен өзін-өзі тануға ұласады. Бұл тұжырымдамалық бекіту
танымдық белсенділік мәнін түсіну үшін маңызды. Ғылыми дүниетаным
белсенділігі адамның қабілеттілігімен көрінеді, әлеуметтік тәжірибеге
сүйенеді, әрине қызметін реттеуге, өзін-өзі дамыту, тәрбиелей білуге
байланысты, әлеммен практикалық әсерлерінің аздығына қатысты, өзінің
тәжірибесінің шектелуіне сәйкес. Белсенді таным сипаты танымдық қызмет кұралдарына, осы құралдарды жасауына, жеке өзінің үлесіне байланысты.
Танымдық бейнелену ерекшелігі осы жағдайда, С.Д. Смирновтың пікірі
бойынша, таңдай білуіне, болашаққа бағыт алуына, алдын-ала қандайда бір
жоспарына сай өзінің оны сақтай білуі, бағыныштылығына катысты. Тұтасымен алғанда, әрбір білім алушы үшін таным өзіне тән
касиеттеріне сай жылдамдыққа, ақыл-ой қабілетіне, танымдық
кызығушылығына, темпераментіне т.б. тән. Оқу процесінің көмегімен бұл
жылдамдықтың кез келген (артуы немесе кемуі) өзгерісі, білім алушының
жеке бастамасы бойынша, басқа себептері қарқындылық құбылысымен
байланысты, табиғи белсенділігі және басқа да мақсатты танымдық өзінің
тіршілік, түсінігіне қатысты. Таным процесін үдету проблемасы көкейтесті,
оны өнімділігін арттыру, тиімділігін реттеу, денелік, психикалық, уақыттық,
қаржылық т.б. шығындарын реттеу, арнаулы ұйымдастырылған оқу
процесінде танымды интенсификациялау нақты оқытуды интенсифика-циялау, сонымен бірге өздігінен білім алу мәселесін жолға қою- интенсификациялаудың маңызы үлкен. Ғылыми дүниетаным теориясында бұл аспект іс-тәжірибеде қозғалмаған, қандайда бір концептуалды модел жеткілікті қарастырылмаған. Білім алушылардың білім алуларының мәдениетін қалыптастыру және
дамыту таным көкейтесті маңызы бар, танымдық процесті үдете түсуге алғы
шарттар жасайды. Оқу процесін интенсификациялаудың, оза білім берудің
мәні, шарттарының бірі осында, ол қазіргі нарыктық экономика, ғылыми-
техникалық прогресс, біздің коғамның орнықты дамуы, бәсекеде лайықты
мамандар даярлау, Ел Межесі-елулік -дамыған: экономикасы өрлеген,
білім беру жүйесі жетілген құкықтық, демократиялық даму үстіндегі
бәсекеге қабілетті ел, бәсекеге қабілетті экономика, бәсекеге қабілетті халық
мұратына жетуге үндеген, жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан құруға алғы
шарттар жасалынған, алға міндет етіп қоюға барлық негіздері бар болуынан,
Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың жолдауының ғылыми негізі мен
сабақтастық сипатын байқаудан. (Н.Ә.Назарбаев, Бәсекеге қабілетті Қазақстан үшін, бәсекеге қабілетті экономика үшін, бәсекеге қабілетті халық
үшін, Егемен Қазақстан, Астана, 2004 жылғы 19 наурыз.)
Ғылыми дүние таным дәрежесі, болашақты болжай білу оқу процесін
интенсификациялаудың мәнін аңғартуға жеткізеді, өркениетті дамудың
тиімді тетігін байқатады. Адам танымының белсенділігіне қазіргі заманғы ғылыми дүние таным
теориясының әсерін кезінде И.Кант көрсеткен. Білімнің артуымен бір
мезгілде оның көлемі және мазмұны жаңа нысандардың жасалуы және дамуы
жаңа танымды қалыптастыру дамытуды алға қояды, танымдық қызмет
арқылы жаңа технологиялар және әдістерді туындатуды талап етеді. Оқыту
процесінің негізі болып танымның жалпы зандылықтары болып табылады.
Сонымен, білім беру, оқыту адамның белгілі дәрежедегі танымдық қызметі
болып табылады және ол қоршаған ортаның ақиқатын бейнелейтін
заңдылықтарға тәуелді. Оқыту, С.П.Барановтың анықтамасы бойынша жеке
психологиялық дамуын және қоршаған әлемнің даму зандылықтарын таным
жолымен игеруді үдету мақсатымен жасанды ұйымдастырылған танымдық
қызмет. Бұл арада автордың пікірі бойынша таным термині көлемі
бойынша үлкен және оқу терминін ендіреді, ал оқу қызметінің міндеті
қоршаған әлемді адамның жеке дамуында танымын үдеу болып шығады. В.К.Дьяченко сабақ беру және ілім бірлігі оқыту процесінде жүзеге
асырылады, бірыңғай танымдық қызмет, оқыту-адамның танымының бір түрі
деп есептейді. Индивидті қалыптастыру оқыту процесінде қарқынды жүзеге
асырылады, оқыту арқылы дамытылады. Оның сапалы, саналы орындалуы
танымдық қызметке, білім мен біліктілігі жоспарлы, мақсатты болуы
бағдарламалы интенсификацияланған оқыту процесінде барлық талаптардың
қамтамасыз етілуіне байланысты. Дегенмен, оқу процесін
интенсификациялау мәселесі аз зерделенген болып келеді.
Адам әлеміне әмбебеп сипаттама беретін танымда орталық, шешуші
методологияны қызмет ұғымы береді дейді. Өз кезегінде қызметтің
нәтижесі, таным қызметіндегі ерекшеленетін белгісі білімді таңбалау- анықтау, нақты, қажетті білім беру-пайдалану деп есептейді В.СШвырев.
Қызметттік тәсілдеменің көп деңгейлі, көп сатылы сипаты болады, алғашқы
мәлімет, жай түсініктен ғылыми танымды терең, тиянақты болуы үшін ойлау
белсенділігі арқылы талдау және қорытьндылау, құралдармен салыстыру,
қызмет нәтижелерін анықтау деп В.С.Швырев пікір білдіреді. Тұтасымен
қызмет қарама-қайшылықтар-сұрақтар қою және оған дәлелді жауап табу
бірлігі деп түсіндіріледі. Келесі еңбекке қатысты қызмет әлемге деген ерекше
қызмет, әлемді мақсатты бағытталған, ойлау нәтижесінде ғылыми негізде,
адамдардың қоғам қатынастар, өздерінің жасағандары, мақсатқа сай
жобалау, бағдарламалау арқылы тарихи тұрғыдан әлеуметтік мәдени жетілу,
өзін-өзі дамытуларын шектемей, тіптен бір өзі емес, қызметтің алғашқы
формасынан бірлесе, ынтымақтаса ұжымдық орындаулары.
Ғылыми дүние танымның оқытудағы бірінші кезектегі мақсаты модел
жасау, ол дегеніміз адамзаттың тәжірибесі тіркелген есепке алынған
нәтижелі болуы қарастырылған оқу материалдары. Бұл жағдайда түп нұсқа
(дене, құбылыс) оқыту процесінде мақсатқа жету құралы, таным құралы.
Оқу процесі тұтасымен моделдер мен түп нұсқаларды, моделдер мен түп
нұсқалардың байланыстарын зерделеуге қатысты. Қорғашан ақикаттың
белсенді бейнеленуі үшін нақты объектілердің өзіндік моделдері танымдық
үлгі үшін алынған, оларды түрлі нүсқада, қажетті бағыттарда біріктіріліп,
қатынастары, байланыстары нақтылықпен зерделенуі құрылым мен
өлшемдері білім берудің мазмұнының негіздерін құрайды. Мұндай түрлі
нұсқалы білім жүйелі-құрылымдық талдау арқылы жасалуы білім беру
мазмұнын қысқартады және артық мәселелерді, керексіздерді болдырмайды,
себебі зерттеулерге негізделеді деген пікірін білдіреді Н.Ф.Талызина. Бұл
жағдай субъектінің оқу қызметі мөлшерінде таным процесін үдетудің
мүмкіндігі туралы айтуға болатындығын білдіреді, сонымен қатар аз
шығындармен жоспарлы нәтижеге мазмұн құрылымын және көлемін тек
қажеттісін алу есебінен екендігін байқатады. Акиқаттың бейнеленуін
қорытындылай білу нәтижесінде білімнің мазмұндылығын төмендетпей нұсқалар жасаудың алғы шарты. Танымдық қызметтің белсенділігін арттыру
және таным процесін шапшандатудың маңызды шарты. Нұсқалардың
құраушыларының бірі, білім алушылардың оқыту мазмұнының басты бөлігін, теория негізін анықтауды қалыптастыру және дамытудың мақсатты бағыты. Оқуды иденсификациялаудың және ғылыми дүниетанымның толығымен негізгі шарты білім нұсқаларының мазмұндарының болуында.
Инвариантты білімді анықтау субъектісінің міндетін ғалымдар, білімді
табушылар, мамандар, осы мақсатта табушылар, білімді
түрлендірушілер, білім беру жүйесінде оларды бейімдеушілер және
оқытушылар, мұғалімдер атқара алады, алынған және жинақталған
білімдерді түрлендірушілер. Сабақтастық болу үшін мақсатты жұмыс,
болашақты ойластыра тәжірибелер жинақтау, жетілдіруде, осы кезеңге
лайықты диалектикалық ойлау, жаңа көзқарастарды қалыптастыру, өзіндік
ізденіс, жетілдіру, оқуды, танымды дамыту. Біздің зерттеулеріміз бойынша
қазіргі заманғы таным әдістері мен формалары жайлы көптеген білім
алушылар жеткілікті дәрежеде біле бермейді, жүйелі талдау, синтездеу,
индукция, дедукция амалдарын пайдалану, моделдеу, сынақ жүргізу,
мақсатқа жету үшін оларды тиімді пайдалану әліде жеткіліксіз. Жүйелі
тәсілдеме жасау, тандау жүргізу мардымды емес.
Ғылыми таным әдістері және оларды практикада қолдана білу туралы
білімдерді біз методологияға жатқызамыз, оқу процесінде игеретін білім,
іскерлік және дағды оның ажырамас бөліктері. Мысалы, Ю.В.Сенько
методологиялық білімдерді ғылыми зертеулерді бейнелейтін қисынды
ойлаудың ғылыми тұрғысына жатқызады.
Біздің пікірімізше жүйелі ойлауға жүйелі ұғымдар, іскерлік және
жағдылар жүйесі, жүйелі тәсіддеме, жүйелі талдау методологиялық білім,
іскерлік және дағдымен бірге қарастырылады.
Ғылыми дүние танымның алда тұрған мақсатына жету процесі
детерминациялық және анықталмаған, тұжырымдар арасындағы қарама- қайшылықтарды сөзсіз шешуге байланысты.
Оқу және ғылыми процеске қатысты мәселені қарастырсақ анықталған
және аныкталмағандар аралындағы шекті анықтау проблемасы барлық
уақытта тұрады, мысалы, білім беру мазмұны нұсқалар бойынша, оқу процесі
жүйесінде қажетті және кездейсоқ әлементтер болады. Анықталмағандарды
төмендетудің маңызды шарты оқу процесі жүйесінің құрылымына нұсқалақ
құраушыны ендіру арқылы қарастырылатын жүйенің орнықтылығы
сақталады және тиімділігі арттырады.
Диалектиканың объективті және субъективті екі формасын айыра келе
оларға сай құрылымдар модельдің теориялары берілген объективті
диалектика және субъективті диалектика теориялары. Егерде бірінші
моделде тарихи талдау және тарихи синтез бірлігі қарастырылған болса, ал
екінші моделде эмпирикалық талдау және теориялық біріктіру-синтездеу
бірлігі таным процесінің даму есебінде екендігі көрсетілген. Даму жалпы
түрде айтқанда, зерделенген жүйенің тұтас дәрежесінің артуы, тарихи
процесте бірін-бірі алмастыруда дейді еңбек авторы даму және бейнелену
принципінің негізінде құрастырылған субъективті диалектика теориясы
таным теория деп аталады, оның таным әдісі диалектика болып қызмет етеді,
алайда таным процесінің диалектикалық заңдылықтары диалектиканың
өзінің зандылықтары болмайды. Объективтілік және субъективтілік оқу
процесінде бір мезгілде бірлік және қарама-қайшылықты өрнектейді. Соңғы
жағдайда оқудың объективті және субъективті мақсаттары арасында қарама-
қайшылықтар болуы мүмкін. Таным процесін үдету және оқу процесін
интенсификациялаудың таімділігін арттыру көпшілігінде оқудың объективті
шарттары, мақсаттары және міндеттерінің субъективті мақсаттармен
міндеттермен және ең алдымен білім алушылардың қызығушылық
дәрежелерінің сай келуіне тәуелді. Олай болса, таным мақсатымен алға
қойылған міндетті шешу оқу процесінде субъективті объективке тұрақты
жақындатуды талап етеді.
Зерделенетін объектінің бірінші бейнеленуінің нәтижесі білім ол туралы келесі таным кезеңіне жол ашады-алынған танымдық бейнені немесе объект
жайлы білім және теорияға сай қалыптастыру. Алайда, зерделенуші объект
құбылыс есебінде өзіне тән мән есебінде, теориялық білім шартты түрде
эмпирикалық және ақыл-ой негізіндегі болып бөлінуі мүмкін, олардан
бірінші белгілі тәжірибеден алынады, екіншісі шығармашылық елестету,
қиялдау жолымен түсіңдірілуіне қатысты жасалады.
Құбылыстан және мәннен объект жайлы бейнелеу синтезделіп
эмперикалық және ақыл-ой негізінде теориялық білімдер синтезделеді
Субъект өзінің қызметінде танымдық мәні бар белгілерді тіркейді, ол
қызметте кәдеге жаратылады.
Қызмет бірлігі есебінде біз әрекеттерді қабылдаймыз, процесте
элементар мақсат саналы игеріледі.
Субъектінің пәндік әсеріне сәйкес ақиқатты объективті сипат оның
практикалық қызметті процесінде белгіленеді. Таным негізі есебінде
практикалық қызмет мазмұнды анықтайды, ол өз кезегінде білім болып
сақталады, сондықтан танымдық бейнені қалыптастыру процесін
детерминациялайды-анықтайды. Пәндік-практикалық кызметте ақиқатқа
адамның қатынасы ерекшелігімен және оның негізінде-танымдык бейне
қалыптастырылады. Бұл жүйеде адам қызмет жиынтығында субъект есебінде
байқалады. Сонымен, практика идеал немесе материалдық құбылыстарда
объектілік кезкелген формадағы процесс ақиқатты тануға әрекет ететін,
үдететін жетекші фактор. Ғылым және оқу пәндері білім жүйесінің (теория)
синтезі есебінде және осы білімдердің адамның практикалық қызметінің
нәтижесін түрінде білінеді. Оқу процесі ғылыммен және практикамен
тұрақты байланысты. Сонымен бірге ғылым қазіргі жағдайда өндіргіш күш
есебінде сипатталады. Сонымен, таным процесін үдетуші жетекші фактор
теория мен практиканың бірлігі, кең мағынада субъектінің материалдық
жүйелі түрлендіруші мақсатты пәндік-сезімдік қызмет болып табылады.
Оқыту теориясында бұл ереже принциптің бірі болып есептеледі. Практика
оқу процесінде теорияның бейнеленуі және іске асырылуда екендігін көрсетеді. Қазіргі заманғы оқытуда теория мен практика арасындағы қарама-
қайшылықтың кең диапозонда екендігі байқалады. Таным процесін үдету
көзқарасы бойынша қарама-қайшылық оқу орынын бітіруші мен оларға
берілген мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты талаптарына
сай келмеуін ұлттық бірыңғай тестілеу нақты түрде жылда көрсетуде, әсіресе
2013-20014 оқу жылында бітірупгілер ¥БТ бойынша 50 балл ала алмағандар
орта есеппен 25 пайыз жуық, ал кешенді тестілеуде 50 пайызды құрайды,
теория мен практиканың даму мен талап жағдайларының сәйкессіздігі,
мектептердегі материалдың техникалық база, компьютерлік техника,
мультимедиялық бағдарлама, электрондық оқулық, электрондық оқу-
әдістемелік материалдар, оқу кұралдары т.б.
Сондықтан, 12 жылдық білім беруге 2008 жылы көшіріледі деген ойдың,
сынақ тәжірибенің бірнеше жылға созылуы өзекті мәселелерді жан-жақты
қарастырып шешуде.
Психологиялық бейнелеудің белгісі нақты ақиқатты іздестіру арқылы
жаңа қасиеттер және қатынастар анықталып бағыттарды анықтап бағдарлау
жасауға қажет. Өзіндік бағдарлар жиынтығы қоршаған ақиқатты бейнелеу
процесінен іздестіреді, бағдарлау қызметінің негізін құрайды деп анықталған
П.Я.Галыперин еңбегінде жағдаятқа қатысты субъектінің ыңғайлану құралы
есебінде болуды қарастырады.
Психологиялық бейнеленудің негіздемесі бағдарлы қызмет. Сондықтан
танымдық бейне адам санасында қоршаған әлем жайлы белсенді байқалады,
танымдық бейненің мазмұны, оның формасы және құрылымы таңдамалы.
Берілген тындаушылық белсенді бейнелену процесі сияқты адекватты-
теңестірілген (изоморфизмді) бейне, оның объектінің бейнеленуіне сай.
Бірінші кезекте, бұл адамның қабілеттілік қасиетімен объектінің тәсілдері,
тәжірибелері, белгілері, қасиеттері, байланыстары және басқа құрамдарына
байланысты. Құбылыстан объектінің мәніне ауысу, материалдықтан
идеалдыға өту, керісінше шығарылу, өндірілу, қайта шығарылу арқылы танымдық бағьптарда болуы. Тұтас бейнені шапшаңдата қалыптастыруда
уақыттан ұтылмай, күрделі, жауапты міндетті орындау, алайда бұл мәселе
жан-жақты зерттеліп, байқаудан өткізіліп, қорытынды жасалынып,
ұсыныстарды негізге алу қажет.
Ғылыми дүниетаным процесінің маңызды, оқудың тиімділігі мен
нәтижелігіне елеулі ықпал ететін психикалық функциялар: ес, ойлану,
елестету, әрине қабылдау, басқару таным қарқынын, сапасын реттеуге
мүмкіндік жасайды. Бұл мағынада қабылдау белсенді психикалық қызмет
болып есептеледі, ол сезімдік бейне жасайды, оның мазмұны тікелей
объектінің зерделенуіне қатысты ыкпал етеді. Егерде қабылдауды сырттан
басқарылса, онда объект қабылдауы және қажетті үдетіле игеру әсерге
байланысты болар еді. Мұндай әсерлер тікелей зерделенетін объектіге
қатысты немесе адам қызметінің өнімі, А.Н.Леонтьевтің сөзі бойынша
"берілген өнімге ендірілген парапар қызметті жүзеге асыру керек". Сипаттың
денеге әсері қабылданып "оның ерекшеліктеріне қатысты дене өзімен бірге
өзіне әсер етуде жауап береді" деп есептейді Н.Ф.Талызин. Егерде сезімтал
бейнелерде сыртқы, кеңістікті-уақытты қатынастар бейнеленсе, сондай-ақ
кейбір жеке объектілерге тән және денелік жағдаятқа қатысты субъект
қызметі танылатын мөлшерде, дегенше сезім мүшелерін, кұрылымына,
қатынастары қол жетерлік емес, олардың бүкіл түсінуін біле алу киын.
Қабылдаудың маңызды сипаттамасы олар: таңдаушылық;
денелік, ойланушылық; қорытындылаушылық, тұрақтылық, апперциациялық
(қабылдаудың психикалық күйге, тәжірибеге және тұлғаның сапасына
тәуелділік). Оқыту мәнінің негізделуіне гносеологиялық-таным біліміне
тәсілдеме және оқу процесін танымдық қызметтің түрі білім алушылардың
ақыл-ойлар дамытудың, жетілдірудің көпетеген сезімдік, танымдық
мүмкіндіктер бар деген пікірді С.П.Баранов білдірді. Қабылдау өнімі қабылау
көлемімен сипатталады, сонымен катар қабылдау жылдамдығы, дәлдігі
толықтығы, сенімділігі және т.б. Сезу мен қабылдаудьщ субъективті
сипаттамасьша Н.И.Губанов олардың интенсивтілігін айтады. Қабылдау өнімділігі психикалық процесс есебінде көпшілігінде субъектінің
мотивтеріне-себептеріне байланысты. Қабылдаудың өнімділігінің ерекше
маңыздылығы субъектінің құрылымдау, білімді қорытындылау,
технологиялық және жүйелік тәсілдеме ұйымдастыру әрекеттеріне қатысты.
Тұтасымен алғанда қабылдау процесінің өнімділігі біздің көзқарасымыз
бойынша оны интенсификациялауға байланысты, ол өз кезегінде таным
процесін үдетеді, жоспарланған нәтижені алуға аз шығынмен қол жеткізеді.
Екінші реттік бейне түріне елестету жатады, танымның аралық сатысы
есебінде сезімдік деңгейден рационалдыққа өтетін дидактикалық буын және
керісінше, сезімді көрнектілік, ақиқат денелерді және құбылыстарды
қорытындыланған бейне есебінде. Кез келген ұғым ойлау элементі есебінде
елестету негізінде қалыптасады. Процесс есебінде түсінетін елестету бейнелі
елестету және оларды түсіндіруге негіз қызметін орындайды. Ойлау
амалдары объектіге, оның өзгеруіне, құрылымына қатысты өзгеріп танымдық
қарқынды өзгертеді, елеулі түрде қиялдаумен сипатталады. Қиялдау
танымның тиімділігін және сапасын арттырады, әрине киялдау
шығармашылық пен өнімділікке, бейнені қорытындылауға, ғылыми және
ойлап табушылық қабілеттеріне ықпалы мол.
Қоршаған әлемді, объект-жүйені танудың маңызды аспектісі білім
алушылардың методологиялық білімдерін қалыптастыру және дамыту,
дағды, іскерліктерін арттыру, жүйелік түсініктерін, жүйелі дағды, іскерлік
ойлау тәсілдемелерін жетілдіру жоспарлы көздеген нәтижелі мақсатымызға
жеткізу, сатылары, таным процесін және тікелей оқу процесін
интенсификациялайтын басты факторлар. Ғылыми ойлаудың
методологиялығы В.С.Швыревтың айтуы бойынша ғылыми білімді
қалыптастыру және жетілдіру бойынша құралдар және қызметке алғы шарт,
оларға саналы қатынастар жасау.
Ғылыми дүние танымдық процесті үдетудің келесі жолы танымдық
қызмет өнімін белсенді жүзеге асыру, саналы игеруге өзінің үлесі қосылғанда
құрал есебінде мақсатқа жеткізуге қосымша міндетті атқарады. Әлемнің жүйелілігін, оның даму заңдылығының бірлігі, осы негізде оны жүйелі тану
және түрлендіру методологиясына талдама жасау-осылардың барлығы өзін
және әлемді тануға, белсенді еңбек, білім, біліктілік, тәжірибе және
парасаттылық арқылы өзін және әлемді тиімді өзгертуге адамның
мүмкіндіктерін едәуір арттырады. Таным процесі күрделі динамикалық жүйе,
онда таным субъектісі бір мезгілде әрі объект болып табылады.
Тұтас есебінде объектіні тану танымның асқар шыңы, оған жетуге кез
келген ғылым ұмтылыс жасайды. Сонымен бірге, түтас объектіні тану
күрделі және ұзақ процесс. Тұтас тану В.Г.Афанасьевтің сөзі бойынша,
біріншіден: әсер етуші көзді және оның пайда болу бастамасын,
сабақтастығын, осы тұтастық алдындағы тұтастықпен ішкі байланыстарын
ашу; екіншіден: тұтас өзі қозғалушы, өзі дамушы түзілім; осы тұтастық үлкен
тұтаспен байланыстары, оны құрамдас бөлігі өзі; қоршаған ортаның
тіршіліктегі-фунциялаудағы орны және маңызы; оның ішкі және сыртқы
әсерлерінің нәтижесі интегративтік сапасы; тұтас даму тенденциясы.
Б.М.Симонов өзінің еңбегінде оқудың тұтастығына мынадай анықтама
береді: ілім мен білім беру, оқыту бірлігі өзара байланысқан қызметтер;
мазмұндық және процессуалдық аспект бірлігі; оқыту мен тәрбиелеу бірлігі,
оқыту, тәрбиелеу және дамыту функциялары оқу-тәрбие процесін іс-жүзіне
асыру үшін қажет. Оқу процесінің тұтастығы оның деңгейлерін сипаттауда
бірлігі білінеді, олардың қатарына әлеуметтік педагогикалық, ұйымдастыру
қызметтік, жеке-қызметтік бағыттарды жатқызуга болады.
Жүйелік гносеология-таным теориясы қарастырып Ю.А.Урманцев онда
екі негізгі аспектіні бөліп атайды: оңдау жүйесі және жүйелік түсіну.
Түсінудің басты мақсаты-идеал бейне-білім-оның материалдық орындалуы-
заңдылықтарын, тенденцияны білуді ұсынады. Түрлі бағыттардағы,
салалардағы таным нәтижелері өзара бірін-бірі толықтырады, бірін-бірі
ынталандырады, тұтасымен таным процесін үдету факторы болып саналады.
Сонымен бірге, А.Н.Аверьяновтың көзкарасы бойынша әлемді жүйелі тану
методолгиясы әліде жеткілікті дәрежеде талдама жасалынбаған. Бұл мәселе, ереже, анықтама қазіргі кездің өзінде көкейтестілігін сақтауда.
1.2. Оқу технологиясы түсінігі, мәні, мағынасы
Оқу технологиясы түсінігі бүгінгі таңда дәстүрлі педагогика тарапынан
жалпылай қабылданбаған. ЮНЕСКО құжаттарында оқу технологиясы тәлім
- тәрбие формаларының ыңғайластыруды өз міндетіне алып, техникалық
және адамдық мүмкіндіктер мен олардың әрекеттестігін ескерумен
жүргізілетін білім ұсыну және оны игеру үдерісін қарастыру, қолдану мен
анықтап барудың жүйелі әдісі ретінде қарастырылады.
Бір тараптан - оқу технологиясы бұл оқу ақпараттарын өңдеу, жүзеге
шығару, өзгеріске келтіру мен оқушыларға ұсыну әдістермен құралдарының
жиынтығы, екіншіден - бұл техникалық әлде ақпараттық құралдарды
қолданумен жүргізілетін оқу-тәрбие үдерісінде оқытушының оқушыға ықпал
ету әдістері жөніндегі ғылым оқу тәрбие мазмұны, әдістермен жабдықтары
педагогикалық технологияда бірі - бірімен өзара байланысты, себепті
шарттасқан әрекетке келеді. Мұғалімнің педагогикалық шеберлігін
бағдарламаға сәйкес және тәлім - тәрбие міндеттері белгіленген қажетті
мазмұнды іріктеп, өнімді әдістер мен құрал - жабдықтарды қолдана білу
аркылы жоғары нәтижелерге қол жеткізуінен көрінеді. Тәлім-тәрбие
технологиясы - жүйелі категория, осыдан оның кұрылымында келесі
бірліктер болатынын естен шығармауымыз кажет:
Тәрбие және оқу мақсаттары
Оқу мазмұны
Педагогикалық өзара ықпал, әсер жасау құралдары
Тәрбие және оқу үдерісін ұйымдастыру
Іс-әрекет нәтижесі
Педагогикалық технология ұғымы үш жоба күйінде іске асуы
мүмкін:
• Ғылыми
Әрекеттік-сипаттама
Әрекеттік-іскерлік
Сонымен, педагогикалық технология тәрбие мен оқудың аса пайдалы
жолдарын зерттейтін ғылым. Сондай-ақ оқу барысында қолданылатын
тәсілдер, принциптер мен реттеу тетіктерінің жүйесі әрі нақты оқу-тәрбие
үдерісі ретінде кызмет жасайды.
Педагогикалық технологияның қай-қайсысы да қандай да
бір философиялық тұғырға негізделеді. Философиялық қағида, ережелер
тәлім-тәрбиелік технологияларды әдіснамалық қамсыздандыру құрамындағы
барынша жалпыланған реттеу-түзету тетіктері санатында еленеді. Тәлім-
тәрбиенің жалпы мазмұнында да, жекелеген пән мазмұнында да
философиялық бағыт, көзқарас алғы шарт. Алайда, көп жағдайда олардың
иделогиялық бағыттары сан – қилы сипат алып, өзара қайшылыққа түсіп
жатады. Осыдан мектеп тәлім-тәрбиесінің мазмұны дүние тұтастай бейнесіне
сай келмей, ортақ философиялық негізде құрастырылмай жатыр.
Қазіргі заманғы әлемдік педагогикалық технологиялар негізінде
сан-қилы философиялық бағыттар мен ғылыми мектептер арасында жиі
кезігетіндері төмендегілер:
Материализм және идеализм;
Диалектика және метафизика;
Сцентеизм және табиғи сәйкестік;
Гуманизм және антигуманизм;
Атропософия және тесофия;
Прагматизм және эксизтенциализм.
Педагогикалық технологияның дерек көздеріне педагогикалық,
психологиялық және әлеуметтік - ғылымдар, озат педагогикалық, тәжірибе,
халықтық педагогика, сондай-ақ өткен жылдары отандық және шетелдік
педагогика топтаған барша ұтымды идеялар мен ғылыми ұсыныс,
тұжырымдамалар кіреді.
Педагогикалық технология ұғымы оқу әдістемесі ұғымынан
әлдеқайда кең. Технология тәлім-тәрбие мақсаттарьгаа Қалай ең жоғары
тиімділікпен қол жеткізуге болады, және сол удерісті басқарудың жолы
қандай? деген сұраққа жауап іздейді. Технология алдын-ала жоспарланған
тәрбие үдерісін бірізді жүзеге асыруға бағытталған.
Қазіргі кезде педагогикалық технология ұғымы біздің педагогикалық
лексиконымызға еніп келеді. Дегенмен оның мән-мағьнасы туралы пікірлер
алуан түрлі. Түсіндірме сөздікте технология - бұл қандай да болсын
педагогикалық технология істегі шеберліктегі, өнердегі амалдардың
жиынтығы ,-делінсе, бұл терминді бөлшектеп түп-тамырына үңілетін
болсақ, технология деген сөз Теһnе - өнер , шеберлік, логос-ілім, ғылым,заң
деген мағынаны білдіреді. Амалдардың құралдарының жүйелі жиынтығы
және жұмыс істеу реті деп жазады.
Педагогикалық технологияны жоспарлау үшін нақты жағдайда тиімді
болатын пдагогикалық технологиялар жүйесінің таңдастыра білу қажет. Ол
тұлғаның дара ерекшеліктерін зерттей отырып, оқушылардың дамудың жас
кезеңдерімен олардың дайындық деңгейіне сәйкес іс-әрекет түрлерін іріктеп
баруды талап етеді. Атап айтар болсақ:
Баланы қабілетті, қабілетсіз деп бөлмей зерттеу, бақылау арқылы
барлық баланың дамуы үщін қолайлы жағдай туғызу.
Мұғалім мен оқушының арасындағы қарым-қатынастың өзара
сыйластыққа, түсіністікке құрылу. Баланың өз ойын қорықпай,
сеніммен айта алатындай орта туғызу.
Баланың бойындағы табиғи ынтасын, ықыласын жойып алмай, оның
үнемі алға жылжуға ықыласын сұранысын, шығармашылығын
жетілдіру.
Білімді өз бетінше іздену, көргенін, үйренгенін ой қорыту арқылы
меңгеруге қолайлы жағдай жасау.
Баға қою соңғы нәтиже үщін ғана емес, білім алу процесін қадағалауға
да қатысты;
Балаларды бір-бірімен салыстыру үщін ғана емес,өзін- өздерімен кешегі білім деңгейін салыстыру негізінде де қойылатынын есте ұстау.
Баланың өзін-өзі қадағалай алатын, өзін-өзі жетілдіретін тұлға
қалыптастыру.
Жоғарыдағы келтірілген зерттеулердің қажеттіліктері мен олардың бүгінгі
білім беру жүйесіндегі алатын орнын және оқытудың жаңа технологиялар
жөніндегі мәселеге ерекше ғылымилық көзқарас тұрғысынан қарауды талап
етуде.
Ғылыми-техникалық прогресс өндірістің көптеген салаларын ғана технологияландырып қана ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2
І бөлім. Жаңа оқыту технологиясы арқылы колледж студенттерінің ғылыми дүниетанымын қалыптастырудың маңызы.
Колледж студенттерінің ғылыми дүниетанымын қалыптастырудың ғылыми- педагогикалық негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
Жаңа Оқу технологиясы түсінігі, мәні, мағынасы ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
II бөлім. Колледж студенттерін жаңа оқыту технологиясы арқылы
дүниетанымын қалыптастыру
2.1 Колледж студенттерінің ғылыми дүниетанымын жаңа технология негізінде қалыптастырудың педагогикалық негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... 41
2.2. Жаңа оқыту технологясы арқылы колледж студенттерінің ғылыми дүниетанымын қалыптастыру әдістемелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..48
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..60
Пайдаланылған әдебиет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 63
Кіріспе
Зерттеудің көкейтестілігі: Егеменді қоғамымыздың әлеуметтік,
экономикалық және саяси жедел жаңарулары, экономика мен өндірістік
күштердің қарқынды дамулары орта мектептің жоғары оқу орындарының,
тікелей оқу процесінің жетілдіруін талап етеді.
Оқушылардың ғылыми дүниетанымдық іс-әрекетін арттыру мәселелері
педагогика ғылымы мен практикасының ең бір көкейтесті проблемаларының
біріне жатады.
Адамдар өмірінің барлық салаларында-матералдық өндірісте, қоғамдық
қатынастарда болып жатқан терең өзгерістер, интенсивті беріліп жатқан
ақпараттар, мектеп бітірушілерден, қазіргі білім беру жүйесінен ақыл-ой мен
дененің жоғары дамуын, өндірістің ғылыми-техникалық және экономикалық
негізгін терең білуді талап етеді. Нарықтық экономика жағдайында адамның
кәдеге асуының шешуші факторы болып оның белсенділігі, жаңа әлеуметтік-
экономикалық қарым-қатынастарда өз позициясын табу қабілеті болып
табылады. Сондықтан қазіргі мектеп оқушыларының белсенділігін
қалыптастыруға бағытталуы тиіс. Мұнда шешуші болып мектеп жасындағы
іс-әрекеттің негізгісі ретіндегі ғылыми дүние танымдық іс-әрекетті
қалыптастыру болып табылады. Педагогика саласында қызмет атқарып жүрген алдыңғы қатарлы
ғалымдардың, психологтар мен педагогтардың әр-түрлі жастағы
оқушылардың ғылыми дүние танымдық іс-әрекетінің интенсивті
дамытудың заңдылықтары мен шарттары өзіне назарын аудартады.
Оқушылардың ғылыми дүниетанымдық іс-әрекеттің табиғаты терең
педагогикалық зертеуді талап ететін күрделі психологиялық проблема. Ол
білім берудің қазіргі жағдайларындағы жаңа деңгейіне ерекше мәнділікке ие
болады. Колледжді қажетті талаптарға сай даярлау, түрлендіру арқылы,
мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты талаптарын лайықты дәрежеде оқу орнын жетілдіру басты шарттардың бірі. Әрине, ең алдымен
оқу процесін халықаралық талаптарға сай жасалынған мемлекеттік
жалпыға міндетті білім беру стандарты талаптары бойынша оқу процесін
жоспарлау өткізу қажет, сонда болашақ маманды жетілдіру, дамытып,
олардың кәсіби мәдениетін жоғары, сапалы дәрежеге жеткізеді. Білім беруді сапаландыру, оқушылардың ғылыми дүниетанымдық
қабілетін интенсивті арттыру, біліктілігін арттыру, кәсіби мәдениетті
деңгейге жеткізу үшін әрбір оқу уақыттарын ұтымды пайдалану, қарқын мен
тиімділікті еселеу, мақсатты оқуды жетілдіру арқылы оқу процесін нәтижелі
етуге болады. Біздің қоғамның оқу-тәрбие процесін дамытуға талаптарын Елбасы
Жолдауларынан айқын көреміз, егерде ҚР Президентінің дәстүрлі жылдағы
Жолдауларын тыңғылықты, мүлтіксіз жұмыс істеу арқылы
орындасақ, адамның сана сезімінің дамуы таным үдерісі бойынша іске асады.
Табиғаттағы заттар, қоршаған ортадағы құбылыстар, қоғамдағы өзгерістер,
даму үдерісі, олардың қасиетттері, өзара қарым-қатынастарының адам
санасында нақты бейнелерді жасау, оларды тану жүйесі ретінде білінуін,
оларды білуіміз таным. Таным-ол жинақталған білім, тәжірибелерді үйрену, іс-тәжірибелерді өзі
байқау, өзінің тіршілікке үлесі, еңбек етуі барысында адамның өзін қоршаған
әлем жайлы: заттар, құбылыстар, процестер, қоғам, олардың қарым-
қатынастары, заңдылықтар, өсу-өну, даму динамикасы және оларды көру,
есту, зерделеу, салыстыру қорытындылау көзқарастарын қалыптастыру
себеп-салдарын, қасиеттерін, олардың ақиқаттығын шынайы болмысын тани
білу. Дүние-ол тек бізді қоршаған әлем-табиғат қана емес, ол адам, адам мен
адамның қарым қатынасы, ол табиғат, табиғат заттары мен құбылыстары, ол-
қоғам. Таным дегеніміз айнала қоршаған әлем объективті түрде өмір сүретін
болғандықтан, оның заттары мен құбылыстары санада бейнеленеді. Көру, сезіну, түйсіну, сезім талдаушылары арқылы заттар мен
кұбылыстарды қабылдаймыз, олар сол күйінде санада бейнеленеді.
Таным үдерісінің негізгі заңдылықтарына таным теориясы - гносеология
зерттейді. Таным теориясы бойынша болмысқа қатысты ұғымдардың
қалыптасуы мен дамуы, оның акиқаттылығы мен нысанды қатынастары
айқындалады. Таным үдерісінің даму динамикасы, табиғаты, зандылықтары,
тарихы, жолы ғылыми тұрғыдан зерттеліп, зерделеу диалектикалық
материализм тұрғысынан сараланады.
Диалектикалық материализм таным үдерісінде бейнелеу ұстанымен
басшылыққа алады, ал оның қозғаушы күші-практика, қарама-қайшылықтар,
теориялық және практикалық ғылыми түсініктердің бірін-бірі қуаттамауы
болып шығады, егер бірін-бірі толықтыратын болса, олардың дұрыс
шындықты білдіргені болып табылады. Бейнелеу-танып білуге тиісті нысан
және танушы субъектінің арасындағы карым-қатынас.
Табиғаттағы кез-келген зерттеліп, зерделенген нысанның ішкі жақтары,
олардың өзара байланыстары, оның өмір сүруі және даму заңдылықтары
ғылыми теорияда тұжырымдалады. Теория-ғылыми танымның ең жоғары
нәтижесі. Теория-белгілі бір ғылым саласында басшылыққа алатын идеялар
жүйесі. Теориямен әдіс философиялық ілімнің жүйесін құрайды. Ал, ғылыми тұрғыдан дәлелденбеген болжамға негізделген теория-
гипотеза болып есептеледі. Гипотеза-сенімді ғылыми теория болуы үшін
тәжірибеде дәлелденіп, фактілермен расталып ұсынылған болжамның
ғылыми негізделуін қажет етеді. Әдіснамалық (зерттеу әдістері туралы ілім)
тұрғьдан ғылыми теория мынадай міндеттерді атқарады:
Түсіндіру-нысанның болмысын, мән-мағынасын, даму заңдылықтарын
ашу;
Болжау-теориялық зерттеу нысанының болмысын, ішкі табиғатын ашу
арқылы оның болашақтағы даму бағытын көрсету;
Әдіснамалық міндет-теория арқылы сол ғылымның салаларына сай
дамуына жол ашу;
Оқушылардың өзіндік жұмыстарын интенсификациялау оқу
сапасын арттыруды қамтамасыз ететіндігін эксперимент көрсетті
(олимпиадалар, сайыстар, ¥БТ, кешенді тест, тәртіптің жақсаруы, өзін-өзі
тани түсуі);
Оқытудың техникалық құралдарын оқыту процесінде
компьютерлік техникамен, мультимедиалық дүниемен қатар, үйлесімді
пайдалану арқылы оқу процесін интенсификациялауды зерделеу, зерттеу;
Зерттеу жұмыстарының нәтижелерін байқаулардан өткізу,
жетілдірулер жасау, оқу процесін интенсификациялауға жүйелі тәсілдермен
ұштай түсу;
Оқу процесін интенсификациялау технологиясының
артықшылықтары мен кемшіліктерін зертеулер, талдаулар арқылы
оқытудың методологиялық негіздерін нақтылау.
Зерттеудің ақиқаттығы жоғары сынып оқушыларын қарқынды оқытудың
методологиялық негіздері, оқу процесін қарқындатудың жүйелік
тәсілдемесі, мектептен тыс ағарту жүйелерінің оқу процесін
интенсификациялау үлесі, педагогикалық шарттар, жайлы түсініктер,
құралдар, оқытудың мазмұны Қазақстанның, Ресейдің, Түркияның оқу
орындарындағы мәліметтер, зерттеу нәтижелері конференцияларды
салыстырылды, талдаулар жасалды. Көптеген факторлар есепке алынып,
ұсыныстар толықтырылып, түзетулер енгізіліп, қосымша бағдарламалар
жасалып, зерттеу және өңдеу әдістері педагогика-методологиялық
негіздердің толықтырылуына жеткізілді.
Зерттеудің мақсаты: Жалпы орта білім беретін колледждерге заманауи ақпараттық технологияларды қолдану жүйесін ғылыми-теориялық жағынан негіздеу және әдістемелік талдау жасау.
Зерттеудің объектісі: Жалпы орта білім беруші колледждердегі қолданылатын жаңа білім беру технологиялары.
Зерттеу пәні: Орта білім беруші колледждердегі оқыту процесіне енгізіліп отырған жаңа технологияларды жан-жақты зерттеу.
Зерттеу міндеттері:
1. Оқу процесін оқушылардың ғылыми дүниетанымдық
қабілетінің интенсивті қалыптасу технологиясының түсінігін ашу.
Оқу процесінде мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру
стандарттары талаптарын жүзеге асырудың жүйелі тәсілдемесіне
методологиялық, дидактикалық талдамалар жасап, ғылыми дүниетанымдық қабілеті интенсивті қалыптасу технологиясының педагогикалық шарттарын анықтап, оны жүзеге сапалы асырудың теориялық негіздерін, әдістемелік бағытын ашу.
Оқу процесін интенсификациялауға технологиясының
жүйелі тәсілдемесін іске асыру формуласын алу.
Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартты талаптарын орындау үшін оқу процесін интенсификациялау технологиясына жүйелі тәсілдеме мазмұнын және кұралдарына талдама жасау, тәсілдемесінің озық тәжірибелері зерделенді, интенсивті оқытудың технологиясына талдама жасалды және оны байқаулардан
өткізді.
Зерттеудің әдіснамалық негіздері: Жаңа технологиялардың оқыту үдерісін жақсарту туралы танымдық пікірлер, тұжырымдамалыр, пікірлер,ғылыми зерттеулер мен болжамдар.
Зерттеудің көздері: педагогтар, философтар, психологтар, жүйелік
тәсілдеме саласындағы мамандардың еңбектері, оқулықтар, оқу құралдары,
ғылыми-әдістемелік жұмыстар, автордың жетекшілігінде жүргізілген
еңбектер мен зерттеулері арқылы алынған нәтижелері.
Қазақстан -2050 даму Стратегиялық жолдауы-жасампаздық жолдауы
аталынған, кезең-кезеңмен жүзеге асырылып келеді, сонда ғана біздер
бәсекеге лайықты білім беруді қамтамасыз етеміз, дамыған 50 елдің
қатарына ену және жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан болып калыптасу
еңбек, бірлік, тірлік, тәжірибелерге талдау жасай жоспарлау арқылы ілгері
дамып жетілеміз. Бұл үлкен жоспар, ал оларды жүзеге асыру біздерден
жауапкершілікті талап етеді.
Қоғамның талабы мен мектептің ғылыми дүниетанымдық іс-әрекет
оқушыны субъект ретінде дамытудағы қарама-қайшылықты шешуге
бағытталған зерттеу жүргізудің қажеттігі тұды. Сондай-ақ бұл
қажеттілік ғылыми дүниетанымдық іс-әрекетті белсенділендірудің ғылыми
негізінің және әдістемесінің жеткілікті зерттелуінен де туындайды. Бұл
біздің ғылыми зерттеуге алған проблемамыздың мәнін құрайды және
біздің дипломдық жұмыстың тақырыбын төмендегідей
тұжырымдауға мүмкіндік береді: Жаңа оқыту технологиясы арқылы жоғары сынып оқушыларының ғылыми дүниетанымын қалыптастыру.
Оқу процесінде оқушылардың ғылыми дүниетанымдық қабілетін
интенсивті дамыту үшін педагогика саласындағы отандық және шет
елдік ғалымдардың жалпы педагогика, психология, философия т.б.
салаларындағы зерттеу нәтижелерін жүйелілікпен, шығармашылық
қорытындылаулар бойына тиісті шешімдер, ұсыныстар, нұсқаулар жасап,
игеріп, іс-тәжірибелерде пайдалану керек. Жүйелі тәсілдеме жасау, оқу-танымдық ойлауларын жүйелендіру, оқу-танымдық, еңбек ету, өзін-өзі дамыту қызметтерін өздері басқара білуге үйрету, баулу.
Зерттеу жұмысының құрылымы:
Зерттеу кезінде (2013-2014 жылы) оқу процесінің жалпы
жағдайлары, оқу процесінің тиімділігінің төмендігінің себептері және білім
алушылардың өзіндік жұмысының нашарлығы, әрине оларды жетілдіру және
дамыту жолдары, оқытуды қарқындатудың теориясы және практикасы,
философия, психология, педагогика, пәндерді оқыту методикасы, жүйелі тәсілдеме және басқа білімдер саласының ғалымдары және мамандардың
еңбектері жете қатыстырылды.
І тарау. Жаңа оқыту технологиясы арқылы колледж студенттерінің ғылыми дүниетанымын қалыптастырудың маңызы.
1.1 Колледж студенттерінің ғылыми дүниетанымын қалыптастырудыц ғылыми-педагогикалық негіздері
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың 2014 жылы 17 қаңтардағы Қазақстан жолы-2050: бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ атты Қазақстан халқына жолдауындағы алтыншы басымдығында былай деген болатын: Біздің болашаққа барар жолымыз қазақстандықтардың әлеуетін ашатын жаңа мүмкіндіктер жасауға байланысты. ХХІ ғасырдағы дамыған ел дегеніміз – белсенді, білімді және денсаулығы мықты азаматтар. Бұл үшін біз не істеуіміз керек? Біріншіден, барлық дамыған елдердің сапалы бірегей білім беру жүйесі бар. Ұлттық білім берудің барлық буынының сапасын жақсартуда бізді ауқымды жұмыс күтіп тұр. 2020 жылға қарай Қазақстандағы 3-6 жас аралығындағы балаларды мектепке дейінгі біліммен 100 пайыз қамту жоспарлануда. Сондықтан оларға заманауи бағдарламалар мен оқыту әдістемелерін, білікті мамандар ұсыну маңызды. Орта білім жүйесінде жалпы білім беретін мектептерді Назарбаев зияткерлік мектептеріндегі оқыту деңгейіне жеткізу керек. Мектеп түлектері қазақ, орыс және ағылшын тілдерін білуге тиіс. Оларды оқытуда жаңа технологияларды қолдау нәтижесі оқушылардың сындарлы ойлау, өзіндік ізденіс пен ақпаратты терең талдау машығын игеру болуға тиіс. Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында: Білім беру жүйесінің басты міндеті – ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау, оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу, - деп білім беру жүйесін одан әрі дамыту міндеттері көзделеді. Бұл міндеттерді шешу үшін әрбір білім беру мекемесіндегі ұжымның, әрбір мұғалімнің күнделікті ізденісі арқылы барлық жаңалықтармен қайта құру, өзкерістерге батыл жол ашатын жаңа практикаға, жаңа қарым-қатынасқа өту қажеттігі туындайды. Қазіргі кездегі жоғарі білім беру қоғам талаптарын қанағаттандырудың бірнеше жүйелерін қарастырады, яғни ғылымды, білімді және өндірісті интеграциялау түрі ретінде ғылыми оқу-өндірістік кешендер құру; оқытуды және студент еңбегін дараландыру, білім берруді ізгілендіру; оқытушылардың кәсіби даярлығына жоғары талап қою, жоғары оқу орнында болашақ мұғалімдерді даярлау мен олардың кәксіби деңгейін көтеруде педагог құзыреттітітілігін жаңа технологиялар негізінде көтеру. Мұндай процесс әлемнің түрлі елдерінде олардың ұлттық ерекшеліктеріне, экономикалық жағдайына, білім беру жүйесінің дәстүрлеріне қарай әртүрлі деңгейде көрініс тапқан. Жеке тұлғаны жан-жақты дамыту шеңберінде білім берудің , мақсаты мен мәнінің өзгеруі Білім беру технологиясы деп аталатын жаңа ұғымның пайда болуына ықпал етті. Бұл ұғымның мәнін білім беру процесін өздігінше дамытатын жүйе деп түсінуге болады, онда білім алушылардың қызметті жетекші факторы болып табылып, оқыту мұғаліммен білім алушының субъектаралық өзара әрекетін қарастыратын және олардың мүмкіндіктерін қамтамасыз ететін рефлекциялық басқару ретінде көрінеді. Н.Ә.Назарбаевтың Инновациялар мен оқу-білімді жетілдіру арқылы білім экономикасына - атты тақырыпты оқыған лекциясында Мұғалімдердің жаңа ұрпағы білім деңгейі жөнінен әлдеқайда жоғары болуы керек. Ол шін формацияның педагогы қажет, - деген. Қазіргі мұғалім:
Педагогикалық үдерісті жүйелі жұмыс істей алатын;
Педагогикалық өзгерістерге тез төселгіш;
Жаңаша ойлау жүйесін меңгере алатын;
Оқушымен ортақ тіл табыса алатын;
Білімді, шебер, іскер болуы тиіс.
Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білім беруде мұғалімдердің инновациялық іс-әрекеттің ғылыми – педагогикалық негізерін меңгеруі- маңызды мәселелердің бірі. Ал ғылым мен техниканың жедел дамыған, мәліметтер ағыны күшейген ХХІ ғасырда жан-жақты дамыған шығармашыл жеке тұлғаны қалыптастыру мектептің басты міндеті болып саналады. Қазіргі заманғы Қазақстан Республикасындағы білім жүйесінің даму кезеңі оның түпкі негізі мен әдіснамасын қозғайтын кең көлемді реформалармен сипатталады. Мемлекеттік бағдарлама бойынша 2010-2020 жылдар аралығында Қазақстан Республикасында үздіксіз білім беру жүйесі дамуының әр деңгейінде толығымен жаңа білім беру үлгісі енгізіледі. Егер де жалпы білім беретін мектептер мен жоғары оқу орындары жас ұрпақтарға жинақталған білім қорын тапсыру мәселелерін тиімді түрде шешетін болса, үздіксіз білім беру идеясы қазіргі жағдайларда жүзеге асырылуы мүмкін, олар мыналар: ақпаратпен жұмыс істеу, жаңа білім құру, мұнымен қоса негізгісі- дамушы әлем жайында қажетті білім деңгейін қолдау әдістеріне үйрету. Сондықтан да әр оқытушы мен оқушыға оқыту мен оқу процестерін меңгеру үшін, ең алдымен, міндетті түрле , туған тілін, ғылым тілін және технология тілдерін игеру сонымен қатар оларды кәсіби қызмет негізі ретінде қарастыру қажет. Уақыт өткен сайын білім саласының әлеуметтік рөлі де нығайып келеді. Бұған дәлел- бүгінгі таңда еліміздің білім беру мекемелерінің алдында Қазақстан Республикасының 2050-жылға дейінгі стратегиялық дамуын жүзеге асыру, 2015 жылға дейінгі Қазақстандағы білім беру Тұжырымдамасының бекітілуі. Осы аталған құжаттардың көздеген мақсаттары бір арнаға тоғысады. Ондағы мақсат- білім беру мекемелерінің мамандарына еліміздің болашағы- жастарды терең біліммен сусындату, яғни бір сөзбен айтқанда бәсекеге қабілетті ұрпақ дайындау мәселесі болып табылады. Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан-2050 Республика халқына жолдауында айқындалған негізгі басымдармен міндеттерді жүзеге асыру үшін білім мазмұнын жаңартумен қатар оқудың өзіндік жаңа жолын, қазіргі заманғы педагогикалық технологиясын қалыптастыру- өмірдің талабы болып отыр. Сондай-ақ Қазақстан-білім деп аталатын Назарбаев университетінде оқыған лекциясында білім сапасн арттыру жөнінде тұжырымды ой айта келіп, білім нәрімен сусындататын біздің асыл да ардақты ұстаздарымызда ға үлкен міндеттерді жүктегені барлығымызға мәлім. Ендеше, келешекте Қазақстанның қарыштап дамуына үлес қосатын бүгінгі ұрпақ- ертеңгі азамат болғандықтан, оқу-тәрбие үдерісін жаңартып, білім сапасын арттыру- оқытушылар құзырындағы өте үлкен жауапты іс. Біздің қоршаған әлемді ақиқат тану жаңа білім алуға, жинақталған
білімдерімізді, өмірлік тәжірибемізді дамытуға, өзара салыстырып бағалауға
жеткізеді, білімдер жүйесін қорытындылап, түрлендіріп, толықтыра беруге,
оқу процесі арқылы жаңа білімдерді игеруге ұмтылдырады, игерілген
білімдер негізінде іс-тәжірибеміздегі алда тұрған міндеттерді шешуге жол
табады. Оқыту процесіндегі таным теориясын зерделесек экономикалық
жедел даму кезеңінде, әлеуметтік-экономикалық қатынастардың қазіргі
кезеңінде, ғылыми-техникалық прогрестің дамуы, жалпыға міндетті білім беру стандарты, сапа менеджменті жүйесі, ұлттық бірыңғай тестілеу, т.б. Ел межесі елулік деп түйінделген асыл арман-мақсатымызға жетуге лайықталған баспалдақтар іспеттес. Қазақстанның стратегиясы: инновациялар мен білім беруді дамыту арқылы-
білім экономикасьша өту жолы. Білім ақпараттық қоғамда құнның негізіне
айналып барады. Білім беру ұғымдарының өзі өзгеруде және кеңеюде. Жеке
тұлғаны функциялық әзірлеу тұжырымдамасынан жеке тұлғаны дамыту
тұжырымдамасына көшу жүріп жатыр. Үздіксіз білім беру, ересектердің
білім алуы барған сайын үлкен мәнге ие болуда. Ақыр соңында, білім берудің
халықаралық интеграциясы жүріп жатыр деген маңызды, тарихи мәні бар,
алдағы жылдарға арналған бағдарлама есебінде түсінуге болатын
тұжырымдамаларды санамызға сіңіріп, белгіленген Ел межесі-елуліктің
іске асырылуы тиісті күрделі жауапты, абыройға жеткізетін жасампаздық
жоспар деп түсінеміз (Н.Ә.Назарбаев Инновациялармен оқу білімді жетілдіру арқылы білім экономикасына Егемен Қазақстан 2010 жылдың 27 мамыры).
Жаңа білімнің туындау проблемасы, көпшілік оқыту процесінде оларды
қарқынды игеруге, оларды практикада қолдану, нақты маңызды
жағдайлардан оңтайлы жол таба білуге жеткізетін білім, біліктілік тәжірибе
осы қазіргі XXI ғасырға лайықталынуы осы кезендегі таным теориясы мен
методологиясының сапалылығын байқатады. Оқу процесін интенсификациялау технологиясының педагогикалық шарты
методологиялық негізі диалектикалық әдіс, таным процесін динамикада
қарастырады, білмеуден білуге, жеткілікті түсінбеуден жете түсінуге, терең
тиянақты, сапалы білуге және іс-тәжірибеде қолдана білуге, нысандарды
(заттар, құбылыстар, ұғымдар, ақпараттар, уақиғалар, жағдайлар және т.б.)
танудан олардың мәнін білуге, заңдылақтары, байланыстары және
қатынастарын жете-түсінуге қатысты жылжу, белестерге көтерілу деп
қарастырылады. Ғылыми дүниетаным білімге, біліктілікке,
тәжірибеге сүйенеді, таным теориясының заңдылықтары адамның
ойлау қызметін адамның сезімдік қабылдау және ойлауына тәуелсіз
қоршаған ақиқатты нысанды түсіну және игеруге бағыттайды. Ғылыми
дүниетаным процесі философиялық тұрғыдан қарағанда мақсатты
ұйымдастырылған арнаулы оқу процесіндегі танымнан сезу, қабылдау,
елестету, түсіну және басқа ойлау амалдарының әрекеттерімен өзгешілігі
байқалады. Оқу орындарындағы оқу процестері зерделену нысандарын тануда сезімдік түрлеріне қосымша түрлі дәрежедегі, формадағы тақырыпқа
тікелей байланысты көрнекті құралдар, электронды, мультимедиялық
құралдар арқылы танымның ойлау процесі кеңінен түсінуге, тануға жеткізе
түседі, практикалық әрекеттермен толықтыру көзделеді. Түрлі техникалық
құралдар, жабдықтар, приборлар, аппаратуралар адамдардың ойлау,
қабылдау мүмкіндіктерін ұлғайтады және тереңдетеді, қоршаған әлемді
тиімді және қарқынды тануының тиімділігін арттырады. ҚРҰҒА академигі Ж.М.Әбділдиннің пікірі бойынша ғылыми дүниетаным
дегеніміз ол нысанды қайта шығарып, түсінігін баяндайтын күрделі
диалектикалық процесс. Нысанды акиқатты теориялық ойлаумен қайта
шығару мүмкін, егерде нысан барлық құбылыстармен барлық
байланыстармен қарастырылса, ол дегеніміз тұтас және нақты. Сонымен,
қоршаған ақиқат ортаны тұтас қарастыру диалектикалық танымның маңызды
элементі. Танымал ғалым Ж.М.Әбділдин өзінің еңбегінде нысанды ақиқатты
танудың нақгылығы диалектикалық болуы маңызды, субъектінің танымдағы
белсенділігік принципі аса қажет. Адамның ойлауы білімге негізделіп,
біріншіден денені тұтас қарастыруы қажет, екіншіден санақ жүйесінде,
салыстыру ескеріліп, ол дене қайда, қалай бағалануы тиісті, сонда таным
процесінде қателіктер азаяды, таным жеделдетіледі, қисынды дұрыс танитын
болады.
Нысанды ақиқатты тану ерекше бейнеленуімен тұтас таным түрінде
қарастырылады. Бейнелеу ақиқаттың дұрыс байқалуы, білінуі, түсінуі таным
теориясының пәні, гносеология.
Нақты ақиқаттың бірінші бейнеленуінің нәтижесі материалдық
нысанның білімі болып табылады. Бейнеленудің диалектикалық принципі
бойынша объект танымның материалдық элементі емес, ол туралы білім
болып шығады. Осындай бейнеленудің нәтижесі қарастырылатын нысанның
теориясы болып табылады. Субъектінің кез-келген танымы: сезіну, қабылдау
және қарастыру сияқты нақты сезімдермен басталып, түрлі формаларда
сезіледі. Танымның одан әрі қарай өтуі-нақтыдан абстрактіліге терендетіледі,
зерттелінетін мазмұны ішкі және сыртқы мәнді, мәнсіз мәселелері
анықталынып, ұғымдар, абстрактілер, заңдар нақтыланады. Осы кезеңде,
еңбектер авторларының пікірлері бойынша танымдық талдау қызметінің
мәні артады, кұрылымдық элементтері, нақтылану жүреді. Таным және ойлау
процесі қорытындылау қызметінің қатысуымен жүзеге асырылады, қоршаған
әлем туралы терең және шағын формада бейнелеуге мүмкіндік береді.
Қорытындылау қызметі таным процесін шапшаңдатады, оның интенсификациялануына алып келеді. Адам қорытындылау негізінде жалпы
түсінік туындатады және жалпы талдайды, ереже, шектеу, проблемалар,
тұжырымдамалар, теория қалыптастырады. Қазіргі тану мүмкіндігі өте
күрделі, сезімдік қабылдаудан ұзақтағы нысандар қоршаған ақиқатты тану
процесін жылдамдатады, адам қызметінде теориялық және практикалық
мәліметтерді, танымдық ақпараттардың ағынын дұрыс пайдалана білулері
қажет. Бірінші жағынан білімдерінің ұлғаюы оларды игеру қиындығын
туындатады. Таным процесінің өнімді және үдетілуінің маңызды шарты
танымды дамытудың, практикада жүзеге асырудың қазіргі заманғы
формаларын, әдістерін және кұралдарын арттыру, әрине, ең алдымен оларды
білім алушылардың және мамандардың игеруін қамтамасыз ету. Сонымен,
білім алушылардың таным формаларын, әдістерін және құралдарын меңгеру
деңгейлері және дәрежелеріне сәйкес таным процесінің өнімділігі және
шапшаңдылығы тәуелді. Таным процесінің шапшандылығында танымдық
қызығушылықтың орны ерекше, ол оқыту мақсатына, оқыту құралдарына,
оқытуды ынталандыруға, оқыту қызметінің мотивіне қатысты жұмыс авторы
танымдық қызығушылық жеткілікті дәрежеде қарқынды болуы керек деп
есептейді.
Белсенділік бағыттарын қарастырған С.Д.Смирнов біріншіден,
белсенділік адам қызметін бейнелейтін сипаттамасы, өзінің дамытылуының
қабілетін өрнектейді, мақсатына жетуге ынтасын көрсетеді, тікелей
шығармашылық әрекеттерін байқатады, екіншіден таным процесін қандай
болады практикалық әрекеттермен қалай толықтырылады, абстрактілік
нақтыланады ішкі және сыртқы әлем, дене жайлы ойларды ұштастырады,
таным іспен қызметпен өзін-өзі тануға ұласады. Бұл тұжырымдамалық бекіту
танымдық белсенділік мәнін түсіну үшін маңызды. Ғылыми дүниетаным
белсенділігі адамның қабілеттілігімен көрінеді, әлеуметтік тәжірибеге
сүйенеді, әрине қызметін реттеуге, өзін-өзі дамыту, тәрбиелей білуге
байланысты, әлеммен практикалық әсерлерінің аздығына қатысты, өзінің
тәжірибесінің шектелуіне сәйкес. Белсенді таным сипаты танымдық қызмет кұралдарына, осы құралдарды жасауына, жеке өзінің үлесіне байланысты.
Танымдық бейнелену ерекшелігі осы жағдайда, С.Д. Смирновтың пікірі
бойынша, таңдай білуіне, болашаққа бағыт алуына, алдын-ала қандайда бір
жоспарына сай өзінің оны сақтай білуі, бағыныштылығына катысты. Тұтасымен алғанда, әрбір білім алушы үшін таным өзіне тән
касиеттеріне сай жылдамдыққа, ақыл-ой қабілетіне, танымдық
кызығушылығына, темпераментіне т.б. тән. Оқу процесінің көмегімен бұл
жылдамдықтың кез келген (артуы немесе кемуі) өзгерісі, білім алушының
жеке бастамасы бойынша, басқа себептері қарқындылық құбылысымен
байланысты, табиғи белсенділігі және басқа да мақсатты танымдық өзінің
тіршілік, түсінігіне қатысты. Таным процесін үдету проблемасы көкейтесті,
оны өнімділігін арттыру, тиімділігін реттеу, денелік, психикалық, уақыттық,
қаржылық т.б. шығындарын реттеу, арнаулы ұйымдастырылған оқу
процесінде танымды интенсификациялау нақты оқытуды интенсифика-циялау, сонымен бірге өздігінен білім алу мәселесін жолға қою- интенсификациялаудың маңызы үлкен. Ғылыми дүниетаным теориясында бұл аспект іс-тәжірибеде қозғалмаған, қандайда бір концептуалды модел жеткілікті қарастырылмаған. Білім алушылардың білім алуларының мәдениетін қалыптастыру және
дамыту таным көкейтесті маңызы бар, танымдық процесті үдете түсуге алғы
шарттар жасайды. Оқу процесін интенсификациялаудың, оза білім берудің
мәні, шарттарының бірі осында, ол қазіргі нарыктық экономика, ғылыми-
техникалық прогресс, біздің коғамның орнықты дамуы, бәсекеде лайықты
мамандар даярлау, Ел Межесі-елулік -дамыған: экономикасы өрлеген,
білім беру жүйесі жетілген құкықтық, демократиялық даму үстіндегі
бәсекеге қабілетті ел, бәсекеге қабілетті экономика, бәсекеге қабілетті халық
мұратына жетуге үндеген, жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан құруға алғы
шарттар жасалынған, алға міндет етіп қоюға барлық негіздері бар болуынан,
Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың жолдауының ғылыми негізі мен
сабақтастық сипатын байқаудан. (Н.Ә.Назарбаев, Бәсекеге қабілетті Қазақстан үшін, бәсекеге қабілетті экономика үшін, бәсекеге қабілетті халық
үшін, Егемен Қазақстан, Астана, 2004 жылғы 19 наурыз.)
Ғылыми дүние таным дәрежесі, болашақты болжай білу оқу процесін
интенсификациялаудың мәнін аңғартуға жеткізеді, өркениетті дамудың
тиімді тетігін байқатады. Адам танымының белсенділігіне қазіргі заманғы ғылыми дүние таным
теориясының әсерін кезінде И.Кант көрсеткен. Білімнің артуымен бір
мезгілде оның көлемі және мазмұны жаңа нысандардың жасалуы және дамуы
жаңа танымды қалыптастыру дамытуды алға қояды, танымдық қызмет
арқылы жаңа технологиялар және әдістерді туындатуды талап етеді. Оқыту
процесінің негізі болып танымның жалпы зандылықтары болып табылады.
Сонымен, білім беру, оқыту адамның белгілі дәрежедегі танымдық қызметі
болып табылады және ол қоршаған ортаның ақиқатын бейнелейтін
заңдылықтарға тәуелді. Оқыту, С.П.Барановтың анықтамасы бойынша жеке
психологиялық дамуын және қоршаған әлемнің даму зандылықтарын таным
жолымен игеруді үдету мақсатымен жасанды ұйымдастырылған танымдық
қызмет. Бұл арада автордың пікірі бойынша таным термині көлемі
бойынша үлкен және оқу терминін ендіреді, ал оқу қызметінің міндеті
қоршаған әлемді адамның жеке дамуында танымын үдеу болып шығады. В.К.Дьяченко сабақ беру және ілім бірлігі оқыту процесінде жүзеге
асырылады, бірыңғай танымдық қызмет, оқыту-адамның танымының бір түрі
деп есептейді. Индивидті қалыптастыру оқыту процесінде қарқынды жүзеге
асырылады, оқыту арқылы дамытылады. Оның сапалы, саналы орындалуы
танымдық қызметке, білім мен біліктілігі жоспарлы, мақсатты болуы
бағдарламалы интенсификацияланған оқыту процесінде барлық талаптардың
қамтамасыз етілуіне байланысты. Дегенмен, оқу процесін
интенсификациялау мәселесі аз зерделенген болып келеді.
Адам әлеміне әмбебеп сипаттама беретін танымда орталық, шешуші
методологияны қызмет ұғымы береді дейді. Өз кезегінде қызметтің
нәтижесі, таным қызметіндегі ерекшеленетін белгісі білімді таңбалау- анықтау, нақты, қажетті білім беру-пайдалану деп есептейді В.СШвырев.
Қызметттік тәсілдеменің көп деңгейлі, көп сатылы сипаты болады, алғашқы
мәлімет, жай түсініктен ғылыми танымды терең, тиянақты болуы үшін ойлау
белсенділігі арқылы талдау және қорытьндылау, құралдармен салыстыру,
қызмет нәтижелерін анықтау деп В.С.Швырев пікір білдіреді. Тұтасымен
қызмет қарама-қайшылықтар-сұрақтар қою және оған дәлелді жауап табу
бірлігі деп түсіндіріледі. Келесі еңбекке қатысты қызмет әлемге деген ерекше
қызмет, әлемді мақсатты бағытталған, ойлау нәтижесінде ғылыми негізде,
адамдардың қоғам қатынастар, өздерінің жасағандары, мақсатқа сай
жобалау, бағдарламалау арқылы тарихи тұрғыдан әлеуметтік мәдени жетілу,
өзін-өзі дамытуларын шектемей, тіптен бір өзі емес, қызметтің алғашқы
формасынан бірлесе, ынтымақтаса ұжымдық орындаулары.
Ғылыми дүние танымның оқытудағы бірінші кезектегі мақсаты модел
жасау, ол дегеніміз адамзаттың тәжірибесі тіркелген есепке алынған
нәтижелі болуы қарастырылған оқу материалдары. Бұл жағдайда түп нұсқа
(дене, құбылыс) оқыту процесінде мақсатқа жету құралы, таным құралы.
Оқу процесі тұтасымен моделдер мен түп нұсқаларды, моделдер мен түп
нұсқалардың байланыстарын зерделеуге қатысты. Қорғашан ақикаттың
белсенді бейнеленуі үшін нақты объектілердің өзіндік моделдері танымдық
үлгі үшін алынған, оларды түрлі нүсқада, қажетті бағыттарда біріктіріліп,
қатынастары, байланыстары нақтылықпен зерделенуі құрылым мен
өлшемдері білім берудің мазмұнының негіздерін құрайды. Мұндай түрлі
нұсқалы білім жүйелі-құрылымдық талдау арқылы жасалуы білім беру
мазмұнын қысқартады және артық мәселелерді, керексіздерді болдырмайды,
себебі зерттеулерге негізделеді деген пікірін білдіреді Н.Ф.Талызина. Бұл
жағдай субъектінің оқу қызметі мөлшерінде таным процесін үдетудің
мүмкіндігі туралы айтуға болатындығын білдіреді, сонымен қатар аз
шығындармен жоспарлы нәтижеге мазмұн құрылымын және көлемін тек
қажеттісін алу есебінен екендігін байқатады. Акиқаттың бейнеленуін
қорытындылай білу нәтижесінде білімнің мазмұндылығын төмендетпей нұсқалар жасаудың алғы шарты. Танымдық қызметтің белсенділігін арттыру
және таным процесін шапшандатудың маңызды шарты. Нұсқалардың
құраушыларының бірі, білім алушылардың оқыту мазмұнының басты бөлігін, теория негізін анықтауды қалыптастыру және дамытудың мақсатты бағыты. Оқуды иденсификациялаудың және ғылыми дүниетанымның толығымен негізгі шарты білім нұсқаларының мазмұндарының болуында.
Инвариантты білімді анықтау субъектісінің міндетін ғалымдар, білімді
табушылар, мамандар, осы мақсатта табушылар, білімді
түрлендірушілер, білім беру жүйесінде оларды бейімдеушілер және
оқытушылар, мұғалімдер атқара алады, алынған және жинақталған
білімдерді түрлендірушілер. Сабақтастық болу үшін мақсатты жұмыс,
болашақты ойластыра тәжірибелер жинақтау, жетілдіруде, осы кезеңге
лайықты диалектикалық ойлау, жаңа көзқарастарды қалыптастыру, өзіндік
ізденіс, жетілдіру, оқуды, танымды дамыту. Біздің зерттеулеріміз бойынша
қазіргі заманғы таным әдістері мен формалары жайлы көптеген білім
алушылар жеткілікті дәрежеде біле бермейді, жүйелі талдау, синтездеу,
индукция, дедукция амалдарын пайдалану, моделдеу, сынақ жүргізу,
мақсатқа жету үшін оларды тиімді пайдалану әліде жеткіліксіз. Жүйелі
тәсілдеме жасау, тандау жүргізу мардымды емес.
Ғылыми таным әдістері және оларды практикада қолдана білу туралы
білімдерді біз методологияға жатқызамыз, оқу процесінде игеретін білім,
іскерлік және дағды оның ажырамас бөліктері. Мысалы, Ю.В.Сенько
методологиялық білімдерді ғылыми зертеулерді бейнелейтін қисынды
ойлаудың ғылыми тұрғысына жатқызады.
Біздің пікірімізше жүйелі ойлауға жүйелі ұғымдар, іскерлік және
жағдылар жүйесі, жүйелі тәсіддеме, жүйелі талдау методологиялық білім,
іскерлік және дағдымен бірге қарастырылады.
Ғылыми дүние танымның алда тұрған мақсатына жету процесі
детерминациялық және анықталмаған, тұжырымдар арасындағы қарама- қайшылықтарды сөзсіз шешуге байланысты.
Оқу және ғылыми процеске қатысты мәселені қарастырсақ анықталған
және аныкталмағандар аралындағы шекті анықтау проблемасы барлық
уақытта тұрады, мысалы, білім беру мазмұны нұсқалар бойынша, оқу процесі
жүйесінде қажетті және кездейсоқ әлементтер болады. Анықталмағандарды
төмендетудің маңызды шарты оқу процесі жүйесінің құрылымына нұсқалақ
құраушыны ендіру арқылы қарастырылатын жүйенің орнықтылығы
сақталады және тиімділігі арттырады.
Диалектиканың объективті және субъективті екі формасын айыра келе
оларға сай құрылымдар модельдің теориялары берілген объективті
диалектика және субъективті диалектика теориялары. Егерде бірінші
моделде тарихи талдау және тарихи синтез бірлігі қарастырылған болса, ал
екінші моделде эмпирикалық талдау және теориялық біріктіру-синтездеу
бірлігі таным процесінің даму есебінде екендігі көрсетілген. Даму жалпы
түрде айтқанда, зерделенген жүйенің тұтас дәрежесінің артуы, тарихи
процесте бірін-бірі алмастыруда дейді еңбек авторы даму және бейнелену
принципінің негізінде құрастырылған субъективті диалектика теориясы
таным теория деп аталады, оның таным әдісі диалектика болып қызмет етеді,
алайда таным процесінің диалектикалық заңдылықтары диалектиканың
өзінің зандылықтары болмайды. Объективтілік және субъективтілік оқу
процесінде бір мезгілде бірлік және қарама-қайшылықты өрнектейді. Соңғы
жағдайда оқудың объективті және субъективті мақсаттары арасында қарама-
қайшылықтар болуы мүмкін. Таным процесін үдету және оқу процесін
интенсификациялаудың таімділігін арттыру көпшілігінде оқудың объективті
шарттары, мақсаттары және міндеттерінің субъективті мақсаттармен
міндеттермен және ең алдымен білім алушылардың қызығушылық
дәрежелерінің сай келуіне тәуелді. Олай болса, таным мақсатымен алға
қойылған міндетті шешу оқу процесінде субъективті объективке тұрақты
жақындатуды талап етеді.
Зерделенетін объектінің бірінші бейнеленуінің нәтижесі білім ол туралы келесі таным кезеңіне жол ашады-алынған танымдық бейнені немесе объект
жайлы білім және теорияға сай қалыптастыру. Алайда, зерделенуші объект
құбылыс есебінде өзіне тән мән есебінде, теориялық білім шартты түрде
эмпирикалық және ақыл-ой негізіндегі болып бөлінуі мүмкін, олардан
бірінші белгілі тәжірибеден алынады, екіншісі шығармашылық елестету,
қиялдау жолымен түсіңдірілуіне қатысты жасалады.
Құбылыстан және мәннен объект жайлы бейнелеу синтезделіп
эмперикалық және ақыл-ой негізінде теориялық білімдер синтезделеді
Субъект өзінің қызметінде танымдық мәні бар белгілерді тіркейді, ол
қызметте кәдеге жаратылады.
Қызмет бірлігі есебінде біз әрекеттерді қабылдаймыз, процесте
элементар мақсат саналы игеріледі.
Субъектінің пәндік әсеріне сәйкес ақиқатты объективті сипат оның
практикалық қызметті процесінде белгіленеді. Таным негізі есебінде
практикалық қызмет мазмұнды анықтайды, ол өз кезегінде білім болып
сақталады, сондықтан танымдық бейнені қалыптастыру процесін
детерминациялайды-анықтайды. Пәндік-практикалық кызметте ақиқатқа
адамның қатынасы ерекшелігімен және оның негізінде-танымдык бейне
қалыптастырылады. Бұл жүйеде адам қызмет жиынтығында субъект есебінде
байқалады. Сонымен, практика идеал немесе материалдық құбылыстарда
объектілік кезкелген формадағы процесс ақиқатты тануға әрекет ететін,
үдететін жетекші фактор. Ғылым және оқу пәндері білім жүйесінің (теория)
синтезі есебінде және осы білімдердің адамның практикалық қызметінің
нәтижесін түрінде білінеді. Оқу процесі ғылыммен және практикамен
тұрақты байланысты. Сонымен бірге ғылым қазіргі жағдайда өндіргіш күш
есебінде сипатталады. Сонымен, таным процесін үдетуші жетекші фактор
теория мен практиканың бірлігі, кең мағынада субъектінің материалдық
жүйелі түрлендіруші мақсатты пәндік-сезімдік қызмет болып табылады.
Оқыту теориясында бұл ереже принциптің бірі болып есептеледі. Практика
оқу процесінде теорияның бейнеленуі және іске асырылуда екендігін көрсетеді. Қазіргі заманғы оқытуда теория мен практика арасындағы қарама-
қайшылықтың кең диапозонда екендігі байқалады. Таным процесін үдету
көзқарасы бойынша қарама-қайшылық оқу орынын бітіруші мен оларға
берілген мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты талаптарына
сай келмеуін ұлттық бірыңғай тестілеу нақты түрде жылда көрсетуде, әсіресе
2013-20014 оқу жылында бітірупгілер ¥БТ бойынша 50 балл ала алмағандар
орта есеппен 25 пайыз жуық, ал кешенді тестілеуде 50 пайызды құрайды,
теория мен практиканың даму мен талап жағдайларының сәйкессіздігі,
мектептердегі материалдың техникалық база, компьютерлік техника,
мультимедиялық бағдарлама, электрондық оқулық, электрондық оқу-
әдістемелік материалдар, оқу кұралдары т.б.
Сондықтан, 12 жылдық білім беруге 2008 жылы көшіріледі деген ойдың,
сынақ тәжірибенің бірнеше жылға созылуы өзекті мәселелерді жан-жақты
қарастырып шешуде.
Психологиялық бейнелеудің белгісі нақты ақиқатты іздестіру арқылы
жаңа қасиеттер және қатынастар анықталып бағыттарды анықтап бағдарлау
жасауға қажет. Өзіндік бағдарлар жиынтығы қоршаған ақиқатты бейнелеу
процесінен іздестіреді, бағдарлау қызметінің негізін құрайды деп анықталған
П.Я.Галыперин еңбегінде жағдаятқа қатысты субъектінің ыңғайлану құралы
есебінде болуды қарастырады.
Психологиялық бейнеленудің негіздемесі бағдарлы қызмет. Сондықтан
танымдық бейне адам санасында қоршаған әлем жайлы белсенді байқалады,
танымдық бейненің мазмұны, оның формасы және құрылымы таңдамалы.
Берілген тындаушылық белсенді бейнелену процесі сияқты адекватты-
теңестірілген (изоморфизмді) бейне, оның объектінің бейнеленуіне сай.
Бірінші кезекте, бұл адамның қабілеттілік қасиетімен объектінің тәсілдері,
тәжірибелері, белгілері, қасиеттері, байланыстары және басқа құрамдарына
байланысты. Құбылыстан объектінің мәніне ауысу, материалдықтан
идеалдыға өту, керісінше шығарылу, өндірілу, қайта шығарылу арқылы танымдық бағьптарда болуы. Тұтас бейнені шапшаңдата қалыптастыруда
уақыттан ұтылмай, күрделі, жауапты міндетті орындау, алайда бұл мәселе
жан-жақты зерттеліп, байқаудан өткізіліп, қорытынды жасалынып,
ұсыныстарды негізге алу қажет.
Ғылыми дүниетаным процесінің маңызды, оқудың тиімділігі мен
нәтижелігіне елеулі ықпал ететін психикалық функциялар: ес, ойлану,
елестету, әрине қабылдау, басқару таным қарқынын, сапасын реттеуге
мүмкіндік жасайды. Бұл мағынада қабылдау белсенді психикалық қызмет
болып есептеледі, ол сезімдік бейне жасайды, оның мазмұны тікелей
объектінің зерделенуіне қатысты ыкпал етеді. Егерде қабылдауды сырттан
басқарылса, онда объект қабылдауы және қажетті үдетіле игеру әсерге
байланысты болар еді. Мұндай әсерлер тікелей зерделенетін объектіге
қатысты немесе адам қызметінің өнімі, А.Н.Леонтьевтің сөзі бойынша
"берілген өнімге ендірілген парапар қызметті жүзеге асыру керек". Сипаттың
денеге әсері қабылданып "оның ерекшеліктеріне қатысты дене өзімен бірге
өзіне әсер етуде жауап береді" деп есептейді Н.Ф.Талызин. Егерде сезімтал
бейнелерде сыртқы, кеңістікті-уақытты қатынастар бейнеленсе, сондай-ақ
кейбір жеке объектілерге тән және денелік жағдаятқа қатысты субъект
қызметі танылатын мөлшерде, дегенше сезім мүшелерін, кұрылымына,
қатынастары қол жетерлік емес, олардың бүкіл түсінуін біле алу киын.
Қабылдаудың маңызды сипаттамасы олар: таңдаушылық;
денелік, ойланушылық; қорытындылаушылық, тұрақтылық, апперциациялық
(қабылдаудың психикалық күйге, тәжірибеге және тұлғаның сапасына
тәуелділік). Оқыту мәнінің негізделуіне гносеологиялық-таным біліміне
тәсілдеме және оқу процесін танымдық қызметтің түрі білім алушылардың
ақыл-ойлар дамытудың, жетілдірудің көпетеген сезімдік, танымдық
мүмкіндіктер бар деген пікірді С.П.Баранов білдірді. Қабылдау өнімі қабылау
көлемімен сипатталады, сонымен катар қабылдау жылдамдығы, дәлдігі
толықтығы, сенімділігі және т.б. Сезу мен қабылдаудьщ субъективті
сипаттамасьша Н.И.Губанов олардың интенсивтілігін айтады. Қабылдау өнімділігі психикалық процесс есебінде көпшілігінде субъектінің
мотивтеріне-себептеріне байланысты. Қабылдаудың өнімділігінің ерекше
маңыздылығы субъектінің құрылымдау, білімді қорытындылау,
технологиялық және жүйелік тәсілдеме ұйымдастыру әрекеттеріне қатысты.
Тұтасымен алғанда қабылдау процесінің өнімділігі біздің көзқарасымыз
бойынша оны интенсификациялауға байланысты, ол өз кезегінде таным
процесін үдетеді, жоспарланған нәтижені алуға аз шығынмен қол жеткізеді.
Екінші реттік бейне түріне елестету жатады, танымның аралық сатысы
есебінде сезімдік деңгейден рационалдыққа өтетін дидактикалық буын және
керісінше, сезімді көрнектілік, ақиқат денелерді және құбылыстарды
қорытындыланған бейне есебінде. Кез келген ұғым ойлау элементі есебінде
елестету негізінде қалыптасады. Процесс есебінде түсінетін елестету бейнелі
елестету және оларды түсіндіруге негіз қызметін орындайды. Ойлау
амалдары объектіге, оның өзгеруіне, құрылымына қатысты өзгеріп танымдық
қарқынды өзгертеді, елеулі түрде қиялдаумен сипатталады. Қиялдау
танымның тиімділігін және сапасын арттырады, әрине киялдау
шығармашылық пен өнімділікке, бейнені қорытындылауға, ғылыми және
ойлап табушылық қабілеттеріне ықпалы мол.
Қоршаған әлемді, объект-жүйені танудың маңызды аспектісі білім
алушылардың методологиялық білімдерін қалыптастыру және дамыту,
дағды, іскерліктерін арттыру, жүйелік түсініктерін, жүйелі дағды, іскерлік
ойлау тәсілдемелерін жетілдіру жоспарлы көздеген нәтижелі мақсатымызға
жеткізу, сатылары, таным процесін және тікелей оқу процесін
интенсификациялайтын басты факторлар. Ғылыми ойлаудың
методологиялығы В.С.Швыревтың айтуы бойынша ғылыми білімді
қалыптастыру және жетілдіру бойынша құралдар және қызметке алғы шарт,
оларға саналы қатынастар жасау.
Ғылыми дүние танымдық процесті үдетудің келесі жолы танымдық
қызмет өнімін белсенді жүзеге асыру, саналы игеруге өзінің үлесі қосылғанда
құрал есебінде мақсатқа жеткізуге қосымша міндетті атқарады. Әлемнің жүйелілігін, оның даму заңдылығының бірлігі, осы негізде оны жүйелі тану
және түрлендіру методологиясына талдама жасау-осылардың барлығы өзін
және әлемді тануға, белсенді еңбек, білім, біліктілік, тәжірибе және
парасаттылық арқылы өзін және әлемді тиімді өзгертуге адамның
мүмкіндіктерін едәуір арттырады. Таным процесі күрделі динамикалық жүйе,
онда таным субъектісі бір мезгілде әрі объект болып табылады.
Тұтас есебінде объектіні тану танымның асқар шыңы, оған жетуге кез
келген ғылым ұмтылыс жасайды. Сонымен бірге, түтас объектіні тану
күрделі және ұзақ процесс. Тұтас тану В.Г.Афанасьевтің сөзі бойынша,
біріншіден: әсер етуші көзді және оның пайда болу бастамасын,
сабақтастығын, осы тұтастық алдындағы тұтастықпен ішкі байланыстарын
ашу; екіншіден: тұтас өзі қозғалушы, өзі дамушы түзілім; осы тұтастық үлкен
тұтаспен байланыстары, оны құрамдас бөлігі өзі; қоршаған ортаның
тіршіліктегі-фунциялаудағы орны және маңызы; оның ішкі және сыртқы
әсерлерінің нәтижесі интегративтік сапасы; тұтас даму тенденциясы.
Б.М.Симонов өзінің еңбегінде оқудың тұтастығына мынадай анықтама
береді: ілім мен білім беру, оқыту бірлігі өзара байланысқан қызметтер;
мазмұндық және процессуалдық аспект бірлігі; оқыту мен тәрбиелеу бірлігі,
оқыту, тәрбиелеу және дамыту функциялары оқу-тәрбие процесін іс-жүзіне
асыру үшін қажет. Оқу процесінің тұтастығы оның деңгейлерін сипаттауда
бірлігі білінеді, олардың қатарына әлеуметтік педагогикалық, ұйымдастыру
қызметтік, жеке-қызметтік бағыттарды жатқызуга болады.
Жүйелік гносеология-таным теориясы қарастырып Ю.А.Урманцев онда
екі негізгі аспектіні бөліп атайды: оңдау жүйесі және жүйелік түсіну.
Түсінудің басты мақсаты-идеал бейне-білім-оның материалдық орындалуы-
заңдылықтарын, тенденцияны білуді ұсынады. Түрлі бағыттардағы,
салалардағы таным нәтижелері өзара бірін-бірі толықтырады, бірін-бірі
ынталандырады, тұтасымен таным процесін үдету факторы болып саналады.
Сонымен бірге, А.Н.Аверьяновтың көзкарасы бойынша әлемді жүйелі тану
методолгиясы әліде жеткілікті дәрежеде талдама жасалынбаған. Бұл мәселе, ереже, анықтама қазіргі кездің өзінде көкейтестілігін сақтауда.
1.2. Оқу технологиясы түсінігі, мәні, мағынасы
Оқу технологиясы түсінігі бүгінгі таңда дәстүрлі педагогика тарапынан
жалпылай қабылданбаған. ЮНЕСКО құжаттарында оқу технологиясы тәлім
- тәрбие формаларының ыңғайластыруды өз міндетіне алып, техникалық
және адамдық мүмкіндіктер мен олардың әрекеттестігін ескерумен
жүргізілетін білім ұсыну және оны игеру үдерісін қарастыру, қолдану мен
анықтап барудың жүйелі әдісі ретінде қарастырылады.
Бір тараптан - оқу технологиясы бұл оқу ақпараттарын өңдеу, жүзеге
шығару, өзгеріске келтіру мен оқушыларға ұсыну әдістермен құралдарының
жиынтығы, екіншіден - бұл техникалық әлде ақпараттық құралдарды
қолданумен жүргізілетін оқу-тәрбие үдерісінде оқытушының оқушыға ықпал
ету әдістері жөніндегі ғылым оқу тәрбие мазмұны, әдістермен жабдықтары
педагогикалық технологияда бірі - бірімен өзара байланысты, себепті
шарттасқан әрекетке келеді. Мұғалімнің педагогикалық шеберлігін
бағдарламаға сәйкес және тәлім - тәрбие міндеттері белгіленген қажетті
мазмұнды іріктеп, өнімді әдістер мен құрал - жабдықтарды қолдана білу
аркылы жоғары нәтижелерге қол жеткізуінен көрінеді. Тәлім-тәрбие
технологиясы - жүйелі категория, осыдан оның кұрылымында келесі
бірліктер болатынын естен шығармауымыз кажет:
Тәрбие және оқу мақсаттары
Оқу мазмұны
Педагогикалық өзара ықпал, әсер жасау құралдары
Тәрбие және оқу үдерісін ұйымдастыру
Іс-әрекет нәтижесі
Педагогикалық технология ұғымы үш жоба күйінде іске асуы
мүмкін:
• Ғылыми
Әрекеттік-сипаттама
Әрекеттік-іскерлік
Сонымен, педагогикалық технология тәрбие мен оқудың аса пайдалы
жолдарын зерттейтін ғылым. Сондай-ақ оқу барысында қолданылатын
тәсілдер, принциптер мен реттеу тетіктерінің жүйесі әрі нақты оқу-тәрбие
үдерісі ретінде кызмет жасайды.
Педагогикалық технологияның қай-қайсысы да қандай да
бір философиялық тұғырға негізделеді. Философиялық қағида, ережелер
тәлім-тәрбиелік технологияларды әдіснамалық қамсыздандыру құрамындағы
барынша жалпыланған реттеу-түзету тетіктері санатында еленеді. Тәлім-
тәрбиенің жалпы мазмұнында да, жекелеген пән мазмұнында да
философиялық бағыт, көзқарас алғы шарт. Алайда, көп жағдайда олардың
иделогиялық бағыттары сан – қилы сипат алып, өзара қайшылыққа түсіп
жатады. Осыдан мектеп тәлім-тәрбиесінің мазмұны дүние тұтастай бейнесіне
сай келмей, ортақ философиялық негізде құрастырылмай жатыр.
Қазіргі заманғы әлемдік педагогикалық технологиялар негізінде
сан-қилы философиялық бағыттар мен ғылыми мектептер арасында жиі
кезігетіндері төмендегілер:
Материализм және идеализм;
Диалектика және метафизика;
Сцентеизм және табиғи сәйкестік;
Гуманизм және антигуманизм;
Атропософия және тесофия;
Прагматизм және эксизтенциализм.
Педагогикалық технологияның дерек көздеріне педагогикалық,
психологиялық және әлеуметтік - ғылымдар, озат педагогикалық, тәжірибе,
халықтық педагогика, сондай-ақ өткен жылдары отандық және шетелдік
педагогика топтаған барша ұтымды идеялар мен ғылыми ұсыныс,
тұжырымдамалар кіреді.
Педагогикалық технология ұғымы оқу әдістемесі ұғымынан
әлдеқайда кең. Технология тәлім-тәрбие мақсаттарьгаа Қалай ең жоғары
тиімділікпен қол жеткізуге болады, және сол удерісті басқарудың жолы
қандай? деген сұраққа жауап іздейді. Технология алдын-ала жоспарланған
тәрбие үдерісін бірізді жүзеге асыруға бағытталған.
Қазіргі кезде педагогикалық технология ұғымы біздің педагогикалық
лексиконымызға еніп келеді. Дегенмен оның мән-мағьнасы туралы пікірлер
алуан түрлі. Түсіндірме сөздікте технология - бұл қандай да болсын
педагогикалық технология істегі шеберліктегі, өнердегі амалдардың
жиынтығы ,-делінсе, бұл терминді бөлшектеп түп-тамырына үңілетін
болсақ, технология деген сөз Теһnе - өнер , шеберлік, логос-ілім, ғылым,заң
деген мағынаны білдіреді. Амалдардың құралдарының жүйелі жиынтығы
және жұмыс істеу реті деп жазады.
Педагогикалық технологияны жоспарлау үшін нақты жағдайда тиімді
болатын пдагогикалық технологиялар жүйесінің таңдастыра білу қажет. Ол
тұлғаның дара ерекшеліктерін зерттей отырып, оқушылардың дамудың жас
кезеңдерімен олардың дайындық деңгейіне сәйкес іс-әрекет түрлерін іріктеп
баруды талап етеді. Атап айтар болсақ:
Баланы қабілетті, қабілетсіз деп бөлмей зерттеу, бақылау арқылы
барлық баланың дамуы үщін қолайлы жағдай туғызу.
Мұғалім мен оқушының арасындағы қарым-қатынастың өзара
сыйластыққа, түсіністікке құрылу. Баланың өз ойын қорықпай,
сеніммен айта алатындай орта туғызу.
Баланың бойындағы табиғи ынтасын, ықыласын жойып алмай, оның
үнемі алға жылжуға ықыласын сұранысын, шығармашылығын
жетілдіру.
Білімді өз бетінше іздену, көргенін, үйренгенін ой қорыту арқылы
меңгеруге қолайлы жағдай жасау.
Баға қою соңғы нәтиже үщін ғана емес, білім алу процесін қадағалауға
да қатысты;
Балаларды бір-бірімен салыстыру үщін ғана емес,өзін- өздерімен кешегі білім деңгейін салыстыру негізінде де қойылатынын есте ұстау.
Баланың өзін-өзі қадағалай алатын, өзін-өзі жетілдіретін тұлға
қалыптастыру.
Жоғарыдағы келтірілген зерттеулердің қажеттіліктері мен олардың бүгінгі
білім беру жүйесіндегі алатын орнын және оқытудың жаңа технологиялар
жөніндегі мәселеге ерекше ғылымилық көзқарас тұрғысынан қарауды талап
етуде.
Ғылыми-техникалық прогресс өндірістің көптеген салаларын ғана технологияландырып қана ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz