Геометриялық ою

Геометриялық ою – элементтері қайталанып келетін, әртүрлі заттарды әшекейлеуге арналған өрнектер. Ою-өрнек ертеден бастау алған өнер түрі. Қай кезеңде өмір сүрмесін әр халықтың өзіне тән өрнектері, символдары болды. Ою-өрнек – маңызды мәдени артефакт. Ол арқылы тарихи кезеңдегі адамдардың дүниетанымын, өмір сүру үлгісін, салтын, мәдениетін көруімізге болады. Орнаменттердің негізгі төрт қызметі бар: конструктивті - заттың тектоникасы мен кеңістіктік қабылдануына әсер етеді; эксплуатациялық - заттың қай салада қолданылатынын білдіреді; репрезентациялық - заттың құндық маңызын көрсетеді; психикалық - адам эстетикалық ләззат алып, тыныштанады немесе қобалжиды.

Қоғамның технология жағынан интенсивті дамып, ақпарат кеңістігінің ғаламдық сипат алу жағдайында символдық мәдениет тілі қалыптасты. Қазіргі белгілер жүйесі қызметінің ерекшеліктерін айқындау мақсатында этностардың ұлттық ою-өрнектерін протомәдениет элементі ретінде қарастырылды. Дипломдық жұмыста ою-өрнек тарихы, пайда болу себептері, даму ерекшеліктері зерттелді. Зерттеу концепциялары мен ою-өрнек туралы теориялар жан-жақты қарастырылды. Ұлттық ою-өрнектің классификациясы жасалып, семиотикалық базисі анықталды. Ою-өрнектің семиотикалық жүйесін жеке бір дәуір аумағында немесе бір ғана этнос аясында емес, Қытай, Жапон, славян секілді халықтардың өрнектерімен салыстыра отырып қарастырылды. Ұқсастықтары мен ерекшеліктері айқындалды.

Ою-өрнектің негізгі түрлері: геометриялық (шаршы, тор, крест, «қос тұмарша», «сызықты тұмарша», «балдақ тұмарша», «балдақ үлгі», «тақта өрнек»), өсімдік тәріздес (гүл, көк шөп, жапырақ, үш жапырақ, бүлдірген), зооморфтық (қос мүйіз, төрт мүйіз, сыңар мүйіз сынық мүйіз, бұғы мүйіз, бота мойын, қос алқа, түйе табан, түйе өркеш), антропоморфтық (адам бейнесі, дене мүшелері), діни(крест, каллиграфия). Символдық өрнектерді зерттеуде геральдика ғылым саласының маңызы зор. Геральдика (heraldіca) – гербтерді зерттейтін тарих ғылымының бір саласы. Мемлекеттік туларда кездесетін мотивтердің терең мәні бар. Мысалы гарпия – басы, кеудесі әйел адам, денесі, қанаты бүркіттікі, тырнақтары темір құбыжық; көгершін – тазалық пен бойсұну, Қасиетті Рух символы; грифон – басы бүркіт, денесі арыстан бейнелі құбыжық. Жылдамдық, күш, мықты билік символы; айдаһар – бүркіттің басы мен аяқтарынан, жыланның денесінен, жарқанаттың қанаттарынан тұратын, құйрығы бар құбыжық. Күш пен құдіреттілік белгісі.
Геометриялық өрнектерді ромбылар, иректер, жұлдызшалар, ұшбұрыштар және көпбұрыштар құрайды. Қазақ ою-өрнегінің геометриялық түрі көшпелі халықтарға байырғы заманнан-ақ нақты сандар мен грек математигі Пифагор заңдарының белгілі болғаны туралы мағлумат береді. Өйткені біздің ата-бабаларымыз тек көшіп-қонып қоймай, сонымен қатар ірі қалаларда өмір сүрген. Олардың арасында қолөнершілер,саудугерлер,құрылысшылар көп болған.