Физика пәнінен 8,9,11 сыныптарға арналған зертханалық жұмыстар топтамалары

Жоспар
Кіріспе

7 КЛАСС.
№1 жұмыс. Өлшеуіш цилиндр (мензурка) бөліктерінің құнын анықтау. Дененің көлемін өлшеу.
№2 жұмыс. Кішкентай денелердің өлшемдерін анықтау.
№ 3 жұмыс. Қатты дененің массасы мен тығыздығын анықтау.
№ 4 жұмыс. Серпімді деформацияны зерделеу.
№ 5 жұмыс. Архимед заңын тексеру.
№6 жұмыс. Дененің сұйықта жүзу шарттарын анықтау.
№ 7 жұмыс. Денені бірқалыпты көтеру кезіндегі жұмысты анықтау. Көлбеу жазықтықтың ПӘК . ін анықтау.
№8 жұмыс. Иіндіктің теп . теңдік шарттарын анықтау.
8 КЛАСС.
№1 жұмыс. Әр түрлі температурадағы суды
араластырғандағы жылу мөлшерін салыстыру.
№2 жұмыс. Мұздың меншікті жылуын анықтау.
№3 жұмыс. Электр тізбегін жинау және оның әр түрлі бөліктеріндегі ток күші мен кернеуді өлшеу.
№4 жұмыс. Тізбек бөлігіне арналған Ом заңын тексеру.
№ 5 жұмыс. Өткізгіштерді тізбектей және параллель жалғау.
№6 жұмыс. Электр тогының жұмысы мен қуатын өлшеу.
№ 7 жұмыс. Тұрақты магниттің қасиеттерін зерттеу
және магнит өрістерінің кескінін алу.
№ 8 жұмыс. Электромагнитті жинау және оның әрекетін тексеру.
№ 9 жұмыс. Жинағыш линзаның фокустық қашықтығы
мен оптикалық күшін анықтау.
9 КЛАСС.
№1 жұмыс. Теңүдемелі қозғалыс кезіндегі дененің үдеуін анықтау.
№ 2 жұмыс. Горизонталь лақтырылған дененің
қозғалысын зерттеу.
№ 3 жұмыс. Маятниктің көмегімен еркін түсу үдеуін анықтау.
№4 жұмыс. Беттік толқындардың таралу
жылдамдығын анықтау.
11 КЛАСС.
1. зертханалық жұмыс.
Жарықтың интерференциясын және дифракциясын бақылау.
2. зертханалық жұмыс.
Дифракциялық тордың көмегімен жарықтың толқын ұзындығын анықтау.
3 . зертханалық жұмыс.
Шынының сыну көрсеткішін жазық параллель пластинаның көмегімен анықтау.
4 . зертханалық жұмыс.
Зарядталған бөлшектердің ізін зерттеп үйрену.

Жұмыстың мақсаты: Өлшеуіш цилиндрді мысалға ала отырып, аспаптар шкалалары бөліктерінің құнын анықтау; оларды қолдануды үйрену және өлшеуіш цилиндрді пайдаланып, дененлердің көлемін өлшеу.
Құрал – жабдықтар: Өлшеуіш цилиндр (мензурка), су құйылған тос-таған, жіңішке жіп, әр түрлі ыдыстар мен денелер (гайка, өшіргіш,т.б.)
1 - тапсырма: Өлшеуіш цилиндр бөліктерінің құнын анықтау.
Жұмыстың барысы:
1. Өлшеуіш цилиндрді мұқият көріп шығыңдар, оның шкаласына зер салыңдар. Қолдарыңдағы өлшеуіш цилиндрдің шкаласындағы жазуға қарап, ол арқылы көлемді қандай бірліктермен анықтауға болатынын дәптерлеріңе жазып алыңдар.
2. Оқулықтағы 10-параграфты қайталап, қолдарыңдағы өлшеуіш цилиндрдің бөлік құнын анықтаңдар.
3. Сұйық көлемін см3 өлшем бірлікпен аламыз.
4. Өлшеуіш цилиндрдің бір бөлік құны 1 см3. Аспап қателігі бөлік құнының жартысына тең, яғни 0,5 см3.
5. Қолдарыңдағы өлшеуіш цилиндрді пайдаланып, жүргізілген өлшеулердің қателігін анықтаңдар. Ол үшін цилиндрге су құйып, құйылған судың көлемін өлшеу қателігін ескере отырып анықтаңдар.

Пән: Физика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 37 бет
Таңдаулыға:

7 КЛАСС.
№1 жұмыс. Өлшеуіш цилиндр (мензурка) бөліктерінің құнын анықтау. Дененің
көлемін өлшеу.
Жұмыстың мақсаты: Өлшеуіш цилиндрді мысалға ала отырып, аспаптар шкалалары
бөліктерінің құнын анықтау; оларды қолдануды үйрену және өлшеуіш цилиндрді
пайдаланып, дененлердің көлемін өлшеу.
Құрал – жабдықтар: Өлшеуіш цилиндр (мензурка), су құйылған тос-таған,
жіңішке жіп, әр түрлі ыдыстар мен денелер (гайка, өшіргіш,т.б.)
1 - тапсырма: Өлшеуіш цилиндр бөліктерінің құнын анықтау.
Жұмыстың барысы:
1. Өлшеуіш цилиндрді мұқият көріп шығыңдар, оның шкаласына зер
салыңдар. Қолдарыңдағы өлшеуіш цилиндрдің шкаласындағы жазуға
қарап, ол арқылы көлемді қандай бірліктермен анықтауға болатынын
дәптерлеріңе жазып алыңдар.
2. Оқулықтағы 10-параграфты қайталап, қолдарыңдағы өлшеуіш
цилиндрдің бөлік құнын анықтаңдар.
3. Сұйық көлемін см3 өлшем бірлікпен аламыз.
4. Өлшеуіш цилиндрдің бір бөлік құны 1 см3. Аспап қателігі бөлік
құнының жартысына тең, яғни 0,5 см3.
5. Қолдарыңдағы өлшеуіш цилиндрді пайдаланып, жүргізілген
өлшеулердің қателігін анықтаңдар. Ол үшін цилиндрге су құйып,
құйылған судың көлемін өлшеу қателігін ескере отырып анықтаңдар.
6. Анықталған шамаларды дәптерге жазып алыңдар.
7. Өлшеуіш цилиндрдің сипаттамаларын және өлшеген сұйық көлемін
мына кестеге жазыңдар:
Мензурканың Мензурка Өлшеу Қателігі
ең үлкен бөлігінің қателігі көрсетілген
өлшеу көлемі,құны өлшеу
оның бірлігі нәтижесі
(сұйық
көлемі)
100 см3 1 см3 0,5 см3 54-0,55
4+0,5

Ескерту: Сұйықтық көлемін есептегенде көздің шкаланы көру деңгейіне
көңіл аударыңдар. Көзді су бетінің жазықтығымен дәл келетін горизонталь
деңгейде бағыттау керек.
2- тапсырма. Әр түрлі пішіндегі қатты денелердің көлемін анықтау.
Жұмыстың барысы:
1. Өлшеуіш цилиндрге қатты дене толық болатындай етіп су құйып,
денені сұйыққа толық батырыңдар. Сонда мензуркадағы судың
соңғы және алғашқы деңгейлерінің айырмасы қатты дененің
көлеміне тең болады.
2. Пішіні мен көлемі әр түрлі 2 – 3 қатты денені таңдап алып,
оны жіңішке жіппенбайлап, суы бар өлшеуіш цилиндрге салыңдар
да,
көлемін анықтаңдар. Өлшеу нәтижелерін кестеге жазыңдар.

Өлшейтін Сұйықтың Дене мен Қатты
дене бас-тапқы сұйықтық-тың дененің
көлемі көлемі (V2, көлемі
( V1, см3 )см3 ) (V = V1-
V2) см3
цилиндр 60 72 12
Тас 38 45 7

3.Өлшеуіш цилиндрге сыймайтын дененің көлемін шүмегі бар ыдыстың көмегімен
анықтауға болады. Өлшеу алдында ыдысқа шүмектің жоғары деңгейіне жеткенше
су құйылады. Денені
ыдыстағы суға батырғанда оның көлеміне тең су асып
төгіледі.төгілген судың көлемін мензуркамен өлшеп,
батырылған ірі дененің көлемін анықтайды.

Егер зертханада шүмегі бар ыдыс жоқ болса, онда бірінің ішіне бірі сиятын
кез келген ыдысты пайдалануға болады. Бұл жағдайда ішкі ыдысқа суды
кемеріне дейін толтырып құю керек. Денені суға батырғанда оның көлеміндей
су сыртқы ыдысқа құйылады. Құйылған судың көлемін мензуркамен өлшейді.
Қорытынды. Оқушылар аспаптың бөлік құнын таба білуге, аспап қателігі, әр
түрлі пішіндегі дененің көлемін анықтау туралы білімі толығады.

№2 жұмыс. Кішкентай денелердің өлшемдерін анықтау.
Жұмыстың мақсаты: Қатарлау тәсілімен өлшеп үйрену.
Құрал–жабдықтар: Сызғыш, кішкентай денелердің жиынтығы (бытыра, подшипник
шариктері, бұршақ, тары, сымның қиындылары. т.б.), астауша, бұранда,
бұранда шеге, бұранғыш(гайка).
1 – тапсырма. Шариктің диаметрін өлшеу.
Жұмыстың барысы:
1.Астаушаға шариктердің бірнешеуін
салыңдар да,
оның екі жағындағы жылжымалы тиекті қозғай отырып, оларды
бір – біріне түйістіріңдер. Сызғышпен екі тиектің L
арақашықтығын өлшеп алыңдар.
Оны астаушадағы шариктердің N санына бөліп, бір шариктің диаметрін
анықтаңдар: d =
2.Ұсақ денелердің өлшемдерін анықтайтын мұндай тәсіл қатарлау тәсілі деп
аталады. Қатарлау тәсілімен жоғарыда аталған басқа да материалдардың
өлшемдерін (диаметрлерін)анықтауға болады.
3.Өлшеу мен есептеу нәтижелерін мына кестеге жазыңдар.
ЗерттелеҚатардағы ҚатардыңДиаметДиаметрді
тін денебөлшектердұзындығыр өлшеу
ің саны ( ( L, мм (d , қателігі
N ) ) мм ) ( hd , мм )
Шарик 10 18 1,8 1,75
Бұршақ 25 15 0,6

Өлшеу қателігі 0,1:2=0.05мм
2 – тапсырма. Бұранда қадамын өлшеу.
Жұмыстың барысы:
1. Бұранда қадамы деп қатар жатқан орам оймасының ара қашықтығын
айтады. Бұранда қадамы өте аз шама болуы да мүмкін. Сондықтан оны
анықтау үшін де қатарлау тәсілі қолданылады.
2. Бұранданың немесе бұрандашегенің орам оймалары орналасқан бөлігінің
L ұзындығын сызғышпен өлшеп алыңдар. Одан кейін оймалардың N орам
санын мұқият санап шығыңдар. Бұранда қадамы: d = өрнегімен
анықталады.
3. Бұранда қадамын анықтауда (әсіресе, оймасы ішкі жағында болатын
бұранғыштар үшін) бұранда оймасының бедерін қағаз бетіне түсіріп
алып өлшеу ұтымды болады. Ол үшін бұранда оймасы орналасқан бетті
сия немесе жұмсақ графитпен ( қарындашпен) бояп алу керек.
4. Өлшеулер мен есептеулер нәтижелерін мына кестеге толтырыңдар.
ЗерттелетОйма Орам БұрандБұранда
ін ұзындығсаны а қадамын өлшеу
дене ы N қадамықателігі
( L, ( d, (hd , мм)
мм) мм)
Бұранда 3 6 0,5 0,45
Бұранғыш 2 5 0,4 0,35
Бұранда 3,2 7 0,46 0,41
шеге

Қорытынды. Кішкентай денелердің өлшемін анықтап, нәтижесін өлшеу
қателігімен жазуға үйрену.

№ 3 жұмыс. Қатты дененің массасы мен тығыздығын анықтау.
1 – тапсырма. Дененің массасын таразыға тартып өлшеу.
Құрал – жабдықтар: Таразы, ұсақ кірлер,параллелепипед тәрізді біл-еуше
және массасы әр түрлі кішігірім бірнеше дене.

Жұмыстың барысы:
Дененің массасын анықтау тәсілдерінің бірі - таразы көмегімен өлшеу.
Осындай таразылармен өлшеу кезінде оның бір табақшасына (сол жақтағы)
массасы белгісіз дене, ал екіншісіне (оң жақтағы) таразыны теңгеретін
кірлер салынады. Дененің массасы таразыны теңгеретін кірлердің массасына
тең. Ол үшін:
1. Таразыны өлшеуге дайындаңдар. Таразының дұрыс теңгеріліп
тұрғандығына көз жеткезіңдер;
2. Таразыны бұзып алмау үшін өлшенетін денені және кірлерді таразы
табақшаларына жайлап қою керек.
3. Денені кірлермен теңгеріп болғаннан соң, таразы табақшасындағы
кірлердің жалпы массасын есептеңдер.
Өлшеу нәтижелерін төмендегі кестеге жазыңдар.

ТәжірибӨлшенетін Дененің Дененің
е реті дене массасы,массасы,
г кг
1. Шарик 61,5 61,5*10-
2. Білеуше 10,5 3
3. Цилиндр 97 10,5*10-
3
97*10-3

Қорытынды: Таразыны өлшеуге даярлау,дене мен гірлерді табақшаға қою,
денені кірлермен теңгеруге дағдылану, массасын жазуға үйрену.
2 – тапсырма. Дененің тығыздығын анықтау.
Құрал – жабдықтар: тығыздығы анықталатын денелер, мензурка, сызғыш, жіп.
Жұмыстың барысы:
1. Алдыңғы берілген тапсырмадағы массасы анықталған денелерді алыңдар.
Параллелепипедтің көлемін анықтау үшін сызғышпен оның қабырғаларын
өлшеңдер, содан соң оның көлемін (V=abc) есептеңдер.
2. Пішіні күрделі болып келген басқа денелердің көлемін мензурка көмегімен
анықтаңдар немесе № 1 зертханалық жұмыста көлемі анықталған денелерді
пайдаланыңдар.
Дене тығыздығын формуласымен есептеп, оны г см3 және кг м3 – пен
өрнектеңдер. Өлшеу мен есептеу нәтижелерін төмендегі кестеге жазыңдар.
ТәжірибТығыздығыДененің Дененің Тығыздығы
е реті анықталатмассасы,көлемі, p =
ын дене г см3
гсмкгм3
3
1. Шарик 61,5 9 6,8 6800
2. Цилиндр 97 12 8,1 8100

Қорытынды. Дене тығыздығын анықтау үшін таразы мен мензурканы қолдана білу.
Тығыздық формуласы арқылы нәтижені тауып, өлшем бірлігін жаза білу.

№ 4 жұмыс. Серпімді деформацияны зерделеу.
1-тапсырма. Серпімді элементі серіппе болып табылатын мектеп
динамометрін градуирлеу.
Құрал – жабдықтар: динамометр, бір
тілім қағаз, әрқайсысының массасы 102г
болатын жүктер жиыны, қысқышы, сақинасы
және жалғастырғышы (муфтасы) бар штатив.
Жұмыстың барысы:
1. Динамометр шкаласын ақ қағазбен бүркеңдер. Қағаздың екі
жағы резеңке сақиналардың көмегімен динамометрге
бекітіледі.
2. Динамометрге массалары102г, 204г, 306г және т.б.
жүктерді іле отырып, 1Н, 2Н, 3Н, т.с.с. күштерге сәйкес
келетін көрсеткіш орнын белгілеңдер.
3. Көршілес сызықшалардың арасын өлшеңдер. Олар өзара тең
бе? Неліктен осы шкалада нъютонның оннан бір үлестерін
белгілеңдер. Көршілес сызықшалар арасын өлшеп олар тең
екенін білу. Себебі ілінген жүктің массалары бірдей.
4. Өздерің жасаған шкаланы заводта градуирленген
динамометрдің шкаласымен салыстырыңдар.
5. Өлшеу дәлдігін бағалаңдар. Сызғыштың бөлік құны-0,1мм.
Аспап қателігі-0,05.
Қорытынды. Динамометрге жүктер ілу арқылы серіппенің созылуын белгілеп, ақ
қағазға шкала салады. Жасалған динамометр арқылы жүктерді өлшейді.
Градуирлеу тәсілін меңгереді.
2 – тапсырма: Серпімді дене мен оған әрекет ететін ауырлық күші мен оның
арасындағы байланысты анықтау.
Құрал – жабдықтар: Қысқышы, сақинасы және жалғас-
тырғышы бар штатив. Ұзындықтары 15 – 20 см болатын
бірдей екі резеңке жіп, ұзындығы 35 – 40 см болатын
бір тілім ақ қатырма қағаз (картон), жүктер жиынтығы,
сымнан жасалған ілгек, сызғыш, мектеп динамометрі.
Жұмыстың барысы:
1. Резеңке жіптердің бір ұшын ілмектеп байлаңдар, екінші жағын қағазбен
бірге штатив қысқышына бекітіңдер. Резеңкелердің ұштары бір деңгейде
болуынакөңіл аударыңдар. Ол деңгейді қатырма қағазда белгілеп
қойыңдар.
2. Ілгектің көмегімен массалары m1= m, m2 =2m, m3=3 m жүктерді кезекпен
бір жіпке іліңдер.
3. Резеңкенің созылған кездегі орнын белгілеңдер.
4. Денені ілгектің көмегімен екі жіпке қатар іле отырып, тәжірибені
қайталаңдар.
5. Ауырлық күші мен серпімді деформацияның арасындағы байланысты
анықтаңдар. Өлшеу нәтижелерін кестеге жазыңдар. Эксперимент дәлдігі
ауқымында Гук заңы орындала ма? Тексеріңдер.
ТәжіриРезеңкелЖүктің АуырлықЖіптің Жіптің
бе ер саны массасыкүші, ұзаруы,ұзаруы,
реті , г F=mg, Hмм м
1. біреу 100 1 50 0,05
2. біреу 200 2 100 0,1
3. біреу 300 3 150 0,15
4. екеу 100 1 20 0,02
5. екеу 200 2 30 0,03
6. екеу 300 3 40 0,04

Қорытынды: Ауырлық күші артқан сайын жіптің ұзаруы артады. Денені екі
жіпке қатар ілгенде жіптің ұзаруы азаяды. Себебі резеңкенің қатаңдығы
артады.

№ 5 жұмыс. Архимед заңын тексеру.
1 – тапсырма. Су ішіндегі массасы 100г денеге әрекет ететін ығыс-тырушы
күшті анықтау.
Құрал – жабдықтар: суы бар ыдыс, массасы әр түрлі жүктер, динамо-метр,
мензурка, жіп.

Жұмыстың барысы:
1. Мензурка көмегімен жүктің Vg көлемін анықтаңдар
2. Дененің өлшенген Vg көлемі мен су тығыздығы бойынша дене ығыстыратын
су салмағын табыңдар.
3. Денені жіпке байлап, динамометр ілгегіне іліңдер және оған әрекет
ететін ауырлық күшінің (дененің ауадығы салмағының) мәнін табыңдар.
4. Динамометр ілгегіне ілінген жүкті түгелімен суға батырып, оның су
ішіндегі салмағын анықтаңдар және ығыстырушы күштің мәнін есептеңдер.
5. Ығыстырушы күш ығыстырылған су салмағына тең бе? (тең)
6. Тәжірибені басқа денемен жасаңдар.
7. Тәжірибе нәтижелерін кестеге жазыңдар.

ТәжіриДененіДене ДененіДененіЫғыстыруш
бе ң ығыстырғң ң ы күш Fы,
реті көлеміан сұйықауадағсудағыH
, Vg ,салмағы ы салмағ
м3 P0, H салмағы P1,
ы, P, H
H
1 9*10-69*10-3 0,6 0,5 9*10-3

P0=mg=ρcVg=9*10-3; P=0.6H; P2=0.5H; F A=g ρV=P0
Қорытынды: Дене ығыстырған сұйықтың салмағы мен ығыстырушы күш тең
болатынына көз жеткізу.
8. Бұл тәжірибеде Архимед заңы қандай дәлдікпен орындалатынын бағалаңдар.
2 – тапсырма. Сұйыққа батырылған денеге әрекет ететін Fы ығыс-тырушы күштің
дене көлеміне байланысты екенін тексеру.
Құрал–жабдықтар: Мектеп таразысы (табақшаларсыз), әрқайсысының массасы 100г
болатын көлемдері әр түрлі екі дене, суы бар екі ыдыс.

Жұмыстың барысы:
1. Жүктерді таразы иіндеріне бекітіп, таразыны тепе – теңдік қалпына
келтіріңдер.
2. Егер екі денені де суы бар ыдыстардың ішіне батырсақ, таразының теп
– теңдігі бұзыла ма? Сұраққа жауап беріңдер.
Қорытынды. Тепе-теңдігі бұзылады. Себебі, денелердің көлемдері әртүрлі.
Көлемі үлкен денеге әсерететін Архимед күші көп. Таразы табақшасы
көтеріледі.
3 – тапсырма. Fы ығыстырушы күштің Pс сұйық тығыздығына байланысты екенін
тексеру.
Құрал – жабдықтар: Мектеп таразысы (табақшаларсыз), массалары мен
көлемдері бірдей екі жүк , суы бар және судан басқа кез келген сұйық
құйылған ыдыстар.
Жұмыстың барысы:
1. Жүктерді таразы иіндеріне бекітіп, таразыны тепе – теңдік
қалпына келтіріңдер.
2. Егер бір жүкті суы бар ыдысқа, екіншісін басқа сұйық құйылған
ыдысқа батырсақ, таразының тепе – теңдігі бұзыла ма? Сұраққа
жауап беріңдер.
3. Тәжірибеде жауаптарыңды тексеріңдер.
Қорытынды: Таразының тепе-теңдігі бұзылады. Қай сұйықтың тығыздығы көп,
ығыстырушы күші көп болады.

№6 жұмыс. Дененің сұйықта жүзу шарттарын анықтау.
Тапсырма. Денелерді суға батырған кезде олардың суда жүзетінін, батып
кететінін немесе қалқып шығатынын анықтау.
Құрал–жабдықтар: Динамометр, суы бар ыдыс, мензурка, ішіне салынған
құмдарының массалары әр түрлі бірдей үш пробирка немесе құты тығыздығы
белгілі сұйығы бар ыдыс (тұз қосылған су).

Жұмыстың барысы:
1. Динамометр көмегімен денеге әрекет ететін Fа ауырлық күшін
өлшеңдер.
2. Мензурканы пайдаланып, дененің Vg көлемін анықтаңдар.
3. Денені сұйыққа батырған кезде оған әрекет ететін ығыстырушы
күшті есептеңдер Fы = Pс g Vg.
4. Fа ауырлық күші мен Fы ығыстырушы күшті салыстыру арқылы
тапсырмада қойылған сұраққа жауап беріңдер.
5. Денені берілген сұйыққа батырып, жауаптарыңды тәжірибе
жүзінде тексеріңдер.
6. Кестені толтырыңдар.
ТәжіриСұйық Fа ,Vg, м3Fы, Fа менБатады
бе Н Н Fы ,
реті қатысыжүзеді
немесе
қалқып
шығады
.
1 Су 1,5 13*10-1,5 FA =FыЖүзеді
2 Тұзды 1 6 0,93FA Батады
3 су 0,959*10-51,3 FҚалқид
Тұзды 1,2*10 ы ы.
су -4 FA

Fы

Қорытынды: Архимед күші мен ауырлық күші арасындағы байланысты тексере
отырып, денелердің жүзу шарты орындалуына көз жеткізу.

№ 7 жұмыс. Денені бірқалыпты көтеру кезіндегі жұмысты анықтау. Көлбеу
жазықтықтың ПӘК – ін анықтау.
Жұмыстың мақсаты: Денені Һ биіктікке бірқалыпты тік жоғары көтергенде
істелетін пайдалы жұмыстың сол денені осы биіктікке көлбеу жазықтық бойымен
көтергенде істелетін толық жұмыстан кем болатынын көрсету.
Құрал – жабдықтар: тақтай, динамо-
метр, өлшеуіш таспа немесе сызғыш,
ағаш білеуше, жылжымалы қысқашы
бар штатив.
1 – тапсырма: Денені Һ биіктігіне бір-
қалыпты тік жоғары көтергенде істелетін жұмысты анықтау.
Жұмыстың барысы: Денені Һ биіктікке бірқалыпты тік жоғары көтеру үшін F1
күші А1 жұмысын істейді. А1= F1Һ.
Денені бірқалыпты тік жоғары көтеретін F күші дененің Р ауырлық күшіне тең
: F1= Р.
Оны динамометрмен тікелей өлшеу керек:
1) білеуді көтеретін Һ биіктігін таңдап алыңдар;
2) білеудің ауырлық күшін динамометрмен өлшеңдер;
3) білеуді Һ биіктігіне бірқалыпты тік жоғары көтергенде істелетін жұмысты
есептеп шығарыңдар.
Жұмысты орындау: 1.Білеуді көтеретін биіктікH=40 см=0.4 м
Ауырлық күші F=0,7 Н. Көтергенде істелетін жұмыс А1= F1Һ. =0,7Н*0,4
м=0,28Дж
2 – тапсырма. Денені көлбеу жазықтың бойымен Һ биіктігіне бірқалыпты
көтергенде істелетін жұмысты анықтау.
Жұмыстың барысы: Денені жоғарыдағы таңдап алынған
Һ биіктігіне тік көтерудің орнына, F2 күшін түсіріп ұзындығы L көлбеу
жазықтықты пайдаланып көтеруге де болады. Алайда, көлбеу жазықтықты
пайдаланғанымызда, механиканың алтын ережесі бойынша күштен ұтқанымызбен
(F1 F2), оның есесіне жолдан ұтыламыз (LҺ). Көлбеу жазықтықты
пайдаланғанда істелген А2 жұмыс мынаған тең: А2= F2L
Алтын ережеге сәйкес үйкеліс есепке алынбаған жағдайда А1 және А2
жұмыстары бір - біріне тең: А1= А2 немесе F1Һ= F2L
Практикада үйкелісті болдырмау мүмкін емес, сондықтан толық жұмыс А2
пайдалы А1 жұмыстан іс жүзінде үлкен: А2 А1
1) Тақтайды көлбеу орналастырыңдар (Һ биіктік пен көтерілетін білеу
өзгеріссіз қалуы керек);
2) Көлбеу жазықтықтың L ұзындығын өлшеңдер;
3) Білеуге динамометрді іліп, оны көлбеу жазықтықтың бойымен жоғары
қарай бірқалыпты қозғалтып тартыңдарда, F2 тарту күшін өлшеңдер;
4) Білеуді көлбеу жазықтықтың бойымен бірқалыпты көтергенде
істелетін А2 жұмысты есептеңдер.
Жұмысты орындау: 1. Биіктік Һ=40 см=0.4 м
2. Көлбеу жазықтықтың ұзындығы L=65 см =0,65 м
3. F2 тарту күші F2=1,2Н
4. Білеуді көлбеу жазықтықпен көтергенде істелетін жұмыс
А2= F2L =1,2Н*0,65м=0,78 ДЖ
3 – тапсырма. Көлбеу жазықтықтың пайдалы әсер коэффициентін (ПӘК-ін) табу.
Жұмыстың барысы: Көлбеу жазықтықты пайдаланып, білеуді көтергендегі көлбеу
жазықтықтың ПӘК-ін пайдалы А1 жұмысты толық А2 жұмысқа бөлгенге тең:
ŋ= немесе (%) есептесек: : ŋ=*100 %
ПӘК –ті табу үшін : 1) Көлбеу жазықтықтың ПӘК –ін есептеңдер;
2) Механиканың Алтын ережесін пайдаланып (§76) үйкеліс есепке алынбаған
жағдайда көлбеу жазықтық күштен қандай ұтыс беретінін есептеңдер. Есептелге
F2 мәнімен динамометр арқылы өлшенген F2 мәнін салыстырыңдар;
3)Көлбеу жазықтықтың Һ биіктігін өзгертіңдер де істелген жұмыстарды және
көлбеу жазықтықтың ПӘК –ін анықтаңдар;
Зертханалық жұмыстың барлық тапсырмалары бойынша алынған нәтижелерді мына
кестеге түсіріңдер;
1.Көлбеу жазықтықтың ПӘК- =*100%=36%
2.Көлбеу жазықтықтың формуласы - = F2= F1Һ L=0,4Н
F2- динамометрмен өлшенген мәні 1,2 Н, есептелген мәні -0,4 Н себебі
үйкеліс күші бар
3.Көлбеу жазықтық биіктігін өзгертеміз Һ=60 см=0,6 м
Ап= F1Һ=0,42 Дж АТ= F2L=0,97 Дж; =*100%=43%
КөлбеуАуырБілеуді КөлбеуКөлбеБілеудіПӘК
жазықт- көлбеу жазықту тік (%)
ық лық жазықтық ық жазықжоғары
бойымекүш бойымен биікті- көтерге
н F1(Нқозғалтыпгі, тық нде
тарту ) көтергендҺ (м) ұзын-істелет
күші е дығы,ін
F2 (Н) істелетін L (м)пайдалы
толық жұмыс ,
жұмыс
А2=F2 А1 =F1Һ
(Дж) (Дж)
0,4 0,7 0,78 0,4 0,65 0,28 43

Қорытынды: Көлбеу жазықтық арқылы денені Һ биіктікке көтергенде пайдалы
жұмыс Ап толық жұмыстанАТ аз болады. Көлбеу жазықтық биіктігі артқан сайын
пайдалы әсер коэффициенті артады.

№8 жұмыс. Иіндіктің теп – теңдік шарттарын анықтау.
Жұмыстың максаты: күш моменттері ережесінің дұрыстығын иінтіректі
пайдаланып, эксперимент жүзінде тексеру.
Құрал – жабдықтар: Штативке орнатылған иіндік, жүктер жиынтығы, масштабты
сызғыш, динамометр.
1 – тапсырма. Екі күштің әрекетіндегі иіндіктің теп – теңдік шартын
тексеру.
Жұмыстың барысы:
1. Оқулықтағы Иіндік, Иіндікке түскен күштердің тепе –
теңдігі , Күш момент-тері туралы материалды қайталаңдар;
2. Иіндіктің екі ұшындағы бұрандаларды бұрап, оны горизонталь
орналасатындай етіп теңгеріңдер;
3. Иіндіктің сол жағына айналу білігінен L₁ қашықтыққа массалары-
ның қосындысы m₁ болатын екі жүк іліңдер.
Тәжірибе жасап, иіндіктің оң жағына оны тепе – теңдікке келтіретін бір
жүкті айналу білігінен қандай L₂ арақашықтықта ілуге болады екенін
анықтаңдар. Алынған мәліметті кестеге жазыңдар:
Біліктің сол жағы Біліктің оң жағы
МассаИінКүш Күш Масса Иін Күш Күш
m₁(г)L₁ F₁(Hмоментm₂ (г L₂(смF₂(Hмоменті
(см) і, ) ) ) ,
) М₁(Hм) М₂(Hм)
200 10 2 20 100 19,5 1 19,5
300 6 3 18 100 16,5 1 16,5

4. M₁ және M₂ күш моменттерін салыстыра отырып, алынған эксперимент
нәтижелерін күш моменттер ережесінен қаншалықты ауытқитындығын анықтаңдар.
Ауытқуды анықтау үшін күш моменттерінің айырмасы (M₁-M₂) олардың орташа
мәніне (M₁ +M₂) 2 бөлу керек: Ауытқу (M₁ - M₂) :
(M₁ +M₂) 2* 100 % =2,5
2 – тапсырма. Әр түрлі нүктелерге түсірілген күштердің әрекетіндегі
иіндіктің тепе – теңдік шартын тексеру.
Жұмыстың барысы:
1. Біліктің екі жағындағы кез келген ілгекке әр түрлі жүкті
іле отырып, иіндікті тепе – теңдік күйге келтіріңдер;
2. Иіндікті сағат тілінің бағытында (шартты түрде оң бағытта)
айналдыратын күштердің, күш моменттерінің қосындысын
табыңдар: Моң=M₁ +M₂+ ... ... ...Мn ;
3. Иіндікті сағат тіліне кері бағытта (шартты түрде сол
бағытта) айналдыратын күштердің, күш моменттерінің
қосындысын анықтаңдар: Мсол= M₁ +M₂+ ... ... ...Мк ;
4. Оң және теріс күш моменттерін салыстыра отырып,
экспериментте алынған нәтижелердің моменттер ережесіне
сәйкестігін көрсетіңдер.
Жұмысты орындау Моң= M₁ +M2 М1= F₁ L₁ М₂= F₂ L₂
М1=1Н*0,045м=0,045Нм М₂=2Н*0,155м=0,31Нм
Моң= M₁ +M2 =0,355 Н,м Мсол= M₁ +M2 = 0,35Нм
Моменттер ережесі орындалады. Моң= Мсол
Қорытынды: Моменттер ережесінің дұрыстығын иінтіректі пайдалану арқылы
тексеріп көз жеткіздік.

8 КЛАСС.
№1 жұмыс. Әр түрлі температурадағы суды
араластырғандағы жылу мөлшерін салыстыру.
Жұмыстың мақсаты: Жылу алмасуда ыстық судың берген және суық судың алған
жылу мөлшерін анықтау және алынған нәтижені түсіндіру.
Құрал – жабдықтар:
Калориметр, өлшеуіш цилиндр (мензурка),
термометр, стақан, ыстық суы бар шәугім
(бүкіл сыныпқа біреу).
Жұмыс барысы:
1. Массасы 100г ыстық суды сыртқы ыдыстың ішіне қойылған
калориметрдің ішкі ыдысына құйыңдар. Ыстық судың t₁
температурасын өлшеңдер.
2. Стақанға дәл сондай суық су құйып және оның t₂ температурасын
өлшеңдер.
3. Ыстық суы бар ыдысқа абайлап суық су құйыңдар, алынған
қоспаны термометрмен араластырып және оның t температурасын
өлшеңдер.
4. Ыстық судың, қоспаның t температурасына дейін суығанда,
берген жылу мөлшерін Q₁=cm( t₁ - t₂ ) формуласымен және суық
судың осы t температураға дейін жылығанда алған жылу мөлшерін
Q₂=cm₁( t₁ - t₂ ) формуласымен
есептеңдер.
Өлшеу мен есептеу нәтижелерін төмендегі кестеге жазыңдар.
ЫстықЫстық ҚоспанЫстықСуық Суық Суық
судыңсудың ың судыңсудың судың судың
массабаст. темпербергемассасбаст. алған
сы темпера- н ы Темпержылу
m, кг. турасыжылу m₁, кг. мөлшері
t, ºC , мөлше t, ºC Q2 ,Дж
t, ºC рі,
Q1,
Дж
0,1 94 56 151200,1 20 15960

5. Ыстық судың берген жылу мөлшерін суық судың алған жылу
мөлшерімен салыстырыңдар және тиісті қорытынды жасаңдар.
6. Тәжірибенің салыстырмалы қателігін мына қатынаспен
есептеңдер: ℇ =[ ] , мұндағы Q₁ - ыстық судың берген
жылу мөлшері, Q₂ - суық судың алған жылу мөлшері. ℇ =[
] =0,05
Қорытынды: Жылу баланс теңдеуі бойынша ыстық судың берген суық судың алған
жылу мөлшері тең болу керек.

№2 жұмыс. Мұздың меншікті жылуын анықтау.
Жұмыстың мақсаты: жылу балансының теңдеуін пайдаланып, мұздың меншікті
балқу жылуын анықтау.
Құрал – жабдықтар:таразы, термометр,
калориметр, мұз кесегі, сүзгіш қағаз,
шәйнек (сыныпқа біреу)

Жұмыс барысы:
1. Калориметрдің ішкі ыдысын таразыға тартып өлшеңдер, mк
2. Оған су құйыңдар, содан кейін суы бар ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.