Мектептің оқу процесіндегі педагогикалық технологиялар
Кіріспе
1 Мектептің оқу процесіндегі педагогикалық технологиялары түсінігі
1.1 Оқудың педагогикалық технологиялары сипаттамасы
1.2 Оқу үрдісінде қазіргі білім беру технологияларын пайдаланудың педагогикалық шарттарын іске асыру
1.3 Физиканы оқытудағы қазіргі технологияларды қолдану мүмкіндіктері
1.3.1 Физика пәнін оқытуда деңгейлеп оқыту технологиясын пайдалану.сапалы білім негізі
1.3.2 Модульдік оқыту әдісін физика пәнінде қолданудың тиімділігі
1.3.3 Физиканы оқыту процесінде компьютерлік оқыту технологиясы
1.3.4 Физика пәнін оқытуда проблемалық оқыту технологиясы
1 Мектептің оқу процесіндегі педагогикалық технологиялары түсінігі
1.1 Оқудың педагогикалық технологиялары сипаттамасы
1.2 Оқу үрдісінде қазіргі білім беру технологияларын пайдаланудың педагогикалық шарттарын іске асыру
1.3 Физиканы оқытудағы қазіргі технологияларды қолдану мүмкіндіктері
1.3.1 Физика пәнін оқытуда деңгейлеп оқыту технологиясын пайдалану.сапалы білім негізі
1.3.2 Модульдік оқыту әдісін физика пәнінде қолданудың тиімділігі
1.3.3 Физиканы оқыту процесінде компьютерлік оқыту технологиясы
1.3.4 Физика пәнін оқытуда проблемалық оқыту технологиясы
Қазіргі білім беру жүйесінің жаңа деңгейге көтерілуі, қоғамның ақпараттану саясатына байланысты. 1997 жылдың 22-кыркүйегінде ҚР-ның Президенті бекіткен мемлекеттік ақпараттандыру бағдарламасының негізгі бір бағыты — қазіргі заманғы технологияны окыту процесіне тиімді пайдалану болып табылады. Қазіргі заманғы педагогикалық технологияны пайдалану оқу үрдісінде сабақты тиімді ұйымдастыруға мүмкіндік береді, бұл оқыту процесін толығымен өзгертуді қажет етеді.
Білім жүйесіндегі педагогикалық технология ғана емес, практикаға да өзгерістер енгізеді. Теория практикасыз еш нәрсені өзгерте алмайды. Теорияның практикалық күші мен энергиясы бар, бірақ оны нақты практикада пайдалана алатын адамдар санасымен қабылдануы ғана материалдық күшке ие бола алады. Сонда ғана теория адамдар қажетін қанағаттандыратын, практиканың бағыттаушы, реттеушісі бола алады. Ал теория практикаға технологиялық процестер аркылы ғана ене алады. Технологиялық процестер нәтижесінде ғылыми теория мақсатты практикалық жүйеге енгізе алады. Міне, дәстүрлі жүйенің практика мен теорияның алшақтығы, қолданбалы-нақты теория мен технологияның азырақ пайдаланылуы, теория мен практиканың алшақтануына алып келді. Осы алшақтықты жою мақсатында қазіргі кезде педагогикада технологияландыру процесіне қызығушылық туыңдап отыр. Жаңа мазмұн, жаңа әдіс, жаңа қарым-қатынас негізінде білім беру ісі жаңа мәнге ие болады. Осьшайша өмірге білім берудің жаңа парадигмасы енді.
Педагогика ғылымының практикасы мен теориясында оқыту мен тәрбиелеу процесіндегі толық біркелкілік біртіндеп өзгеріп, әр түрлі формадағы мектептер мен авторлық жобалар пайда бола бастады, соның ішівде жаңа педагогикалық технологиялардың, қазіргі заманғы талабын қанағаттандыратын бағытқа қарай өзгеруде.
Оқыту мазмүнының, әдістерінің және тәсілдерінің білімге деген қатынасының өзгеруіне алып келіп отыр. Білім берудегі жаңа білім беру парадигмасына байланысты педагогика ғылымы мен мектеп практикасында негізгі орынды жеке тұлғаға бағытталған бағыт, маңызға ие болуда, оның негізгі идеясы оқушының өзін-өзі дамытуға, жеке тұлға болып қалыптасуына бағытталады.
Қазіргі кездегі жаңа педагогикалық технологияны пайдалануды көптеген педагогтер мен психологгер оқу процесінде баланың өз бетінше ақыл-ойының дамытуьі деп қарастырады. Баланың білімді саналы түрде қабылдауына мүмкіндік беретін жол деп қарастырады. Міне, мұндай жағдайда оқушы алға қойған жалпы мақсатқа белсенді араласу, топ пен ынтымақтастықта қызмет ету арқылы белсенді түрде оқу процесіне араласады, онда бірін-бірі тексеру, талдау арқылы білім алуға деген ішкі қажеттілік сезім пайда болады.
Білім жүйесіндегі педагогикалық технология ғана емес, практикаға да өзгерістер енгізеді. Теория практикасыз еш нәрсені өзгерте алмайды. Теорияның практикалық күші мен энергиясы бар, бірақ оны нақты практикада пайдалана алатын адамдар санасымен қабылдануы ғана материалдық күшке ие бола алады. Сонда ғана теория адамдар қажетін қанағаттандыратын, практиканың бағыттаушы, реттеушісі бола алады. Ал теория практикаға технологиялық процестер аркылы ғана ене алады. Технологиялық процестер нәтижесінде ғылыми теория мақсатты практикалық жүйеге енгізе алады. Міне, дәстүрлі жүйенің практика мен теорияның алшақтығы, қолданбалы-нақты теория мен технологияның азырақ пайдаланылуы, теория мен практиканың алшақтануына алып келді. Осы алшақтықты жою мақсатында қазіргі кезде педагогикада технологияландыру процесіне қызығушылық туыңдап отыр. Жаңа мазмұн, жаңа әдіс, жаңа қарым-қатынас негізінде білім беру ісі жаңа мәнге ие болады. Осьшайша өмірге білім берудің жаңа парадигмасы енді.
Педагогика ғылымының практикасы мен теориясында оқыту мен тәрбиелеу процесіндегі толық біркелкілік біртіндеп өзгеріп, әр түрлі формадағы мектептер мен авторлық жобалар пайда бола бастады, соның ішівде жаңа педагогикалық технологиялардың, қазіргі заманғы талабын қанағаттандыратын бағытқа қарай өзгеруде.
Оқыту мазмүнының, әдістерінің және тәсілдерінің білімге деген қатынасының өзгеруіне алып келіп отыр. Білім берудегі жаңа білім беру парадигмасына байланысты педагогика ғылымы мен мектеп практикасында негізгі орынды жеке тұлғаға бағытталған бағыт, маңызға ие болуда, оның негізгі идеясы оқушының өзін-өзі дамытуға, жеке тұлға болып қалыптасуына бағытталады.
Қазіргі кездегі жаңа педагогикалық технологияны пайдалануды көптеген педагогтер мен психологгер оқу процесінде баланың өз бетінше ақыл-ойының дамытуьі деп қарастырады. Баланың білімді саналы түрде қабылдауына мүмкіндік беретін жол деп қарастырады. Міне, мұндай жағдайда оқушы алға қойған жалпы мақсатқа белсенді араласу, топ пен ынтымақтастықта қызмет ету арқылы белсенді түрде оқу процесіне араласады, онда бірін-бірі тексеру, талдау арқылы білім алуға деген ішкі қажеттілік сезім пайда болады.
Кіріспе
Қазіргі білім беру жүйесінің жаңа деңгейге көтерілуі, қоғамның
ақпараттану саясатына байланысты. 1997 жылдың 22-кыркүйегінде ҚР-ның
Президенті бекіткен мемлекеттік ақпараттандыру бағдарламасының негізгі бір
бағыты — қазіргі заманғы технологияны окыту процесіне тиімді пайдалану
болып табылады. Қазіргі заманғы педагогикалық технологияны пайдалану оқу
үрдісінде сабақты тиімді ұйымдастыруға мүмкіндік береді, бұл оқыту процесін
толығымен өзгертуді қажет етеді.
Білім жүйесіндегі педагогикалық технология ғана емес, практикаға да
өзгерістер енгізеді. Теория практикасыз еш нәрсені өзгерте алмайды.
Теорияның практикалық күші мен энергиясы бар, бірақ оны нақты практикада
пайдалана алатын адамдар санасымен қабылдануы ғана материалдық күшке ие
бола алады. Сонда ғана теория адамдар қажетін қанағаттандыратын,
практиканың бағыттаушы, реттеушісі бола алады. Ал теория практикаға
технологиялық процестер аркылы ғана ене алады. Технологиялық процестер
нәтижесінде ғылыми теория мақсатты практикалық жүйеге енгізе алады. Міне,
дәстүрлі жүйенің практика мен теорияның алшақтығы, қолданбалы-нақты теория
мен технологияның азырақ пайдаланылуы, теория мен практиканың алшақтануына
алып келді. Осы алшақтықты жою мақсатында қазіргі кезде педагогикада
технологияландыру процесіне қызығушылық туыңдап отыр. Жаңа мазмұн, жаңа
әдіс, жаңа қарым-қатынас негізінде білім беру ісі жаңа мәнге ие болады.
Осьшайша өмірге білім берудің жаңа парадигмасы енді.
Педагогика ғылымының практикасы мен теориясында оқыту мен тәрбиелеу
процесіндегі толық біркелкілік біртіндеп өзгеріп, әр түрлі формадағы
мектептер мен авторлық жобалар пайда бола бастады, соның ішівде жаңа
педагогикалық технологиялардың, қазіргі заманғы талабын қанағаттандыратын
бағытқа қарай өзгеруде.
Оқыту мазмүнының, әдістерінің және тәсілдерінің білімге деген қатынасының
өзгеруіне алып келіп отыр. Білім берудегі жаңа білім беру парадигмасына
байланысты педагогика ғылымы мен мектеп практикасында негізгі орынды жеке
тұлғаға бағытталған бағыт, маңызға ие болуда, оның негізгі идеясы оқушының
өзін-өзі дамытуға, жеке тұлға болып қалыптасуына бағытталады.
Қазіргі кездегі жаңа педагогикалық технологияны пайдалануды көптеген
педагогтер мен психологгер оқу процесінде баланың өз бетінше ақыл-ойының
дамытуьі деп қарастырады. Баланың білімді саналы түрде қабылдауына
мүмкіндік беретін жол деп қарастырады. Міне, мұндай жағдайда оқушы алға
қойған жалпы мақсатқа белсенді араласу, топ пен ынтымақтастықта қызмет ету
арқылы белсенді түрде оқу процесіне араласады, онда бірін-бірі тексеру,
талдау арқылы білім алуға деген ішкі қажеттілік сезім пайда болады.
Оқыту технологиялардың пайда болуының себебі де, оның артықшылығы да
бұрынғы өзінің белсенді араласуынсыз дәстүрлі оқыту әдісінен де
айырмашылығы осында. Дәстүрлі оқыту кезінде өз бетінше шешім де
қабылдамайды, проблеманың шешу жолдары да іздестірілмейді. Онда білім дайын
түрде беріледі. Бұл қазіргі кездегі нарықтық жағдайдағы қажеттілікті
қанағаттандырмайды. Сондықтан да педагогикалық оқыту технологияның түрінің
көп болуы, оған койылатын талаптардың да әр түрлі болуы осы өмір
сұранысынан туындауы заңды.
Қазіргі заманғы педагогикалық оқыту технологияларын жүйелі пайдаланудың
өзі оқыту мен тәрбиелеу процесін тиімді және жемісті ұйымдастыруға
тырысудан туындайды.
1 Мектептің оқу процесіндегі педагогикалық технологиялары түсінігі
Педагогикалық оқыту технологияларын, оның түрлерін, тиімділігін дұрыс
түсіну үшін бұл ұғымның теориялық аспектілерін толық түсінуді қажет етеді.
"Технология" деген ұғым тек өндірісте ғана емес, қазіргі кезде
педагогикалық теория мен практикаға толығымен енді. Технология грек сөзінен
аударғанда ("techne" — өнер, шеберлілік, "Logos" — оқыту деген мағынаны
білдіреді). Педагогикалық энциклопедияда педагогикалық оқыту
технологияларына оқыту мен тәрбиелеу процесінің алдына койған білім беру
мақсатына жету үшін пайдаланатын әдістер мен тәсілдердің жиынтығы деген
анықтама береді.
Оқыту технологияларының өндіріс технологияларынан ерекшелігі, оның
өзгермей ұзақ уақыт қалмауында, оның үнемі жетілдіріліп отырылуында.
Өткен ғасырдың 50-жылдарында оқыту процесіндегі пайда болған "білім
берудегі технология" кейінгі жылдары өзгеріп "педагогикалық оқыту
технологиялары" деген ұғымға айналды. Алғашқы кезде бұл ұғым ұзақ уақыт
талқыланды, ол екі бағытта берілетін болды. Бірінші бағыт оқыту процесінде
техникалық құралдарды пайдалану, ал екінші бағыт оқыту технологиясы.
Біртіндеп ғылыми технология процесінің дамуына байланысты 70—80 жылдары
"оқыту технологиясы" деген ұғым енгізілді. Бұл оқу-тәрбиелеу процесін
ұйымдастыруға пайдаланылатын әдістер мен құралдар жүйесі түрівде
қарастырылды.
Оқыту технологиялардың дамуы жолында педагогикалық ғылымда оқыту
технологияларының айналасында үлкен әңгіме тартыс болып келе жатыр.
Көптеген зерттеушілер оқыту технологиясында да басқа өндірістегі сияқты
құрал жасауға болады ма деген ой толғандырды. Бірақ әр кезеңде әр түрлі
ғалымдар бұл сұраққа әр түрлі жауап берді. Я.А. Коменский кезінің өзінде-ақ
осы проблеманы көтерген болатын. Бөл проблеманы зерттей келе мектепті ол
"тірі баспаханамен" салыстырып қарастырды да, мұғалімнің еңбегі
педагогикалық құралды игергенде ғана тиімді болады деген қорытындыға келді.
Көптеген педагогикалық әдебиеттерге сараптама жасай отырып, қазіргі кезде
оқытуды технологияландырудың қажеттілігі талас туғызбайтындығы, мұны оқыту
процесінде пайдалану арқылы жеке тұлғаның өзін-өзі дамытуға бағытталған
білім бере алуға болатындығы анықталды.
"Оқыту технологиялары" өткен ғасырдың 60-жылдарында пайда болды. 60-
жылдарда окыту процесін технологияландыру бағыты қалыптасты. Оның
кальштасуы бағдарламалы оқытумен байланысты болды. Бұл бағыттың негізін
салушы американ психологы Б.Скиннер болды. Ғалымның ойынша оқу материалын
игерудің тиімді жолы, оны біріншіден, жүйелі бағдарламалы түрде беру мен
бағалаудың жоспарланылуы деп көрсетті. Бұл жылдардағы бағыт бойынша жұмыста
мұғалім жұмысы белгілі бір мақсатқа немесе белгіленген сценарий бойынша
жұмыс істеуге ғана бағытталды.
70-жылдары — "оқытудың ақпараттық технологиясы" пайда болды, бұл
жылдары білім бір-біріне байланысты ақпараттар компьютер бағдарламасы
арқылы беруге негізделінді. Бұдан кейінірек оқыту процесіне қашықтықтан
оқыту келіп енді. Бұл күрделі ақпараттық, бағдарламалық және әдістемелік
бағдарлама болды.
80-жылдары техниканың дамуына байланысты “педагогикаға оқыту
технологиясы” енді. Бұл ұғымның әдістер, тәсілдер және құралдарды оқыту
процесін тиімді ұйымдастыру мен басқару үшін пайдаланатын жүйе екендігі
анықталды. Қазіргі кезең — окытудағы технологиялық бағыт дәстүрлі
әдістерден тиімді екендігін көрсетті. Оқытуда педагогикалық технологияны
пайдалану қажеттілік болды.
Көптеген уақыттар желісінде технология түсінігі педагогикалық ұғымдар
қорынан тыс қалып келді. Шынайы мəні (шеберлік жөніндегі ілім)
педагогикалық міндеттерге: педагогикалық процесті сипаттау, түсіндіру,
болжау, жобалау – сай келсе де, ол технократиялық тіл элементі ретінде
қарастырылды.
Педагогикалық əдебиеттерде қандай да педагогикалық технологиялар
сипатын айқындаушы көптеген терминдер ұшырасады, мысалы: оқу-үйрену,
тəрбиелеу, оқыту технологиялары, білімдендіру жəне дəстүрлі технологиялар,
бағдарламаластырылған жəне проблемді оқу технологиялары, авторлық
технология жəне т.б.
Алғашқыда педагогтар педагогикалық технология, оқу-оқыту
технологиясы жəне тəрбиелеу технологиясы ұғымдарының өзіндік мəн-
мағыналарына назар аудармай келді. Ал бүгінде педагогикалық технология оқу
жəне тəрбие аймағындағы педагогикалық міндеттердің шешілуіне байланысты
орындалатын педагог іс-əрекеттерінің бірізді жүйесі ретінде танылуда.
Осыдан педагогикалық технология мəні оқу технологиясы, тəрбие
технологиясы ұғымдары мəндерімен салыстырғанда тереңдеу де ауқымдылау.
Педагогикалық технология – бұл педагогикалық əрекеттер табысына кепіл
болардай қатқыл ғылыми жоба. Əрі сол жобаның дəл жаңғырып іске асуы.
Педагогикалық технология кешенді, бірігімді процесс. Ол өз құрамына
адамдарды, идеяларды, құрал-жабдықтарды, сонымен бірге жоспарлау,
қамсыздандыру, бағалау жəне білім меңгерудің барша қырлары жөніндегі
проблемалар шешімін басқаруды қамтиды.
Педагогикалық технологиялар көп түрлі болуына қарамастан, олардың іске
асуының екі ғана жолы бар. Біріншісі – теориялық негізде орындалуы
(В.Б.Беспалько, В.В.Данилов, В.К.Дьяченко жəне т.б.), екіншісі –
тəжірибемен жүзеге келуі (Е.Н.Ильин, С.Н. Лысенкова, В.Ф.Шаталов жəне
т.б.).
Сонымен, технология астарында не жатыр? Оқу технологиясы жөніндегі идея
қай заманда пайда болған?
Мұндай ғылымдық мəні бар ой жаңалықты емес. Кезінде оны Я.А.Коменский
де дəріптеген. Ұлы педагог – ғұлама 16-ғасырда-ақ оқудың техникалық (яғни
технологиялық) болатынын уағыздап, оның мүлтіксіз тиімді нəтиже беретін
жолдарын іздестіріп бақты. Я.А.Коменский еңбектеріне үңіле түссек,
педагогикалық технологияға бастау берген даналық пікірлерді табамыз:
Дидактикалық машина үшін қажет нəрсе – 1) түбегейлі ойластырылған
мақсаттарды; 2) сол мақсаттарға жетуге дəл икемдестірілген жабдықтарды; 3)
мақсаттың орындалмауына мүмкіндік бермейтін нақты жабдықтарды қолданудың
мызғымас ережелерін табуымыз керек.
Коменский заманынан бастап, оқуды мүлтіксіз əрекеттегі механизмге
сəйкестендіру ұмтылысының талайы күні бүгінге дейін басылған емес. Кейін
оқу технологиясы жөніндегі көптеген тұжырымдар толықтырылып, нақтыланып
отырды. Əсіресе, техникалық прогрестің əрқилы теориялық жəне практикалық
қызметтер аймағына енуімен оқуды технологизацияластыру идеясы нығайып, іске
асырыла бастады (П.Я.Гальперин, Н.Ф.Талызина, Ю.К.Бабанский жəне т.б.).
Осы заманғы дидактикада əрқилы оқу технологиялары көрініс беріп жүр.
Олардың көп түрлі болу себебі - əр автор мен орындаушының педагогикалық
процеске өзінше жаңалық қосып, технологияға өзгеріс ендіріп баруымен
байланысты.
Дидактикада оқу технологиялары төмендегідей сипаттарымен жіктеліп,
топтастырылады:
- қолдану деңгейі: жалпы педагогикалық, пəн əдістемелік, бөлімдік
(модульдік);
- философиялық негізі: ғылыми жəне діни, гуманистік жəне əміршіл-
əкімшіл (авторитарлы);
- тəжірибе меңгерудің ғылыми негіздемесі (концепция): байланыс-жауапты
(ассоциатив-рефлекторлы); іс-əрекетті (бихевиористік), іштей ұғу
(интериоризаторлы), дамытушы;
- тұлғалық құрылымға бағдарлануы: ақпараттық (білім, ептілік жəне
дағдылар қалыптастыру), нақты қимыл-əрекеттік (оперативті- ақыл-ой
əрекеттері əдістерін қалыптастыру), шығармашыл (эвристикалы-дарын
қабілеттерін дамыту), қолданбалы (тұрмыс-тəжірибелік əрекеттер
қалыптастыру).
- Дəстүрлі оқу жүйесін жаңалау бағыты (модернизация): оқушы іс-
əрекетінің белсенділігін көтеру жəне жеделдестіру технологиясы; мұғалім
жəне оқушы арасындағы қатынастарды адамиластыру мен демократияластыру
негізінде жасалған технология; оқу материалын дидактикалық қайта түзуге
негізделген технология жəне т.б.
Оқу технологиясының топтастырылуы, сонымен бірге, нақты кезеңде басым
болған мақсаттар мен міндеттерге, оқуды ұйымдастыру формасының
қолданылуына, дəл кезеңде қажет болған əдістерге жəне басқа да
негіздемелерге тəуелді келеді.
Оқу технологиясын оқу əдістемесінен ажырата білген жөн. Олардың бір-
бірінен айырмасы – оқу технологиясын қайталап, көбейте таратуға болады. Қай
жағдайда да технология өзіне сай түзілген оқу процесінің жоғары сапасына
жəне педагогикалық міндеттердің табысты шешілуіне кепіл бола алады. Ал
əдістеменің соңғы тиімді нəтижеге жете алмауы жиі кездеседі. Сонымен бірге,
əдістеме технологиялық деңгейге дейін көтерілуі мүмкін. Мысалы, жаңа
материалды түсіндірудің белгілі əдістемесі бар. Егер ол əдістеме шынайылық,
сенім, сəйкестік талаптарына орайласса, оны технология деп тануға болады.
Оқу технологиясы педагогикалық шеберлікпен өзара байланысты. Оқу
технологиясын жете білудің өзі – шеберлік. Бір технологияны əрбір оқытушы
жеке іске асырып отыруы мүмкін, ал осы іске асырудағы технологиялық
ерекшеліктерден мұғалімнің оқу шеберлігі көрінеді.
1.1 Оқудың педагогикалық технологиялары сипаттамасы
Оқудың дəстүрлі (қайта жасау- репродуктивті) технологиясы білім,
ептілік жəне дағдыларды ұсынуға бағытталған. Ол өтіліп жатқан материалдың
игерілуін, қайта жасау деңгейіндегі білім сапасының бағалануын қамтамасыз
етеді. Бұл технологияның ежелгі түрі. Ол бүгінгі таңда да кең таралған
(əсіресе орта мектепте). Оның мəні: жаңаны игерту–бекіту–қадағалау–бағалау
сұлбасы (схема) бойынша оқу процесін жүргізу. Технология негізіне табысты
өмір тіршілігін қамтамасыз ететіндей білім ауқымын анықтауға мүмкіндік
беретін жəне оны оқушыға жеткізу жолын көрсететін білімдік бағыт-бағдарлама
(парадигма) алынады. Осыған орай оқу- оқытудың басты əдістері ретінде 1)
көрнекілік жəне онымен бірге жүретін түсіндіру, 2) оқушының жетекші іс-
əрекеттері түрлеріне – тыңдау мен есте қалдыру, 3) басты талап жəне
тиімділіктің негізгі көрсеткішіне – игерілгенді қалтқысыз қайталап жаңғырту
ептілігі алынады. Мұғалім қызметтері – түсіндіру, əрекеттерді көрсету,
оқушылар орындағандарды бағалау жəне реттеу, түзету.
Оқу технологиясы бірқатар маңызды да ұнамды тараптарымен еленген. Олар
– үнемділігі , күрделі материалды түсінуді жеңілдетуі, білім-тəрбие
процесін тиімді басқаруды қамтамасыз етуі, білім ұсынудың жаңа əдіс
–тəсілдерін пайдалануға икемді келуі. Сонымен бірге дəстүрлі технология
біршама кемшіліктерге де жол береді – оқу процесін дараландыру мен жіктеуге
қолайсыз, оқушылардың ойлау қабілетін дамытуға мүмкіншілігі кем.
Дамытушы оқу технологиясы мектеп тəжірибесіне енген оқу іс-əрекеттері
арасындағы аса танымалы (Л.С.Выготский, Л.В. Занков, Д.Б.Эльконин жəне
т.б.).
Ғалымдар дəлелдегендей, педагогика бала дамуының өткеніне емес,
болашағына бағытталуы тиіс. Сонда ғана ол оқу процесінде осы нақты уақыт
шеңберіндегі жақын даму процестерін жүзеге асыра алады. Жақын даму
аймағының мəні: бала өз дамуының белгілі кезеңінде оқу міндеттерін
ересектер басшылығында не ақылдылау дос –жарандарымен араласа жүріп шешуі
мүмкін. Келтірілген пікір жария болғанға дейін бала дамуы, əсіресе оның
ақыл-ойының өрістеуі оқу жəне тəрбие ізімен жүретіні мойындалған болатын.
Зерттеулер нəтижесінде (Л.В. Занков) оқу тиімділігін көтеру есебінен
оқушы дамуын жеделдетуге болатыны дəлелденді. Бұл үшін оқуды жоғары
деңгейлі қиыншылықта жүргізу принципін ұстану – басты талап. Егер алдынан
рухани, сезімдік күш-қуаттың іске қосылуын қажет ететін кедергілер (ойын,
оқу, тұрмыс) шығып тұрмаса, əрі оларды жеңуге талпынбаса, бала дамуы
бəсеңдейді.
Жоғары қиыншылық деңгейіндегі оқу принципіне орай білім мазмұны жəне
оны құрастыру реті анықталады. Оқу материалының мазмұн қарқыны ұлғаяды, əрі
тереңдейді, жетекші рол теориялық білімдерге беріледі, дегенмен,
оқушылардың практикалық ептіліктері мен дағдыларының маңызы жойылмайды.
Дамытушы технология талаптарының жəне бірі – оқу ілгерілі жəне жедел
қарқында жүреді. Өткендерді жиі əрі бір беткей қайталаулар оқу процесінің
кедергісіне айналып, оқуды жоғары қиыншылық деңгейінде өтуге мүмкіндік
бермейді. Дамытушы технологияны іске асыру сонымен бірге оқушылардың жас
ерекшеліктеріне байланысты жүйелі- іс-əрекеттік оқу бағытын ұстануды қажет
етеді (Д.Б.Эльконин).
Дамытушы технология идеяларының қатарына сондай-ақ оқу қызметінің
əрқилы жағдайларында оқушылардың қажет болғанды өзінше танып, содан
өздігінен жауап əрекет орындауға (рефлексия) ынталандыру идеясы да кіреді.
Жауап əрекетке (рефлексия) келу дегеніміз баланың өз əрекеттерін сезінуі
мен түсінуі, оқу іс-əрекеттерінің тəсіл, əдістерін өзінше байқап, тануы.
Рефлексиялық əрекет-қимылдар əрқашан өзіндік қадағалау жəне бағалаумен
тығыз байланысты болатындықтан дамытушы технология шарттарына орай оларға
да көп мəн беріледі.
Дамыта оқыту идеясы бұл күнде еліміздің мұғалімдері арасында кең
қолданымда. Алайда, бұл технологияның кейбір тұжырымдары пікір таласты
болып жүр. Себебі, оқушылардың бəрі бірдей қиыншылықты деңгей оқуын көтере
алмайды. Солар ішінде тума жайсаң қозғалысты тұлғалардың мұндай оқуда əбден
күйзеліске түседі. Сондықтан барша шəкірттерді теңдей шапшаң жəне жоғары
күрделілік деңгейінде оқытып, тəрбиелеуге болмайды.
Бағдарламаластырылған оқу технологиясының (БОТ) негізгі мақсаты оқу
процесінің басқару жүйесін жақсарту (П.Я.Гальперин, Л.Н. Ланда, А.М.
Матюшкин жəне т.б.).
БОТ бастауын берген американдық психологтар мен дидакттар (Н.Краудер,
Б.Скиннер, С.Пресси).
БОТ – бұл арнайы жабдықтар, бағдарламаластырылған оқулық, ерекше оқу-
машинасы, ЭВМ жəне т.б. көмегімен күні ілгері дайындалған бағдарлама
бойынша орындалатын өзіндік жеке-дара оқу технологиясы. Бұл технология
əрбір оқушыға өзіндік сапа-қасиеттеріне орай (оқу қарқыны, сауаттылық
деңгейі жəне т.б.) оқуына мүмкіндік береді.
БОТ-ның өзіне тəн сипат белгілері:
- оқу материалының кіші көлемді жеңіл игерілетін бөлшектерге жіктелуі;
- əр бөлшекті игеруге арналған нақты əрекеттерді орындау нұсқаулары
жүйесінің берілуі;
- əр бөлшек игерілуінің тексерілуі;
- қадағалау тапсырмаларының дұрыс орындалуымен оқушы материалдың ендігі
жаңа бөлшегін алып, келесі оқу қадамын іске асыруға өтуі;
- дұрыс жауап бере алмаған жағдайда оқушының қосымша көмек
түсініктемелерін алуы;
- қадағалау тапсырмаларының нəтижесі хатталып, оқушының өзіне де (ішкі
кері байланыс), педагогқа да (сырттай кері байланыс) белгілі болуы.
Проблемді оқу технологиясы мұғалім басшылығында өтетін оқушылардың оқу
міндеттерін шешуге орайластырылған өзіндік ізденіс іс-əрекеттерін
ұйымдастыруға негізделеді. Оқу ізденістері барысында оқушыларда жаңа білім,
ептілік жəне дағдылар қалыптасып, қабілеттері, танымдық белсенділігі,
қызығуы, ой-өрісі, шығармашыл ойы жəне басқа да тұлғалық маңызды сапалары
дамиды (Т.В.Кудрявцев, А.М.Матюшкин, М.И.Махмудов жəне т.б.).
Жалпы түрінде проблемді технология сипаты келесідей: оқытушы білімді
дайын күйінде ұсынбай, оқушылар алдына міндет (проблема) қояды, оған
қызықтырады жəне оның шешу əдіс-тəсілдерін табуға ынталандырады. Ал
оқушылар мұғалімнің тікелей басшылығында не өз бетінше олардың шешімін
табудың жолдары мен əдістерін зерттейді, яғни болжам түзеді, оның
шынайылығын тексеру тəсілдерін белгілейді əрі талқылайды, дəйектейді,
нəтижелерін талдайды, пікір жүргізеді, дəлелдейді.
Проблемді оқу басқа да технологиялар сияқты өзінің ұнамды да болымсыз
тараптарына ие. Оның тиімділігі: оқушыларға тек қажетті білім, ептілік жəне
дағдылар жүйесін меңгеруге жəрдемдесіп қоймастан, олардың ақыл-ой дамуына
жол ашады, өз шығармашылық қуатымен берік білім қалыптастыруға көмектеседі,
өз оқу еңбегіне қызығу ұмтылысын дамытады, оқу нəтижесінің бекінуін
қамтамасыз етеді. Кемшілігі : жоспарланған нəтижеге жету көп уақытты талап
етеді, сонымен бірге, оқушылардың танымдық іс-əрекеттерін жүйелі басқару
қиын.
Модульді оқу технологиясы АҚШ пен Батыс Еуропада 1960 жылдары дəстүрлі
оқуға балама ретінде ұсынылған білім игеру жүйесі. Бұл технологияның мəні -
оқушы модульмен жұмыс орындау барысындағы нақты мақсатқа өз бетінше (не
белгілі шамада мұғалім жəрдемімен) жетеді (П.Юцявичене, Т.И.Шамова). Модуль
– мақсатқа орайластырылған оқу мазмұны мен оны меңгеру жолдарын
(технологиясын) біріктірген түйін, топ (узел).
Модуль құрамы: əрекеттің мақсаттық жоспары, ақпарат қоры, дидактикалық
мақсатқа жетудің əдістемелік көрсетпелері.
Бұл технологияға орай оқу мазмұны өз алдына белгілі жинақы құрамға
келтірілген ақпараттық топ (блок) күйінде беріледі. Ол ақпарат оқу
мазмұнының көлемін ғана емес, əдістері мен олардың игерілу деңгейін де
көрсететін дидактикалық мақсатқа сəйкес меңгеріледі.
Модульдік оқуда өзіндік жұмыстарға аса көп уақыт бөлінеді. Бұл оқушыға
оқу əрекеттеріне кірісумен өз мүмкіндіктерін сезінуге, білім игеру деңгейін
өзі анықтауына, өз білімдері мен ептіліктеріндегі кемшіліктерді байқауына
жəрдемдеседі.
Модульдік оқу дəстүрлі білім игеру жүйесімен байланыста пайдаланылуы
мүмкін. Модульдер оқу жүйесінің қалаған ұйымдастырылу формасында орын
тауып, оның сапасын жақсартуға жəне тиімділігін арттыруға қолданылуы
ықтимал.
Шоғырластырылған (концентрлі) оқу технологиясы педагогикада ежелден
танымал пəнге шомдыру əдісіне негізделген (П.Блонский, В.Ф.Шаталов,
М.П.Щетинин жəне т.б.).
Бұл технология жақтастарының пікірі: оқудың дəстүрлі сынып-сабақтық
жүйесінде бағдарламалар мен оқулықтарға сəйкес берілетін оқу мазмұны бөлім,
тақырып, параграфтарға бөлшектеніп, өз алдына шартты дербестенген ауқымда
ұсынылады. Осыдан оқушылардың жеке пəндерден алатын білім, ептілік,
дағдылары жай қалыптасады. Оқу проблемасының ұзаққа созылып өтілуінен,
оқушылардың сабаққа болған қызығушылығы кемиді. Бір дəрістің екіншісінен
алшақты болуынан бір сабақта қабылданған ақпарат келесіге дейін көбіне
ұмытылады.
Пəндердің тұрақты ауысып баруынан оқушы олардың бірде-біріне тереңдеп
ене алмайды. Бір пəннен екіншісіне өтуде бала қиыншылық көреді, көп уақыт
сарп етеді, ендігі сабақ өткендегіні көлеңкелейді, сонымен əр өткен сабақ
өз құндылықтарын жойып барады. Əр дəріс оқушы үшін – жаңа жүктеме,
мұғалімдердің жаңа талаптары, жаңа мазмұнды материал, жаңа көңіл-күй
ықпалдары, т.с.с. осылардың баршасына сəйкес бала икемделіп, оқу іс-
əрекеттерін орындауы шарт. Ал бұл енді қалыптасып жатқан жас буынға оңай
шаруа емес.
Шомдыру оқуында сабақтар топқа (блокқа) келтіріледі, бір күнге не
аптаға межеленіп, қатар өтілетін пəндер саны кемітіледі. Мұндай технология
оқу- оқыту процесін адам қабылдауының табиғи психологиялық ерекшеліктеріне
жақындастыра түседі. Сабақта игерілген материалды ұмытудың алдын алу үшін
оны бекіту жұмыстары сол күні жүргізілуі тиіс, яғни қандай да уақыт
аралығында оқушы басқаларына алаңдамай, тек сол пəнмен ғана шұғылданып,
толық шомуы қажет.
Қашықтан оқу технологиясы –бұл осы заманғы телебайланыс, электронды
почта, теледидар жəне интернет жəрдемімен оқу мекемесіне қатыспай-ақ
білімдену қызметтерін пайдалану. Қашықтан оқу қандай да себептермен білім
иеленуге қол жеткізе алмай жүргендердің бəріне бірдей үйде отырып оқу
мүмкіндіктерін ашады (əсіресе мүгедектерге, зағиптар мен есітуден
қалғандарға, т.с.с.).
Оқу технологияларының басқа да түрлері баршылық: əр деңгейлі оқу, толық
меңгеру, ұжымдық ықпалдаса оқу, икемдесе оқу, жобалап оқу, авторлық оқу
технологиясы (мысалы, В.Ф.Шаталов технологиясы) жəне т.б.
1.2 Оқу үрдісінде қазіргі білім беру технологияларын пайдаланудың
педагогикалық шарттарын іске асыру
Қазіргі кезде бүкіл әлемде жүргізіліп жатқан ізгілендіру үрдістері
қоғамның білім беру мекемелеріне қойылатын жаңа талаптарды анықтауда.
Техникалық прогресс пен ғылыми ақпарат көлемінің ұлғая түсуі, мектептегі
білім беру мазмұнын қайта құру және оқу-тәрбие орындарының іс-әрекет
қағидаларын қайта қарау–мұның бәрі мұғалімнің кәсіби біліктілігі мен
тұлғасына, бүкіл педагогикалық үрдістің тұлғалық бағдарлануына қойылатын
талаптардың сөзсіз арта түсуіне алып келеді. Сондықтан оқытудың теориясы
мен практикасындағы зерттеліп отырған проблеманың жағдайына талдау жасауды
қазіргі білім беру технологиялары ұғымына нақты түсінік беруден бастаған
жөн. Біз өз зерттеуімізде, ең алдымен, білім беру, технология,
педагогикалық технология ұғымдары жөніндегі анықтамаларды жүйеге
келтіріп, қазіргі білім беру технологиялары ұғымын мазмұндық жағынан
толықтырдық.
Білім беру педагогика ғылымының негізгі ұғымы болып табылатындықтан,
қазіргі білім беру технологиялары педагогикалық технологиялар қатарына
жатады.
Педагогикалық технологияның мәніне көрнекті ғылым В.П.Беспалько
практикада іске асырылатын белгілі бір педагогикалық жүйенің жобасы деп
анықтағаны мәлім. Осыған сәйкес педагогикалық жүйе мен педагогикалық
технологияның өзара байланысын былай көрсетуге болады (1-сурет).
Республика көлеміндегі мектептердің тәжірибесіне жасаған талдау білім
беру технологияларын мектепте пайдаланудың қазіргі жағдайын анықтауға негіз
болады. Бүгінгі таңда мектеп бағдарламасының барлық пәндері бойынша оқу
үрдісінде қазіргі білім беру технологияларының мынадай
Педагогикалық жүйе
Тәрбие жүйесі Дидактикалық жүйе
Тәрбиенің Оқытудың
әдістемелік жүйесітәрбиелік
жүйесі
Педагогикалық технологиялар
Сурет 1
Педагогикалық технологияның мәні
түрлері кеңінен қолданылатыны анықталды: Л.В.Занков, В.В.Давыдов,
Д.В.Элькониннің дамыта оқу, модульдік және блогтық-модульдік оқыту,
П.М.Эрдниевтің дидактикалық бірліктерді ірілендіру, В.Ф.Шаталовтың оқу
материалдарын тірек және сызба үлгілері арқылы табысты оқыту,
Л.В.Тарасовтың Экология және диалектикасы, Ю.А.Марковтың жеке оқыту,
деңгейлеп саралап оқыту, интеграциялық, ойын, тестілік, ақпараттық және
т.б.
Қазіргі білім беру технологияларының көптүрлілігі мұғалімнің оларды
дұрыс таңдап алуының өлшемдерін айқындауды талап етеді (М.М.Поташник,
Г.К.Селевко, Н.Д.Хмель, т.б.). Көрнекті қазақстандық ғалым Н.Д.Хмель
мынадай өлшемдерді бөліп көрсетеді:
-ойдың тұжырымдамалық негізінің болуы;
-технологияны жасаушылардың тиянақты әдіснамалық ұстанымының болуы;
-нақты педагогикалық құбылысқа қатынастың жүйелілігі;
-технологияда педагогикалық үрдістің екі жақты сипатының бейнеленуі;
-педагогикалық үрдіс субъектілерінің орны мен өзара әрекетін анықтау;
-алынған нәтижелерге диагностика жасау мүмкіндігі;
-технологияның кез келген оқу-тәрбие мекемелерінің жұмыс жағдайында
қайта жаңғыртылуы.
Қазіргі білім беру технологияларының мектептің оқу үрдісінде алатын
орнын 1-кестеден көруге болады.
Қазіргі білім беру технологияларын мектеп мұғалімдері нақты қабылданған
шешім бойынша ғалымдардың басшылығымен жасалған, ғылыми тұрғыдан
негізделген бағдарламалар арқылы оқу үрдісінде пайдалануына болады. Себебі,
мектеп ғылымның теориялық жетістіктерін іс-тәжірибеде таратудың негізгі
ордасы болып табылады [5].
Бүгінгі педагогикалық ой-пікірдің даму қарқынына орай адамға қажетті
білім деңгейінің де артқаны анық. Сондықтан ең маңыздысы оқушылардың
өздігінен дамуын, шығармашылық деңгейінің артуын, тұлғалық сапаларының
қалыптасуын қамтамасыз ету керек. Білім беру технологияларын сұрыптап,
таңдап алу және оның мәнін түсінбеу оқу процесін жетілдіруге кедергілер
жасайды.
Зерттеу жүргізу барысында мұғалімнің қазіргі білім беру
технологияларына деген қатынастарын қалыптастырудың мазмұны мен әдістерін
айқындау, олардың құндылықтарын тану, ұсынылған білімді таңдап алу мен
қайта жасаудың көрініс табуын анықтау маңызды болып табылады. Мұның өзі
субъектінің өмір сүруінің жетекші тәсілдерінің бірі ретіндегі маңызды
белсенді іс-әрекет арқылы ғана мүмкін болады.
Зерттеу барысында мектепте қазіргі білім беру технологияларын
пайдалануды іске асыру үшін педагогикалық шарттар қажет екендігі анық
байқалды.
Ғылыми педагогикалық әдебиеттерге жасалған талдау педагогикалық
шарттарды білім беру қызметін қамтамасыз ететін педагогикалық факторлардың
тиімді жиынтығы деп анықтауға мүмкіндік берді.
Мектептің оқу үрдісінде қазіргі білім беру технологияларын пайдаланудың
педагогикалық шарттарын айқындауда мұғалім іс-әрекетінің міндеттері,
мазмұны, нәтижесі негіз болып алынды (кесте 2).
Кесте 2. Мектепте инновациялық білім беру технологияларын пайдалану
бойынша мұғалім іс-әрекетінің педагогикалық шарттар
Педагог Іс-әрекет мазмұны Іс-әрекет Іске асыру шарттары
іс-әрекетінің нәтижесі
міндеттері
1 2 3 4
Өз бетінше ойӨз мәселелерімен Білім беру Мұғалімді субъектілік аралық
қорыту: мүмкіндіктерін технологияладиалогтың өзара әрекет ету
оқушының ұғыну, оларды шешу рын саналы үрдісіне ендіру
субъектілік тәсілдерін негіздеу,түрде таңдауинтелектуалдық және тұлғалық
тәжірибесін өз жеке рефлексия арқылы өзін-өзі
өзектендіру, мүмкіндіктері жетілдіру мүмкіндіктерін
өз нәтижесіненегізінде айқындау
талдау жасау инновацияларды
таңдап алу, оны іске
асыруға қажетті
шарттарды анықтау.
Өзін-өзі Инновацияның ТехнологиялаЖалпылама икемділіктерге
анықтау: негізіндегі рды әзірлеу үйрету: оқушылардың өзін-өзі
инновациялардмәселені, мақсатын (нақты бір басқаратын оқу қызметін
ы, жобаларды анықтау, өз сыныпта жобалау мен басқару
талдау практикасына нақты бір икемділіктері
қолданатын инновациятақырып интеллектуалдық және
мазмұнын әзірлеу, бойынша) тұлғалық рефлексия арқылы
нәтиже бағалары өзін-өзі жетілдіру
көрсеткіштерін мүмкіндіктерін айқындай
анықтау білуді дамыту
Кесте 2 жалғасы
1 2 3 4
Өзін-өзі іскеОқушылардың Инновация-лықИнтеллектуалдық және
асыру мүмкіндіктерін білім беру тұлғалық рефлексия арқылы
бағдарлау, технологияларөзін өзі жетілдіру
мақсатын, қойылымы ын іске асырумүмкіндіктері айқындау
мен мазмұнды мақсатына қоликемділіктерін дамыту;
таңдау, оқушылардыңжеткізу мұғалім оқушылардың өзін-өзі
өз бетінше қызметін басқару қызметіне үйрету
ұйымдастыру,
қиындықтарды
айқындау, өз
қызметі мен
оқушылар қызметін
рефлексиялау
Рефлексия: Біріккен рефлексия,Инновация-ны Тұлғалық және
мұғалім мен кедергі, іске асыру интеллектуалдық рефлексия
оқушының қиындықтарды бойынша арқылы өзін-өзі жетілдіру
біріккен айқындау, білім педагог
қызмет беру үрдісіне жаңа қызметінің
нәтижелерін технологияларды толықтыры-луы
қорыту, ендіру , педагогтың
инновациялард кәсіби өсуі
ы
пайдаланудағы
қиындықтарды
айқындау
Осы шарттар инновациялық білім беру технологияларын іске асырудағы
педагог іс-әрекетін қалыптастыру бойынша бағдарламаға енгізілді [6].
1.3 Физиканы оқытудағы қазіргі технологияларды қолдану мүмкіндіктері
Қазіргі таңда әлемдік оқу үрдісінің өзегі-жаңа технологиялар. Әлемнің
бірнеше елінің сынақтан өткізілген жаңаша оқыту төрт бағытты қамтиды, олар:
• Модульдік технология
• Рейтингтік жүйе
• Дамыта оқыту
• Сын тұрғысынан ойлау
Әр технология өзіндік жаңа әдіс-тәсілдермен ерекшеленеді. Әдіс-
тәсілдерді әр мұғалім ізденісі арқылы оқушы қабілетіне, қабылдау деңгейіне
қарай қолданылады.
Физика оқу процесінде оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту үшін ең
қолайлы шарттарды беретін оқыту пәні болып табылады. Қазіргі ғылыми-
техниканың жоғары дәрежеге жетуі физика ғылымының жетістіктерінің нәтижесін
көрсетеді. Оқушылардың белсенділігі мен танымдық іс-әрекеттері арқылы
шығармашылықты дамыту көптеген ғалымдардың еңбектерінде қарастырылған. Онда
проблемалық оқыту арқылы оқушылардың шығармашылық ойлауын дамыту талданып,
проблемалық оқытуға индуктивтік-гипотезалық-дедуктивтік тәсілді ұсынған.
Бірақ та оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту көптеген еңбектерде
зерттелгенменде, бұл мәселені толықтай шешілген деп есептеуге болмайды.
Осы орайда, ең алдымен шығармашылық түсінігіне тоқталып өтелік.
Әдебиетте шығармашылық түсінігі – жаңа өздік нәрсені жасалуымен байланысты,
сонымен қатар көшірмелік іс-әрекетке қарсы қойылады. Кейбір деректерде
шығармашылық қоғамдық құбылыс деп қарастырылған.
Ал, педагогикалық ғылымда шығармашылық түсінігі, оқушылардың өзі үшін
жаңаны, яғни субъективті жаңаны жасау қызметі немесе адамның іс-әрекетінің
белсенділігі мен дербестілігінің ең жоғары түрі деп түсіндіріледі. Осыған
байланысты оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытуда оқытудың жаңа
ақпараттық технологиясын пайдаланған жөн.
Қазіргі кезде білім жүйелерін технологиялықнегізде құру – педагогика
ғылымы мен практикасының жаңа, болашағы мол бағыты болып табылады.
Педагогикалық технологияның деңгейлік әдістері меңгерудің даралап
оқытуын талап етуге негізделген. Деңгейлік даралап оқытуды меңгеру кезінде
деңгейлік өзінде және бақылау жұмыстарын, сол деңгейлік жұмыстарға
сәйкесінше талаптарды (үйренушілік, алгоритмдік, эвристикалық,
шығармашылық) жетілдіру көзделген. Осындай деңгейлік өзіндік жұмыстар
арқылы оқытудың компьютерлік технологиясын қолданып физика сабағында
оқушылардың шығармашылық қабілетін қалыптастыруға болады Білім беру жүйесі
де басқа біртұтас жүйелер сияқты өз дамуында, дамудың тиімді жолдарын
іздеп, түрлі өзгерістер, реформалар жасады.
Бұл жасалған реформалардың негізгі мақсаты – білім беру жүйесінің
тиімділігін арттыру. Білім беру жүйесі тиімділігінің басты көрсеткіштерінің
бірі – білім сапасы.
Соңғы жылдары жасалған реформалар білім саласына елеулі әсер етпеген,
керсінше жыл өткен сайын мектептегі білім сапасы төмендеген. Талдаулар
көрсеткендей мектептегі білім сапасының төмендеуінің басты себептері:
¬ оқулықтың “орташа” оқитын оқушыға арналуы;
¬ оқулық пен әдістемелік құралдардың сапасының төмендігі;
¬ мұғалімнің шеберлігінің төмендігі;
¬ оқу жүйесінің қалыпты нормадан көп болуы;
¬ дәстүрлі бағалау формасының оқушылардың сабаққа деген ынтасын
жоятындығы, яғни оқушылардың іс-әрекеті объективті бағаланбауы;
¬ оқу процесін басқаруда мұғалімнің өзі басты роль атқаруында, яғни
тиімді әдістерінің жоқтығы;
¬ оқу материалын толық игеруге мүмкіндік беретін әдістемелер мен оқыту
технологияларының пайдаланылмауы т.б.
Демек мектептерге дәстүрлі әдістер мен тәсілдерден гөрі тиімділігі
жоғары, жаңа сападағы дидактикалық құрал қажет. Дүние жүзі педагог-ғалымдар
дың пайымдауынша мұндай құрал болып оқытудың педагогикалық технологиясы
табылады. Педагогикалық технологияның кәдімгі әдістемеден басты
айырмашылығы – оқыту процесінің нәтижелі болуына кепілдік беруі. Оқу
процесін, оқытудың әдістемелік жүйесін (мақсат, мазмұн, әдіс, түр, құрал)
технологиялық негізде жобаланғанда озық әдістер мен тәсілдер жобаның
компоненттері ретінде оған кіреді. Сонымен қатар педагогикалық технология
оқушының ынтасын, өз бетімен танымдық жұмыс жасау дағдыларын қалыптастырып,
дамытуға тиісті.
Педагогикалық технология ұғымы қазіргі кезде біздің педагогикалық
лексиконымызға берік еніп кетті. Педагогикалық технология – педагогика
ғылымының оқытудың мақсатын, мазмұнын және әдістерін зерттеп, айқындаушы
және педагогикалық процесті жобалаушы бір бөлшегі. Ол – білім стандартында
көзделген оқыту нәтижелеріне қол жеткізу жолындағы мақсат, мазмұн, әдістер
мен құралдардың біртұтас қызметін бейнелейтін әдістемелік жүйесінің жобасы.
Оқыту технологиясы мектепте оқыту мен тәрбиенің нақты көздеген
мақсатына қол жеткізу жолындағы оқыту үрдісіне қажетті әдіс, тәсіл, амал,
дидактикалық талап секілді психологиялық-педагогикалық іс-әрекеттердің
жүйелі кешені ретінде пайдаланады. Ол оқушылардың тәртібіне, оқуға
ынтасына, оқу іс-әрекетіне игі әсер етумен қатар, мұғалімнің педагогикалық
іс-тәжірибесінің нәтижелілігіне, жинақтылығына ұтымды әсер ететін оқу-
тәрбие процесінің басты күре тамырының ролін атқарады. Қазіргі заманғы
ғылыми зерттеулер педагогикалық технологияның қолдану деңгейіне
философиялық негізіне, психологиялық даму факторына, меңгеру
тұжырымдамасына, жеке тұлғаның қалыптасу бағдарына, мазмұнымен құрлымның
қару типіне, балаға қарым-қатынас тәсіліне, қолданып жүрген әдістеріне,
дәстүрлі жүйені жетілдіру бағытына және оқушының категориясына қарай
түрліше болып бөлінетінін анықтап отыр. Қазіргі кезде әдебиеттерден осы
заманғы білім берудің даму бағытымен тенденцияларын қамтитын 50-ден аса
педагогикалық технология қолданылып жүргендігі мәлім.
Олардың бәрін бірдей кез келген пәнді оқыту барысында қолдану мүмкін
емес. Оқыту технологиясын таңдап, іріктеу – оқушының оқу танымдық іс-
әрекетін басқарудың негізгі бір буыны. Сондықтан оқыту технологияларын
таңдап, іріктеудің белгілі бір өлшемі, критериі болуы керек. Ол критерий
бойынша, біріншіден пәннің білім беру және қолданбалы мақсаттар тұрғысынан
маңыздылығы, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазіргі білім беру жүйесінің жаңа деңгейге көтерілуі, қоғамның
ақпараттану саясатына байланысты. 1997 жылдың 22-кыркүйегінде ҚР-ның
Президенті бекіткен мемлекеттік ақпараттандыру бағдарламасының негізгі бір
бағыты — қазіргі заманғы технологияны окыту процесіне тиімді пайдалану
болып табылады. Қазіргі заманғы педагогикалық технологияны пайдалану оқу
үрдісінде сабақты тиімді ұйымдастыруға мүмкіндік береді, бұл оқыту процесін
толығымен өзгертуді қажет етеді.
Білім жүйесіндегі педагогикалық технология ғана емес, практикаға да
өзгерістер енгізеді. Теория практикасыз еш нәрсені өзгерте алмайды.
Теорияның практикалық күші мен энергиясы бар, бірақ оны нақты практикада
пайдалана алатын адамдар санасымен қабылдануы ғана материалдық күшке ие
бола алады. Сонда ғана теория адамдар қажетін қанағаттандыратын,
практиканың бағыттаушы, реттеушісі бола алады. Ал теория практикаға
технологиялық процестер аркылы ғана ене алады. Технологиялық процестер
нәтижесінде ғылыми теория мақсатты практикалық жүйеге енгізе алады. Міне,
дәстүрлі жүйенің практика мен теорияның алшақтығы, қолданбалы-нақты теория
мен технологияның азырақ пайдаланылуы, теория мен практиканың алшақтануына
алып келді. Осы алшақтықты жою мақсатында қазіргі кезде педагогикада
технологияландыру процесіне қызығушылық туыңдап отыр. Жаңа мазмұн, жаңа
әдіс, жаңа қарым-қатынас негізінде білім беру ісі жаңа мәнге ие болады.
Осьшайша өмірге білім берудің жаңа парадигмасы енді.
Педагогика ғылымының практикасы мен теориясында оқыту мен тәрбиелеу
процесіндегі толық біркелкілік біртіндеп өзгеріп, әр түрлі формадағы
мектептер мен авторлық жобалар пайда бола бастады, соның ішівде жаңа
педагогикалық технологиялардың, қазіргі заманғы талабын қанағаттандыратын
бағытқа қарай өзгеруде.
Оқыту мазмүнының, әдістерінің және тәсілдерінің білімге деген қатынасының
өзгеруіне алып келіп отыр. Білім берудегі жаңа білім беру парадигмасына
байланысты педагогика ғылымы мен мектеп практикасында негізгі орынды жеке
тұлғаға бағытталған бағыт, маңызға ие болуда, оның негізгі идеясы оқушының
өзін-өзі дамытуға, жеке тұлға болып қалыптасуына бағытталады.
Қазіргі кездегі жаңа педагогикалық технологияны пайдалануды көптеген
педагогтер мен психологгер оқу процесінде баланың өз бетінше ақыл-ойының
дамытуьі деп қарастырады. Баланың білімді саналы түрде қабылдауына
мүмкіндік беретін жол деп қарастырады. Міне, мұндай жағдайда оқушы алға
қойған жалпы мақсатқа белсенді араласу, топ пен ынтымақтастықта қызмет ету
арқылы белсенді түрде оқу процесіне араласады, онда бірін-бірі тексеру,
талдау арқылы білім алуға деген ішкі қажеттілік сезім пайда болады.
Оқыту технологиялардың пайда болуының себебі де, оның артықшылығы да
бұрынғы өзінің белсенді араласуынсыз дәстүрлі оқыту әдісінен де
айырмашылығы осында. Дәстүрлі оқыту кезінде өз бетінше шешім де
қабылдамайды, проблеманың шешу жолдары да іздестірілмейді. Онда білім дайын
түрде беріледі. Бұл қазіргі кездегі нарықтық жағдайдағы қажеттілікті
қанағаттандырмайды. Сондықтан да педагогикалық оқыту технологияның түрінің
көп болуы, оған койылатын талаптардың да әр түрлі болуы осы өмір
сұранысынан туындауы заңды.
Қазіргі заманғы педагогикалық оқыту технологияларын жүйелі пайдаланудың
өзі оқыту мен тәрбиелеу процесін тиімді және жемісті ұйымдастыруға
тырысудан туындайды.
1 Мектептің оқу процесіндегі педагогикалық технологиялары түсінігі
Педагогикалық оқыту технологияларын, оның түрлерін, тиімділігін дұрыс
түсіну үшін бұл ұғымның теориялық аспектілерін толық түсінуді қажет етеді.
"Технология" деген ұғым тек өндірісте ғана емес, қазіргі кезде
педагогикалық теория мен практикаға толығымен енді. Технология грек сөзінен
аударғанда ("techne" — өнер, шеберлілік, "Logos" — оқыту деген мағынаны
білдіреді). Педагогикалық энциклопедияда педагогикалық оқыту
технологияларына оқыту мен тәрбиелеу процесінің алдына койған білім беру
мақсатына жету үшін пайдаланатын әдістер мен тәсілдердің жиынтығы деген
анықтама береді.
Оқыту технологияларының өндіріс технологияларынан ерекшелігі, оның
өзгермей ұзақ уақыт қалмауында, оның үнемі жетілдіріліп отырылуында.
Өткен ғасырдың 50-жылдарында оқыту процесіндегі пайда болған "білім
берудегі технология" кейінгі жылдары өзгеріп "педагогикалық оқыту
технологиялары" деген ұғымға айналды. Алғашқы кезде бұл ұғым ұзақ уақыт
талқыланды, ол екі бағытта берілетін болды. Бірінші бағыт оқыту процесінде
техникалық құралдарды пайдалану, ал екінші бағыт оқыту технологиясы.
Біртіндеп ғылыми технология процесінің дамуына байланысты 70—80 жылдары
"оқыту технологиясы" деген ұғым енгізілді. Бұл оқу-тәрбиелеу процесін
ұйымдастыруға пайдаланылатын әдістер мен құралдар жүйесі түрівде
қарастырылды.
Оқыту технологиялардың дамуы жолында педагогикалық ғылымда оқыту
технологияларының айналасында үлкен әңгіме тартыс болып келе жатыр.
Көптеген зерттеушілер оқыту технологиясында да басқа өндірістегі сияқты
құрал жасауға болады ма деген ой толғандырды. Бірақ әр кезеңде әр түрлі
ғалымдар бұл сұраққа әр түрлі жауап берді. Я.А. Коменский кезінің өзінде-ақ
осы проблеманы көтерген болатын. Бөл проблеманы зерттей келе мектепті ол
"тірі баспаханамен" салыстырып қарастырды да, мұғалімнің еңбегі
педагогикалық құралды игергенде ғана тиімді болады деген қорытындыға келді.
Көптеген педагогикалық әдебиеттерге сараптама жасай отырып, қазіргі кезде
оқытуды технологияландырудың қажеттілігі талас туғызбайтындығы, мұны оқыту
процесінде пайдалану арқылы жеке тұлғаның өзін-өзі дамытуға бағытталған
білім бере алуға болатындығы анықталды.
"Оқыту технологиялары" өткен ғасырдың 60-жылдарында пайда болды. 60-
жылдарда окыту процесін технологияландыру бағыты қалыптасты. Оның
кальштасуы бағдарламалы оқытумен байланысты болды. Бұл бағыттың негізін
салушы американ психологы Б.Скиннер болды. Ғалымның ойынша оқу материалын
игерудің тиімді жолы, оны біріншіден, жүйелі бағдарламалы түрде беру мен
бағалаудың жоспарланылуы деп көрсетті. Бұл жылдардағы бағыт бойынша жұмыста
мұғалім жұмысы белгілі бір мақсатқа немесе белгіленген сценарий бойынша
жұмыс істеуге ғана бағытталды.
70-жылдары — "оқытудың ақпараттық технологиясы" пайда болды, бұл
жылдары білім бір-біріне байланысты ақпараттар компьютер бағдарламасы
арқылы беруге негізделінді. Бұдан кейінірек оқыту процесіне қашықтықтан
оқыту келіп енді. Бұл күрделі ақпараттық, бағдарламалық және әдістемелік
бағдарлама болды.
80-жылдары техниканың дамуына байланысты “педагогикаға оқыту
технологиясы” енді. Бұл ұғымның әдістер, тәсілдер және құралдарды оқыту
процесін тиімді ұйымдастыру мен басқару үшін пайдаланатын жүйе екендігі
анықталды. Қазіргі кезең — окытудағы технологиялық бағыт дәстүрлі
әдістерден тиімді екендігін көрсетті. Оқытуда педагогикалық технологияны
пайдалану қажеттілік болды.
Көптеген уақыттар желісінде технология түсінігі педагогикалық ұғымдар
қорынан тыс қалып келді. Шынайы мəні (шеберлік жөніндегі ілім)
педагогикалық міндеттерге: педагогикалық процесті сипаттау, түсіндіру,
болжау, жобалау – сай келсе де, ол технократиялық тіл элементі ретінде
қарастырылды.
Педагогикалық əдебиеттерде қандай да педагогикалық технологиялар
сипатын айқындаушы көптеген терминдер ұшырасады, мысалы: оқу-үйрену,
тəрбиелеу, оқыту технологиялары, білімдендіру жəне дəстүрлі технологиялар,
бағдарламаластырылған жəне проблемді оқу технологиялары, авторлық
технология жəне т.б.
Алғашқыда педагогтар педагогикалық технология, оқу-оқыту
технологиясы жəне тəрбиелеу технологиясы ұғымдарының өзіндік мəн-
мағыналарына назар аудармай келді. Ал бүгінде педагогикалық технология оқу
жəне тəрбие аймағындағы педагогикалық міндеттердің шешілуіне байланысты
орындалатын педагог іс-əрекеттерінің бірізді жүйесі ретінде танылуда.
Осыдан педагогикалық технология мəні оқу технологиясы, тəрбие
технологиясы ұғымдары мəндерімен салыстырғанда тереңдеу де ауқымдылау.
Педагогикалық технология – бұл педагогикалық əрекеттер табысына кепіл
болардай қатқыл ғылыми жоба. Əрі сол жобаның дəл жаңғырып іске асуы.
Педагогикалық технология кешенді, бірігімді процесс. Ол өз құрамына
адамдарды, идеяларды, құрал-жабдықтарды, сонымен бірге жоспарлау,
қамсыздандыру, бағалау жəне білім меңгерудің барша қырлары жөніндегі
проблемалар шешімін басқаруды қамтиды.
Педагогикалық технологиялар көп түрлі болуына қарамастан, олардың іске
асуының екі ғана жолы бар. Біріншісі – теориялық негізде орындалуы
(В.Б.Беспалько, В.В.Данилов, В.К.Дьяченко жəне т.б.), екіншісі –
тəжірибемен жүзеге келуі (Е.Н.Ильин, С.Н. Лысенкова, В.Ф.Шаталов жəне
т.б.).
Сонымен, технология астарында не жатыр? Оқу технологиясы жөніндегі идея
қай заманда пайда болған?
Мұндай ғылымдық мəні бар ой жаңалықты емес. Кезінде оны Я.А.Коменский
де дəріптеген. Ұлы педагог – ғұлама 16-ғасырда-ақ оқудың техникалық (яғни
технологиялық) болатынын уағыздап, оның мүлтіксіз тиімді нəтиже беретін
жолдарын іздестіріп бақты. Я.А.Коменский еңбектеріне үңіле түссек,
педагогикалық технологияға бастау берген даналық пікірлерді табамыз:
Дидактикалық машина үшін қажет нəрсе – 1) түбегейлі ойластырылған
мақсаттарды; 2) сол мақсаттарға жетуге дəл икемдестірілген жабдықтарды; 3)
мақсаттың орындалмауына мүмкіндік бермейтін нақты жабдықтарды қолданудың
мызғымас ережелерін табуымыз керек.
Коменский заманынан бастап, оқуды мүлтіксіз əрекеттегі механизмге
сəйкестендіру ұмтылысының талайы күні бүгінге дейін басылған емес. Кейін
оқу технологиясы жөніндегі көптеген тұжырымдар толықтырылып, нақтыланып
отырды. Əсіресе, техникалық прогрестің əрқилы теориялық жəне практикалық
қызметтер аймағына енуімен оқуды технологизацияластыру идеясы нығайып, іске
асырыла бастады (П.Я.Гальперин, Н.Ф.Талызина, Ю.К.Бабанский жəне т.б.).
Осы заманғы дидактикада əрқилы оқу технологиялары көрініс беріп жүр.
Олардың көп түрлі болу себебі - əр автор мен орындаушының педагогикалық
процеске өзінше жаңалық қосып, технологияға өзгеріс ендіріп баруымен
байланысты.
Дидактикада оқу технологиялары төмендегідей сипаттарымен жіктеліп,
топтастырылады:
- қолдану деңгейі: жалпы педагогикалық, пəн əдістемелік, бөлімдік
(модульдік);
- философиялық негізі: ғылыми жəне діни, гуманистік жəне əміршіл-
əкімшіл (авторитарлы);
- тəжірибе меңгерудің ғылыми негіздемесі (концепция): байланыс-жауапты
(ассоциатив-рефлекторлы); іс-əрекетті (бихевиористік), іштей ұғу
(интериоризаторлы), дамытушы;
- тұлғалық құрылымға бағдарлануы: ақпараттық (білім, ептілік жəне
дағдылар қалыптастыру), нақты қимыл-əрекеттік (оперативті- ақыл-ой
əрекеттері əдістерін қалыптастыру), шығармашыл (эвристикалы-дарын
қабілеттерін дамыту), қолданбалы (тұрмыс-тəжірибелік əрекеттер
қалыптастыру).
- Дəстүрлі оқу жүйесін жаңалау бағыты (модернизация): оқушы іс-
əрекетінің белсенділігін көтеру жəне жеделдестіру технологиясы; мұғалім
жəне оқушы арасындағы қатынастарды адамиластыру мен демократияластыру
негізінде жасалған технология; оқу материалын дидактикалық қайта түзуге
негізделген технология жəне т.б.
Оқу технологиясының топтастырылуы, сонымен бірге, нақты кезеңде басым
болған мақсаттар мен міндеттерге, оқуды ұйымдастыру формасының
қолданылуына, дəл кезеңде қажет болған əдістерге жəне басқа да
негіздемелерге тəуелді келеді.
Оқу технологиясын оқу əдістемесінен ажырата білген жөн. Олардың бір-
бірінен айырмасы – оқу технологиясын қайталап, көбейте таратуға болады. Қай
жағдайда да технология өзіне сай түзілген оқу процесінің жоғары сапасына
жəне педагогикалық міндеттердің табысты шешілуіне кепіл бола алады. Ал
əдістеменің соңғы тиімді нəтижеге жете алмауы жиі кездеседі. Сонымен бірге,
əдістеме технологиялық деңгейге дейін көтерілуі мүмкін. Мысалы, жаңа
материалды түсіндірудің белгілі əдістемесі бар. Егер ол əдістеме шынайылық,
сенім, сəйкестік талаптарына орайласса, оны технология деп тануға болады.
Оқу технологиясы педагогикалық шеберлікпен өзара байланысты. Оқу
технологиясын жете білудің өзі – шеберлік. Бір технологияны əрбір оқытушы
жеке іске асырып отыруы мүмкін, ал осы іске асырудағы технологиялық
ерекшеліктерден мұғалімнің оқу шеберлігі көрінеді.
1.1 Оқудың педагогикалық технологиялары сипаттамасы
Оқудың дəстүрлі (қайта жасау- репродуктивті) технологиясы білім,
ептілік жəне дағдыларды ұсынуға бағытталған. Ол өтіліп жатқан материалдың
игерілуін, қайта жасау деңгейіндегі білім сапасының бағалануын қамтамасыз
етеді. Бұл технологияның ежелгі түрі. Ол бүгінгі таңда да кең таралған
(əсіресе орта мектепте). Оның мəні: жаңаны игерту–бекіту–қадағалау–бағалау
сұлбасы (схема) бойынша оқу процесін жүргізу. Технология негізіне табысты
өмір тіршілігін қамтамасыз ететіндей білім ауқымын анықтауға мүмкіндік
беретін жəне оны оқушыға жеткізу жолын көрсететін білімдік бағыт-бағдарлама
(парадигма) алынады. Осыған орай оқу- оқытудың басты əдістері ретінде 1)
көрнекілік жəне онымен бірге жүретін түсіндіру, 2) оқушының жетекші іс-
əрекеттері түрлеріне – тыңдау мен есте қалдыру, 3) басты талап жəне
тиімділіктің негізгі көрсеткішіне – игерілгенді қалтқысыз қайталап жаңғырту
ептілігі алынады. Мұғалім қызметтері – түсіндіру, əрекеттерді көрсету,
оқушылар орындағандарды бағалау жəне реттеу, түзету.
Оқу технологиясы бірқатар маңызды да ұнамды тараптарымен еленген. Олар
– үнемділігі , күрделі материалды түсінуді жеңілдетуі, білім-тəрбие
процесін тиімді басқаруды қамтамасыз етуі, білім ұсынудың жаңа əдіс
–тəсілдерін пайдалануға икемді келуі. Сонымен бірге дəстүрлі технология
біршама кемшіліктерге де жол береді – оқу процесін дараландыру мен жіктеуге
қолайсыз, оқушылардың ойлау қабілетін дамытуға мүмкіншілігі кем.
Дамытушы оқу технологиясы мектеп тəжірибесіне енген оқу іс-əрекеттері
арасындағы аса танымалы (Л.С.Выготский, Л.В. Занков, Д.Б.Эльконин жəне
т.б.).
Ғалымдар дəлелдегендей, педагогика бала дамуының өткеніне емес,
болашағына бағытталуы тиіс. Сонда ғана ол оқу процесінде осы нақты уақыт
шеңберіндегі жақын даму процестерін жүзеге асыра алады. Жақын даму
аймағының мəні: бала өз дамуының белгілі кезеңінде оқу міндеттерін
ересектер басшылығында не ақылдылау дос –жарандарымен араласа жүріп шешуі
мүмкін. Келтірілген пікір жария болғанға дейін бала дамуы, əсіресе оның
ақыл-ойының өрістеуі оқу жəне тəрбие ізімен жүретіні мойындалған болатын.
Зерттеулер нəтижесінде (Л.В. Занков) оқу тиімділігін көтеру есебінен
оқушы дамуын жеделдетуге болатыны дəлелденді. Бұл үшін оқуды жоғары
деңгейлі қиыншылықта жүргізу принципін ұстану – басты талап. Егер алдынан
рухани, сезімдік күш-қуаттың іске қосылуын қажет ететін кедергілер (ойын,
оқу, тұрмыс) шығып тұрмаса, əрі оларды жеңуге талпынбаса, бала дамуы
бəсеңдейді.
Жоғары қиыншылық деңгейіндегі оқу принципіне орай білім мазмұны жəне
оны құрастыру реті анықталады. Оқу материалының мазмұн қарқыны ұлғаяды, əрі
тереңдейді, жетекші рол теориялық білімдерге беріледі, дегенмен,
оқушылардың практикалық ептіліктері мен дағдыларының маңызы жойылмайды.
Дамытушы технология талаптарының жəне бірі – оқу ілгерілі жəне жедел
қарқында жүреді. Өткендерді жиі əрі бір беткей қайталаулар оқу процесінің
кедергісіне айналып, оқуды жоғары қиыншылық деңгейінде өтуге мүмкіндік
бермейді. Дамытушы технологияны іске асыру сонымен бірге оқушылардың жас
ерекшеліктеріне байланысты жүйелі- іс-əрекеттік оқу бағытын ұстануды қажет
етеді (Д.Б.Эльконин).
Дамытушы технология идеяларының қатарына сондай-ақ оқу қызметінің
əрқилы жағдайларында оқушылардың қажет болғанды өзінше танып, содан
өздігінен жауап əрекет орындауға (рефлексия) ынталандыру идеясы да кіреді.
Жауап əрекетке (рефлексия) келу дегеніміз баланың өз əрекеттерін сезінуі
мен түсінуі, оқу іс-əрекеттерінің тəсіл, əдістерін өзінше байқап, тануы.
Рефлексиялық əрекет-қимылдар əрқашан өзіндік қадағалау жəне бағалаумен
тығыз байланысты болатындықтан дамытушы технология шарттарына орай оларға
да көп мəн беріледі.
Дамыта оқыту идеясы бұл күнде еліміздің мұғалімдері арасында кең
қолданымда. Алайда, бұл технологияның кейбір тұжырымдары пікір таласты
болып жүр. Себебі, оқушылардың бəрі бірдей қиыншылықты деңгей оқуын көтере
алмайды. Солар ішінде тума жайсаң қозғалысты тұлғалардың мұндай оқуда əбден
күйзеліске түседі. Сондықтан барша шəкірттерді теңдей шапшаң жəне жоғары
күрделілік деңгейінде оқытып, тəрбиелеуге болмайды.
Бағдарламаластырылған оқу технологиясының (БОТ) негізгі мақсаты оқу
процесінің басқару жүйесін жақсарту (П.Я.Гальперин, Л.Н. Ланда, А.М.
Матюшкин жəне т.б.).
БОТ бастауын берген американдық психологтар мен дидакттар (Н.Краудер,
Б.Скиннер, С.Пресси).
БОТ – бұл арнайы жабдықтар, бағдарламаластырылған оқулық, ерекше оқу-
машинасы, ЭВМ жəне т.б. көмегімен күні ілгері дайындалған бағдарлама
бойынша орындалатын өзіндік жеке-дара оқу технологиясы. Бұл технология
əрбір оқушыға өзіндік сапа-қасиеттеріне орай (оқу қарқыны, сауаттылық
деңгейі жəне т.б.) оқуына мүмкіндік береді.
БОТ-ның өзіне тəн сипат белгілері:
- оқу материалының кіші көлемді жеңіл игерілетін бөлшектерге жіктелуі;
- əр бөлшекті игеруге арналған нақты əрекеттерді орындау нұсқаулары
жүйесінің берілуі;
- əр бөлшек игерілуінің тексерілуі;
- қадағалау тапсырмаларының дұрыс орындалуымен оқушы материалдың ендігі
жаңа бөлшегін алып, келесі оқу қадамын іске асыруға өтуі;
- дұрыс жауап бере алмаған жағдайда оқушының қосымша көмек
түсініктемелерін алуы;
- қадағалау тапсырмаларының нəтижесі хатталып, оқушының өзіне де (ішкі
кері байланыс), педагогқа да (сырттай кері байланыс) белгілі болуы.
Проблемді оқу технологиясы мұғалім басшылығында өтетін оқушылардың оқу
міндеттерін шешуге орайластырылған өзіндік ізденіс іс-əрекеттерін
ұйымдастыруға негізделеді. Оқу ізденістері барысында оқушыларда жаңа білім,
ептілік жəне дағдылар қалыптасып, қабілеттері, танымдық белсенділігі,
қызығуы, ой-өрісі, шығармашыл ойы жəне басқа да тұлғалық маңызды сапалары
дамиды (Т.В.Кудрявцев, А.М.Матюшкин, М.И.Махмудов жəне т.б.).
Жалпы түрінде проблемді технология сипаты келесідей: оқытушы білімді
дайын күйінде ұсынбай, оқушылар алдына міндет (проблема) қояды, оған
қызықтырады жəне оның шешу əдіс-тəсілдерін табуға ынталандырады. Ал
оқушылар мұғалімнің тікелей басшылығында не өз бетінше олардың шешімін
табудың жолдары мен əдістерін зерттейді, яғни болжам түзеді, оның
шынайылығын тексеру тəсілдерін белгілейді əрі талқылайды, дəйектейді,
нəтижелерін талдайды, пікір жүргізеді, дəлелдейді.
Проблемді оқу басқа да технологиялар сияқты өзінің ұнамды да болымсыз
тараптарына ие. Оның тиімділігі: оқушыларға тек қажетті білім, ептілік жəне
дағдылар жүйесін меңгеруге жəрдемдесіп қоймастан, олардың ақыл-ой дамуына
жол ашады, өз шығармашылық қуатымен берік білім қалыптастыруға көмектеседі,
өз оқу еңбегіне қызығу ұмтылысын дамытады, оқу нəтижесінің бекінуін
қамтамасыз етеді. Кемшілігі : жоспарланған нəтижеге жету көп уақытты талап
етеді, сонымен бірге, оқушылардың танымдық іс-əрекеттерін жүйелі басқару
қиын.
Модульді оқу технологиясы АҚШ пен Батыс Еуропада 1960 жылдары дəстүрлі
оқуға балама ретінде ұсынылған білім игеру жүйесі. Бұл технологияның мəні -
оқушы модульмен жұмыс орындау барысындағы нақты мақсатқа өз бетінше (не
белгілі шамада мұғалім жəрдемімен) жетеді (П.Юцявичене, Т.И.Шамова). Модуль
– мақсатқа орайластырылған оқу мазмұны мен оны меңгеру жолдарын
(технологиясын) біріктірген түйін, топ (узел).
Модуль құрамы: əрекеттің мақсаттық жоспары, ақпарат қоры, дидактикалық
мақсатқа жетудің əдістемелік көрсетпелері.
Бұл технологияға орай оқу мазмұны өз алдына белгілі жинақы құрамға
келтірілген ақпараттық топ (блок) күйінде беріледі. Ол ақпарат оқу
мазмұнының көлемін ғана емес, əдістері мен олардың игерілу деңгейін де
көрсететін дидактикалық мақсатқа сəйкес меңгеріледі.
Модульдік оқуда өзіндік жұмыстарға аса көп уақыт бөлінеді. Бұл оқушыға
оқу əрекеттеріне кірісумен өз мүмкіндіктерін сезінуге, білім игеру деңгейін
өзі анықтауына, өз білімдері мен ептіліктеріндегі кемшіліктерді байқауына
жəрдемдеседі.
Модульдік оқу дəстүрлі білім игеру жүйесімен байланыста пайдаланылуы
мүмкін. Модульдер оқу жүйесінің қалаған ұйымдастырылу формасында орын
тауып, оның сапасын жақсартуға жəне тиімділігін арттыруға қолданылуы
ықтимал.
Шоғырластырылған (концентрлі) оқу технологиясы педагогикада ежелден
танымал пəнге шомдыру əдісіне негізделген (П.Блонский, В.Ф.Шаталов,
М.П.Щетинин жəне т.б.).
Бұл технология жақтастарының пікірі: оқудың дəстүрлі сынып-сабақтық
жүйесінде бағдарламалар мен оқулықтарға сəйкес берілетін оқу мазмұны бөлім,
тақырып, параграфтарға бөлшектеніп, өз алдына шартты дербестенген ауқымда
ұсынылады. Осыдан оқушылардың жеке пəндерден алатын білім, ептілік,
дағдылары жай қалыптасады. Оқу проблемасының ұзаққа созылып өтілуінен,
оқушылардың сабаққа болған қызығушылығы кемиді. Бір дəрістің екіншісінен
алшақты болуынан бір сабақта қабылданған ақпарат келесіге дейін көбіне
ұмытылады.
Пəндердің тұрақты ауысып баруынан оқушы олардың бірде-біріне тереңдеп
ене алмайды. Бір пəннен екіншісіне өтуде бала қиыншылық көреді, көп уақыт
сарп етеді, ендігі сабақ өткендегіні көлеңкелейді, сонымен əр өткен сабақ
өз құндылықтарын жойып барады. Əр дəріс оқушы үшін – жаңа жүктеме,
мұғалімдердің жаңа талаптары, жаңа мазмұнды материал, жаңа көңіл-күй
ықпалдары, т.с.с. осылардың баршасына сəйкес бала икемделіп, оқу іс-
əрекеттерін орындауы шарт. Ал бұл енді қалыптасып жатқан жас буынға оңай
шаруа емес.
Шомдыру оқуында сабақтар топқа (блокқа) келтіріледі, бір күнге не
аптаға межеленіп, қатар өтілетін пəндер саны кемітіледі. Мұндай технология
оқу- оқыту процесін адам қабылдауының табиғи психологиялық ерекшеліктеріне
жақындастыра түседі. Сабақта игерілген материалды ұмытудың алдын алу үшін
оны бекіту жұмыстары сол күні жүргізілуі тиіс, яғни қандай да уақыт
аралығында оқушы басқаларына алаңдамай, тек сол пəнмен ғана шұғылданып,
толық шомуы қажет.
Қашықтан оқу технологиясы –бұл осы заманғы телебайланыс, электронды
почта, теледидар жəне интернет жəрдемімен оқу мекемесіне қатыспай-ақ
білімдену қызметтерін пайдалану. Қашықтан оқу қандай да себептермен білім
иеленуге қол жеткізе алмай жүргендердің бəріне бірдей үйде отырып оқу
мүмкіндіктерін ашады (əсіресе мүгедектерге, зағиптар мен есітуден
қалғандарға, т.с.с.).
Оқу технологияларының басқа да түрлері баршылық: əр деңгейлі оқу, толық
меңгеру, ұжымдық ықпалдаса оқу, икемдесе оқу, жобалап оқу, авторлық оқу
технологиясы (мысалы, В.Ф.Шаталов технологиясы) жəне т.б.
1.2 Оқу үрдісінде қазіргі білім беру технологияларын пайдаланудың
педагогикалық шарттарын іске асыру
Қазіргі кезде бүкіл әлемде жүргізіліп жатқан ізгілендіру үрдістері
қоғамның білім беру мекемелеріне қойылатын жаңа талаптарды анықтауда.
Техникалық прогресс пен ғылыми ақпарат көлемінің ұлғая түсуі, мектептегі
білім беру мазмұнын қайта құру және оқу-тәрбие орындарының іс-әрекет
қағидаларын қайта қарау–мұның бәрі мұғалімнің кәсіби біліктілігі мен
тұлғасына, бүкіл педагогикалық үрдістің тұлғалық бағдарлануына қойылатын
талаптардың сөзсіз арта түсуіне алып келеді. Сондықтан оқытудың теориясы
мен практикасындағы зерттеліп отырған проблеманың жағдайына талдау жасауды
қазіргі білім беру технологиялары ұғымына нақты түсінік беруден бастаған
жөн. Біз өз зерттеуімізде, ең алдымен, білім беру, технология,
педагогикалық технология ұғымдары жөніндегі анықтамаларды жүйеге
келтіріп, қазіргі білім беру технологиялары ұғымын мазмұндық жағынан
толықтырдық.
Білім беру педагогика ғылымының негізгі ұғымы болып табылатындықтан,
қазіргі білім беру технологиялары педагогикалық технологиялар қатарына
жатады.
Педагогикалық технологияның мәніне көрнекті ғылым В.П.Беспалько
практикада іске асырылатын белгілі бір педагогикалық жүйенің жобасы деп
анықтағаны мәлім. Осыған сәйкес педагогикалық жүйе мен педагогикалық
технологияның өзара байланысын былай көрсетуге болады (1-сурет).
Республика көлеміндегі мектептердің тәжірибесіне жасаған талдау білім
беру технологияларын мектепте пайдаланудың қазіргі жағдайын анықтауға негіз
болады. Бүгінгі таңда мектеп бағдарламасының барлық пәндері бойынша оқу
үрдісінде қазіргі білім беру технологияларының мынадай
Педагогикалық жүйе
Тәрбие жүйесі Дидактикалық жүйе
Тәрбиенің Оқытудың
әдістемелік жүйесітәрбиелік
жүйесі
Педагогикалық технологиялар
Сурет 1
Педагогикалық технологияның мәні
түрлері кеңінен қолданылатыны анықталды: Л.В.Занков, В.В.Давыдов,
Д.В.Элькониннің дамыта оқу, модульдік және блогтық-модульдік оқыту,
П.М.Эрдниевтің дидактикалық бірліктерді ірілендіру, В.Ф.Шаталовтың оқу
материалдарын тірек және сызба үлгілері арқылы табысты оқыту,
Л.В.Тарасовтың Экология және диалектикасы, Ю.А.Марковтың жеке оқыту,
деңгейлеп саралап оқыту, интеграциялық, ойын, тестілік, ақпараттық және
т.б.
Қазіргі білім беру технологияларының көптүрлілігі мұғалімнің оларды
дұрыс таңдап алуының өлшемдерін айқындауды талап етеді (М.М.Поташник,
Г.К.Селевко, Н.Д.Хмель, т.б.). Көрнекті қазақстандық ғалым Н.Д.Хмель
мынадай өлшемдерді бөліп көрсетеді:
-ойдың тұжырымдамалық негізінің болуы;
-технологияны жасаушылардың тиянақты әдіснамалық ұстанымының болуы;
-нақты педагогикалық құбылысқа қатынастың жүйелілігі;
-технологияда педагогикалық үрдістің екі жақты сипатының бейнеленуі;
-педагогикалық үрдіс субъектілерінің орны мен өзара әрекетін анықтау;
-алынған нәтижелерге диагностика жасау мүмкіндігі;
-технологияның кез келген оқу-тәрбие мекемелерінің жұмыс жағдайында
қайта жаңғыртылуы.
Қазіргі білім беру технологияларының мектептің оқу үрдісінде алатын
орнын 1-кестеден көруге болады.
Қазіргі білім беру технологияларын мектеп мұғалімдері нақты қабылданған
шешім бойынша ғалымдардың басшылығымен жасалған, ғылыми тұрғыдан
негізделген бағдарламалар арқылы оқу үрдісінде пайдалануына болады. Себебі,
мектеп ғылымның теориялық жетістіктерін іс-тәжірибеде таратудың негізгі
ордасы болып табылады [5].
Бүгінгі педагогикалық ой-пікірдің даму қарқынына орай адамға қажетті
білім деңгейінің де артқаны анық. Сондықтан ең маңыздысы оқушылардың
өздігінен дамуын, шығармашылық деңгейінің артуын, тұлғалық сапаларының
қалыптасуын қамтамасыз ету керек. Білім беру технологияларын сұрыптап,
таңдап алу және оның мәнін түсінбеу оқу процесін жетілдіруге кедергілер
жасайды.
Зерттеу жүргізу барысында мұғалімнің қазіргі білім беру
технологияларына деген қатынастарын қалыптастырудың мазмұны мен әдістерін
айқындау, олардың құндылықтарын тану, ұсынылған білімді таңдап алу мен
қайта жасаудың көрініс табуын анықтау маңызды болып табылады. Мұның өзі
субъектінің өмір сүруінің жетекші тәсілдерінің бірі ретіндегі маңызды
белсенді іс-әрекет арқылы ғана мүмкін болады.
Зерттеу барысында мектепте қазіргі білім беру технологияларын
пайдалануды іске асыру үшін педагогикалық шарттар қажет екендігі анық
байқалды.
Ғылыми педагогикалық әдебиеттерге жасалған талдау педагогикалық
шарттарды білім беру қызметін қамтамасыз ететін педагогикалық факторлардың
тиімді жиынтығы деп анықтауға мүмкіндік берді.
Мектептің оқу үрдісінде қазіргі білім беру технологияларын пайдаланудың
педагогикалық шарттарын айқындауда мұғалім іс-әрекетінің міндеттері,
мазмұны, нәтижесі негіз болып алынды (кесте 2).
Кесте 2. Мектепте инновациялық білім беру технологияларын пайдалану
бойынша мұғалім іс-әрекетінің педагогикалық шарттар
Педагог Іс-әрекет мазмұны Іс-әрекет Іске асыру шарттары
іс-әрекетінің нәтижесі
міндеттері
1 2 3 4
Өз бетінше ойӨз мәселелерімен Білім беру Мұғалімді субъектілік аралық
қорыту: мүмкіндіктерін технологияладиалогтың өзара әрекет ету
оқушының ұғыну, оларды шешу рын саналы үрдісіне ендіру
субъектілік тәсілдерін негіздеу,түрде таңдауинтелектуалдық және тұлғалық
тәжірибесін өз жеке рефлексия арқылы өзін-өзі
өзектендіру, мүмкіндіктері жетілдіру мүмкіндіктерін
өз нәтижесіненегізінде айқындау
талдау жасау инновацияларды
таңдап алу, оны іске
асыруға қажетті
шарттарды анықтау.
Өзін-өзі Инновацияның ТехнологиялаЖалпылама икемділіктерге
анықтау: негізіндегі рды әзірлеу үйрету: оқушылардың өзін-өзі
инновациялардмәселені, мақсатын (нақты бір басқаратын оқу қызметін
ы, жобаларды анықтау, өз сыныпта жобалау мен басқару
талдау практикасына нақты бір икемділіктері
қолданатын инновациятақырып интеллектуалдық және
мазмұнын әзірлеу, бойынша) тұлғалық рефлексия арқылы
нәтиже бағалары өзін-өзі жетілдіру
көрсеткіштерін мүмкіндіктерін айқындай
анықтау білуді дамыту
Кесте 2 жалғасы
1 2 3 4
Өзін-өзі іскеОқушылардың Инновация-лықИнтеллектуалдық және
асыру мүмкіндіктерін білім беру тұлғалық рефлексия арқылы
бағдарлау, технологияларөзін өзі жетілдіру
мақсатын, қойылымы ын іске асырумүмкіндіктері айқындау
мен мазмұнды мақсатына қоликемділіктерін дамыту;
таңдау, оқушылардыңжеткізу мұғалім оқушылардың өзін-өзі
өз бетінше қызметін басқару қызметіне үйрету
ұйымдастыру,
қиындықтарды
айқындау, өз
қызметі мен
оқушылар қызметін
рефлексиялау
Рефлексия: Біріккен рефлексия,Инновация-ны Тұлғалық және
мұғалім мен кедергі, іске асыру интеллектуалдық рефлексия
оқушының қиындықтарды бойынша арқылы өзін-өзі жетілдіру
біріккен айқындау, білім педагог
қызмет беру үрдісіне жаңа қызметінің
нәтижелерін технологияларды толықтыры-луы
қорыту, ендіру , педагогтың
инновациялард кәсіби өсуі
ы
пайдаланудағы
қиындықтарды
айқындау
Осы шарттар инновациялық білім беру технологияларын іске асырудағы
педагог іс-әрекетін қалыптастыру бойынша бағдарламаға енгізілді [6].
1.3 Физиканы оқытудағы қазіргі технологияларды қолдану мүмкіндіктері
Қазіргі таңда әлемдік оқу үрдісінің өзегі-жаңа технологиялар. Әлемнің
бірнеше елінің сынақтан өткізілген жаңаша оқыту төрт бағытты қамтиды, олар:
• Модульдік технология
• Рейтингтік жүйе
• Дамыта оқыту
• Сын тұрғысынан ойлау
Әр технология өзіндік жаңа әдіс-тәсілдермен ерекшеленеді. Әдіс-
тәсілдерді әр мұғалім ізденісі арқылы оқушы қабілетіне, қабылдау деңгейіне
қарай қолданылады.
Физика оқу процесінде оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту үшін ең
қолайлы шарттарды беретін оқыту пәні болып табылады. Қазіргі ғылыми-
техниканың жоғары дәрежеге жетуі физика ғылымының жетістіктерінің нәтижесін
көрсетеді. Оқушылардың белсенділігі мен танымдық іс-әрекеттері арқылы
шығармашылықты дамыту көптеген ғалымдардың еңбектерінде қарастырылған. Онда
проблемалық оқыту арқылы оқушылардың шығармашылық ойлауын дамыту талданып,
проблемалық оқытуға индуктивтік-гипотезалық-дедуктивтік тәсілді ұсынған.
Бірақ та оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту көптеген еңбектерде
зерттелгенменде, бұл мәселені толықтай шешілген деп есептеуге болмайды.
Осы орайда, ең алдымен шығармашылық түсінігіне тоқталып өтелік.
Әдебиетте шығармашылық түсінігі – жаңа өздік нәрсені жасалуымен байланысты,
сонымен қатар көшірмелік іс-әрекетке қарсы қойылады. Кейбір деректерде
шығармашылық қоғамдық құбылыс деп қарастырылған.
Ал, педагогикалық ғылымда шығармашылық түсінігі, оқушылардың өзі үшін
жаңаны, яғни субъективті жаңаны жасау қызметі немесе адамның іс-әрекетінің
белсенділігі мен дербестілігінің ең жоғары түрі деп түсіндіріледі. Осыған
байланысты оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытуда оқытудың жаңа
ақпараттық технологиясын пайдаланған жөн.
Қазіргі кезде білім жүйелерін технологиялықнегізде құру – педагогика
ғылымы мен практикасының жаңа, болашағы мол бағыты болып табылады.
Педагогикалық технологияның деңгейлік әдістері меңгерудің даралап
оқытуын талап етуге негізделген. Деңгейлік даралап оқытуды меңгеру кезінде
деңгейлік өзінде және бақылау жұмыстарын, сол деңгейлік жұмыстарға
сәйкесінше талаптарды (үйренушілік, алгоритмдік, эвристикалық,
шығармашылық) жетілдіру көзделген. Осындай деңгейлік өзіндік жұмыстар
арқылы оқытудың компьютерлік технологиясын қолданып физика сабағында
оқушылардың шығармашылық қабілетін қалыптастыруға болады Білім беру жүйесі
де басқа біртұтас жүйелер сияқты өз дамуында, дамудың тиімді жолдарын
іздеп, түрлі өзгерістер, реформалар жасады.
Бұл жасалған реформалардың негізгі мақсаты – білім беру жүйесінің
тиімділігін арттыру. Білім беру жүйесі тиімділігінің басты көрсеткіштерінің
бірі – білім сапасы.
Соңғы жылдары жасалған реформалар білім саласына елеулі әсер етпеген,
керсінше жыл өткен сайын мектептегі білім сапасы төмендеген. Талдаулар
көрсеткендей мектептегі білім сапасының төмендеуінің басты себептері:
¬ оқулықтың “орташа” оқитын оқушыға арналуы;
¬ оқулық пен әдістемелік құралдардың сапасының төмендігі;
¬ мұғалімнің шеберлігінің төмендігі;
¬ оқу жүйесінің қалыпты нормадан көп болуы;
¬ дәстүрлі бағалау формасының оқушылардың сабаққа деген ынтасын
жоятындығы, яғни оқушылардың іс-әрекеті объективті бағаланбауы;
¬ оқу процесін басқаруда мұғалімнің өзі басты роль атқаруында, яғни
тиімді әдістерінің жоқтығы;
¬ оқу материалын толық игеруге мүмкіндік беретін әдістемелер мен оқыту
технологияларының пайдаланылмауы т.б.
Демек мектептерге дәстүрлі әдістер мен тәсілдерден гөрі тиімділігі
жоғары, жаңа сападағы дидактикалық құрал қажет. Дүние жүзі педагог-ғалымдар
дың пайымдауынша мұндай құрал болып оқытудың педагогикалық технологиясы
табылады. Педагогикалық технологияның кәдімгі әдістемеден басты
айырмашылығы – оқыту процесінің нәтижелі болуына кепілдік беруі. Оқу
процесін, оқытудың әдістемелік жүйесін (мақсат, мазмұн, әдіс, түр, құрал)
технологиялық негізде жобаланғанда озық әдістер мен тәсілдер жобаның
компоненттері ретінде оған кіреді. Сонымен қатар педагогикалық технология
оқушының ынтасын, өз бетімен танымдық жұмыс жасау дағдыларын қалыптастырып,
дамытуға тиісті.
Педагогикалық технология ұғымы қазіргі кезде біздің педагогикалық
лексиконымызға берік еніп кетті. Педагогикалық технология – педагогика
ғылымының оқытудың мақсатын, мазмұнын және әдістерін зерттеп, айқындаушы
және педагогикалық процесті жобалаушы бір бөлшегі. Ол – білім стандартында
көзделген оқыту нәтижелеріне қол жеткізу жолындағы мақсат, мазмұн, әдістер
мен құралдардың біртұтас қызметін бейнелейтін әдістемелік жүйесінің жобасы.
Оқыту технологиясы мектепте оқыту мен тәрбиенің нақты көздеген
мақсатына қол жеткізу жолындағы оқыту үрдісіне қажетті әдіс, тәсіл, амал,
дидактикалық талап секілді психологиялық-педагогикалық іс-әрекеттердің
жүйелі кешені ретінде пайдаланады. Ол оқушылардың тәртібіне, оқуға
ынтасына, оқу іс-әрекетіне игі әсер етумен қатар, мұғалімнің педагогикалық
іс-тәжірибесінің нәтижелілігіне, жинақтылығына ұтымды әсер ететін оқу-
тәрбие процесінің басты күре тамырының ролін атқарады. Қазіргі заманғы
ғылыми зерттеулер педагогикалық технологияның қолдану деңгейіне
философиялық негізіне, психологиялық даму факторына, меңгеру
тұжырымдамасына, жеке тұлғаның қалыптасу бағдарына, мазмұнымен құрлымның
қару типіне, балаға қарым-қатынас тәсіліне, қолданып жүрген әдістеріне,
дәстүрлі жүйені жетілдіру бағытына және оқушының категориясына қарай
түрліше болып бөлінетінін анықтап отыр. Қазіргі кезде әдебиеттерден осы
заманғы білім берудің даму бағытымен тенденцияларын қамтитын 50-ден аса
педагогикалық технология қолданылып жүргендігі мәлім.
Олардың бәрін бірдей кез келген пәнді оқыту барысында қолдану мүмкін
емес. Оқыту технологиясын таңдап, іріктеу – оқушының оқу танымдық іс-
әрекетін басқарудың негізгі бір буыны. Сондықтан оқыту технологияларын
таңдап, іріктеудің белгілі бір өлшемі, критериі болуы керек. Ол критерий
бойынша, біріншіден пәннің білім беру және қолданбалы мақсаттар тұрғысынан
маңыздылығы, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz