Кәсіпорынның бюджетін қалыптастыру

КӘСІПОРЫННЫҢ БЮДЖЕТІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ

Жұмали Ә. Ж.

Лұқпанова М. А.

әл-Фараби атындағы ҚазҰУ,

Экономика және Бизнес

Жоғары Мектебі,

«Қаржы» мамандығы,

3-курс студенттері

Ғылыми жетекші: Купешова Б. К.,

аға оқытушы

Аннотация:

Төменде келтірілген мақалада кәсіпорынның бюджетін қалыптастыру тәсілдері келтірілген. Кәсіпорынның бюджетін тұрақтандыру мәселесінде ең маңыздысы болып бюджеттендіруді жоспарлау, қаржылық жоспар құру, бюджеттендіру моделін оңтайландыру табылады.

В данной статье рассматриваются повышение качества системы бюджетирования. В этой связи актуальным является уточнение понятия и принципов организации бюджетирования на предприятиях, разработка финансовой структуры и целостной модели бюджетирования, учитывающих специфику деятельности предприятия.

Application of budgeting provides a rational management the resources of enterprise, allows to strengthen control and financial discipline, provides transparency and forecast of financial streams.

Қазақстан Республикасындағы қазіргі экономикалық жағдай кәсіпорындарға микроэкономикалық деңгейде ішкі фирмалық жоспарлауда және макроэкономикалық деңгейде стратегиялық жоспарлауда жаңа қадамдар жасауды қарастырады. Кәсіпорынның қабілеттілігі нарықтық қатынастардың мәселелерінен шығады, яғни оның мақсатын бюджеттеу арқылы ертерек кәсіпорынның өз күшімен орындауға мүмкіндігін және қаржыландырудың тартылған көздері арқылы өндірістік бағдарламаны орындауды қамтамасыз ететінін, материалдық-техникалық базаны нығайтатын және басқа да міндеттерді шештінін анықтауға болады. Бюджеттеуді басқа экономикалық пәндерден бөлуге болмайды, себебі, оны кәсіпорынның қызметін, басқару процесінде жоспарлау, бақылау және басқару қызметі арқылы пайдаланады. [1, 206 б. ]

Бюджет тұтас ұйым үшін де, оның бөлімшелері үшін де жасалуы мүмкін. Бюджет шын мәнінде пайдалы құжат болуы үшін бірнеше әзірлік жұмыстары жүргізілуі керек. Анықтап айтқанда:

• ұйым алдына қандай мақсат қояды;

• жалпы экономикалық және салалық факторлардың, бәсекелестердің ықпалы;

• кәсіпорынның ұйымдық құрылымы;

• қандай қаржы құрылымы қолайлы.

Бюджеттеудің негізінде материалдық, еңбек, қаржылық және басқа да ресурстарды тиімді басқару жүйесі жатыр. Нарықтық экономика жағдайында кәсіпорын өз бетінше жоспарлауды, өндірістік бағдарламаларды дайындайды, өнімдерді өндіру мен өткізу, баға, әлеуметтік-экономикалық саясаттар жөніндегі стратегияны анықтайды. Осы және басқа да міндеттерді орындау үшін, сонымен қатар басшылар мен менджерлерге шешімдер қабылдау үшін өндірістік бағдарламалар мен жобалардың орындалуына байланысты барлық шығындардың түрлері бойынша, тартылған инвестициялар туралы сенімді және объективті ақпарат қажет.

Нарықтық экономика шаруашылық және қаржылық дербестікті болжайды. Шаруашылық дербестік- кәсіпорынның ұйымдастыру формасын, қызмет түрін, бизнес бойынша серіктерді, өткізу нарығын, бағаларды белгілеу және басқаларды анықтауда өз таңдауын білдіруі, ал қаржылық дербестік - оның толық өзін-өзі қаржыландыруы, қаржылық стратегияны, баға белгілеу саясатын жасаудан тұрады. [3]

Осыған байланысты тиісті бағдарламалар мен жобаларды орындау мақсаттары

мен міндеттерінен туындайтын жоспарлау, бақылау және реттеуді қамтамасыз ететін

бюджеттеу қажеттілігі көрініс табады.

Бюджет кәсіпорынның шаруашылық (операциялық), инвестициялық және қаржылық қызметінен болатын шығындар мен түскен қаржыларды көрсететін операциялық қаржылық жоспар, яғни бюджет кәсіпорынның қызметінен және даму жоспарының сандық түрінде көрінісі болып табылады, ол кәсіпорын әр түрлі баламаларда қандай пайда табатындығы туралы сұраққ жауап береді.

Кәсіпорында бюджетті қолданудың бірқатар артықшылықтары бар:

1. стратегиялық және тактикалық жоспарлау өндірістік жағдайларды бақылауға көмектеседі;

2. бюджет басқарушылық бақылаудың құрамдас бөлігі болып табылады, ұйымның және оның бөлімшелерінің қызметінен нәтижелерін бағалауға объективті негіз жасайды;

3. бюджет кәсіпорынның әр түрлі бөлімшелерінің қызметін үйлестіруші құрал болып табылады;

4. бюджет - жауапкершілік орталықтарының жоспарды орындауын бағалау үшін бағалау негізі: менеджерлер жұмысы бюджеттің орындалуы туралы есеппен бағаланады; нақты нәтижелерді бюджет мәліметтерімен салыстыру менеджерлер жұмысын қай аймаққа бағыттау керек екендігін көрсетеді;

5. бюджеттің көмегімен ауытқуларды талдау жүргізіледі.

Қаржылық стратегияны жоспарлаудың мақсаты инвестицияны тарту жоспарын құру болып табылады. Кәсіпорындар үшін күрделі салымдар оның материалдық-техникалық базасын жаңарту және бәсекеге қабілетті өнім өндіру мақсатында жаңа технология мен техниканы ендіруде маңызды болып табылады. Осыған сәйкес бюджеттеу кәсіпорынның инвестицияға қажеттілігін анықтау мен қаржылық стратегияны жүзеге асыруда негізгі роль атқарады.

Күрделі салымдар туралы шешім - бұл күрделі салымдар сметасын құру мен оның қайтарымдылығын бағалаумен байланысты ұзақ мерзімді шешімдерді қабылдау. Бұл процесс мына бағытта қолданылады:

а) компания қандай инвестициялық жобаларды таңдау керектігін анықтау;

ә) жобаны жүзеге асыруда компания күрделі салымның жалпы сомасын анықтау;

б) жобаның қалай жүзеге асырылатындығын анықтау.

Сонымен бірге, бюджеттендіру жүйесінде барлық жазулар бухгалтерлік есептегідей белгілі мерзім бойынша жасалуы керек. Ол қандай да бір ресурсқа деген қажеттіліктің қай бағытта пайдаланылатынын анықтап, қажеттілікті алдын-ала қанағаттандыру үшін керек. Операциялардың жүзеге асырылу мерзімін 1 жыл бұрын белгілі бір күнге жоспарлап жасау мүмкін еместігі түсінікті, дегенмен бір ай мерзімге белгілеуге болады.

Сонымен, кәсіпорынды бюджеттендіру ресурстарды басқаруда тиімді жүйені құрудың бәсекелестік артықшылығына мүмкіндік береді, ол мүмкін болған мәселелерді анықтайды және сәйкесінше келешектегі қызметтерді жоспарлайды.

Кәсіпорында бюджеттендіру жүйесін енгізу басшылыққа белгілі бір қаржылық нәтижеге жету есебімен қаржылық-шаруашылық қызметті жоспарлауға мүмкіндік береді, сонымен қатар, мақсаттарды анықтауға және қызметтің бақылаулы көрсеткіштерін бекітуге мүмкіндік береді және де барлық бөлімшелер қызметінің қаржылық нәтижелер барысына бөлімшелер басшылары арасында жауапкершілік аумағын анықтау және қаржылық басқарудың қызметін бөлу арқылы жол көрсетуге мүмкіндік туады.

Басқарушылық есепті енгізу кезінде басқарушылық есеп жүйесіндегі ақпаратты қалыптастыру кезінде бюджеттік есептің деректерін пайдалану мүмкіндіктерін жасау үшін бюджеттік есебінің мақсаттары үшін қолданылатын бағдарламалық өнімді пысықтау жөнінде қажетті шаралар қабылдануға тиіс. Бұл ретте оның кезінде барлық бастапқы ақпарат бюджеттік есеп жүйесінен келіп түсетіндей ақпаратпен алмасуды ұйымдастыруға артықшылықтар беру қажет .

Бюджеттендіру жүйесін енгізуде әрбір кезең бойынша жұмыстардың орындалу мерзімдерінің сақталуын нақты бақылау және қол жеткізілген нәтижелердің жоспарланған көрсеткіштерге сәйкестігін бақылауды қамтамасыз ету өте маңызды.

Бюджеттендірудің қаржылық жоспарлаудан негізгі айырмашылығы - қаржылық жауапкершілікті табыстаудан тұрады. Бюджет құру арқылы нарықта кәсіпорынның қызметін және қалай болып жатқанын түсінуге, шығындарды үнемдеуге қол жеткіземіз. Кәсіпорында бюджеттендіру жүйесін енгізу және оны қалыптастыру бір бөлімшеден екінші бөлімшеге ақпарат алмасумен жүзеге асады.

Өңірлер бойынша кәсіпорындар бюджеті статистикасы (млн. теңге)

Ескерту: [6] мәліметтер ҚР статистикалық бюллетенінен алынған.

Жалпы қәзіргі таңда ҚР-ның әртүрлі өңірлері бойынша кәсіпорындар мен ұйымдардың табыстары айтарлықтай өсіп отырғанын байқауға болады.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс