Кәсіпорынның бюджетін қалыптастыру

Төменде келтірілген мақалада кәсіпорынның бюджетін қалыптастыру тәсілдері келтірілген. Кәсіпорынның бюджетін тұрақтандыру мәселесінде ең маңыздысы болып бюджеттендіруді жоспарлау, қаржылық жоспар құру, бюджеттендіру моделін оңтайландыру табылады.
В данной статье рассматриваются повышение качества системы бюджетирования. В этой связи актуальным является уточнение понятия и принципов организации бюджетирования на предприятиях, разработка финансовой структуры и целостной модели бюджетирования, учитывающих специфику деятельности предприятия.
Application of budgeting provides a rational management the resources of enterprise, allows to strengthen control and financial discipline, provides transparency and forecast of financial streams.


Қазақстан Республикасындағы қазіргі экономикалық жағдай кәсіпорындарға микроэкономикалық деңгейде ішкі фирмалық жоспарлауда және макроэкономикалық деңгейде стратегиялық жоспарлауда жаңа қадамдар жасауды қарастырады. Кәсіпорынның қабілеттілігі нарықтық қатынастардың мәселелерінен шығады, яғни оның мақсатын бюджеттеу арқылы ертерек кәсіпорынның өз күшімен орындауға мүмкіндігін және қаржыландырудың тартылған көздері арқылы өндірістік бағдарламаны орындауды қамтамасыз ететінін, материалдық-техникалық базаны нығайтатын және басқа да міндеттерді шештінін анықтауға болады. Бюджеттеуді басқа экономикалық пәндерден бөлуге болмайды,себебі, оны кәсіпорынның қызметін, басқару процесінде жоспарлау, бақылау және басқару қызметі арқылы пайдаланады. [1, 206 б.]
Бюджет тұтас ұйым үшін де, оның бөлімшелері үшін де жасалуы мүмкін. Бюджет шын мәнінде пайдалы құжат болуы үшін бірнеше әзірлік жұмыстары жүргізілуі керек. Анықтап айтқанда:
• ұйым алдына қандай мақсат қояды;
• жалпы экономикалық және салалық факторлардың, бәсекелестердің ықпалы;
• кәсіпорынның ұйымдық құрылымы;
• қандай қаржы құрылымы қолайлы.
Бюджеттеудің негізінде материалдық, еңбек, қаржылық және басқа да ресурстарды тиімді басқару жүйесі жатыр. Нарықтық экономика жағдайында кәсіпорын өз бетінше жоспарлауды, өндірістік бағдарламаларды дайындайды, өнімдерді өндіру мен өткізу, баға, әлеуметтік-экономикалық саясаттар жөніндегі стратегияны анықтайды. Осы және басқа да міндеттерді орындау үшін, сонымен қатар басшылар мен менджерлерге шешімдер қабылдау үшін өндірістік бағдарламалар мен жобалардың орындалуына байланысты барлық шығындардың түрлері бойынша, тартылған инвестициялар туралы сенімді және объективті ақпарат қажет.
Нарықтық экономика шаруашылық және қаржылық дербестікті болжайды. Шаруашылық дербестік– кәсіпорынның ұйымдастыру формасын, қызмет түрін, бизнес бойынша серіктерді, өткізу нарығын, бағаларды белгілеу және басқаларды анықтауда өз таңдауын білдіруі, ал қаржылық дербестік – оның толық өзін-өзі қаржыландыруы, қаржылық стратегияны, баға белгілеу саясатын жасаудан тұрады.[3]
Осыған байланысты тиісті бағдарламалар мен жобаларды орындау мақсаттары
мен міндеттерінен туындайтын жоспарлау, бақылау және реттеуді қамтамасыз ететін
бюджеттеу қажеттілігі көрініс табады.

1. Хруцкий В.Е. Внутрифирменное бюджетирование: Настольная книга по постановке финансового планирования. М.:ФиС, 2012.
2. Ержанова А.К., Айтанаева Ә,К., Жұманова Г.Ш., Баянова М.С., Иматаева Ә.Е. Бақару есебі. Оқу құралы. Алматы: 2013. -304б.
3. Төлегенов Э.Т., Басқару есебі. Оқулық – Алматы, Экономика, 2013
4. Рахметов О.У. Басқарушылық есеп жүйесіндегі бюджеттеуді жетілдіру
5. Құлпыбаев. С., Мельников В.Д. Қаржы негідері. Алматы: Оқулық, 2010 – 670 бет. Алматы, 18.02.10ж.
6. ҚР Ұлттық Банкі: Статистика: Электронды ресурс. [Режим доступа]: http://www.nationalbank.kz/?docid=285 . Алматы, 18.02.15ж.