Биосферадағы заттар айналымы

Жоспар
Кіріспе

1 Азот айналымы
2 Фосфор мен күкірттің азот айналымы

Миллиардтаған жылдар барысында тірі ағзалардың көбейуі,өсуі, зат алмасуы мен белсенділігі, планетаның беткі бөлігін толық өзгеріске ұшыратты.
Ағзалардың түрлерінің барлық массасын В.И. Вернадский Жердің тірі заты деп атаған.
Тірі заттың химиялық құрамына өлі табиғатты құрайтын атомдар кіреді, бірақ олар басқаша қатынаста болады. Зат алмасу барысында тірі ағзалар үнемі табиғаттағы химиялық әлементтедің таралуын өзгертіп отырады. Осылайша биосфераның хилицмі өзгерді. Миллиардтаған жылдар барысында фотосинтездеуші ағзалар күн энергиясының орасан мол шамасын химиялық жұмысқа айналдырады. Оның қорының бір бөлігі көмір кен орындары және басқа да органикалық заттар-мұнай,торф т.б. түрінде жиналады.
Фотосинтез есебінен атмосферада оттегі жиналады. Жердің дамуының ертедегі кцеңдерінде атмосферада басқа газдар басым болды: сутегі, метан, аммиак, көмірқышқыл газы. Оттегіден азон қабаты пайда болды.

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Биосферадағы заттар айналымы

Миллиардтаған жылдар барысында тірі ағзалардың көбейуі,өсуі, зат
алмасуы мен белсенділігі, планетаның беткі бөлігін толық өзгеріске
ұшыратты.
Ағзалардың түрлерінің барлық массасын В.И. Вернадский Жердің тірі
заты деп атаған.
Тірі заттың химиялық құрамына өлі табиғатты құрайтын атомдар
кіреді, бірақ олар басқаша қатынаста болады. Зат алмасу барысында тірі
ағзалар үнемі табиғаттағы химиялық әлементтедің таралуын өзгертіп отырады.
Осылайша биосфераның хилицмі өзгерді. Миллиардтаған жылдар барысында
фотосинтездеуші ағзалар күн энергиясының орасан мол шамасын химиялық
жұмысқа айналдырады. Оның қорының бір бөлігі көмір кен орындары және басқа
да органикалық заттар-мұнай,торф т.б. түрінде жиналады.
Фотосинтез есебінен атмосферада оттегі жиналады. Жердің дамуының
ертедегі кцеңдерінде атмосферада басқа газдар басым болды: сутегі, метан,
аммиак, көмірқышқыл газы. Оттегіден азон қабаты пайда болды.
Тірі ағзалардың әсерінен көптеген жердегі тау жыныстары пеайда
болды. Ағзалар жекеленген элементтерді қоршаған ортадан олардың мөлшерінен
анағұрлым көп шамасын таңдамалы түрде сіңіріп, өз денесінде жинай алады.
Мысалы, көптеген теңіз жануарлар өздерінің қаңқасында кльций, кремний,
немесе фосфорды жинап, өлгеннен соң су түбінде шөгінді жыныстарды: ібес
тас, бор, фосфориттер т.б. түзеді. Оларды органогенді элементтер деп
атайды.
Тірі ағзалар құрлықтың тау жыныстарының желденуі мен бұзылуында
ерекше рөл атқарады. Олар өлі арганикалық затты негізгі ыдыратушылар.
Тіршілік биосферадағы биохимиялық зат айналымын жүзеге асыра
отырып, өзінің және адамның тіршілік етуіне қажетті тұрақты жағдайларды
қамтамасыз етеді.

Экожұйедегі органикалық заттектердің синтезі мен ыдырауына сүйенген
биогенді элементтердің айналымын заттектердің биоталық айналымы деп атайды.
Биогенді элементтерден басқа биоталық айналымға биотаға өте қажетті
минералды және әртүрлі көптеген қосылыстар да тартылады. Сондықтан,
тіршілікпен тығыз байланысты, негізінен көміртек,су, азот,фосфор, күкірт
және биогенді катиондар сияқты химиялық заттектердің алмасу цикілдерінен
тұратын биологиялық айналымның бөлігін биогеохимиялық айналым деп атайды.
Тірі ағзада биосферада маңызды биогенді элементтердің зат айналымын жүзеге
асырады. Олар кезектесі тірі заттан биорганикалық матеряға өті отырады. Бұл
циклдер екі негізгі топқа бөлінеді: газдардың айналымын және шөгінді заттар
айналымын. Біріншісінде элементтердің негізгі көзі-атмосфера (көміртегі,
азот, оттегі), екіншісінде – таулы шөгінді жыныстар (фосфор, күкірт, және
т.б.) болып табылады.

Көміртегінің айналымы Фотосинтез үшін көміртегінің көзі
атмосферадағы немесе суда еріген көмірқышқыл газы болып табылады.
Өсімдіктер түзген органикалық заттың құрамында көміртегі қоректену тізбегі
бойынша тірі немесе өлі өсімдік ұлпалары арқылы өтіп, тыныс алу, ашу немесе
отынның жануы нәтижесінде көмірқышқыл газы түрінде атмосфераға қайтады.
Көміртегі циклының ұзақтығы үш – төрт жүз – жылдыққа тең.

Көміртегінің белгілі бөлігі ұзақ мерзімде қазанды отын түрлерін
(көмір, табиғи газ, мұнай, шымтезек, жанғыш тақтатас), теңіз су
қоймаларында карбонатты жыныстарды (әктас, доломит, т.б.) түзуге қатысады.
Құрлықтағы және мұхит акваториясындағы көміртек қосылыстарының пайда
болатын негізгі көзінің бірі болып жанартаудың атқылауы саналады.

Фотосинтез бен органикалық заттекттердің ыдырауы бірнеше сатыдан
өтетін және өте көп экожүйелер мен организмдердің қатысуымен жүзеге асатын
болса да жалпы биосферада ерекше өте жоғары дәлдікпен олардың теңдіктері
ұсталып тұрады. Көмірқышқыл газының атмосферадағы қоры 700 Гт, ал
фотосинтез және ыдырау процестері арқылы атмосфераға жылына қайтарылып
отыратын массасы 90 – 100 Гт. Егерде көміртектің атмосфераға биоталық
қайтарылуы ( тыныс алудың әлемдік деңгейде тоқтауын ) тоқтады деп елестетін
болсақ, ал фотосинтез бұрынғы қалпында жүріп жататын болса, онда атмосфера
толығымен 7 – 8 жылда көмірқышқыл газынан тазаланып отырар еді.

Көміртек айналымына толық жете сандық талдауды 1990 жылы эколог –
ғалым В.Г.Горшков жасаған. Оның геологиялық мәліметтерге сүйенген тұжырымы
бойынша, биогенді элеметтердің мөлшерлері 100 мың жылда 100% өзгеріп отыруы
мүмкін екен.

Соңғы жылдары адамның шаруашылық әрекеті, әсіресе құрамында көміртек
болатын отын мен ағашты өте көп мөлшерде жағу арқылы көміртектің айналымына
елеулі әсер етті. Ауа – райының ғаламдық жылыуына себеп болатын “көшетхан
газы” ішінде ( метан, азот, фреон, азо оксидтері ) көміртек диоксиді
бірінші орында тұр.( 50 – 55 % )

Азот айналымы. Өсімдіктер азоттың ыдыраған өлі органикалық заттан
алады. Бактериялар ақуыздардың азотын өсімдіктер сіңіре алатын түрге
өткізеді. Атмосферадағы бос азотты өсімдіктер тікелей сіңіре алмайды.
Бактериялар мен көк жасыл балдырлар атмосфералық азотты байланыстырып,
топыраққа өткізеді. Көптеген өсімдіктер олардың тамырларында түйнектер
түзетін азот – фиксациялаушы бактериялар мен симбиоз түзеді. Өлген
өсімдектерден немесе жануарлардың өлекселерінен бактериялардың басқа
топтарының іс - әрекеті нәтижесінде бос түрге өтеді де қайтадан атмосфераға
қайтады.

Молекулалық түрін құратын азот атомдары арасындағы химиялық байланыс
энергиясы өте жоғары болғандықтан, азоттың басқа элементтермен – оттекпен
немесе сутекпен ( азот фиксация процесі ) – қосылу процесі көп мөлшерде
энергияны қажет етеді, өнеркәсіпте азотты алуға католизаторлар мен қатар
500 градус шамасындағы температура мен 300 атом қысым қолданылады.
Биосферада азотты бекітуді қалыпты температурада мен қысым жағдайында
тиімділігі өте жоғары биокатолиз процесі арқылы анаэробты бактериялардың
және цианабактериялардың ( теңіз экожүйесінде ) бірнеше топтары өткізеді.
Жылына бактериялар 1 млрд. т жуық азотты байналынған түрге айналдырып
отырады ( өнеркәсіпте азот бекіту көлемі – шамамен 90 млн т )

Қазіргі кезде өнеркәсіптік азоттың бекітілу жолы дамуда. Осы жағдайдың
салдарынан егістікке енгізілетін азоттың біраз мөлшері көл, өзен, жерасты
сулармен шайылып, су қоймаларындағы эвтофикацияға себеп болып келе жатыр.
Азоттың едәуір мөлшері атмосфераға өнеркәсіп және көлік тастандыларымен
ластануы салдарынан түсуде. Азоттың айналымын қазіргі деңгейде сақтау үшін.
( айналымға түсетін азоттың деңгейі 1.5 Гт жылына ) азот тыңайтқыштарын
өндіруді азайту, өнеркәсіп орындарының түтін шығаратын құбырларында
азотсыздандыратын қондырғыларды орнату т.б. тиімді жолдары қарастыру керек.

Фосфор мен күкірттің азот айналымы

Фосфор мен күкірт тау жыныстарында болады. Тау жыныстарының бұзылуымен
эррозияның әсерінен топыраққа өтеді де, оларды өсімдіктер пайдаланады.
Эдуцент – ағзалардың тіршілік қызметі нәтижесінде олар қайтадан топыраққа
қайтады. Азот пен фосфор қосылыстарының бір бөлігін жайын сулары өзендерге
одан теңіз бен мұхитқа ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.