Орта білім беретін мектептің оқыту процесінде оқушыларды дифференциалдап оқыту мәні мен түсінігі
Кіріспе ... ... ... ... . 3
I. Орта білім беретін мектептің оқыту процесінде оқушыларды дифференциалдап оқыту мәні мен түсінігі ... ... .5
1.1. Қазақстан Республикасындағы дифференциалдап оқыту мәні ... ... ... ... ... .5
1.2. Жалпы орта білім беретін мектептерде білім беру деңгейі ... ... ... 19
1.3. Педагогикалық теория негізіндегі оқушыларды деңгейлеп оқыту ... ... ... .22
II. Жалпы орта білім беретін мектептерде дифференциалдап оқытуды жүзеге асыру ..
2.1. Оқыту процесінде оқушылардың дифференциалдап оқытуың қалыптастырудың педагогикалық шарттары.
2.2. Білім беру деңгейін көтеру үшін қабылданған мемлекеттік бағдарламалар мен шаралар ... ... .30
2.3. Орта білім мектептерде дифференциалдап оқытуды жүзеге асыру...34
III. Қорытынды ... ... ... 45
Әдебиеттер тізімі
I. Орта білім беретін мектептің оқыту процесінде оқушыларды дифференциалдап оқыту мәні мен түсінігі ... ... .5
1.1. Қазақстан Республикасындағы дифференциалдап оқыту мәні ... ... ... ... ... .5
1.2. Жалпы орта білім беретін мектептерде білім беру деңгейі ... ... ... 19
1.3. Педагогикалық теория негізіндегі оқушыларды деңгейлеп оқыту ... ... ... .22
II. Жалпы орта білім беретін мектептерде дифференциалдап оқытуды жүзеге асыру ..
2.1. Оқыту процесінде оқушылардың дифференциалдап оқытуың қалыптастырудың педагогикалық шарттары.
2.2. Білім беру деңгейін көтеру үшін қабылданған мемлекеттік бағдарламалар мен шаралар ... ... .30
2.3. Орта білім мектептерде дифференциалдап оқытуды жүзеге асыру...34
III. Қорытынды ... ... ... 45
Әдебиеттер тізімі
Бүгінгі таңда еліміздің білім беру саласының басты міндеттерінің бірі – келешек ұрпақтың дифференциалды оқыту дұрыс қалыптастыру және оны дамыту. Соған орай мектептегі оқу-тәрбие үрдісінде бұл міндет ерекше назарда болып отыр. Дегенмен білімнің өзінің шынайы міндетіне жауап беруден қалғанына бүкіл дүние жүзінің педагогтары алаңдатушылық танытуда. Оқушыларды ғылым негіздері туралы білімдермен шектен тыс «жұмысбасты» етумен білімнің мақсаты айтарлықтай кеміп кетті.Үлгерімнің жоғары процентіне қол жеткізу бірінші кезектегі маңызды міндет болып санала бастады. Сол үшін де оқытудың барлық үрдісі әр түрлі тестер мен емтихандарды жаттап алуға және тапсыруға алып келді.
Әдептілік, имандылық, мейірімділік, қайырымдылық, ізеттілік, қонақжайлылық құндылықтары қалыптасқан халқымыздың осы асыл да абыройлы қасиеттерін жас ұрпақтың ақыл-парасатына азық ете білу үшін, әрбір тәрбиеші, ұстаз халық педагогикасын, сан ғасырларда қалыптасқан салт-дәстүрлерді, әдет-ғұрыптарды жан-жақты терең білумен қатар, өзінің бойына адамдық құндылықтарды терең сіңірген, рухани жаны таза адам болуы шарт. Ол рухани-адамгершілік тағылымдарды өркениетті өмірмен байланыстыра отырып, білім берудің барлық кезеңдерінде негізге алынғаны жөн. Сонда ғана өзінің міндетін айқын сезіне білетін, мінез-құлқы жетілген саналы, білімді, жан-жақты дифференциалдық оқыту көзқарасы қалыптасқан шәкіртті тәрбиелеуге болады.
Әдептілік, имандылық, мейірімділік, қайырымдылық, ізеттілік, қонақжайлылық құндылықтары қалыптасқан халқымыздың осы асыл да абыройлы қасиеттерін жас ұрпақтың ақыл-парасатына азық ете білу үшін, әрбір тәрбиеші, ұстаз халық педагогикасын, сан ғасырларда қалыптасқан салт-дәстүрлерді, әдет-ғұрыптарды жан-жақты терең білумен қатар, өзінің бойына адамдық құндылықтарды терең сіңірген, рухани жаны таза адам болуы шарт. Ол рухани-адамгершілік тағылымдарды өркениетті өмірмен байланыстыра отырып, білім берудің барлық кезеңдерінде негізге алынғаны жөн. Сонда ғана өзінің міндетін айқын сезіне білетін, мінез-құлқы жетілген саналы, білімді, жан-жақты дифференциалдық оқыту көзқарасы қалыптасқан шәкіртті тәрбиелеуге болады.
1. К.К.Шалғынбаева, Г.Т.Хайруллин, Н.Д.Хмель Педагогика. Алматы,2006,
2. Р.М.Қоянбаев, Ж.Б. Қоянбаев Педагогика. Алматы, 2002ж.,
3. Қ.Жарықбаев Психология. Алматы, 1993ж.,
4. Д.Кішібеков Философия. Алматы, 1991ж.,
5. Қазақстан мектебі – №5,6-2005ж., №8-2002ж., №5-1995ж., №1,2-2007ж.,
6. В.А.Титов Жалпы педагогика. Москва, 2007ж.
7. А.В.Миронов Методика изучения окружающего мира в начальных классах. Москва, 1985ж.,
8. И.А.Петрова, А.А.Вохмянина Настольная книга учителя начальной школы.Москва, 1999ж.,
9. А.В.Петровского Психология словарь, Алматы, 1998ж.,
10. Қ.Жарықбаев, Р.М.Қоянбаев, Н.Д.Хмель Педагогикалық көзқарас сөздік. Алматы, 1978ж.,
11. А.М.Виноградова, С.А.Козлова Воспитание положительного отношения к окружающему миру.Москва, 1989ж.,
12. Ж.Молдабеков, Адам және табиғат. Алматы, 1976ж.,
13. Қ.Жарықбаев, А.Құдиярова Жантану пәнін орта мектептерде оқытудың мәселелері. Алматы, 2004ж.,
14. Ш.А.Амонашвили, С.Н.Лысенкова, И.П.Волков, В.Ф.Шаталов, Е.Н.Ильин, құрастырушы И.Н.Баженова Педагогикалық ізденіс. Алматы, 1990ж.,
15. О.С.Богданова, Н.А.Баринова, А.Ю.Гордин. Оқушыларды тәрбиелеудің үлгі мазмұны. Жалпы білім беретін мектепте тәрбие жұмыстары жүйесін ұйымдастыру. Алматы, 1993ж.,
16. В.П.Кыркалов, П.Э.Шпитальник. Оқушыларды сабақтан тыс уақытта тәрбиелеу. Алматы, 1995ж.,
17 Қ.Жарықбаев Қазақ ағартушылары жастар тәрбиесі туралы. Алматы, 1971ж.,
18. Б.Д.Жігітбекова Оқыту процесіндегі танымдық іс-әрекетінің мотивациялы-мағыналық компоненттерінің дамуы. Канд. дисс. авторефераты, Алматы, 2003ж.,
19. О.С.Сангилбаев Оқу материалын тиімді жоспарлау арқылы оқушылардың зейінінің қасиеттерін дамыту. Канд. дисс. авторефераты. Алматы, 1999ж.,
20. Қ.Шайжанова Оқушылардың жазбаша тілін дамыту арқылы ойлауын қалыптастыру.Канд. дисс. авторефераты. Алматы, 2002ж.,
21. Н.Айғабылов Оқушыларының ақыл-ой әрекеті белсенділігін арттыру. Алматы, Мектеп, 1970ж.,
22. Балалар психологиясынан танымдық жаттығулар мен тапсырмалар. Алматы, Рауан, 1994ж.
23. М.М.Жанпейісова, Д.А.Қайшыбекова Модульдік оқыту технологиясы оқушыны дамыту құралы ретінде. Алматы, 2002ж.
2. Р.М.Қоянбаев, Ж.Б. Қоянбаев Педагогика. Алматы, 2002ж.,
3. Қ.Жарықбаев Психология. Алматы, 1993ж.,
4. Д.Кішібеков Философия. Алматы, 1991ж.,
5. Қазақстан мектебі – №5,6-2005ж., №8-2002ж., №5-1995ж., №1,2-2007ж.,
6. В.А.Титов Жалпы педагогика. Москва, 2007ж.
7. А.В.Миронов Методика изучения окружающего мира в начальных классах. Москва, 1985ж.,
8. И.А.Петрова, А.А.Вохмянина Настольная книга учителя начальной школы.Москва, 1999ж.,
9. А.В.Петровского Психология словарь, Алматы, 1998ж.,
10. Қ.Жарықбаев, Р.М.Қоянбаев, Н.Д.Хмель Педагогикалық көзқарас сөздік. Алматы, 1978ж.,
11. А.М.Виноградова, С.А.Козлова Воспитание положительного отношения к окружающему миру.Москва, 1989ж.,
12. Ж.Молдабеков, Адам және табиғат. Алматы, 1976ж.,
13. Қ.Жарықбаев, А.Құдиярова Жантану пәнін орта мектептерде оқытудың мәселелері. Алматы, 2004ж.,
14. Ш.А.Амонашвили, С.Н.Лысенкова, И.П.Волков, В.Ф.Шаталов, Е.Н.Ильин, құрастырушы И.Н.Баженова Педагогикалық ізденіс. Алматы, 1990ж.,
15. О.С.Богданова, Н.А.Баринова, А.Ю.Гордин. Оқушыларды тәрбиелеудің үлгі мазмұны. Жалпы білім беретін мектепте тәрбие жұмыстары жүйесін ұйымдастыру. Алматы, 1993ж.,
16. В.П.Кыркалов, П.Э.Шпитальник. Оқушыларды сабақтан тыс уақытта тәрбиелеу. Алматы, 1995ж.,
17 Қ.Жарықбаев Қазақ ағартушылары жастар тәрбиесі туралы. Алматы, 1971ж.,
18. Б.Д.Жігітбекова Оқыту процесіндегі танымдық іс-әрекетінің мотивациялы-мағыналық компоненттерінің дамуы. Канд. дисс. авторефераты, Алматы, 2003ж.,
19. О.С.Сангилбаев Оқу материалын тиімді жоспарлау арқылы оқушылардың зейінінің қасиеттерін дамыту. Канд. дисс. авторефераты. Алматы, 1999ж.,
20. Қ.Шайжанова Оқушылардың жазбаша тілін дамыту арқылы ойлауын қалыптастыру.Канд. дисс. авторефераты. Алматы, 2002ж.,
21. Н.Айғабылов Оқушыларының ақыл-ой әрекеті белсенділігін арттыру. Алматы, Мектеп, 1970ж.,
22. Балалар психологиясынан танымдық жаттығулар мен тапсырмалар. Алматы, Рауан, 1994ж.
23. М.М.Жанпейісова, Д.А.Қайшыбекова Модульдік оқыту технологиясы оқушыны дамыту құралы ретінде. Алматы, 2002ж.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
I. Орта білім беретін мектептің оқыту процесінде оқушыларды
дифференциалдап оқыту мәні мен
түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.1. Қазақстан Республикасындағы дифференциалдап оқыту
мәні ... ... ... ... ... .5
1.2. Жалпы орта білім беретін мектептерде білім беру
деңгейі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
1.3. Педагогикалық теория негізіндегі оқушыларды деңгейлеп оқыту
... ... ... .22
II. Жалпы орта білім беретін мектептерде дифференциалдап оқытуды жүзеге
асыру
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28
2.1. Оқыту процесінде оқушылардың дифференциалдап оқытуың қалыптастырудың
педагогикалық
шарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28
2.2. Білім беру деңгейін көтеру үшін қабылданған мемлекеттік бағдарламалар
мен
шаралар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
2.3. Орта білім мектептерде дифференциалдап оқытуды жүзеге
асыру ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
III.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .45
Әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .46
КІРІСПЕ.
Бүгінгі таңда еліміздің білім беру саласының басты міндеттерінің бірі –
келешек ұрпақтың дифференциалды оқыту дұрыс қалыптастыру және оны дамыту.
Соған орай мектептегі оқу-тәрбие үрдісінде бұл міндет ерекше назарда болып
отыр. Дегенмен білімнің өзінің шынайы міндетіне жауап беруден қалғанына
бүкіл дүние жүзінің педагогтары алаңдатушылық танытуда. Оқушыларды ғылым
негіздері туралы білімдермен шектен тыс жұмысбасты етумен білімнің
мақсаты айтарлықтай кеміп кетті.Үлгерімнің жоғары процентіне қол жеткізу
бірінші кезектегі маңызды міндет болып санала бастады. Сол үшін де оқытудың
барлық үрдісі әр түрлі тестер мен емтихандарды жаттап алуға және тапсыруға
алып келді.
Әдептілік, имандылық, мейірімділік, қайырымдылық, ізеттілік,
қонақжайлылық құндылықтары қалыптасқан халқымыздың осы асыл да абыройлы
қасиеттерін жас ұрпақтың ақыл-парасатына азық ете білу үшін, әрбір
тәрбиеші, ұстаз халық педагогикасын, сан ғасырларда қалыптасқан салт-
дәстүрлерді, әдет-ғұрыптарды жан-жақты терең білумен қатар, өзінің бойына
адамдық құндылықтарды терең сіңірген, рухани жаны таза адам болуы шарт. Ол
рухани-адамгершілік тағылымдарды өркениетті өмірмен байланыстыра отырып,
білім берудің барлық кезеңдерінде негізге алынғаны жөн. Сонда ғана өзінің
міндетін айқын сезіне білетін, мінез-құлқы жетілген саналы, білімді, жан-
жақты дифференциалдық оқыту көзқарасы қалыптасқан шәкіртті тәрбиелеуге
болады.
Менің бұл тақырыпты таңдаған себебім де сол, келешекте көзі ашық,
көкірегі ояу, білімі жан-жақты, дифференциалдық оқыту көзқарасы дұрыс
жүйеде қалыптасқан нағыз Қазақстан азаматын тәрбиелеу. Осы орайда негізінен
алып отырған тақырыбымыздың аты Жалпы орта білім беретін мектептерде
дифференциалдап оқытуды жүзеге асыру болғандықтан жалпы дифференциалдық
оқыту көзқарас дегенді қалай түсінеміз, оның мәні неде, түрлері, типтері,
қызметтері, құрылымы жайлы толық мағлұматтарды, анықтамаларды осы дипломдық
жұмысымызда назарларыңызға ұсынамыз.
Ең алдымен дифференциалдап оқыту туралы энциклопедиялық сөздік,
педагогикалық, психологиялық сөздіктерде берілген педагогика саласында
жазылған ғылыми еңбектердегі анықтамаларға тоқтала кетейік. Соның ішінде
дифференциалдық оқыту көзқарас деген не? Ол жайында энциклопедиялық
сөздіктегі анықтамада мынадай тұжырымдама берілген: Дифференциалдық оқыту
көзқарас – оқушының әділ де шынайы қоғамға көзқарасын жинақтап қорыту
жүйесі және сол қоғамда оның алатын орны, өз-өзіне және адамдардың қоршаған
ортаға деген қарым-қатынасына көзқарасы, сонымен қатар өздерінің сенімін,
(идеалын) тілегін, білім принципін, әрекетін, осы көзқараспен келістіру,
пара-пар қарау. Дифференциалдап оқыту ғылымы негізінде тарихи-социалдық,
техникалық, философиялық білім негізінде белгілі бір идеологиямен қоса
қалыптасады. Дифференциалдық оқыту көзқарастың өзін-өзі ұстауына әсерін
тигізе отырып, өмірлік алға ұмтылысына, қызығушылығына, еңбекте және
тұрмыста практикалық үлкен мәні бар.
Осындай анықтама, тұжырымдамалардан дифференциалдап оқыту дамуының өзара
тығыз байланысы анық көрінеді. Оқушыны жеке тұлға дәрежесіне қарай дамыту –
орта білім беретін мектептің ең маңызды міндеті. Орта мектептерде оқыту-
тәрбиелеу кезеңіндегі оқушылардың жинаған, нақты көре білу қабілеті арқылы
анықталған тәжірибесі – олардың кейінгі кезеңдерде беки түсетін, толығатын,
кеңейтетін дифференциалды оқытуың көзі.
I. Орта білім беретін мектептің оқыту процесінде оқушыларды
дифференциалдап оқыту мәні мен түсінігі
1.1. Қазақстан Республикасындағы дифференциалдап оқыту мәні
Қазіргі кезеңде Қазақстан Республикасының білім беру жүйесі кең
ауқымды реформалаумен сипатталады, яғни оның базисті негізінің жаңа
әдіснамасын анықтау арқылы жүзеге асырылуы көзделіп отыр. Қазақстан
Республикасының 2005-2010 жылғы білім беруді дамыту бағдарламасына сәйкес
білім берудің әрбір сатылық кезеңдеріне білім мазмұнының жетілген жаңа
үлгілері енуі тиіс. Біздің еліміздің білім жүйесін реформалау үшін ғылыми
негізделген ықпалдарды өндеуді болжауда жұмыс істейтін механизмдер енгізу
мен оны жаңарту жолын қарастыру қажеттігі мемлекеттік бағдарламаларға еніп
отыр. Қазіргі заманғы философиялық, педогогикалық зерттеулердің
концептуалбды бағыттарымен сәйкес білімді жаңартудың негізгі принциптері
гумандық, демократиялық және білімді дифференциалдап оқыту принциптері
“дифференциалдап парадигманы”орындауға бағытталған. Сол себепті білімді
дифференциалдап оқыту идеясы білім беру мазмұнын ізгілендіру ойларымен
тығыз байланысты және технократиялық құндылықтардан азат қоғамдық санаға
қайта бағдарлауына бағытталған.
Қазақстан Республикасында білім беруді дифференциалдап оқыту
тұжырымдамасында жастарға дифференциалдап тәрбие беру мәселесі жалпы
адамзаттық құндылықтармен мазмұнында қалыптастырылуы тиіс делінген. Ал,
дифференциалдап көзқарас дифференциалдап оқыту мазмұнды білім негізінде
қалыптасады, олар әлем бейнесін негіздеу қызметін атқарады, ол ғылыми
білімнің әр түрлі өрістерін, дифференциалдап жемтану негізінде
интеграциялау XXI ғасыр адамының қалыптасуы үшін толық құнды негізді
құрайтын ескермесе болмайды. Ол мазмұн бойынша “дифференциалдап адами
көзқарастар жүйесіндегі рухани құндылықтарды мойндауға икемделу, сол арқылы
бостандыққа,бақытқа ұмтылудың жағымды әрі ізгілікті әрикеттерін жүзеге
асыруға қабілетті болу” – деген анықтаманы тұжырымдауға болады.
Дифференциалдап көзқарас қалыптастыру дифференциалдап парадигмада
“өмірге дайын адамды” немесе “әрикет жасайтын адамды” парадигмасын
“білімді адам” парадигмасымен ауыстыру ды жөн деп санайды. Барлық
парадигмалардың осылайша алмастырылуы барлық оқытудың әдістемелік жүйесінің
маңызын қайта ойластыруды талап етеді. Т.Кун, М.Н.Берулова, В.А.Сластенин
және т.б. ғалымдардың пікірі бойынша, дифференциалдап тәрбие парадигмасы –
білім беру міндеттернің біркелкі шешімін табатын нақты көзқарас пен айқын
стандарты болып табылады.
Қазіргі педогогикалық терминалогияда “оқу-тәрбие процесін
дифференциалдап оқыту дегеніміз – гуманнитарлық пәндердің рөлін күшейту,
оқу пәндерінің мазмұнының гумандылығын анықтау және оның жаңа бағалау
нормаларын анықтау, оқу процессін толық ізгілендіру” – болып табылады деп
анықтама берілгенімен, оқу-тәрбие процессін дифференциалдап оқыту
аксиологиялық тұрғыдан алып қарағанда, оның мазмұнын әлеуметтік құндылық
кешені ретінде “адамдардың мәндік күштерінің еркін дамуы және өмірлік
ұмтылыстардың шығармашылық сипатта жүзеге асырылуы үшін жағдай туғызуды
талап ететін әрикет жүйесі деп санау қажеттілігі (саяси, экономикалық,
психологиялық педогогикалық және т.б.) есепке алынбаған. Осы тұрғыдан
қарағанда гумандылықты-тұлғалық бағдарлаушы көзқарастардың жүйесі ретінде,
әлемдік құрылымның өзіндік үлгідегі болмысы деп қарастыру дұрыс болып
табылады. Ол адамға бағытталған кең түрдегі әлеуметтік бағдарлама сипатына
ие бола алады, бірақ тәрбиелене алмайды.
Сондықтан оның ізгілікті бағытталуы негізінде ғана тұлғаның сапалық
тәрбиеленуі жүзеге асады. Бұл тұрғыда “дифференциалдап оқыту көзқарас” –
адамдардың бір-біріне, қоғамға, табиғатқа, өзіне қарым-қатынасын
бейнелейтін, тұлғалық қасиеттері кешенінің дамуын көрсететін сиапттама
ретінде беріледі.
Ізгілікке тәрбиеленудің тұлғаның өз келешегіне қатысты
дифференциалдап көзқарасы мен дифференциалды оқытудық ұстанысдары
анықталынады, олар адамды табиғаттың ерекше құбылысы ретінде тану өзінің
субъективті артықшылығын ескеруге мүмкіндік береді.Тәрбиелеу мақсатының
былай құрылуы дамның өз өміріне ықпалын өзгерту, өз қабілеті мен
шығармашылық әлуетін ашудағы құқықтары мен жауапкершілігін түсінуге
мүмкіндік туғызады. Сонымен қатар, өзіндік дамуы мен өзін-өзі жетілдіруде
тұлғаның ішкі бостандығының таңдауы арасындағы ара-қатынас пен оған
қоғамның ықпалын түсіндіреді. Демек, ізгілікке тәрбиелеу мақсатына жету
арқылы адамның дифференциалдап көзқарасын қалыптастыру шаралары жүзеге
асырылады. Осы тұрғыдан алғанда, ізгілікке тәрбиелеу мақсаты өзіне тиісті
маңызды міндеттерді қояды:
- тұлғаның өмірдің мәніні ұғынуы, өзінің әлемдегі орны, өзінің
бірегейлігі мен құндылығын түсінуі философиялық-дифференциалды
оқытудық бағдары;
- өзіндік, жандүниелік қабілеттері мен шығармашылық әлуетінің даму
қарқыны мен шегін бейнелейтін, өмір сүру жауапкершілігін түсінуге
мүмкіндік беретін, тұлғалық тұжырымдаманы құруға көмек беру;
- жалпы адами және ұлттық мәдениет байлығын бейнелейтін, мәдени
құндылықтар жүйесіне тұлғаны араластыру, оларға деген өзіндік қарым-
қатынасты белгілеу;
- ізгілік адамгершіліктің жалпы адами нормаларын, оның көлемі мен
нақтылы мазмұнын (қайырымдылық, өзара түсіністік, жылы жүректілік және
т.б.) ашу және тұлғалық маңызды көрсеткіш ретінде зиялылық
мәдинеттендіру;
- тұлғаның зияткерлік-адамгершілік бостандығы мен теңдей өзіндік баға
беру мен бағалау қабілеттілігі, іс-әрикет пен қызметті өзіндік реттеу,
дифференциалды оқытудық рефлекциясының дамуы;
- елдің материалдық қоры мен жандүниелік мен әлеуетін құрайтын, әлуеттік
және тұлғалық сипат алатын қажеттілік пен мәжбүрлік ретіндегі
көзқарасты өзгерту. Бұлардың бәрі өз кезіндегі тұлғалық өсу
мүмкіндіктерін қамтамасыз етеді;
- салауатты өмір салтына байланысты валеологиялық ережелерді дамыту
тұлғалық сипат алатын қажеттілік пен мәжбүрлік ретіндегі көзқарасты
өзгерту. Әлеуметтік ұмтылыстарды жүзеге асырумақсатындағы өмірлік
жоспар ұғымдарын қалыптастыру.
Бұл аталған міндеттерін орындалуы тұлағаның ізгіліктік тәрбиесі арқылы
дифференциалдап көзқарасының қалыптасуының ірге тасын қалауға негізін
салуға мүмкіндік береді. Ол өз негіздегі әлем, қоғам мен өзін
қалыптастыруда өмірлік қажеттілікке ие болады және оны бағалау
мүмкіндіктерін меңгереді.
Педогогикалық технологиялардың көкейкестілігін анықтауда төмендегі
қайщылықтарды атауға болады:
- педогог-мамандарға қойып отырған қоғам талабының күшеюі мен кәсіби
білім беруді жүзеге асыруда кездесетін қиыншылықтар арасындағы;
- қайта дамып отырған жекеленген педогогикалық жүйелер мен оларды жылдам
өзгеріп отырған еңбек шараларына бейімделу, білім беру жүйесінің
консервативтілігі арасындағы;
- ғылымның даму деңгейі мен оны өндірістің іске асыруға мүмкіндік
деңгейі арасындағы;
- педогогикалық жоғарғы оқу орындарының оқу бағдарламалары мазмұнының
әдістемелік құралдары мен қоғам мәдениеті арасындағы болатын
қайшылықтар;
- мұғалімнің әлеуметтік ролі мен қоғамдық ақпараттық-коммуникациялық
қызмет арасындағы болатын қайшылықтар.
Сондықтан әр түрлі оқу технологияларын оқыту мазмұны мен оқушылардың жас
пен психологиялық ерекшеліктеріне орай таңдап, тәжірибеде сынап қарауда
мұғалім өз әрикетінің маңызы зор. Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың
озық технологияларын меңгеру интелектуалдық, кәсіптік, адамгершілік,
рухани, азаматтық және т.б. көптеген адамдық келбетінің қалыптасуына игі
әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тәжірибе процессін тиімді
ұйымдастыруына көмектеседі,-деп көрсетеді Г.К.Селевко.
Қоғам өмірінің барлық салаларында яғни экономикасы мен әлеуметтік
қатынастарда көптеген өзгерістер туып отырған жағдайда білім беру ісінде де
өзгерістің болуы заңды нәрсе.
Себебі, халыққа білім беру немесе мектеп ісін қоғамнан тыс алып қарауға
болмайды. Бүкіл қоғам өміріндегі бой көрсетіп отырған келеңсіздіктің
халыққа білім беру немесе мектеп ісін қоғамнан тыс алып қарауға болмайды.
Бүкіл қоғам өміріндегі бой көрсетіп отырған келеңсіздіктің халыққа білім
беру саласына да соқпай өтпегені мәлім. Сонымен, халыққа білім беру жүйесі
қоғамдық әрикеттердің басқа салаларымен де қатарлас алға басуы керек.
Ғылым мен халыққа білім берудің дамуы еліміздің техникалық прогресске
жеткізулері анық. Ал техникалық прогресс қоғамдық және жеке бастың өмір
сүру деңгейін көтеруші еңбек өнімділігінің жоғарылауына әкеледі. Сонымен
білім беру жүйесін қоғамдық өмірдің өзге салаларының да негізі деп білуіміз
керек. Қазақстан республикасында нәтижеге бағытталған білім беру 2015 жылға
дейін білім беруді дамыту тұжырымдамасы шеңберінде орта білім берудің
мемлекеттік жүйесіне енгізілетін үлгі ретінде 2003 жылы пайда болды. Бұл
құжатқа сәйкес, бірінші кезеңде нәтижеге бағытталған орта білім беру (НББ)
үлгісін жасау және сынақтан өткізу мәселесі шешіледі. Онда былай деп
көрсетілген:”Мүндай үлгіні жасау үшін төмендегідей шаралар қабылданды”:
1. Күтелетін нәтиже түріндегі білім беру мақсаттарының жүйесін
әзірлеу:ол үш деңгейден тұруы тиіс.
А) Ұлттық деңгей: оқыту нәтижесінде қоғам қандай адамды және адамзатты
қалыптастырып шығарғысы келеді. Қазақстан үшін білім берудің ұлттық
мақсаттары бірнеше кең көлемдегі базалық біліктері: үш тілділік, евразиялық
көп мәдениеттілік, қатысымдылық, технократтық және т.б. болуы мүмкін.
Б) кең көлемдегі білім салаларының деңгейі, мұнда ұлттық мақсаттар тиімді
біліктер түрінде нақтылануы тиіс.
В) білім беру пәндерінің деңгейі.
2. Сыртқы ағымды және қорытынды бағалау жүйесін құру. Білім беру
сапасын бағалаудың ұлттық жүйесі (ББСҰЖ) білім сапасын кешенді
емтихандар арқылы бағалауға, білім алушылар мен білім беру
ұйымдарының динамикасын қадағалау үшін білім сапасының мониторлігін
жүргізуге, білім сапасын тұрақты қадағалаудың кешенді жүйелерін
құруға мүмкіндік береді.
3. Оқыту ұйымдарының қағидаларын, оқушы ролін білім, іскерлік, дағдыны
енжар “алушылардан” білім үрдісінің белсенді танушы субъектісіне
өзгерту.
4. Орта білім берудің күтілетін нәтижелер мен мониторинг мәліметтер
негізінде оларға жету жолдарын талдау үрдісіне барша қауымды
қалыптастыру жүйесін құру.
Білім беру жүйесін дамытудың бұл бағыты Қазақстан Республикасында
әлемдік білім беру кеңістігіне кірігу шеңберіне және әлем тәжірибесін
зерделеу негізінде қабылданды.
Сараптаушылардың “Сорос-Қазақстан” қорының мәліметтері бойынша,
“нәтижеге бағытталған білім” терминінің ең алғаш ойлап тауып, қолданған
Билл Спейди болды. Оның пікірінше, НББ төмендегідей төрт қағиданың
сақталуын тлап етеді:
- Айқын анық мақсат.
- Кеңейтілген мүмкіндіктер.
- Үлкен нәтиже күту.
- Мақсатқа бағытай жоспарлау.
Алдымен, “оқушылардың нәтижелері” термині білім беруде екі мағынада
қолданылады. Біріншіден, бұл оқушылардың мектептегі оқу нәтижесінде өзінде
дамытуы тиіс нақты білім, түсінік, біліктілік, құндылықтар мен
қабілеттеерді білдіреді. Екіншіден, “оқушылардың нәтижелері”, - тест
нәтижелері, курсты аяқтау деңгейі, оқушының ауытқу дәрежесі сияқты мекеме
не жүйе деңгейдегі үлгерім көрсеткіштері. “Нәтижеге бағытталынған ” деп
сипатталынатын бағдарламалар көбінде мүлде ұқсамайды, қайта ұстанымдары
бойынша ұқсас бағдарламалар өздерін керісінше сипаттайды. Сонымен, НББ
туралы көзқарастар және оның көптеген нұсқалары бар. Алайда, нәтижеге
бағытталған білім беруге тән ерекшеліктер “бағытталған” сөзіне негізделеді.
Мақсаттар күтілетін нәтиже ретінде: өз мүмкіндіктері мен қызметі нақты
жоспарлау және ұйымдастыру болашағының арақатынасын айқындай білуі; өзіндік
ар-намыс сезімнің болуы;өз әрикеттері мен өз өмірі үшін жауап бере білуі;
отбасында, басқа адамдармен бірге қауымда әлеуметтік рольдерді орындай
алуы; өз халқының мәдениетін, әлемнің көп түрлі мәдениетін түсініп,
бағалауы, рухани келісім мен толерантылық идеяларын ұстануы; Саяси жүйені
түсініп, өтіп жатқан әлеуметтік оқиғаларға өз бағасын бере білуі және
демократиялық құндылықтарға бет бұруы; жағдайды талдап, сыни тұрғыдан
бағалау және жауапты шешім қабылдау дағдысының болуы; туындаған мәселелерді
шешуде қажетті ақпаратты тауып, пайдалана білуі; шығармашылық ізденіс
дағдысының болуы. Халықаралық сараптаушылардың пікірінше, нәтижеге
бағытталған оқыту өзінің жүйе мен мектептің не беретініне, мұғалімдердің
нені оқытатынына емес, оқушылардың нені біліп шығатынына басты назар
аударуына байланысты білім беру саясатындағы, тәжірибедегі, бақылаудағы
іргелі өзгерістер ретінде қаралады. Нәтижеге бағытталған тәсілдер адамды үш
себеппен өзіне тартады: НББ оқу сапасын арттырады. НББ барлық оқушылардың
жоғары сапағлы нәтижелерге жету мүмкіндіктерін артырады. НББ мектеп
жүйесіндегі есеп беру міндеттерді бөліп алуды жақсартады. Сондықтан
оқушылардың қол жеткізуі тиіс нәтижелерді әзірлеуге мектеп қауымының барлық
мүшелері қатысқанда ғана НББ нәтижелі бола алады. НББ-да барлық оқушыларға
тең мүмкіндіктер беру, әлеуметтік қамтамасыз ету маңызды мәселе болып
табылады.
Қазақстан Республикасындағы 2015 жылға дейін білім беруді дамыту
тұжырымдамасын жүзеге асырудың нәтижелілігі көптеген факторларға
байланысты. Шамасы, білім беру бағдарламаларын енгізумен қатар жүргізіп,
“Баршаға арналған білім беру” халықаралық құжаты идеялогияларының
төмендегідей пікірін назарға алу қажет болар:
- денсаулығы жақсы, жақсы тамақтанатын, қызығушылығы жоғары оқушылардың;
- жақсы даярланған оқутушылар мен оқыту әдістерінің;
- тиісті жабдықтар мен оқу материалдарының;
- оқытушылар мен оқушылардың біліміне және тәжірибесіне сүйене отырып,
оқыту мен оқу жергілікті тілде іске асырылатын тиісті оқу
бағдарламаларының;
- оқуға ықпал етіп қана қоймай, мейірбандылығымен, денсаулық сақтауды
және қамқорлықты қамтамасыз етумен сипатталатын оқу ортасының болуына
байланысты.
Сонымен, нәтижеге бағытталған білім беру мұғалім мен әдістемелік
құрылымдардың ролін, педогогикалық кадрлардың біліктігін арттыру мен
оларды қайта қарап, терең түсінуді талап етеді.
Қазіргі кезеңде Қазақстан Республикасының білім беру жүйесі кең
ауқымды реформалаумен сипатталады, яғни оның базисті негізінің жаңа
әдіснамасын анықтау арқылы жүзеге асырылуы көзделіп отыр. Қазақстан
Республикасының 2005-2010 жылғы білім беруді дамыту бағдарламасына сәйкес
білім берудің әрбір сатылық кезеңдеріне білім мазмұнының жетілген жаңа
үлгілері енуі тиіс. Біздің еліміздің білім жүйесін реформалау үшін ғылыми
негізделген ықпалдарды өндеуді болжауда жұмыс істейтін механизмдер енгізу
мен оны жаңарту жолын қарастыру қажеттігі мемлекеттік бағдарламаларға еніп
отыр. Қазіргі заманғы философиялық, педогогикалық зерттеулердің
концептуалбды бағыттарымен сәйкес білімді жаңартудың негізгі принциптері
гумандық, демократиялық және білімді дифференциалдап оқыту принциптері
“дифференциалдап парадигманы”орындауға бағытталған. Сол себепті білімді
дифференциалдап оқыту идеясы білім беру мазмұнын ізгілендіру ойларымен
тығыз байланысты және технократиялық құндылықтардан азат қоғамдық санаға
қайта бағдарлауына бағытталған.
Қазақстан Республикасында білім беруді дифференциалдап оқыту
тұжырымдамасында жастарға дифференциалдап тәрбие беру мәселесі жалпы
адамзаттық құндылықтармен мазмұнында қалыптастырылуы тиіс делінген. Ал,
дифференциалдап көзқарас дифференциалдап оқыту мазмұнды білім негізінде
қалыптасады, олар әлем бейнесін негіздеу қызметін атқарады, ол ғылыми
білімнің әр түрлі өрістерін, дифференциалдап жемтану негізінде
интеграциялау XXI ғасыр адамының қалыптасуы үшін толық құнды негізді
құрайтын ескермесе болмайды. Ол мазмұн бойынша “дифференциалдап адами
көзқарастар жүйесіндегі рухани құндылықтарды мойндауға икемделу, сол арқылы
бостандыққа,бақытқа ұмтылудың жағымды әрі ізгілікті әрикеттерін жүзеге
асыруға қабілетті болу” – деген анықтаманы тұжырымдауға болады.
Дифференциалдап көзқарас қалыптастыру дифференциалдап парадигмада
“өмірге дайын адамды” немесе “әрикет жасайтын адамды” парадигмасын
“білімді адам” парадигмасымен ауыстыру ды жөн деп санайды. Барлық
парадигмалардың осылайша алмастырылуы барлық оқытудың әдістемелік жүйесінің
маңызын қайта ойластыруды талап етеді. Т.Кун, М.Н.Берулова, В.А.Сластенин
және т.б. ғалымдардың пікірі бойынша, дифференциалдап тәрбие парадигмасы –
білім беру міндеттернің біркелкі шешімін табатын нақты көзқарас пен айқын
стандарты болып табылады.
Қазіргі педогогикалық терминалогияда “оқу-тәрбие процесін
дифференциалдап оқыту дегеніміз – гуманнитарлық пәндердің рөлін күшейту,
оқу пәндерінің мазмұнының гумандылығын анықтау және оның жаңа бағалау
нормаларын анықтау, оқу процессін толық ізгілендіру” – болып табылады деп
анықтама берілгенімен, оқу-тәрбие процессін дифференциалдап оқыту
аксиологиялық тұрғыдан алып қарағанда, оның мазмұнын әлеуметтік құндылық
кешені ретінде “адамдардың мәндік күштерінің еркін дамуы және өмірлік
ұмтылыстардың шығармашылық сипатта жүзеге асырылуы үшін жағдай туғызуды
талап ететін әрикет жүйесі деп санау қажеттілігі (саяси, экономикалық,
психологиялық педогогикалық және т.б.) есепке алынбаған. Осы тұрғыдан
қарағанда гумандылықты-тұлғалық бағдарлаушы көзқарастардың жүйесі ретінде,
әлемдік құрылымның өзіндік үлгідегі болмысы деп қарастыру дұрыс болып
табылады. Ол адамға бағытталған кең түрдегі әлеуметтік бағдарлама сипатына
ие бола алады, бірақ тәрбиелене алмайды.
Сондықтан оның ізгілікті бағытталуы негізінде ғана тұлғаның сапалық
тәрбиеленуі жүзеге асады. Бұл тұрғыда “дифференциалдап көзқарас” –
адамдардың бір-біріне, қоғамға, табиғатқа, өзіне қарым-қатынасын
бейнелейтін, тұлғалық қасиеттері кешенінің дамуын көрсететін сиапттама
ретінде беріледі.
Ізгілікке тәрбиеленудің тұлғаның өз келешегіне қатысты
дифференциалдап көзқарасы мен дифференциалды оқытудық ұстанысдары
анықталынады, олар адамды табиғаттың ерекше құбылысы ретінде тану өзінің
субъективті артықшылығын ескеруге мүмкіндік береді.Тәрбиелеу мақсатының
былай құрылуы дамның өз өміріне ықпалын өзгерту, өз қабілеті мен
шығармашылық әлуетін ашудағы құқықтары мен жауапкершілігін түсінуге
мүмкіндік туғызады. Сонымен қатар, өзіндік дамуы мен өзін-өзі жетілдіруде
тұлғаның ішкі бостандығының таңдауы арасындағы ара-қатынас пен оған
қоғамның ықпалын түсіндіреді. Демек, ізгілікке тәрбиелеу мақсатына жету
арқылы адамның дифференциалдап көзқарасын қалыптастыру шаралары жүзеге
асырылады. Осы тұрғыдан алғанда, ізгілікке тәрбиелеу мақсаты өзіне тиісті
маңызды міндеттерді қояды:
- тұлғаның өмірдің мәніні ұғынуы, өзінің әлемдегі орны, өзінің
бірегейлігі мен құндылығын түсінуі философиялық-дифференциалды
оқытудық бағдары;
- өзіндік, жандүниелік қабілеттері мен шығармашылық әлуетінің даму
қарқыны мен шегін бейнелейтін, өмір сүру жауапкершілігін түсінуге
мүмкіндік беретін, тұлғалық тұжырымдаманы құруға көмек беру;
- жалпы адами және ұлттық мәдениет байлығын бейнелейтін, мәдени
құндылықтар жүйесіне тұлғаны араластыру, оларға деген өзіндік қарым-
қатынасты белгілеу;
- ізгілік адамгершіліктің жалпы адами нормаларын, оның көлемі мен
нақтылы мазмұнын (қайырымдылық, өзара түсіністік, жылы жүректілік және
т.б.) ашу және тұлғалық маңызды көрсеткіш ретінде зиялылық
мәдинеттендіру;
- тұлғаның зияткерлік-адамгершілік бостандығы мен теңдей өзіндік баға
беру мен бағалау қабілеттілігі, іс-әрикет пен қызметті өзіндік реттеу,
дифференциалды оқытудық рефлекциясының дамуы;
- елдің материалдық қоры мен жандүниелік мен әлеуетін құрайтын, әлуеттік
және тұлғалық сипат алатын қажеттілік пен мәжбүрлік ретіндегі
көзқарасты өзгерту. Бұлардың бәрі өз кезіндегі тұлғалық өсу
мүмкіндіктерін қамтамасыз етеді;
- салауатты өмір салтына байланысты валеологиялық ережелерді дамыту
тұлғалық сипат алатын қажеттілік пен мәжбүрлік ретіндегі көзқарасты
өзгерту. Әлеуметтік ұмтылыстарды жүзеге асырумақсатындағы өмірлік
жоспар ұғымдарын қалыптастыру.
Бұл аталған міндеттерін орындалуы тұлағаның ізгіліктік тәрбиесі арқылы
дифференциалдап көзқарасының қалыптасуының ірге тасын қалауға негізін
салуға мүмкіндік береді. Ол өз негіздегі әлем, қоғам мен өзін
қалыптастыруда өмірлік қажеттілікке ие болады және оны бағалау
мүмкіндіктерін меңгереді.
Педогогикалық технологиялардың көкейкестілігін анықтауда төмендегі
қайшылықтарды атауға болады:
- педогог-мамандарға қойып отырған қоғам талабының күшеюі мен кәсіби
білім беруді жүзеге асыруда кездесетін қиыншылықтар арасындағы;
- қайта дамып отырған жекеленген педогогикалық жүйелер мен оларды жылдам
өзгеріп отырған еңбек шараларына бейімделу, білім беру жүйесінің
консервативтілігі арасындағы;
- ғылымның даму деңгейі мен оны өндірістің іске асыруға мүмкіндік
деңгейі арасындағы;
- педогогикалық жоғарғы оқу орындарының оқу бағдарламалары мазмұнының
әдістемелік құралдары мен қоғам мәдениеті арасындағы болатын
қайшылықтар;
- мұғалімнің әлеуметтік ролі мен қоғамдық ақпараттық-коммуникациялық
қызмет арасындағы болатын қайшылықтар.
Сондықтан әр түрлі оқу технологияларын оқыту мазмұны мен оқушылардың жас
пен психологиялық ерекшеліктеріне орай таңдап, тәжірибеде сынап қарауда
мұғалім өз әрикетінің маңызы зор. Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың
озық технологияларын меңгеру интелектуалдық, кәсіптік, адамгершілік,
рухани, азаматтық және т.б. көптеген адамдық келбетінің қалыптасуына игі
әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тәжірибе процессін тиімді
ұйымдастыруына көмектеседі,-деп көрсетеді Г.К.Селевко.
Қоғам өмірінің барлық салаларында яғни экономикасы мен әлеуметтік
қатынастарда көптеген өзгерістер туып отырған жағдайда білім беру ісінде де
өзгерістің болуы заңды нәрсе.
Себебі, халыққа білім беру немесе мектеп ісін қоғамнан тыс алып қарауға
болмайды. Бүкіл қоғам өміріндегі бой көрсетіп отырған келеңсіздіктің
халыққа білім беру немесе мектеп ісін қоғамнан тыс алып қарауға болмайды.
Бүкіл қоғам өміріндегі бой көрсетіп отырған келеңсіздіктің халыққа білім
беру саласына да соқпай өтпегені мәлім. Сонымен, халыққа білім беру жүйесі
қоғамдық әрикеттердің басқа салаларымен де қатарлас алға басуы керек.
Ғылым мен халыққа білім берудің дамуы еліміздің техникалық прогресске
жеткізулері анық. Ал техникалық прогресс қоғамдық және жеке бастың өмір
сүру деңгейін көтеруші еңбек өнімділігінің жоғарылауына әкеледі. Сонымен
білім беру жүйесін қоғамдық өмірдің өзге салаларының да негізі деп білуіміз
керек. Қазақстан республикасында нәтижеге бағытталған білім беру 2015 жылға
дейін білім беруді дамыту тұжырымдамасы шеңберінде орта білім берудің
мемлекеттік жүйесіне енгізілетін үлгі ретінде 2003 жылы пайда болды. Бұл
құжатқа сәйкес, бірінші кезеңде нәтижеге бағытталған орта білім беру (НББ)
үлгісін жасау және сынақтан өткізу мәселесі шешіледі. Онда былай деп
көрсетілген:”Мүндай үлгіні жасау үшін төмендегідей шаралар қабылданды”:
5. Күтелетін нәтиже түріндегі білім беру мақсаттарының жүйесін
әзірлеу:ол үш деңгейден тұруы тиіс.
А) Ұлттық деңгей: оқыту нәтижесінде қоғам қандай адамды және адамзатты
қалыптастырып шығарғысы келеді. Қазақстан үшін білім берудің ұлттық
мақсаттары бірнеше кең көлемдегі базалық біліктері: үш тілділік, евразиялық
көп мәдениеттілік, қатысымдылық, технократтық және т.б. болуы мүмкін.
Б) кең көлемдегі білім салаларының деңгейі, мұнда ұлттық мақсаттар тиімді
біліктер түрінде нақтылануы тиіс.
В) білім беру пәндерінің деңгейі.
6. Сыртқы ағымды және қорытынды бағалау жүйесін құру. Білім беру
сапасын бағалаудың ұлттық жүйесі (ББСҰЖ) білім сапасын кешенді
емтихандар арқылы бағалауға, білім алушылар мен білім беру
ұйымдарының динамикасын қадағалау үшін білім сапасының мониторлігін
жүргізуге, білім сапасын тұрақты қадағалаудың кешенді жүйелерін
құруға мүмкіндік береді.
7. Оқыту ұйымдарының қағидаларын, оқушы ролін білім, іскерлік, дағдыны
енжар “алушылардан” білім үрдісінің белсенді танушы субъектісіне
өзгерту.
8. Орта білім берудің күтілетін нәтижелер мен мониторинг мәліметтер
негізінде оларға жету жолдарын талдау үрдісіне барша қауымды
қалыптастыру жүйесін құру.
Білім беру жүйесін дамытудың бұл бағыты Қазақстан Республикасында
әлемдік білім беру кеңістігіне кірігу шеңберіне және әлем тәжірибесін
зерделеу негізінде қабылданды.
Сараптаушылардың “Сорос-Қазақстан” қорының мәліметтері бойынша,
“нәтижеге бағытталған білім” терминінің ең алғаш ойлап тауып, қолданған
Билл Спейди болды. Оның пікірінше, НББ төмендегідей төрт қағиданың
сақталуын тлап етеді:
- Айқын анық мақсат.
- Кеңейтілген мүмкіндіктер.
- Үлкен нәтиже күту.
- Мақсатқа бағытай жоспарлау.
Алдымен, “оқушылардың нәтижелері” термині білім беруде екі мағынада
қолданылады. Біріншіден, бұл оқушылардың мектептегі оқу нәтижесінде өзінде
дамытуы тиіс нақты білім, түсінік, біліктілік, құндылықтар мен
қабілеттеерді білдіреді. Екіншіден, “оқушылардың нәтижелері”, - тест
нәтижелері, курсты аяқтау деңгейі, оқушының ауытқу дәрежесі сияқты мекеме
не жүйе деңгейдегі үлгерім көрсеткіштері. “Нәтижеге бағытталынған ” деп
сипатталынатын бағдарламалар көбінде мүлде ұқсамайды, қайта ұстанымдары
бойынша ұқсас бағдарламалар өздерін керісінше сипаттайды. Сонымен, НББ
туралы көзқарастар және оның көптеген нұсқалары бар. Алайда, нәтижеге
бағытталған білім беруге тән ерекшеліктер “бағытталған” сөзіне негізделеді.
Мақсаттар күтілетін нәтиже ретінде: өз мүмкіндіктері мен қызметі нақты
жоспарлау және ұйымдастыру болашағының арақатынасын айқындай білуі; өзіндік
ар-намыс сезімнің болуы;өз әрикеттері мен өз өмірі үшін жауап бере білуі;
отбасында, басқа адамдармен бірге қауымда әлеуметтік рольдерді орындай
алуы; өз халқының мәдениетін, әлемнің көп түрлі мәдениетін түсініп,
бағалауы, рухани келісім мен толерантылық идеяларын ұстануы; Саяси жүйені
түсініп, өтіп жатқан әлеуметтік оқиғаларға өз бағасын бере білуі және
демократиялық құндылықтарға бет бұруы; жағдайды талдап, сыни тұрғыдан
бағалау және жауапты шешім қабылдау дағдысының болуы; туындаған мәселелерді
шешуде қажетті ақпаратты тауып, пайдалана білуі; шығармашылық ізденіс
дағдысының болуы. Халықаралық сараптаушылардың пікірінше, нәтижеге
бағытталған оқыту өзінің жүйе мен мектептің не беретініне, мұғалімдердің
нені оқытатынына емес, оқушылардың нені біліп шығатынына басты назар
аударуына байланысты білім беру саясатындағы, тәжірибедегі, бақылаудағы
іргелі өзгерістер ретінде қаралады. Нәтижеге бағытталған тәсілдер адамды үш
себеппен өзіне тартады: НББ оқу сапасын арттырады. НББ барлық оқушылардың
жоғары сапағлы нәтижелерге жету мүмкіндіктерін артырады. НББ мектеп
жүйесіндегі есеп беру міндеттерді бөліп алуды жақсартады. Сондықтан
оқушылардың қол жеткізуі тиіс нәтижелерді әзірлеуге мектеп қауымының барлық
мүшелері қатысқанда ғана НББ нәтижелі бола алады. НББ-да барлық оқушыларға
тең мүмкіндіктер беру, әлеуметтік қамтамасыз ету маңызды мәселе болып
табылады.
Қазақстан Республикасындағы 2015 жылға дейін білім беруді дамыту
тұжырымдамасын жүзеге асырудың нәтижелілігі көптеген факторларға
байланысты. Шамасы, білім беру бағдарламаларын енгізумен қатар жүргізіп,
“Баршаға арналған білім беру” халықаралық құжаты идеялогияларының
төмендегідей пікірін назарға алу қажет болар:
- денсаулығы жақсы, жақсы тамақтанатын, қызығушылығы жоғары оқушылардың;
- жақсы даярланған оқутушылар мен оқыту әдістерінің;
- тиісті жабдықтар мен оқу материалдарының;
- оқытушылар мен оқушылардың біліміне және тәжірибесіне сүйене отырып,
оқыту мен оқу жергілікті тілде іске асырылатын тиісті оқу
бағдарламаларының;
- оқуға ықпал етіп қана қоймай, мейірбандылығымен, денсаулық сақтауды
және қамқорлықты қамтамасыз етумен сипатталатын оқу ортасының болуына
байланысты.
Сонымен, нәтижеге бағытталған білім беру мұғалім мен әдістемелік
құрылымдардың ролін, педогогикалық кадрлардың біліктігін арттыру мен
оларды қайта қарап, терең түсінуді талап етеді.
1.2 Жалпы орта білім беретін мектептерде білім беру деңгейі
Жалпы орта білім беру. Жалпы білім беретін мектептегі реформалардың
шетелдік тәжірибесі оқытудың мерзімін 12-13 жылға дейін ұзартуды, жоғарғы
сатыдағы оқушылардың оқудағы жетістіктері мен кәсіби оқытуды сыртқы бағалау
жүйесін еңгізуді көздейді.
Қазақстанның жалпы орта білімі жалпы білім беретін мектептер санының
көбеюімен әрі демографиялық және көші-қон процестеріне орай жекелеген
өңірлерде шағын жинақталған мектептердің өсуіне ықпал еткен оқушылар
контингенттінің азаюымен сипатталды (1 кесте).
1 кесте
Оқу жылы Мектептер саны Оқитындар контингенті
20042005 8109 3043,3
20052006 8171 3019,5
20062007 8164 3095,6
20072008 8260 3026,2
Бастауыш және орта кәсіптік білім беру. Дамыған елдердегі кәсіптік
білім беру жағдайына жасалған талдау кадрларды даярлау процессіне қатысу
үшін жұмыс берушілерді көтермелеу тетіктерінің, сондай-ақ кәсіптік білім
берудің сапасын реттеудің инмтитутционалдық негізінің бар екенін және
кәсіптік бағдарламалардың аса ұтқырлығы мен кірігуін айғақтайды. Қазақстан
Республикасының бастауыш және ортааа кәсіптік білім беру жүйесі 722 оқу
орнынан, оның ішінде жалпы оқушылар контингенті 341,3 мың адам 307 кәсіптік
мектеп пен 415 колледжден тұрады.
Кәсіптік бастауыш білім беретін оқу орындарында оқитындардың
контингенті 2004 жылдан бастап 2008 жылға дейін 10,3 мың адамға ұлғайды.
2 кесте
Оқу жылы КМ (КЛ) Оқитындардың Мембюджет қаражаты
саны контингенті есебінен оқитындардың саны
20042005 306 88,3 75,4
20052006 312 88,1 72,1
20062007 312 89,6 82,3
20072008 307 98,7 91,3
Жоғарғы оқу орнындарының 41 мың адамды құрайтын профессор-оқытушы
құрамының 2520-сы ғылым докторы және 11610-ы ғылым кандидаты. 10000
тұрғынға шаққандағы студенттердің саны 2004-2005 оқу жылындағы 257 адамнан
2007-2008 оқу жылында 439 адамға артқан (3 кесте).
3 кесте
Оқу жылы Жоғарғы оқу Оқитындардың Мемлекеттік тапсырыс
орындар саны контингенті
20042005 181 440715 21970
20052006 182 514738 25265
20062007 173 590982 25465
20072008 180 655661 26465
2004 жылы қабылданған Білім мемлекеттік бағдарламасын іске асыру
барысында жоғарғы білім беру мамандықтарының жіктеуіші жетілдірілген. Оқу
процесінің технологиялы болуын қамтамасыз еткен бастауыш курстардың
біріздендірілген білім беру бағдарламалары мен қоса жоғарғы білім берудің
мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттары әзірленді. Жоғарғы білімге
даярлық мамандықтары мен бағыттарының пәндері 7000 үлгі оқу
бағдарламаларымен қамтамасыз етілді.
Педагок кадырларды даярлау, кайта даярлау және біліктілігін арттыру.
Педагог мамандықтары бойынша базалық даярлықты оқитындар
контингенті 167 мың адамнан астам және жылына 22 мыңнан астам мұғалім
шығаратын 34 жоғарғы оқу орны 19 педагогикалық мамандық бойынша жүргізді.
Педагогтерді даярлайға арналған мектепттік білім беру тапсырысы: 2005 жылғы
5655 грант пен кредиттен 2008 жылы 6075-ке дейін өсті.
1.3 Педагогикалық теория негізіндегі оқушылардың дифференциалдық
оқыту көзқарасын қалыптастыру.
Ғылыми дифференциалды оқытуды қалыптастыруға сан түрлі факторлар
ықпал жасайды. Олардың құрамында адам өмірінің материалдық жағдайлары, өмір
сүріп отырған микро және макро ортасы, көпшілік хабарларды тарату
құралдары, оқыту мен тәрбиелеу кіреді. Ғылымда бұл факторлардың бірдей
күшпен және тиімді әсер етпейтіні белгілі.
Дифференциалды оқытуның психологиялық құрылымы танымдық, эмоционалдық
және еріктік сияқты құрамаларды қамтиды. Білім жеке көзқарас сенімге айналу
үшін оны тек ойластырып қана қоймай, терең сезіну, қоғамдық өмір және іс-
әрекетпен салыстыруы керек.
Дифференциалды оқытуның қалыптасуы педагогикалық процесс ретінде,
объективті түрде әдіснамалық идеялардың реттелген жиынтығын оқушылар
игілігіне айналдыруды талап етеді. Оқушылар материалистік диалектиканың
мынадай заңдары мен категорияларын игерулері қажет: дүниенің материалдығы
мен танымдылығы; қозғалыс – материяның өмір сүру формасы ретінде;
материяның бірінші, сананың екінші болуы; қарама-қайшылықтардың бірлігі мен
күресі; себепті байланыс – болмыстың жалпы заңы; сандық өзгерістердің
мөлшерден шығып кетуі мен олардың сапалық өзгерістерге айналуы; дамудың
үздіксіздігі мен үздіктігі; себеп пен салдар диалектикасы; құбылыс –
мәнділіктің көрінісі ретінде; мүмкіндік пен шындық; практика – таным
негізі, ақиқат өлшемі.
Кез келген аналитикалық-жүйелік іс-әрекеттің нәтижесінде (түсінікте,
идеалдарда, теорияларда) білім де, іс-әрекет әдіс-тәсілдері де бар. Бұл
танымның әр түрлі жақтары, бірақ бұл процесте ең басты орында білім тұрады.
Осының барлығы оқушы бойында білім мен білікке қоса ойлау мен әрекет ете
алуды дамытуды талап етеді. Ғылыми білім құрылымында екі деңгей бар:
эмпирикалық және теориялық. Олар объективті болмысты көлемдірек, тереңірек
және толығырақ суреттеуі бойынша ажыратылады. Дифференциалды оқыту
жекелеген білімдерден емес, заманның талабына сай білімдердің құрылымын
қамтитын, әдіснамалық идеялар, теориялар мен принциптер негізінде
ұйымдастырылатын жүйе. Оқушылардың меңгерген білімдер жүйесі әрдайым
қозғалыста болады, басқа жүйелермен қатынасқа түсіп, оларды пайдалану
міндеттеріне сәйкес жалғасады.
Оқыту – оқушылардың ғылыми білімдерді, білік пен дағдыларды меңгерудегі,
шығармашылық қабілеттілігінің, дифференциалды оқытуы мен адамгершілік-
эстетикалық көзқарастарының дамуындағы белсенді оқу-танымдық іс-әрекетін
ұйымдастыру мен ынталандырудың мақсатты педагогикалық процесі. Оқыту,
адамның іс-әрекетін белгілі бір білімдерді, бірлік пен дағдыларды
меңгерудің саналы мақсаты билеген кезде қызмет-әрекет ретінде жүзеге асады.
Түсініктерді, ұғымдарды, заңдарды оқушылардың басына жаттанды түрде
сіңіруге болмайды. Оларды оқушының өзі, мұғалімнің
басшылығымен,
көмегімен қалыптастыруы қажет. Білім түсініктердің пайда болуы, заңдарды
жете түсіну – оқушының ойлау мен іс-әрекетінің белсенді процесі
(М.Н.Скаткин).
Оқу оқушылардың іс-әрекетінің басты нәтижесі олардың бойында теориялық
сана мен ойлаудың қалыптасуы болып табылады. Оқу іс-әрекетінің
психологиялық мазмұны іс-әрекеттің жалпы тәсілдерін, білімдерді меңгеру
болып табылады.
Оқу мен еңбек, қоғамдық іс-әрекет оқушыларды әлеуметтік, жан-
жақты ақпаратпен, саяси қарым-қатынас тәжірибесімен қаруландырады. Ол
оқушының ішкі жан-дүниесіне, жеке тұлғаның белсенді жасампаздық
қажеттілігін дамытады.
Жеке адамның өмірге, табиғатқа көзқарасының қалыптасу процесі
дифференциалды оқыту идеясы элементтерін игеруден, яғни білімнің, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
I. Орта білім беретін мектептің оқыту процесінде оқушыларды
дифференциалдап оқыту мәні мен
түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.1. Қазақстан Республикасындағы дифференциалдап оқыту
мәні ... ... ... ... ... .5
1.2. Жалпы орта білім беретін мектептерде білім беру
деңгейі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
1.3. Педагогикалық теория негізіндегі оқушыларды деңгейлеп оқыту
... ... ... .22
II. Жалпы орта білім беретін мектептерде дифференциалдап оқытуды жүзеге
асыру
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28
2.1. Оқыту процесінде оқушылардың дифференциалдап оқытуың қалыптастырудың
педагогикалық
шарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28
2.2. Білім беру деңгейін көтеру үшін қабылданған мемлекеттік бағдарламалар
мен
шаралар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
2.3. Орта білім мектептерде дифференциалдап оқытуды жүзеге
асыру ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
III.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .45
Әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .46
КІРІСПЕ.
Бүгінгі таңда еліміздің білім беру саласының басты міндеттерінің бірі –
келешек ұрпақтың дифференциалды оқыту дұрыс қалыптастыру және оны дамыту.
Соған орай мектептегі оқу-тәрбие үрдісінде бұл міндет ерекше назарда болып
отыр. Дегенмен білімнің өзінің шынайы міндетіне жауап беруден қалғанына
бүкіл дүние жүзінің педагогтары алаңдатушылық танытуда. Оқушыларды ғылым
негіздері туралы білімдермен шектен тыс жұмысбасты етумен білімнің
мақсаты айтарлықтай кеміп кетті.Үлгерімнің жоғары процентіне қол жеткізу
бірінші кезектегі маңызды міндет болып санала бастады. Сол үшін де оқытудың
барлық үрдісі әр түрлі тестер мен емтихандарды жаттап алуға және тапсыруға
алып келді.
Әдептілік, имандылық, мейірімділік, қайырымдылық, ізеттілік,
қонақжайлылық құндылықтары қалыптасқан халқымыздың осы асыл да абыройлы
қасиеттерін жас ұрпақтың ақыл-парасатына азық ете білу үшін, әрбір
тәрбиеші, ұстаз халық педагогикасын, сан ғасырларда қалыптасқан салт-
дәстүрлерді, әдет-ғұрыптарды жан-жақты терең білумен қатар, өзінің бойына
адамдық құндылықтарды терең сіңірген, рухани жаны таза адам болуы шарт. Ол
рухани-адамгершілік тағылымдарды өркениетті өмірмен байланыстыра отырып,
білім берудің барлық кезеңдерінде негізге алынғаны жөн. Сонда ғана өзінің
міндетін айқын сезіне білетін, мінез-құлқы жетілген саналы, білімді, жан-
жақты дифференциалдық оқыту көзқарасы қалыптасқан шәкіртті тәрбиелеуге
болады.
Менің бұл тақырыпты таңдаған себебім де сол, келешекте көзі ашық,
көкірегі ояу, білімі жан-жақты, дифференциалдық оқыту көзқарасы дұрыс
жүйеде қалыптасқан нағыз Қазақстан азаматын тәрбиелеу. Осы орайда негізінен
алып отырған тақырыбымыздың аты Жалпы орта білім беретін мектептерде
дифференциалдап оқытуды жүзеге асыру болғандықтан жалпы дифференциалдық
оқыту көзқарас дегенді қалай түсінеміз, оның мәні неде, түрлері, типтері,
қызметтері, құрылымы жайлы толық мағлұматтарды, анықтамаларды осы дипломдық
жұмысымызда назарларыңызға ұсынамыз.
Ең алдымен дифференциалдап оқыту туралы энциклопедиялық сөздік,
педагогикалық, психологиялық сөздіктерде берілген педагогика саласында
жазылған ғылыми еңбектердегі анықтамаларға тоқтала кетейік. Соның ішінде
дифференциалдық оқыту көзқарас деген не? Ол жайында энциклопедиялық
сөздіктегі анықтамада мынадай тұжырымдама берілген: Дифференциалдық оқыту
көзқарас – оқушының әділ де шынайы қоғамға көзқарасын жинақтап қорыту
жүйесі және сол қоғамда оның алатын орны, өз-өзіне және адамдардың қоршаған
ортаға деген қарым-қатынасына көзқарасы, сонымен қатар өздерінің сенімін,
(идеалын) тілегін, білім принципін, әрекетін, осы көзқараспен келістіру,
пара-пар қарау. Дифференциалдап оқыту ғылымы негізінде тарихи-социалдық,
техникалық, философиялық білім негізінде белгілі бір идеологиямен қоса
қалыптасады. Дифференциалдық оқыту көзқарастың өзін-өзі ұстауына әсерін
тигізе отырып, өмірлік алға ұмтылысына, қызығушылығына, еңбекте және
тұрмыста практикалық үлкен мәні бар.
Осындай анықтама, тұжырымдамалардан дифференциалдап оқыту дамуының өзара
тығыз байланысы анық көрінеді. Оқушыны жеке тұлға дәрежесіне қарай дамыту –
орта білім беретін мектептің ең маңызды міндеті. Орта мектептерде оқыту-
тәрбиелеу кезеңіндегі оқушылардың жинаған, нақты көре білу қабілеті арқылы
анықталған тәжірибесі – олардың кейінгі кезеңдерде беки түсетін, толығатын,
кеңейтетін дифференциалды оқытуың көзі.
I. Орта білім беретін мектептің оқыту процесінде оқушыларды
дифференциалдап оқыту мәні мен түсінігі
1.1. Қазақстан Республикасындағы дифференциалдап оқыту мәні
Қазіргі кезеңде Қазақстан Республикасының білім беру жүйесі кең
ауқымды реформалаумен сипатталады, яғни оның базисті негізінің жаңа
әдіснамасын анықтау арқылы жүзеге асырылуы көзделіп отыр. Қазақстан
Республикасының 2005-2010 жылғы білім беруді дамыту бағдарламасына сәйкес
білім берудің әрбір сатылық кезеңдеріне білім мазмұнының жетілген жаңа
үлгілері енуі тиіс. Біздің еліміздің білім жүйесін реформалау үшін ғылыми
негізделген ықпалдарды өндеуді болжауда жұмыс істейтін механизмдер енгізу
мен оны жаңарту жолын қарастыру қажеттігі мемлекеттік бағдарламаларға еніп
отыр. Қазіргі заманғы философиялық, педогогикалық зерттеулердің
концептуалбды бағыттарымен сәйкес білімді жаңартудың негізгі принциптері
гумандық, демократиялық және білімді дифференциалдап оқыту принциптері
“дифференциалдап парадигманы”орындауға бағытталған. Сол себепті білімді
дифференциалдап оқыту идеясы білім беру мазмұнын ізгілендіру ойларымен
тығыз байланысты және технократиялық құндылықтардан азат қоғамдық санаға
қайта бағдарлауына бағытталған.
Қазақстан Республикасында білім беруді дифференциалдап оқыту
тұжырымдамасында жастарға дифференциалдап тәрбие беру мәселесі жалпы
адамзаттық құндылықтармен мазмұнында қалыптастырылуы тиіс делінген. Ал,
дифференциалдап көзқарас дифференциалдап оқыту мазмұнды білім негізінде
қалыптасады, олар әлем бейнесін негіздеу қызметін атқарады, ол ғылыми
білімнің әр түрлі өрістерін, дифференциалдап жемтану негізінде
интеграциялау XXI ғасыр адамының қалыптасуы үшін толық құнды негізді
құрайтын ескермесе болмайды. Ол мазмұн бойынша “дифференциалдап адами
көзқарастар жүйесіндегі рухани құндылықтарды мойндауға икемделу, сол арқылы
бостандыққа,бақытқа ұмтылудың жағымды әрі ізгілікті әрикеттерін жүзеге
асыруға қабілетті болу” – деген анықтаманы тұжырымдауға болады.
Дифференциалдап көзқарас қалыптастыру дифференциалдап парадигмада
“өмірге дайын адамды” немесе “әрикет жасайтын адамды” парадигмасын
“білімді адам” парадигмасымен ауыстыру ды жөн деп санайды. Барлық
парадигмалардың осылайша алмастырылуы барлық оқытудың әдістемелік жүйесінің
маңызын қайта ойластыруды талап етеді. Т.Кун, М.Н.Берулова, В.А.Сластенин
және т.б. ғалымдардың пікірі бойынша, дифференциалдап тәрбие парадигмасы –
білім беру міндеттернің біркелкі шешімін табатын нақты көзқарас пен айқын
стандарты болып табылады.
Қазіргі педогогикалық терминалогияда “оқу-тәрбие процесін
дифференциалдап оқыту дегеніміз – гуманнитарлық пәндердің рөлін күшейту,
оқу пәндерінің мазмұнының гумандылығын анықтау және оның жаңа бағалау
нормаларын анықтау, оқу процессін толық ізгілендіру” – болып табылады деп
анықтама берілгенімен, оқу-тәрбие процессін дифференциалдап оқыту
аксиологиялық тұрғыдан алып қарағанда, оның мазмұнын әлеуметтік құндылық
кешені ретінде “адамдардың мәндік күштерінің еркін дамуы және өмірлік
ұмтылыстардың шығармашылық сипатта жүзеге асырылуы үшін жағдай туғызуды
талап ететін әрикет жүйесі деп санау қажеттілігі (саяси, экономикалық,
психологиялық педогогикалық және т.б.) есепке алынбаған. Осы тұрғыдан
қарағанда гумандылықты-тұлғалық бағдарлаушы көзқарастардың жүйесі ретінде,
әлемдік құрылымның өзіндік үлгідегі болмысы деп қарастыру дұрыс болып
табылады. Ол адамға бағытталған кең түрдегі әлеуметтік бағдарлама сипатына
ие бола алады, бірақ тәрбиелене алмайды.
Сондықтан оның ізгілікті бағытталуы негізінде ғана тұлғаның сапалық
тәрбиеленуі жүзеге асады. Бұл тұрғыда “дифференциалдап оқыту көзқарас” –
адамдардың бір-біріне, қоғамға, табиғатқа, өзіне қарым-қатынасын
бейнелейтін, тұлғалық қасиеттері кешенінің дамуын көрсететін сиапттама
ретінде беріледі.
Ізгілікке тәрбиеленудің тұлғаның өз келешегіне қатысты
дифференциалдап көзқарасы мен дифференциалды оқытудық ұстанысдары
анықталынады, олар адамды табиғаттың ерекше құбылысы ретінде тану өзінің
субъективті артықшылығын ескеруге мүмкіндік береді.Тәрбиелеу мақсатының
былай құрылуы дамның өз өміріне ықпалын өзгерту, өз қабілеті мен
шығармашылық әлуетін ашудағы құқықтары мен жауапкершілігін түсінуге
мүмкіндік туғызады. Сонымен қатар, өзіндік дамуы мен өзін-өзі жетілдіруде
тұлғаның ішкі бостандығының таңдауы арасындағы ара-қатынас пен оған
қоғамның ықпалын түсіндіреді. Демек, ізгілікке тәрбиелеу мақсатына жету
арқылы адамның дифференциалдап көзқарасын қалыптастыру шаралары жүзеге
асырылады. Осы тұрғыдан алғанда, ізгілікке тәрбиелеу мақсаты өзіне тиісті
маңызды міндеттерді қояды:
- тұлғаның өмірдің мәніні ұғынуы, өзінің әлемдегі орны, өзінің
бірегейлігі мен құндылығын түсінуі философиялық-дифференциалды
оқытудық бағдары;
- өзіндік, жандүниелік қабілеттері мен шығармашылық әлуетінің даму
қарқыны мен шегін бейнелейтін, өмір сүру жауапкершілігін түсінуге
мүмкіндік беретін, тұлғалық тұжырымдаманы құруға көмек беру;
- жалпы адами және ұлттық мәдениет байлығын бейнелейтін, мәдени
құндылықтар жүйесіне тұлғаны араластыру, оларға деген өзіндік қарым-
қатынасты белгілеу;
- ізгілік адамгершіліктің жалпы адами нормаларын, оның көлемі мен
нақтылы мазмұнын (қайырымдылық, өзара түсіністік, жылы жүректілік және
т.б.) ашу және тұлғалық маңызды көрсеткіш ретінде зиялылық
мәдинеттендіру;
- тұлғаның зияткерлік-адамгершілік бостандығы мен теңдей өзіндік баға
беру мен бағалау қабілеттілігі, іс-әрикет пен қызметті өзіндік реттеу,
дифференциалды оқытудық рефлекциясының дамуы;
- елдің материалдық қоры мен жандүниелік мен әлеуетін құрайтын, әлуеттік
және тұлғалық сипат алатын қажеттілік пен мәжбүрлік ретіндегі
көзқарасты өзгерту. Бұлардың бәрі өз кезіндегі тұлғалық өсу
мүмкіндіктерін қамтамасыз етеді;
- салауатты өмір салтына байланысты валеологиялық ережелерді дамыту
тұлғалық сипат алатын қажеттілік пен мәжбүрлік ретіндегі көзқарасты
өзгерту. Әлеуметтік ұмтылыстарды жүзеге асырумақсатындағы өмірлік
жоспар ұғымдарын қалыптастыру.
Бұл аталған міндеттерін орындалуы тұлағаның ізгіліктік тәрбиесі арқылы
дифференциалдап көзқарасының қалыптасуының ірге тасын қалауға негізін
салуға мүмкіндік береді. Ол өз негіздегі әлем, қоғам мен өзін
қалыптастыруда өмірлік қажеттілікке ие болады және оны бағалау
мүмкіндіктерін меңгереді.
Педогогикалық технологиялардың көкейкестілігін анықтауда төмендегі
қайщылықтарды атауға болады:
- педогог-мамандарға қойып отырған қоғам талабының күшеюі мен кәсіби
білім беруді жүзеге асыруда кездесетін қиыншылықтар арасындағы;
- қайта дамып отырған жекеленген педогогикалық жүйелер мен оларды жылдам
өзгеріп отырған еңбек шараларына бейімделу, білім беру жүйесінің
консервативтілігі арасындағы;
- ғылымның даму деңгейі мен оны өндірістің іске асыруға мүмкіндік
деңгейі арасындағы;
- педогогикалық жоғарғы оқу орындарының оқу бағдарламалары мазмұнының
әдістемелік құралдары мен қоғам мәдениеті арасындағы болатын
қайшылықтар;
- мұғалімнің әлеуметтік ролі мен қоғамдық ақпараттық-коммуникациялық
қызмет арасындағы болатын қайшылықтар.
Сондықтан әр түрлі оқу технологияларын оқыту мазмұны мен оқушылардың жас
пен психологиялық ерекшеліктеріне орай таңдап, тәжірибеде сынап қарауда
мұғалім өз әрикетінің маңызы зор. Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың
озық технологияларын меңгеру интелектуалдық, кәсіптік, адамгершілік,
рухани, азаматтық және т.б. көптеген адамдық келбетінің қалыптасуына игі
әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тәжірибе процессін тиімді
ұйымдастыруына көмектеседі,-деп көрсетеді Г.К.Селевко.
Қоғам өмірінің барлық салаларында яғни экономикасы мен әлеуметтік
қатынастарда көптеген өзгерістер туып отырған жағдайда білім беру ісінде де
өзгерістің болуы заңды нәрсе.
Себебі, халыққа білім беру немесе мектеп ісін қоғамнан тыс алып қарауға
болмайды. Бүкіл қоғам өміріндегі бой көрсетіп отырған келеңсіздіктің
халыққа білім беру немесе мектеп ісін қоғамнан тыс алып қарауға болмайды.
Бүкіл қоғам өміріндегі бой көрсетіп отырған келеңсіздіктің халыққа білім
беру саласына да соқпай өтпегені мәлім. Сонымен, халыққа білім беру жүйесі
қоғамдық әрикеттердің басқа салаларымен де қатарлас алға басуы керек.
Ғылым мен халыққа білім берудің дамуы еліміздің техникалық прогресске
жеткізулері анық. Ал техникалық прогресс қоғамдық және жеке бастың өмір
сүру деңгейін көтеруші еңбек өнімділігінің жоғарылауына әкеледі. Сонымен
білім беру жүйесін қоғамдық өмірдің өзге салаларының да негізі деп білуіміз
керек. Қазақстан республикасында нәтижеге бағытталған білім беру 2015 жылға
дейін білім беруді дамыту тұжырымдамасы шеңберінде орта білім берудің
мемлекеттік жүйесіне енгізілетін үлгі ретінде 2003 жылы пайда болды. Бұл
құжатқа сәйкес, бірінші кезеңде нәтижеге бағытталған орта білім беру (НББ)
үлгісін жасау және сынақтан өткізу мәселесі шешіледі. Онда былай деп
көрсетілген:”Мүндай үлгіні жасау үшін төмендегідей шаралар қабылданды”:
1. Күтелетін нәтиже түріндегі білім беру мақсаттарының жүйесін
әзірлеу:ол үш деңгейден тұруы тиіс.
А) Ұлттық деңгей: оқыту нәтижесінде қоғам қандай адамды және адамзатты
қалыптастырып шығарғысы келеді. Қазақстан үшін білім берудің ұлттық
мақсаттары бірнеше кең көлемдегі базалық біліктері: үш тілділік, евразиялық
көп мәдениеттілік, қатысымдылық, технократтық және т.б. болуы мүмкін.
Б) кең көлемдегі білім салаларының деңгейі, мұнда ұлттық мақсаттар тиімді
біліктер түрінде нақтылануы тиіс.
В) білім беру пәндерінің деңгейі.
2. Сыртқы ағымды және қорытынды бағалау жүйесін құру. Білім беру
сапасын бағалаудың ұлттық жүйесі (ББСҰЖ) білім сапасын кешенді
емтихандар арқылы бағалауға, білім алушылар мен білім беру
ұйымдарының динамикасын қадағалау үшін білім сапасының мониторлігін
жүргізуге, білім сапасын тұрақты қадағалаудың кешенді жүйелерін
құруға мүмкіндік береді.
3. Оқыту ұйымдарының қағидаларын, оқушы ролін білім, іскерлік, дағдыны
енжар “алушылардан” білім үрдісінің белсенді танушы субъектісіне
өзгерту.
4. Орта білім берудің күтілетін нәтижелер мен мониторинг мәліметтер
негізінде оларға жету жолдарын талдау үрдісіне барша қауымды
қалыптастыру жүйесін құру.
Білім беру жүйесін дамытудың бұл бағыты Қазақстан Республикасында
әлемдік білім беру кеңістігіне кірігу шеңберіне және әлем тәжірибесін
зерделеу негізінде қабылданды.
Сараптаушылардың “Сорос-Қазақстан” қорының мәліметтері бойынша,
“нәтижеге бағытталған білім” терминінің ең алғаш ойлап тауып, қолданған
Билл Спейди болды. Оның пікірінше, НББ төмендегідей төрт қағиданың
сақталуын тлап етеді:
- Айқын анық мақсат.
- Кеңейтілген мүмкіндіктер.
- Үлкен нәтиже күту.
- Мақсатқа бағытай жоспарлау.
Алдымен, “оқушылардың нәтижелері” термині білім беруде екі мағынада
қолданылады. Біріншіден, бұл оқушылардың мектептегі оқу нәтижесінде өзінде
дамытуы тиіс нақты білім, түсінік, біліктілік, құндылықтар мен
қабілеттеерді білдіреді. Екіншіден, “оқушылардың нәтижелері”, - тест
нәтижелері, курсты аяқтау деңгейі, оқушының ауытқу дәрежесі сияқты мекеме
не жүйе деңгейдегі үлгерім көрсеткіштері. “Нәтижеге бағытталынған ” деп
сипатталынатын бағдарламалар көбінде мүлде ұқсамайды, қайта ұстанымдары
бойынша ұқсас бағдарламалар өздерін керісінше сипаттайды. Сонымен, НББ
туралы көзқарастар және оның көптеген нұсқалары бар. Алайда, нәтижеге
бағытталған білім беруге тән ерекшеліктер “бағытталған” сөзіне негізделеді.
Мақсаттар күтілетін нәтиже ретінде: өз мүмкіндіктері мен қызметі нақты
жоспарлау және ұйымдастыру болашағының арақатынасын айқындай білуі; өзіндік
ар-намыс сезімнің болуы;өз әрикеттері мен өз өмірі үшін жауап бере білуі;
отбасында, басқа адамдармен бірге қауымда әлеуметтік рольдерді орындай
алуы; өз халқының мәдениетін, әлемнің көп түрлі мәдениетін түсініп,
бағалауы, рухани келісім мен толерантылық идеяларын ұстануы; Саяси жүйені
түсініп, өтіп жатқан әлеуметтік оқиғаларға өз бағасын бере білуі және
демократиялық құндылықтарға бет бұруы; жағдайды талдап, сыни тұрғыдан
бағалау және жауапты шешім қабылдау дағдысының болуы; туындаған мәселелерді
шешуде қажетті ақпаратты тауып, пайдалана білуі; шығармашылық ізденіс
дағдысының болуы. Халықаралық сараптаушылардың пікірінше, нәтижеге
бағытталған оқыту өзінің жүйе мен мектептің не беретініне, мұғалімдердің
нені оқытатынына емес, оқушылардың нені біліп шығатынына басты назар
аударуына байланысты білім беру саясатындағы, тәжірибедегі, бақылаудағы
іргелі өзгерістер ретінде қаралады. Нәтижеге бағытталған тәсілдер адамды үш
себеппен өзіне тартады: НББ оқу сапасын арттырады. НББ барлық оқушылардың
жоғары сапағлы нәтижелерге жету мүмкіндіктерін артырады. НББ мектеп
жүйесіндегі есеп беру міндеттерді бөліп алуды жақсартады. Сондықтан
оқушылардың қол жеткізуі тиіс нәтижелерді әзірлеуге мектеп қауымының барлық
мүшелері қатысқанда ғана НББ нәтижелі бола алады. НББ-да барлық оқушыларға
тең мүмкіндіктер беру, әлеуметтік қамтамасыз ету маңызды мәселе болып
табылады.
Қазақстан Республикасындағы 2015 жылға дейін білім беруді дамыту
тұжырымдамасын жүзеге асырудың нәтижелілігі көптеген факторларға
байланысты. Шамасы, білім беру бағдарламаларын енгізумен қатар жүргізіп,
“Баршаға арналған білім беру” халықаралық құжаты идеялогияларының
төмендегідей пікірін назарға алу қажет болар:
- денсаулығы жақсы, жақсы тамақтанатын, қызығушылығы жоғары оқушылардың;
- жақсы даярланған оқутушылар мен оқыту әдістерінің;
- тиісті жабдықтар мен оқу материалдарының;
- оқытушылар мен оқушылардың біліміне және тәжірибесіне сүйене отырып,
оқыту мен оқу жергілікті тілде іске асырылатын тиісті оқу
бағдарламаларының;
- оқуға ықпал етіп қана қоймай, мейірбандылығымен, денсаулық сақтауды
және қамқорлықты қамтамасыз етумен сипатталатын оқу ортасының болуына
байланысты.
Сонымен, нәтижеге бағытталған білім беру мұғалім мен әдістемелік
құрылымдардың ролін, педогогикалық кадрлардың біліктігін арттыру мен
оларды қайта қарап, терең түсінуді талап етеді.
Қазіргі кезеңде Қазақстан Республикасының білім беру жүйесі кең
ауқымды реформалаумен сипатталады, яғни оның базисті негізінің жаңа
әдіснамасын анықтау арқылы жүзеге асырылуы көзделіп отыр. Қазақстан
Республикасының 2005-2010 жылғы білім беруді дамыту бағдарламасына сәйкес
білім берудің әрбір сатылық кезеңдеріне білім мазмұнының жетілген жаңа
үлгілері енуі тиіс. Біздің еліміздің білім жүйесін реформалау үшін ғылыми
негізделген ықпалдарды өндеуді болжауда жұмыс істейтін механизмдер енгізу
мен оны жаңарту жолын қарастыру қажеттігі мемлекеттік бағдарламаларға еніп
отыр. Қазіргі заманғы философиялық, педогогикалық зерттеулердің
концептуалбды бағыттарымен сәйкес білімді жаңартудың негізгі принциптері
гумандық, демократиялық және білімді дифференциалдап оқыту принциптері
“дифференциалдап парадигманы”орындауға бағытталған. Сол себепті білімді
дифференциалдап оқыту идеясы білім беру мазмұнын ізгілендіру ойларымен
тығыз байланысты және технократиялық құндылықтардан азат қоғамдық санаға
қайта бағдарлауына бағытталған.
Қазақстан Республикасында білім беруді дифференциалдап оқыту
тұжырымдамасында жастарға дифференциалдап тәрбие беру мәселесі жалпы
адамзаттық құндылықтармен мазмұнында қалыптастырылуы тиіс делінген. Ал,
дифференциалдап көзқарас дифференциалдап оқыту мазмұнды білім негізінде
қалыптасады, олар әлем бейнесін негіздеу қызметін атқарады, ол ғылыми
білімнің әр түрлі өрістерін, дифференциалдап жемтану негізінде
интеграциялау XXI ғасыр адамының қалыптасуы үшін толық құнды негізді
құрайтын ескермесе болмайды. Ол мазмұн бойынша “дифференциалдап адами
көзқарастар жүйесіндегі рухани құндылықтарды мойндауға икемделу, сол арқылы
бостандыққа,бақытқа ұмтылудың жағымды әрі ізгілікті әрикеттерін жүзеге
асыруға қабілетті болу” – деген анықтаманы тұжырымдауға болады.
Дифференциалдап көзқарас қалыптастыру дифференциалдап парадигмада
“өмірге дайын адамды” немесе “әрикет жасайтын адамды” парадигмасын
“білімді адам” парадигмасымен ауыстыру ды жөн деп санайды. Барлық
парадигмалардың осылайша алмастырылуы барлық оқытудың әдістемелік жүйесінің
маңызын қайта ойластыруды талап етеді. Т.Кун, М.Н.Берулова, В.А.Сластенин
және т.б. ғалымдардың пікірі бойынша, дифференциалдап тәрбие парадигмасы –
білім беру міндеттернің біркелкі шешімін табатын нақты көзқарас пен айқын
стандарты болып табылады.
Қазіргі педогогикалық терминалогияда “оқу-тәрбие процесін
дифференциалдап оқыту дегеніміз – гуманнитарлық пәндердің рөлін күшейту,
оқу пәндерінің мазмұнының гумандылығын анықтау және оның жаңа бағалау
нормаларын анықтау, оқу процессін толық ізгілендіру” – болып табылады деп
анықтама берілгенімен, оқу-тәрбие процессін дифференциалдап оқыту
аксиологиялық тұрғыдан алып қарағанда, оның мазмұнын әлеуметтік құндылық
кешені ретінде “адамдардың мәндік күштерінің еркін дамуы және өмірлік
ұмтылыстардың шығармашылық сипатта жүзеге асырылуы үшін жағдай туғызуды
талап ететін әрикет жүйесі деп санау қажеттілігі (саяси, экономикалық,
психологиялық педогогикалық және т.б.) есепке алынбаған. Осы тұрғыдан
қарағанда гумандылықты-тұлғалық бағдарлаушы көзқарастардың жүйесі ретінде,
әлемдік құрылымның өзіндік үлгідегі болмысы деп қарастыру дұрыс болып
табылады. Ол адамға бағытталған кең түрдегі әлеуметтік бағдарлама сипатына
ие бола алады, бірақ тәрбиелене алмайды.
Сондықтан оның ізгілікті бағытталуы негізінде ғана тұлғаның сапалық
тәрбиеленуі жүзеге асады. Бұл тұрғыда “дифференциалдап көзқарас” –
адамдардың бір-біріне, қоғамға, табиғатқа, өзіне қарым-қатынасын
бейнелейтін, тұлғалық қасиеттері кешенінің дамуын көрсететін сиапттама
ретінде беріледі.
Ізгілікке тәрбиеленудің тұлғаның өз келешегіне қатысты
дифференциалдап көзқарасы мен дифференциалды оқытудық ұстанысдары
анықталынады, олар адамды табиғаттың ерекше құбылысы ретінде тану өзінің
субъективті артықшылығын ескеруге мүмкіндік береді.Тәрбиелеу мақсатының
былай құрылуы дамның өз өміріне ықпалын өзгерту, өз қабілеті мен
шығармашылық әлуетін ашудағы құқықтары мен жауапкершілігін түсінуге
мүмкіндік туғызады. Сонымен қатар, өзіндік дамуы мен өзін-өзі жетілдіруде
тұлғаның ішкі бостандығының таңдауы арасындағы ара-қатынас пен оған
қоғамның ықпалын түсіндіреді. Демек, ізгілікке тәрбиелеу мақсатына жету
арқылы адамның дифференциалдап көзқарасын қалыптастыру шаралары жүзеге
асырылады. Осы тұрғыдан алғанда, ізгілікке тәрбиелеу мақсаты өзіне тиісті
маңызды міндеттерді қояды:
- тұлғаның өмірдің мәніні ұғынуы, өзінің әлемдегі орны, өзінің
бірегейлігі мен құндылығын түсінуі философиялық-дифференциалды
оқытудық бағдары;
- өзіндік, жандүниелік қабілеттері мен шығармашылық әлуетінің даму
қарқыны мен шегін бейнелейтін, өмір сүру жауапкершілігін түсінуге
мүмкіндік беретін, тұлғалық тұжырымдаманы құруға көмек беру;
- жалпы адами және ұлттық мәдениет байлығын бейнелейтін, мәдени
құндылықтар жүйесіне тұлғаны араластыру, оларға деген өзіндік қарым-
қатынасты белгілеу;
- ізгілік адамгершіліктің жалпы адами нормаларын, оның көлемі мен
нақтылы мазмұнын (қайырымдылық, өзара түсіністік, жылы жүректілік және
т.б.) ашу және тұлғалық маңызды көрсеткіш ретінде зиялылық
мәдинеттендіру;
- тұлғаның зияткерлік-адамгершілік бостандығы мен теңдей өзіндік баға
беру мен бағалау қабілеттілігі, іс-әрикет пен қызметті өзіндік реттеу,
дифференциалды оқытудық рефлекциясының дамуы;
- елдің материалдық қоры мен жандүниелік мен әлеуетін құрайтын, әлуеттік
және тұлғалық сипат алатын қажеттілік пен мәжбүрлік ретіндегі
көзқарасты өзгерту. Бұлардың бәрі өз кезіндегі тұлғалық өсу
мүмкіндіктерін қамтамасыз етеді;
- салауатты өмір салтына байланысты валеологиялық ережелерді дамыту
тұлғалық сипат алатын қажеттілік пен мәжбүрлік ретіндегі көзқарасты
өзгерту. Әлеуметтік ұмтылыстарды жүзеге асырумақсатындағы өмірлік
жоспар ұғымдарын қалыптастыру.
Бұл аталған міндеттерін орындалуы тұлағаның ізгіліктік тәрбиесі арқылы
дифференциалдап көзқарасының қалыптасуының ірге тасын қалауға негізін
салуға мүмкіндік береді. Ол өз негіздегі әлем, қоғам мен өзін
қалыптастыруда өмірлік қажеттілікке ие болады және оны бағалау
мүмкіндіктерін меңгереді.
Педогогикалық технологиялардың көкейкестілігін анықтауда төмендегі
қайшылықтарды атауға болады:
- педогог-мамандарға қойып отырған қоғам талабының күшеюі мен кәсіби
білім беруді жүзеге асыруда кездесетін қиыншылықтар арасындағы;
- қайта дамып отырған жекеленген педогогикалық жүйелер мен оларды жылдам
өзгеріп отырған еңбек шараларына бейімделу, білім беру жүйесінің
консервативтілігі арасындағы;
- ғылымның даму деңгейі мен оны өндірістің іске асыруға мүмкіндік
деңгейі арасындағы;
- педогогикалық жоғарғы оқу орындарының оқу бағдарламалары мазмұнының
әдістемелік құралдары мен қоғам мәдениеті арасындағы болатын
қайшылықтар;
- мұғалімнің әлеуметтік ролі мен қоғамдық ақпараттық-коммуникациялық
қызмет арасындағы болатын қайшылықтар.
Сондықтан әр түрлі оқу технологияларын оқыту мазмұны мен оқушылардың жас
пен психологиялық ерекшеліктеріне орай таңдап, тәжірибеде сынап қарауда
мұғалім өз әрикетінің маңызы зор. Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың
озық технологияларын меңгеру интелектуалдық, кәсіптік, адамгершілік,
рухани, азаматтық және т.б. көптеген адамдық келбетінің қалыптасуына игі
әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тәжірибе процессін тиімді
ұйымдастыруына көмектеседі,-деп көрсетеді Г.К.Селевко.
Қоғам өмірінің барлық салаларында яғни экономикасы мен әлеуметтік
қатынастарда көптеген өзгерістер туып отырған жағдайда білім беру ісінде де
өзгерістің болуы заңды нәрсе.
Себебі, халыққа білім беру немесе мектеп ісін қоғамнан тыс алып қарауға
болмайды. Бүкіл қоғам өміріндегі бой көрсетіп отырған келеңсіздіктің
халыққа білім беру немесе мектеп ісін қоғамнан тыс алып қарауға болмайды.
Бүкіл қоғам өміріндегі бой көрсетіп отырған келеңсіздіктің халыққа білім
беру саласына да соқпай өтпегені мәлім. Сонымен, халыққа білім беру жүйесі
қоғамдық әрикеттердің басқа салаларымен де қатарлас алға басуы керек.
Ғылым мен халыққа білім берудің дамуы еліміздің техникалық прогресске
жеткізулері анық. Ал техникалық прогресс қоғамдық және жеке бастың өмір
сүру деңгейін көтеруші еңбек өнімділігінің жоғарылауына әкеледі. Сонымен
білім беру жүйесін қоғамдық өмірдің өзге салаларының да негізі деп білуіміз
керек. Қазақстан республикасында нәтижеге бағытталған білім беру 2015 жылға
дейін білім беруді дамыту тұжырымдамасы шеңберінде орта білім берудің
мемлекеттік жүйесіне енгізілетін үлгі ретінде 2003 жылы пайда болды. Бұл
құжатқа сәйкес, бірінші кезеңде нәтижеге бағытталған орта білім беру (НББ)
үлгісін жасау және сынақтан өткізу мәселесі шешіледі. Онда былай деп
көрсетілген:”Мүндай үлгіні жасау үшін төмендегідей шаралар қабылданды”:
5. Күтелетін нәтиже түріндегі білім беру мақсаттарының жүйесін
әзірлеу:ол үш деңгейден тұруы тиіс.
А) Ұлттық деңгей: оқыту нәтижесінде қоғам қандай адамды және адамзатты
қалыптастырып шығарғысы келеді. Қазақстан үшін білім берудің ұлттық
мақсаттары бірнеше кең көлемдегі базалық біліктері: үш тілділік, евразиялық
көп мәдениеттілік, қатысымдылық, технократтық және т.б. болуы мүмкін.
Б) кең көлемдегі білім салаларының деңгейі, мұнда ұлттық мақсаттар тиімді
біліктер түрінде нақтылануы тиіс.
В) білім беру пәндерінің деңгейі.
6. Сыртқы ағымды және қорытынды бағалау жүйесін құру. Білім беру
сапасын бағалаудың ұлттық жүйесі (ББСҰЖ) білім сапасын кешенді
емтихандар арқылы бағалауға, білім алушылар мен білім беру
ұйымдарының динамикасын қадағалау үшін білім сапасының мониторлігін
жүргізуге, білім сапасын тұрақты қадағалаудың кешенді жүйелерін
құруға мүмкіндік береді.
7. Оқыту ұйымдарының қағидаларын, оқушы ролін білім, іскерлік, дағдыны
енжар “алушылардан” білім үрдісінің белсенді танушы субъектісіне
өзгерту.
8. Орта білім берудің күтілетін нәтижелер мен мониторинг мәліметтер
негізінде оларға жету жолдарын талдау үрдісіне барша қауымды
қалыптастыру жүйесін құру.
Білім беру жүйесін дамытудың бұл бағыты Қазақстан Республикасында
әлемдік білім беру кеңістігіне кірігу шеңберіне және әлем тәжірибесін
зерделеу негізінде қабылданды.
Сараптаушылардың “Сорос-Қазақстан” қорының мәліметтері бойынша,
“нәтижеге бағытталған білім” терминінің ең алғаш ойлап тауып, қолданған
Билл Спейди болды. Оның пікірінше, НББ төмендегідей төрт қағиданың
сақталуын тлап етеді:
- Айқын анық мақсат.
- Кеңейтілген мүмкіндіктер.
- Үлкен нәтиже күту.
- Мақсатқа бағытай жоспарлау.
Алдымен, “оқушылардың нәтижелері” термині білім беруде екі мағынада
қолданылады. Біріншіден, бұл оқушылардың мектептегі оқу нәтижесінде өзінде
дамытуы тиіс нақты білім, түсінік, біліктілік, құндылықтар мен
қабілеттеерді білдіреді. Екіншіден, “оқушылардың нәтижелері”, - тест
нәтижелері, курсты аяқтау деңгейі, оқушының ауытқу дәрежесі сияқты мекеме
не жүйе деңгейдегі үлгерім көрсеткіштері. “Нәтижеге бағытталынған ” деп
сипатталынатын бағдарламалар көбінде мүлде ұқсамайды, қайта ұстанымдары
бойынша ұқсас бағдарламалар өздерін керісінше сипаттайды. Сонымен, НББ
туралы көзқарастар және оның көптеген нұсқалары бар. Алайда, нәтижеге
бағытталған білім беруге тән ерекшеліктер “бағытталған” сөзіне негізделеді.
Мақсаттар күтілетін нәтиже ретінде: өз мүмкіндіктері мен қызметі нақты
жоспарлау және ұйымдастыру болашағының арақатынасын айқындай білуі; өзіндік
ар-намыс сезімнің болуы;өз әрикеттері мен өз өмірі үшін жауап бере білуі;
отбасында, басқа адамдармен бірге қауымда әлеуметтік рольдерді орындай
алуы; өз халқының мәдениетін, әлемнің көп түрлі мәдениетін түсініп,
бағалауы, рухани келісім мен толерантылық идеяларын ұстануы; Саяси жүйені
түсініп, өтіп жатқан әлеуметтік оқиғаларға өз бағасын бере білуі және
демократиялық құндылықтарға бет бұруы; жағдайды талдап, сыни тұрғыдан
бағалау және жауапты шешім қабылдау дағдысының болуы; туындаған мәселелерді
шешуде қажетті ақпаратты тауып, пайдалана білуі; шығармашылық ізденіс
дағдысының болуы. Халықаралық сараптаушылардың пікірінше, нәтижеге
бағытталған оқыту өзінің жүйе мен мектептің не беретініне, мұғалімдердің
нені оқытатынына емес, оқушылардың нені біліп шығатынына басты назар
аударуына байланысты білім беру саясатындағы, тәжірибедегі, бақылаудағы
іргелі өзгерістер ретінде қаралады. Нәтижеге бағытталған тәсілдер адамды үш
себеппен өзіне тартады: НББ оқу сапасын арттырады. НББ барлық оқушылардың
жоғары сапағлы нәтижелерге жету мүмкіндіктерін артырады. НББ мектеп
жүйесіндегі есеп беру міндеттерді бөліп алуды жақсартады. Сондықтан
оқушылардың қол жеткізуі тиіс нәтижелерді әзірлеуге мектеп қауымының барлық
мүшелері қатысқанда ғана НББ нәтижелі бола алады. НББ-да барлық оқушыларға
тең мүмкіндіктер беру, әлеуметтік қамтамасыз ету маңызды мәселе болып
табылады.
Қазақстан Республикасындағы 2015 жылға дейін білім беруді дамыту
тұжырымдамасын жүзеге асырудың нәтижелілігі көптеген факторларға
байланысты. Шамасы, білім беру бағдарламаларын енгізумен қатар жүргізіп,
“Баршаға арналған білім беру” халықаралық құжаты идеялогияларының
төмендегідей пікірін назарға алу қажет болар:
- денсаулығы жақсы, жақсы тамақтанатын, қызығушылығы жоғары оқушылардың;
- жақсы даярланған оқутушылар мен оқыту әдістерінің;
- тиісті жабдықтар мен оқу материалдарының;
- оқытушылар мен оқушылардың біліміне және тәжірибесіне сүйене отырып,
оқыту мен оқу жергілікті тілде іске асырылатын тиісті оқу
бағдарламаларының;
- оқуға ықпал етіп қана қоймай, мейірбандылығымен, денсаулық сақтауды
және қамқорлықты қамтамасыз етумен сипатталатын оқу ортасының болуына
байланысты.
Сонымен, нәтижеге бағытталған білім беру мұғалім мен әдістемелік
құрылымдардың ролін, педогогикалық кадрлардың біліктігін арттыру мен
оларды қайта қарап, терең түсінуді талап етеді.
1.2 Жалпы орта білім беретін мектептерде білім беру деңгейі
Жалпы орта білім беру. Жалпы білім беретін мектептегі реформалардың
шетелдік тәжірибесі оқытудың мерзімін 12-13 жылға дейін ұзартуды, жоғарғы
сатыдағы оқушылардың оқудағы жетістіктері мен кәсіби оқытуды сыртқы бағалау
жүйесін еңгізуді көздейді.
Қазақстанның жалпы орта білімі жалпы білім беретін мектептер санының
көбеюімен әрі демографиялық және көші-қон процестеріне орай жекелеген
өңірлерде шағын жинақталған мектептердің өсуіне ықпал еткен оқушылар
контингенттінің азаюымен сипатталды (1 кесте).
1 кесте
Оқу жылы Мектептер саны Оқитындар контингенті
20042005 8109 3043,3
20052006 8171 3019,5
20062007 8164 3095,6
20072008 8260 3026,2
Бастауыш және орта кәсіптік білім беру. Дамыған елдердегі кәсіптік
білім беру жағдайына жасалған талдау кадрларды даярлау процессіне қатысу
үшін жұмыс берушілерді көтермелеу тетіктерінің, сондай-ақ кәсіптік білім
берудің сапасын реттеудің инмтитутционалдық негізінің бар екенін және
кәсіптік бағдарламалардың аса ұтқырлығы мен кірігуін айғақтайды. Қазақстан
Республикасының бастауыш және ортааа кәсіптік білім беру жүйесі 722 оқу
орнынан, оның ішінде жалпы оқушылар контингенті 341,3 мың адам 307 кәсіптік
мектеп пен 415 колледжден тұрады.
Кәсіптік бастауыш білім беретін оқу орындарында оқитындардың
контингенті 2004 жылдан бастап 2008 жылға дейін 10,3 мың адамға ұлғайды.
2 кесте
Оқу жылы КМ (КЛ) Оқитындардың Мембюджет қаражаты
саны контингенті есебінен оқитындардың саны
20042005 306 88,3 75,4
20052006 312 88,1 72,1
20062007 312 89,6 82,3
20072008 307 98,7 91,3
Жоғарғы оқу орнындарының 41 мың адамды құрайтын профессор-оқытушы
құрамының 2520-сы ғылым докторы және 11610-ы ғылым кандидаты. 10000
тұрғынға шаққандағы студенттердің саны 2004-2005 оқу жылындағы 257 адамнан
2007-2008 оқу жылында 439 адамға артқан (3 кесте).
3 кесте
Оқу жылы Жоғарғы оқу Оқитындардың Мемлекеттік тапсырыс
орындар саны контингенті
20042005 181 440715 21970
20052006 182 514738 25265
20062007 173 590982 25465
20072008 180 655661 26465
2004 жылы қабылданған Білім мемлекеттік бағдарламасын іске асыру
барысында жоғарғы білім беру мамандықтарының жіктеуіші жетілдірілген. Оқу
процесінің технологиялы болуын қамтамасыз еткен бастауыш курстардың
біріздендірілген білім беру бағдарламалары мен қоса жоғарғы білім берудің
мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттары әзірленді. Жоғарғы білімге
даярлық мамандықтары мен бағыттарының пәндері 7000 үлгі оқу
бағдарламаларымен қамтамасыз етілді.
Педагок кадырларды даярлау, кайта даярлау және біліктілігін арттыру.
Педагог мамандықтары бойынша базалық даярлықты оқитындар
контингенті 167 мың адамнан астам және жылына 22 мыңнан астам мұғалім
шығаратын 34 жоғарғы оқу орны 19 педагогикалық мамандық бойынша жүргізді.
Педагогтерді даярлайға арналған мектепттік білім беру тапсырысы: 2005 жылғы
5655 грант пен кредиттен 2008 жылы 6075-ке дейін өсті.
1.3 Педагогикалық теория негізіндегі оқушылардың дифференциалдық
оқыту көзқарасын қалыптастыру.
Ғылыми дифференциалды оқытуды қалыптастыруға сан түрлі факторлар
ықпал жасайды. Олардың құрамында адам өмірінің материалдық жағдайлары, өмір
сүріп отырған микро және макро ортасы, көпшілік хабарларды тарату
құралдары, оқыту мен тәрбиелеу кіреді. Ғылымда бұл факторлардың бірдей
күшпен және тиімді әсер етпейтіні белгілі.
Дифференциалды оқытуның психологиялық құрылымы танымдық, эмоционалдық
және еріктік сияқты құрамаларды қамтиды. Білім жеке көзқарас сенімге айналу
үшін оны тек ойластырып қана қоймай, терең сезіну, қоғамдық өмір және іс-
әрекетпен салыстыруы керек.
Дифференциалды оқытуның қалыптасуы педагогикалық процесс ретінде,
объективті түрде әдіснамалық идеялардың реттелген жиынтығын оқушылар
игілігіне айналдыруды талап етеді. Оқушылар материалистік диалектиканың
мынадай заңдары мен категорияларын игерулері қажет: дүниенің материалдығы
мен танымдылығы; қозғалыс – материяның өмір сүру формасы ретінде;
материяның бірінші, сананың екінші болуы; қарама-қайшылықтардың бірлігі мен
күресі; себепті байланыс – болмыстың жалпы заңы; сандық өзгерістердің
мөлшерден шығып кетуі мен олардың сапалық өзгерістерге айналуы; дамудың
үздіксіздігі мен үздіктігі; себеп пен салдар диалектикасы; құбылыс –
мәнділіктің көрінісі ретінде; мүмкіндік пен шындық; практика – таным
негізі, ақиқат өлшемі.
Кез келген аналитикалық-жүйелік іс-әрекеттің нәтижесінде (түсінікте,
идеалдарда, теорияларда) білім де, іс-әрекет әдіс-тәсілдері де бар. Бұл
танымның әр түрлі жақтары, бірақ бұл процесте ең басты орында білім тұрады.
Осының барлығы оқушы бойында білім мен білікке қоса ойлау мен әрекет ете
алуды дамытуды талап етеді. Ғылыми білім құрылымында екі деңгей бар:
эмпирикалық және теориялық. Олар объективті болмысты көлемдірек, тереңірек
және толығырақ суреттеуі бойынша ажыратылады. Дифференциалды оқыту
жекелеген білімдерден емес, заманның талабына сай білімдердің құрылымын
қамтитын, әдіснамалық идеялар, теориялар мен принциптер негізінде
ұйымдастырылатын жүйе. Оқушылардың меңгерген білімдер жүйесі әрдайым
қозғалыста болады, басқа жүйелермен қатынасқа түсіп, оларды пайдалану
міндеттеріне сәйкес жалғасады.
Оқыту – оқушылардың ғылыми білімдерді, білік пен дағдыларды меңгерудегі,
шығармашылық қабілеттілігінің, дифференциалды оқытуы мен адамгершілік-
эстетикалық көзқарастарының дамуындағы белсенді оқу-танымдық іс-әрекетін
ұйымдастыру мен ынталандырудың мақсатты педагогикалық процесі. Оқыту,
адамның іс-әрекетін белгілі бір білімдерді, бірлік пен дағдыларды
меңгерудің саналы мақсаты билеген кезде қызмет-әрекет ретінде жүзеге асады.
Түсініктерді, ұғымдарды, заңдарды оқушылардың басына жаттанды түрде
сіңіруге болмайды. Оларды оқушының өзі, мұғалімнің
басшылығымен,
көмегімен қалыптастыруы қажет. Білім түсініктердің пайда болуы, заңдарды
жете түсіну – оқушының ойлау мен іс-әрекетінің белсенді процесі
(М.Н.Скаткин).
Оқу оқушылардың іс-әрекетінің басты нәтижесі олардың бойында теориялық
сана мен ойлаудың қалыптасуы болып табылады. Оқу іс-әрекетінің
психологиялық мазмұны іс-әрекеттің жалпы тәсілдерін, білімдерді меңгеру
болып табылады.
Оқу мен еңбек, қоғамдық іс-әрекет оқушыларды әлеуметтік, жан-
жақты ақпаратпен, саяси қарым-қатынас тәжірибесімен қаруландырады. Ол
оқушының ішкі жан-дүниесіне, жеке тұлғаның белсенді жасампаздық
қажеттілігін дамытады.
Жеке адамның өмірге, табиғатқа көзқарасының қалыптасу процесі
дифференциалды оқыту идеясы элементтерін игеруден, яғни білімнің, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz