Сыртқы сауда

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

I Сыртқы сауда ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.1 Сырқы экономикалық қызметінің жалпы мәселелері ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2 Шетелдік валюта операцияларының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.3Тауарлардың импорты бойынша жасалатын операциялардың есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
1.4 Тауарлардың экспорты бойынша жасалатын операциялардың есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14

II Толлингті операциялардың есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
2.1 Сыртқы экономикалық қызметпен байланысты басқа да
операциялардың есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2.2 Тауар шығарылған елді анықтау және тауардың шығуы туралы сертификат беру ережесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28

Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29

Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35

Кіріспе

Бүгінде бухгалтерлік есебі басқару жүйесінде ең басты бір орын алады. Ол кәсіпорынның қаржылық жағдайын сипаттап және басқарушылық шешімді қабылдау үшін негіз бола отырып, тұтынуды, таратуды, айналысты және басқа да өндіріс процесін шынайы көрсетіп береді. Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есебі «Бухгалтерлік есеп Стандарттарында» және субъектілердің қаржылық-шаруашылық қызметіндегі бухгалтерлік есеп шоттарының «Бас есеп жоспарында бекітілген жалпы қағидалары мен ережелерінің» негізінде құрылады және ол бүкіл алынған ақпарттарды пайдаланушылардың талабына, қызметтің құрылымын, ұйымының нысанына, айрықшы ерекшелігіне, есептің сәйкес келуін қамтамасыз етеді.
Шарушылық жүргізудің қазіргі жағдайында шаруашылық жүргізуші субъектінің күрделі экономикалық тетігін нақты, жақсы жолға қоймайынша, сондай-ақ толық, сенімді ақпартсыз басқару жүйесін іс жүзінде жүзеге асыру мүмкін емес.
Экономиканың барлық саласындағы кәсіпорындардың иелері мен еңбек ұжымдары шикізат пен материалдарды ұқыпты жұмсауға, өндіріс қалдықтарын азайтуға, ысырапты жоюға, бәсекеге жарамды өнімдерін өндіруге , оның сапасын көтеруге, өзіндік құнын төмендетуге, қоршаған ортаны сақтауға мүдделі. Бұл орайда, шаруаға қарсыздыққа, кәсіпорынның материалдық құндылықтары, ақша қаражаттарын және басқа да ресурстарын заңсыз және тиімсіз жұмсауға және тонауға қарсы күресте бухгалтерлік есептің маңызы мен мәнін айырықша бағаламауға болмайды.
Есепке алынған ақпараттардың көмегімен шаруашылық жүргізуші субъектілердің және олардың құрылымдық бөлімшелеренің қызметін жедел басқару үшін, экономикалық болжамдар мен ағымдық жоспарлар жасау үшін, сөйтіп, ел экономикасынң даму заңдылықтарын зерделеу және зерттеу экономикалық тетіктің бірі ретінде пайдаланады.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1. В.К. Радостовец, Т.Ғ. Ғабдуллин, В.В. Радостовец, О.И. Шмидт «Кәсіпорындағы бухгалтерләк есеп». Алматы. Қазақстан аудит орталығы. 2002 жыл.

2. В.К. Радостовец «О генеральном учете» бухгалтер бюллетені.

3. В.Л. Назарова «Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп» оқулық жалпы редакторлық басқарма Н.Қ. Мамыров. Алматы. Экономика.2005 жыл.

4. Қазақстан Республикасы Президентінің 26.12.1995жылғы №2732 « Бухгалтерлік есеп» туралы заң күші бар жарлығын толыұтырулар мен өзгертулер 21.06.2001 жыл

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
I Сыртқы сауда ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1.1 Сырқы экономикалық қызметінің жалпы мәселелері ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2 Шетелдік валюта операцияларының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.3Тауарлардың импорты бойынша жасалатын операциялардың есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
1.4 Тауарлардың экспорты бойынша жасалатын операциялардың есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
II Толлингті операциялардың есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2.1 Сыртқы экономикалық қызметпен байланысты басқа да
операциялардың есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
2.2 Тауар шығарылған елді анықтау және тауардың шығуы туралы сертификат беру ережесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29 Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35

Кіріспе

Бүгінде бухгалтерлік есебі басқару жүйесінде ең басты бір орын алады. Ол кәсіпорынның қаржылық жағдайын сипаттап және басқарушылық шешімді қабылдау үшін негіз бола отырып, тұтынуды, таратуды, айналысты және басқа да өндіріс процесін шынайы көрсетіп береді. Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есебі Бухгалтерлік есеп Стандарттарында және субъектілердің қаржылық-шаруашылық қызметіндегі бухгалтерлік есеп шоттарының Бас есеп жоспарында бекітілген жалпы қағидалары мен ережелерінің негізінде құрылады және ол бүкіл алынған ақпарттарды пайдаланушылардың талабына, қызметтің құрылымын, ұйымының нысанына, айрықшы ерекшелігіне, есептің сәйкес келуін қамтамасыз етеді.
Шарушылық жүргізудің қазіргі жағдайында шаруашылық жүргізуші субъектінің күрделі экономикалық тетігін нақты, жақсы жолға қоймайынша, сондай-ақ толық, сенімді ақпартсыз басқару жүйесін іс жүзінде жүзеге асыру мүмкін емес.
Экономиканың барлық саласындағы кәсіпорындардың иелері мен еңбек ұжымдары шикізат пен материалдарды ұқыпты жұмсауға, өндіріс қалдықтарын азайтуға, ысырапты жоюға, бәсекеге жарамды өнімдерін өндіруге , оның сапасын көтеруге, өзіндік құнын төмендетуге, қоршаған ортаны сақтауға мүдделі. Бұл орайда, шаруаға қарсыздыққа, кәсіпорынның материалдық құндылықтары, ақша қаражаттарын және басқа да ресурстарын заңсыз және тиімсіз жұмсауға және тонауға қарсы күресте бухгалтерлік есептің маңызы мен мәнін айырықша бағаламауға болмайды.
Есепке алынған ақпараттардың көмегімен шаруашылық жүргізуші субъектілердің және олардың құрылымдық бөлімшелеренің қызметін жедел басқару үшін, экономикалық болжамдар мен ағымдық жоспарлар жасау үшін, сөйтіп, ел экономикасынң даму заңдылықтарын зерделеу және зерттеу экономикалық тетіктің бірі ретінде пайдаланады.

І Сыртқы сауда

Сыртқы сауда статистикасында есепке алынатын негізгі көрсеткіштер сыртқы сауда айналымы, экспорт, импорт, сыртқы сауда балансының айырымы болып табылады.
Сыртқы сауда айналымы - елдің белгілі бір кезеңдегі экспорты мен импорты құндарының сомасы.
Тауарлар экспорты - отандық өндіріс тауарлары мен шетелде шығарылған реэкспорттық тауарларды коммерциялық негізде елден сыртқа шығару.
Тауарлар импорты - ел ішінде пайдалану үшін және реэкспорт үшін арналған шетелде шыққан тауарларды коммерциялық негізде шетелден әкелу.
Сыртқы сауда балансы (сыртқы сауда айырымы) - елдің белгілі бір кезеңдегі экспорты мен импорты құндарының арақатынасы. Сыртқы сауда балансы, егер экспорт құны импорт құнынан асып кетсе активті, ал керісінше арақатынаста болса пассивті болып саналады.
Ұйымдастырылмаған сауданы қоспағандағы мәліметтер жүктік кеден мәлімдемесін өңдеу негізінде алынған. Заңды тұлғалар үшін ресми мәлімдеуге кез келген заңды тұлғаға тиесілі, не олардың қарауындағы мемлекеттің немесе басқаның иелігіне, тұрған жеріне, кедендік жеңілдіктеріне байланыссыз республиканың кеден шекарасы арқылы өткен барлық тауарлар жатады. Тауар дегеніміз - елдің материалдық ресурстарын сырттан әкелгенде ұлғайтатын және сыртқа шығарғанда азайтатын барлық жылжымалы мүлік (электр энергиясын, газды, мұнайды қоса). Жеке тұлғалар үшін жүктік кеден мәлімдемесі өндірістік тұтынуға арналған тауарларға толтырылады. Сөйтіп, кеден статистикасына ұйымдастырылмаған сауда шеңберінде тасымалданған тауарлар кірмейді.
Ұйымдастырылмаған сауданы қоса алғандағы мәліметтер де жүктік кеден мәлімдемесінен алынған ақпараттарға негізделген, алайда одан басқа сыртқы сауда айналымы көлеміне есепке алынбаған экспорт пен импорттың қайықтық сауда бойынша есептеулері қосымша енгізілген. Бұл есептеудің мәліметтері нақты тауарлар мен елдерге бөлмей жалпы экспорт және импорт көлеміне есептеледі.Ұйымдастырылмаған сауда көлемін анықтау әдістемесі, негізінде, кеден органдарында ресми түрде есепке алынбаған, жасалған сыртқы сауда операцияларын бағалауға негізделген.
Кеден статистикасы елдің мемлекеттік аумағына келіп түсетін және одан сыртқа шығатын барлық тауарлар есептелетін сыртқы сауда есебінің жалпы жүйесі негізінде тауарларды сырттан әкелу мен сыртқа шығарудың есебін жүргізеді. Мұндағы елдің статистикалық аумағының шекарасы - мемлекеттік шекара. Экспорт көлеміне мыналар кіреді: ұлттық тауарлар экспорты, өңделгеннен кейінгі тауарлар экспорты, импортталған тауарлар реэкспорты, еркін кеден аймақтары мен еркін қоймалардан экспорт, баж салығы салынбайтын сауда дүкендерінен тауар экспорты, сондай-ақ бір немесе одан көп жылға жал үшін әкетілген тауарлар. Импорттың негізгі құрамды бөліктері мыналар болып табылады: ел ішінде пайдалануға арналған тауарлар импорты, өңдеу үшін пайдаланылған тауарлар импорты, реимпортталған тауарлар, еркін кеден аймақтары мен еркін қоймалардағы тауарлар импорты, баж салығы салынбайтын сауда аймағына бағытталған тауарлар импорты, бір немесе одан көп жылға жал үшін әкелінген тауарлар.
Кеден статистикасы мынадай операцияларды есепке алмайды:
монетарлық алтынмен, бағалы қағаздармен, айналымдағы банкноттармен және монеталармен;
ел аумағы арқылы шетелдік тауарлар транзиті;
тауарларды елге әкелмей-ақ реэкспорттау;
уақытша әкелінген және әкетілген тауарлармен (көбінесе, өткізілмеген бөлігі консигнацияға, көрмеге, жәрмеңкеге арналған тауарлар);
шетел мемлекеттерінің дипломатиялық және елшілік өкілдіктерінің қызметке пайдалануға арналған тауарларымен; мемлекеттік органдарға, мемлекет басшыларына, үкімет мүшелеріне сый тартулар;
мемлекеттен тыс орналасқан отандық әскери бөлімдердің жауынгерлік әзірлік немесе күнделікті қызметіне арналған тауарлар;
коммерциялық мәні жоқ тауарлармен.
Сыртқы сауда ағынының географиялық бөлінуі мына схема бойынша жүргізіледі:
тауарлар экспорты-тауар бағытталған (тұтынатын) ел бойынша;
тауарлар импорты-тауар шығарылатын ел бойынша.
Экспорттық тауарлардың құндық есебі ФОБ немесе ДАФ бағасында (тауар бағасына оның құны мен тауарды кеме бортына немесе экспорттаушы елдің шекарасына дейін жеткізіп беру және тиеу бойынша шығындары кіретін тауар сату шарты); импорттық тауарлар - СИФ немесе СИП бағасында (тауар бағасына оның құны мен тауарды портқа немесе импорттаушы елдің шекарасына дейін сақтандыру және тасымалдау бойынша шығындары кіретін тауар сату шарты) жүргізіледі.
Құндық көріністер АҚШ долларымен көрсетіледі, шетел валюталарын долларға қайта есептеу кеден мәлімдемесін толтыруға қабылдаған күні Республиканың Ұлттық банкі белгілеген ресми бағамы бойынша жүргізіледі.
Экспорт пен импортты есепке алғанда Тауарларды бейнелеп жазу мен кодтаудың алты таңбалы үйлестірілген жүйесі (ҮЖ) және Еуропалық Одақтың құрастырылған тарифтік-статистикалық номенклатурасы (ЕО ҚН) негізінде өңделген ТМД елдері сыртқы экономикалық қызметінің тауарлық номенклатурасы (ТМД СЭҚ ТН) классификаторы қолданылады.ТМД СЭҚ ТН-ға сәйкес сандық есеп жүргізу мақсатында тауардың өлшем бірлігі анықталады. Қосымша өлшем бірлігі анықталмаған тауарлар нетто салмағы бойынша тоннамен есепке алынады. Әйтпеген жағдайда есепке алу номенклатурада көрсетілген өлшем бірлікпен (дана, жұп, литр және т.б.) жүргізіледі.

1.1.Сыртқы экономикалық қызметінің жалпы мәселелері

Кәсіпорынның сыртқы экономикалық қызметінің негізгі түрлері тауарларды экспорттау мен импорттау болып табылады. Тауарларды экспорттау - тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) сатып алушының еліне жөнелту арқылы шетелдік сатып алушыға салу; импорттау - тауарды сатып алушының еліне әкелу арқылы шетелдік сатушыдан алу.
Сыртқы экономикалық мәміле контрактімен рәсімделеді, онда олардың құқы, міндеттемесі және тараптардың жауапкершілігі көрсетіледі. Сондықтан дұрыс рәсімдеу үшін Халықаралық сауда палатасының әзірленген халықаралық сауда терминін (Инкотермс) пайдалануды ұсынады.
Инкотермстің барлық термині төрт базалық котегорияға топтастрылған:( 1-Қосымша)

Е тобының шарты бойынша сатып алушы сатушының қоймасынан жөнелтуге дайын тұрған тауарды алады. Ғ тобының шарты бойынша, сатып алушы көрсетсен транспорттық құралына дейін тауарды сатушының өзі жеткізіп беруге міндеттенген.
С тобының шарты бойынша сатушы тасымалдаушылармен шартқа отырады, бірақ жүкті жөнелткеннен кейін пайда болатын шығыстарға және тауардың бұзылуына (жоғалуына) жауап бермейді. Д тобының шарты бойынша сатушы барлық тәуекелділіктерді және жүкті белгіленген жеріне дейін жеткізіп берумен байланысты шығындарды өзіне алады.
СІҒ тауарды жеткізіп беру кезіндегі жағдайында сатушы жүктің әрбір тоннасын сақтандырады, фрахтысын анықтайды, жүкті жөнелтетін портқа жеткізіп, оны өз есебінен мерзіміне сәйес порт кемесіне тиейді және сатып алушыға құжаттарын қоса береді. Сатушының міндетіне тауардың транспорттық тәуекелділігі де кіреді.
Сөйтіп, CIF шарты кезінде сатып алушының жабдықтаушыға төлейтін бағасының ішіне тауардың құны, фрахтысы және сақтандырулар кіреді.
DAF жағдайында экспорт үшін рұқсат етілген белгіленген орнына дейін тауарды жеткізіп беру бойынша жауапкершілікті сатушы алады, ал сатып алушы көрсетілген орында және көрсетілген уақытында тауарды қабылдап алуға міндетті.
FAS - жабдықтау шартына сәйкес сатушы кеме бортына дейін тауарды өз есебінен жеткізіп беруді мойнына алады, ал содан кейінгі шығыстарды (арту, фрахт) сатып алушы алады. Транспорт құралына дейінгі тауардың бұзылуын және басқа да шығыстарын сатушы өз мойнына алады.
ҒОВ - сату жағдайына сәйкес жабдықтаушының бағасына тауардың құнын, кеме бортына арту және оған дейін жеткізу шығыстар, т.б. кіреді
Инкотермс ұсыныстық сипатта болады және оның белгілі бір бөлігін немесе толық көлемін пайдаланылуы тараптардың келісіміне байланысты болып келеді.
Қазақатан Республикасы аймағына әкелінетін және оның шекарасынан шығарылатын барлық тауралардың кедендік бақылаудан өтетіндігін көрсетеді. Бұл кезде заңда қаралған кедендік төлемдер экспорттауға да, импорттауға да салынады, оның құрамына мыналар кіреді:
кедендік баж салығы;
кедендік рәсімдеу үшін кедендік алымдар;
тауаларды сақтауға алынатын кедендік алымдар;
шығарып салғаны үшін кедендік алымдар;
Қазақстан Республикасының кедендік органына лицензия бергені үшін алынатын алым;
кеден ісін рәсімдеу бойынша машықтанған мамандық аттестатын бергені үшін алым;
алдын ала қабыладанатын шешімдер үшін төлем.
Бұл төлемдердің көбісінің мөлшерін кедендік тауар құнына тәуелді болып келеді, олардың құрамына шет елдік валютамен есептелген тауардың нақты құны және шетелдік төленеген үстеме шығысы кіреді. Егер де үстеме шығысыны жабдықтаушының өзі төлесе , онда ол тауардың нақты құнына бағаның бір элементі ретінде болады және сатып алушы өтейді.
Кедендік төлемді есептеудің негізін тауардың кедендік құны құрайды, тек кейбір арнайы кедендік төлемдерін, яғни, тауар бірлігі үшін белгіленген мөлшерде есептелетіндерін қоспағанда.
Қазақстан Республикасының кедендік аумағынан тысқары жерлерге шығарылатын тауарлардың кедендік құны; шот-фактурада көретілген тауар бағасына, сондай-ақ, егер шот-фактураға енгізілмеген болса, онда мынадай нақты шығындар : тауарды әуе айлағына, айлаққа немесе басқадай жерге дейін жеткізіп беруге жұмсалған шығындар; тауарды Қазақсатн Республикасының кедендік аумағынан сыртқары жерлерге шығару шығындары; сатушының шығарған шығындары; сақтандыру сомасы; комиссиялық және брокерлік сыйақылары; сондай-ақ Сыртқы экономикалық қызметтің тауар номенклатурасына сәйкес бағаланатын тауарлармен бірдей нәрсе ретінде қаралмаса, контейнерлердің немесе бірнеше рет қайталанып айналымда болатын ыдыс құндары негізінде анықталады.
Қазақстан Республикасының кедендік аумағына сырттан әкелетін тауардың кедендік құны мынадай әдістерді қолдану арқылы анықталады: сырттан әкелелінетін тауарларға жасалған мәміле бойынша ; ұқсас тауарларға жасалған мәміле бағасы бойынша ; бірыңғай тауарларға жасалған мәміле бағасы бойынша ; құннан шегеру әдісімен; құнға қосу әдісімен; резервтік әдісімен жасалады.
Кедендік төлем мөлшерлері мынадай түрлерге бөлінеді:
Адволарлық - салық мөлшері салынатын тауарлардың кедендік құнына процентпен есептеледі;
Ерекше - салық мөлшері салынатын тауарлар бірлігінің белгіленген мөлшерімен есептелінеді;
Аралас - салық мөлшері жоғарыда аталған кедендік салық түрлерінің екеуінеде үйлестіріледі.
Сыртқы экономикалық қызметте қолданатын негізгі құжаттар болып :
Техникалық құжаттаулар - техникалық төлқұжаты (паспорты), сызбасы, жинау бойынша нұсқауы, монтаждау, басқару және жөндеуі, техникалық жағдайын сипаттайтын құжат (спецификациясы) және т.б.
Тауарлы - ілеспе құжаттаулары- тауар сапасының сертификаты, буып-түю парағы; құрастырушы тізімдемесі (ведомосы) т.б.;
Транспорттық, экспедиорлық және сақтандыру құжаттаулары - теміржол наклоднойы және оның көшірмесі (жүк түбіршегі, коносамент, автотранспорттық наклоднойы т.б.), сақтандыру полисі немесе сертификаты;
Қойма құжаттары - экспорттау тауарына портта берілген қабылдау актісі, тауардың сақтауға алынғаны туралы қойманың қолхаты, басқа да кепілдік куәлігі т.б;
Есеп айырысу құжаттаулары - шот-фактурасы,аударым векселі (тратты);
Банкі құжаттаулары - валютаны аудару өтініші, инкасса тапсырмалары, акредетив ашу туралы тапсырмалар, чектер, Қазақстан Республикасының кеден депозитіне қаражатты аудару туралы тапсырмалары, есеп айырысу және валюталық шоттар бойынша жасалған операциялардың көшірмесі;
Кедендік құжаттаулар - кедендік жүк декларациясы (КЖД), тауардың шығуы (немесе шығарылған жері) туралы сертификаты, баж салығын төлегені туралы анықтама, акциздер, алымдар;
Талап (шағым) құжаттаулары - шағымдық хат, сотқа немесе арбитражға қойған талап арыз;
Бұзылған немесе кем шыққан жөнінде жасалған құжаттар - кем шыққанға жасалған коммерциялық актілер, авария сертификаты.
Сыртқы экономикалық қызмет бойынша есеп айырысу шетелдік валюта бойынша жүреді. Нақты мысалдарды қарастырмастан бұрын шетелдік валюта бойынша жасалатын операцияларына тоқталамыз.

1.2. ШЕТЕЛДІК ВАЛЮТА ОПЕРАЦИЯЛАРЫНЫҢ ЕСЕБІ

Шетелдік валютасында жасалатын операцияларды бухгалтерлік есепте көрсету үшін № 9 БЕС ережелерін пайдаланады. Шетелдік валюталық операцияларына шетелдік валютада жасалатын мәмілелер жатады, олардың қатарына : шетелдік валютаға сатып алынған немесе сатылған мүліктер жатады.
Валютамен алынған немесе берілген несиелер (қарыздар); басқа да жолдармен алынған немесе валютаға сатылған активтер және т.б. Бухгалтерлік есептің Бас шоттар жоспарында шетелдік валютадағы ақша қаражаттарын есептеу үшін мынадай арнайы синтетикалық шоттар қарастырылған : 1032; 1040; 1012. Ал басқа активтері мен міндеттемелерін есептеу үшін мына шоттарға субшоттар ашылады: 5110; 1251; 1210; 3310; 3210 т.б., демек, шетел валютасында жасалған операцияларын бөліп көрсету мүмкіндігі зор. Бірақ ол операциялар бухгалтерлік есеп жахбасында тек теңгемен ғана көрсетіледі, яғни Қазақстан Республикасын Ұлттық банкінің белгіленген бағамы бойынша қайта есептелінеді. Бірақ олар алғашқы құжаттарда (касса кітабында, кіріс және шығыс каса ордерлерінде, есеп регистрларында) номиналдық түрі бойынша көрсетілуі мүмкін.
Мысал. Узень! ЖШС 27 қаңтар 2002 ж. Werbe шетел кәсіпорнына жеткізіп берілетін (немесе әкелінетін) тауар үшін аванс ретінде ақша қаражатын аударған. Аударылған аванстың соммасы 3500 АҚШ долларын құраған. 27 қаңтар 2002 жылы ҚР ҰБ бағамы бойынша 1 доллар 151,00 теңге тұрған. Олай болса, Узень ЖШС - тің бухгалтерлік есеп регистрларында жалпы сомаға келесі жазба жазылады:
528500 теңгеге - 2910 шоты дебеттеледі де, 1032 шоты кредиттеледі.
Шетелдік валютада операцияны жасау кезінде операцияның жасалған күнін білу керек, онсыз операция дұрыс жасалған болып саналмайды. Төменде шетелдік валютада жасалған операцияның күнін анықтаудың тәртібі келтірілген.(2 қосымша)

Ақша қаражаты мен есептесулер (шетел валютасында алынған (берілеген) дебиторлық және кредиторлық қарыздар, несиелер, арнайы қаржыландыру қаражаттарының қалдықтары) міндетті түрде, ҚР ҰБ белгіленген бағамы бойынша ең соңғы есептік кезеңінің күніне қайта есептелуіне жатады.
Шетелдік валютаға алынған (қалыптасқан) негізгі құралдардың құны, аяқталмаған күрделі құрылыстар,тауарлы-материалдық құндылықтар, материалдық емес активтер, меншік капиталы одан әрі қайта бағалануға жатпайды. Шетелдік валютаға алынған (қалыптасқан) меншік капиталы және аударылған активтер ҚР ҰБ бағамы бойынша бағаланады және шетел валютасының өзгеруіне байланысты қайта есептеулер жүргізілмейді. Ондағы орын алған айырма бағамның айырмасы болып саналады. Сондықтан ондағы табыстың және шығыстың ажырата білу керек. Ол үшін баға белгілеу агенттігінің ақпарттарына сүйену керек.
Мысал. Цемент ААҚ берген өтініші бойынша, оған қызмет көрсететін банк 1000 АҚШ долларына теңгені ковертациялауға және 20000 Ресей Рублін алған.ҚР ҰБ бағамы: 1 долларға - 152 теңге; 1 Ресей рубліне - 4,8 теңге. Ал банкінің есеп айырысу бағамы бойынша : 1 доллар - 153 теңге; 1 Ресей рублі - 4,5 теңге құраған.( 3-қосымша)

Бағамдық айырма есеп және есеп беруде келесі тәртіп бойынша көрініс табады:
Шетел валютасында көрсетілген дбиторлық және кредиторлық қарыздарды өтумен байланысты, операциялары бойынша жасалған ҚР есептесу күніндегі бағам, бухгалтерлік есепте көрсетілген қарыздың бағамынан ерекшеленетін болса;
Әрбір есептік күнег шетелдік валютадағы ақша қаражатының қалдық құнын (ақша қаражаттарын қоса алғанда) қайта бағалаумен байланысты операциялар бойынша және әрбір операцияның алдында осы шоттардағы қаражаттардың қозғалысы бойынша айырмашылығы болса.
Төменде бағам айырмасының өте жиі кездесетін жағдайлары келтірілген:
Тауарларды және басқа да мүліктерді импорттау кезінде тауарды кедендік рәсімдеу күніндегі теңгенің нақты эквиваленттік құнымен және сол үшін аударылған ақша қаражатының күні арасындағы пайда болған айырма (жабдықтаушылармен есеп айырысу кредиторлық қарыздардың төмендеуі немесе қайта бағалануы немесе дебиторлық қарыздың берілген аванстары бойынша);
Көрсетілетін қызметтің импортталуы кезінде - осы қызметтің нақты тұтынған кезіндегісімен және соған аударылған ақша қаражатының күні арасында пайда болған айырма;
- дебиторлық және кредиторлақ қарыздардың пайда болуы мен олардың өтелу кезеңіне күнінің арасындағы болатын айырма;
- валюталық қаражаттар бойынша қарызы бар болған жағдайда, яғни несиелік мекемелерден немесе басқа да қарыз берушілерден алынған қарызды теңгелік тұрғысынан бағалаған кезде пайда болады.
Бағамдық айырманың пайда болу кезеңінен бастап қарыздың өтелу кезеңіне дейін есептеу арқылы анықталуы керек.
Бухгалтерлік есепте оның ішінде есеп беру кезеңінде бағамдық айырма көрініс табады, оған оның пайда болу күні мен қаржылық есеп беруді жасаған күнінің арасындағы айырма жатады. Бағамдық айырма не табыстың (оң болса), не шығыстың (теріс болса) құрамына жазылады, олар мынадай арнайы синтетикалық шоттарда көрініс табады:
6250 Бағамдық айырмадан түскен алынған табыс және Бағамдық айырма бойынша шығыстар. Төменде шетел валютасындағы операциялардың қайта бағалануына және бағамдық айырманың есебіне бір мысал келтіріп көрейік .
Мысал: Узень ЖШС қаржылық есебінде тауар үшін 3500 АҚШ долларында дебиторлық қарызы көрсетілген, осы аталған қарыз 27 қаңтар 2002 жылы пайда болған, ол кезде 1 доллардың бағамы 151 теңгеге тең болған . Узень ЖШС 2 ақпан 2002 жылы Global компаниясы 3000 АҚШ долларға тауар алған; осы операцияның жасалған күні ҚР ҰБ валюталық бағамы 1 доллар шін 151,20 теңге құраған. Осыдан басқа операциялар жасалған жоқ, ал 200 жылдың 28 ақпанында Global компаниясының дебиторлық қарызы 500 АҚш долларын құраған.
Есеп беру күніне , яғни 31 қаңтар 2002 ж. Және 28 ақпан 2002ж.
Осы процестегі операцияларды көрсету үшін Узень ЖШС бухгалтерлік есебінде келесі жазбалар жазылған.(4-қосымша)
Сонымен Узень ЖШС 2002 жылдың 28 ақпанындағы балансында Global компаниясының дебиторлық қарызы 75700 теңге (528500 + 1050 - 453600 - 300 + 50) құраған. Бағамдық айырмадан пайда болатын жоғалтудан қорғаудың бір тәсілі - хеджирование болып табылады, ал ол бағамдық жоғалту тәуекелділігін сақтандырудың бір түрі болып келеді.
Шетелдік тәуелді еншілес заң тұлғаларымен немесе бірлескен кәсіпорындармен есеп айырысу есебі жоғары айтылғандардан ерекше ереже бойынша жүреді.
Шетелдік тәуелді еншілес заңды тұлғаладың немесе бірлескен кәсіпорындардың нетто - инвестициясын анықтау үшін осы кәсіпорындардың таза активіне келетін инвестицияның сомасын есептеп шығару керек. Егер де субъект бөлімшелерінің 60 акциясына ие блса, онда оның таза активінің 60 нетто-инвестициясын құрайды; егер де ол 100 акциясына ие болса, онда неттоинвестиция сомасы болып табылады, және ол кәсіпорынның таза активіне тең болады. Субъектінің шетел валютасы қарыздары болуы үмкін, ал кәсіпорынның алашағы немесе берешегі болуы мүмкін. Нетто-инвестициясы бойынша бағамдық айырма есептен шыққанға дейін, кәсіпорынның меншік капиталы ретінде 5320 - Басқа да шотында көрініс табады.
Есептен шыққан кезде, ол не табыс ретінде (5320 шотының дебеті мен 6250 шотының кредиті) ; не шығыс ретінде (7430 шотының дебеті және 5320 шотының кредиті) танылады.

1.3. Тауарлардың импорты бойынша жасалатын операциялардың есебі
Шетелдерден материалдарды, құрал-жабдқтарды, тауарлады, материалдық емес активтерді және басқа да мүліктерді сатып алумен байланысты импорттау операциялары жасалады, олармен есеп айырысудың есебі 4110 Мердігерлермен және жабдықтушылармен есеп айырысу шотында жүреді, ал ол келесі аналитикалық тұрғыда топтастырылады:
Шетелдік жабдықтаушылармен есеп айырысу - есеп айырысу алдында инкассациялық тәртіпте есептелінеді, содан соң акцептеу, аккредитив, шотты ашу, сондай-ақ аванстық төлем жасау шаралары бойынша жүреді.
Коммерциялық несие бойынша шетелдік жабдықтаушылармен есеп айырысу.
Шетелдік валютада берілген вексельдер (траттаттар).
Келіп түскен импорт тауарларының есебін мына формула бойынша көрестуге болады:

Мұнда:
- тауар бірлігінің құны;
- жабдықтаушының бағасы ;
К - жалпы шығынның жабдықтаушының шотында көрсетілген жалпы шығын сомасына қатынастық коэффициенті.
Өз кезегінде,
СП
Мұнда:
ОЗ - жалпы шығын;
СП - жабдықтаушының шотында көрсетілген жалпы сомасы.

Әкелінген тауарлар бойнша ҚҚс мына формула бойынша есептеледі:
Мұнда:
- кедендік құн;
- импорттық кедендік баж салығы;
- кедендік алымдар
А - акциздер

Н - ҚҚС мөлщерлемесі
Кедендік құнды анықтаудың әдістері:
Кедендік құнды сырттан әкелетін тауарларға жасалған мәміленің бағасы бойынша анықтау әдісі. Нақты төленген немесе Қазақстан Республикасының кедендік шекарасынан өткен кезде төленуге тиісті баға Қазақстан Республикасының аумағына әкелінетін тауардың кедендік құны болып табылады.
Кедендік құны ұқсас тауарлар жөнінде жасалғаг мәміле бағасы бойынша анықтау әдісі. Ұқсас тауарлар жөнінде жасалған мәміле бағасы бойынша бағалау әдісін тауардың кедендік құнын анықтау үшін негіз ретінде пайдаланғанда ұқсас тауарлар жөнінде жасалған мәміле бағасын осы топта көрсетілегн ережелерін сақтаған жөн. Мұндай ұқсас тауарлар деп бағаланаатын тауарлармен қай жағынан алып қарағанда да, оның ішінде мынадай белгілер барынша ұқсас болғаны жөн: физикалық сипаттамасы; сапасы және нарықтағы орны; шығарған елі; өндірушісі бірдей тауарларды ұғынады.
Кедендік құнды бірыңғай тауарлар жөнінде жасалған мәміле бағасы бойынша анықтау әдісі. Бірыңғай тауарлар жөнінде жасалған мәміле бағасы бойынша бағалау әдісін тауардың кедендік құнын анықтау үшін негіз ретінде пайдаланғанда бірыңғай тауарлар жөнінде жасалған мәміле бағасы осы бапта көрсетілген ережелер сақталған жағдайда қабылданады.
Құннан шегеру негізінде кедендік құнды анықтау әдісі. Құннан шегеру негізінде бағалау әдісі бойынша кедендік құнды анықтау бағаланатын біркелкі немесе бірыңғай тауарларды бастапқы қалыптарынан өзгермей сатылған жағдайда қолданылады. Құннан шегеру әдісін тауардың кедендік құнын анықтау үшін негіз ретінде пайдаланғанда тауар бірлігінің бағасы алынады, бағаланатын, біркелкі немесе бірыңғай тауарлар әкелінген күннен бастап, 90 күннен әрі асырмай, сол баға бойынша мейлінше көп партиямен сатылады.
Құнға қосу негізінде кедендік құнды анықтау әдісі. Құнға қосу негізінде бағалау әдісін тауардың кедендік құнын анықтау үшін негіз ретінде пайдаланған кезде материалдың құндары және бағаланатын тауарды өндіруге байланысты дайындаушының шығарған шығындары; сондай-ақ тауар түріндегі шығаратын елден Қазақстан Республикасына сатуға тән әкелінген шығындарды, соның ішінде тасымалдауға, жүкті тиеуге және түсіруге, Қазақстан Республикасының кедендік шекарасынан өтетін жерге дейін сақтандыруға жұмсалатын шығындарды және басқа да шығындары; мұндай тауарларды Қазақстан Республикасына жеткізу нәтижесінде, әдетте, экспорттаушы алатын пайданы қосу жолымен есептеп шығарылған тауар бағасы қабылданады.
Кедендік құнды анықтаудың резервтік әдісі. Егер тауардың кедендік құнын мәлімдеуші кедендік құнды анықтаудың жоғарыда көрсетілеген әдістерді рет-ретімен қолдану арқылы анықтай алмаса немесе кеден органы дәлелдеп отырып, кедендік құнды анықтаудың бұл әдістерін пайдалануға болмайды деп есептесе, кедендік құн резервтік әдіспен анықталады. Резервтік әдісті қолданғанда Қазақстан Республикасының кедендік органы кедендік құнды анықтау үшін тауар бағасы негізінен оның жіктелуіне, сапасының сәйкестігіне тәуелсіз түрде сараптау нәтижелері бойынша алынған мәліметтеріне, сондай-ақ өздерінде бар бағаға сүйенеді.
Кедендік құн бухгалтерлік есепте көрініс таппайды.
Консигнация жағдайында импортталған тауарлар. Консигнация жағдайында импортталған тауарлар мен өнімдерді сатқанда консигнацияға консигнант пен консигнатор арасында келісім-шарт жасалынады. Тараптар келісім-шарттың барлық реквизиттерінің толтырылуына жеке көңіл бөлуі қажет , ол екі данада жасалады, әрбір тараптар үшін бір-біреуден. Бұл операциялардың есебі валюталық операциялармен, бағамдық айырмамен, кедендік рәсімдеумен, консигнаторлармен есеп айырысу тәртібімен, бюджетке төленетін қосылған құн салығымен, сақтау жағдайымен және консигнацияға алынған тауарларды рәсімдеумен байланысты болып ерекшеленеді.

1.4. Тауарлардың экспорты бойынша жасалатын операциялардың есебі

Тауарды экспорттау - бұл оларды сатып алушы елге жөнелтіп, шетел сатып алушыларына сатылған тауар.
Экспорттауға арналған тауарладың қозғалысын рәсімдеудің негізі болатын құжаттар қатарына мыналар жатады:
Жабдықтаушылардың шоттары, көліктің барлық түріне жасалатын тауарлы көліктік наклоднойлары, спецификациялау, сертификаттар, коносаменттер және тағы басқа да құжаттары қоса тіркелген төлемдік тапсырмалар;
Материалды қабылдауға жасалған тауарладың станция жанындағы және тағы басқа да құжаттары қоса тіркелегн төлемдік талап-тапсырмалары;
Тауарладың кем түскені, артық шыққан, бүлінген не табиғи кему фактілерін куәландыратын коммерциялық актілері;
Сақтандыру полисі (егер де жүк жабдықтаушымен сақтандырылса);
Контракт бойынша қарастырылған басқа да құжаттар.
Экспортқа шығарылған тауарлардан түсетін түсімдердің толық және дер кезінде түсуін қадағалау мемлекеттің сыртқы сауда жүйесін қадағалап отыратын органдарға жүктеледі.
Тауарды жабдықтауға шетел әріптестерімен контракт жасар алдында, экспортер мәмілені екі данада рәсімдейді және онда түсетін түсімді бақылап отыратын банкі көрсетіледі, сол банкте валюталық шот ашылады. Банк мәміленің дұрыс жасалғанын тексеріп қол қояды. Жасалған мәміленің бір данасы - экспортерда, екіншісі - банкіде сақталады. Экспортер кедендік рәсімдеу кезінде кедендік жүк декларациясын және мәміленің төлқұжатын ұсынады. Аталған екі құжаттың мәліметін бір-бірімен салыстырып, нәтижесінде олар сәйкес келсе, онда кеден органы екеуіне мөр басады. Олардың көшірмесі кеден органдарында қалады, ал екіншісі экспортерға беріледі, ал бұл құжатты өзінің банкіне тапсырады.
Тауарды экспорттау бойынша жазылатын жазбаларды бухгалтерлік есепте рәсімдеу мәміленің нақты жағдайына және валюталық есеп айырысу нысанына көп жағдайда тәуелді бола келеді.
Экспорттан түсетін теңгедей немсе шетел валютасындай түсімнің дер кезінде және толықтай болуы және оның бақылауының жүзеге асырылуы , сондай-ақ импорттық мақсатқа теңгедей немесе валютасындай пайдалануы Қазақстан Республикасының экспорттық - импорттық бақылауды ұйымдастыруы туралы нұсқауында белгіленген. Егер де түсім контрактіде белгіленге мерзімде түспесе және ол 180 күннен асып кетсе, ҚР құқықтық актілеріне сәйкес контрактіні тіркеуді жүзеге асыруына болады.

II Толлингтік операциялардың есебі

Толлингтік операция деп өңдеуге берілген (немесе әкелінген) давальчестік шикізатпен байланысты операцияны айтамыз. Бұл операциялар Қазақстан Республикасында да (материалдар мен шикізатты өңдеуге әкелу), сондай-ақ одан тысқары жерлер де (материалдар мен шикізатты өңдеуге шығару) орын алуы мүмкін.
Өңдеуге әкелінегн тауарлар, кеден заңына сәйкес, кеден бекетінен өтеді, сондықтан кедендік тәртіпте олараға салық салынады.
Толлингтік операцияларды жүзеге асырған кезде бір елдің кәсіпорны өзара жасасқан шартта анықталған төлем бойыенша басқа бір елде орналасқан кәсіпорынға сол елдің аумағында қайта өңдеу үшін берілген шикізаты тапсырады, Тапсырыс беруші берген бұл шикізаттан өтімділігі бар тауарлар алып, содан соң оларды Тапсырыс берушінің еліне әкеледі немесе үшінші бір елдерге апарады.
Толлингтік операциялар шикізат пен материалдарды қайтадан өңдеу; тауарларды өңдеу, оған қоса оларды монтаждау және құрастыру; тауарларлы жөндеу, оларды қалпына келтіру; өтімділік тауарларын өңдеуге қолданылатын материалдар мен тауарлады пайдалану жөнінде жасалатын операцияларды білдіреді.
Қазақстан Республикасының кеден аумағында тауарлады қайта өңдеу процессі тек орталық кеден органдарының рұқсаты бар болса ғана жүргізіледі. Бұндай рұқсат қазақстандықтарға әкелінген тауарға ұқсас өңдейтін мүмкіндігі және өндірісі, сондай-ақ оның өңдеу қуаты бар болса ғана беріледі.
Егер де өңдеуге әкелінген өнім екі жылға жеткізбей экспортталатын болса, онда кеден органдары кеден және басқа да салықтарын қайтарып береді.
Шетел тауарлары және олардың өңделген өнімі шығарылатын кеден салығынан босатылады және оларға кеденнің саяси шаралары қолданылмайды.
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.