Аурулардың өсімдікті залалдауы
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
2.1 Аурулардың өсімдікті залалдауы
2.2 Өсімдіктерді аурулардан қорғау шаралары.
ІІІ. Қорытынды
ІV. Пайдаланылған әдебиеттер
ІІ. Негізгі бөлім
2.1 Аурулардың өсімдікті залалдауы
2.2 Өсімдіктерді аурулардан қорғау шаралары.
ІІІ. Қорытынды
ІV. Пайдаланылған әдебиеттер
Өсімдік аурулары туындау себептеріне байланысты жұқпалы (түрлі бактерия, вирус, саңырауқұлақ,гематода, т.б. тудыратын) және жұқпайтын (қоректену тәртібінің бұзылуынан, ыстық-суықтан, өнеркәсіп қалдықтарының әсерінен, т.б.) аурулар топтарына бөлінеді. Жұқпайтын ауруларға қыстың үскірік аяздарынан жеміс ағаштарының діңі шытынап жарылуы, күздік егістер мен көпжылдық шөптесін өсімдіктердің үсікке ұрынуы, жаз айларының аптап ыстығы мен куаңшылығы, аңызақ желдер салдарынан астық дақылдарының масақтарында дән байлануы төмендеп, шөпектенуі, т.б. жатады. Өсімдіктердің жұқпалы ауруларын саңырауқұлақтар, бір клеткалы, таяқша тәріздес бактериялар, вирустар мен вироидтар қоздырады. Зиянды саңырауқұлақтардың, бактериялардың, кейде аяз салдарынан өсімдіктің кейбір бөлігі дұрыс өспей, шектен тыс ұлғайып ісікке, бұдырға айналып, өсімдік рагіне әкеліп соқтырады. Көпжылдық ағаштардың мех. немесе аяздан зақымданған діңдерінде, тамыры мен тамыр жемісінде, кейбір өсімдіктердің сабақтары мен гүл қауашақтарында, жапырақтарында бунақ денелілер жұмыртқаларын салып, сонда өсіп-көбейіп, зақымданған органды пішіні домалақтау келген ісіктерге айналдырып, оның дамуына себепші болады.
1. Микологиялық және фитопатологиялық анықтамалық сөздік. Павлодар 2013ж.
2. Wikipedia сайты
3. «Фитоппатология» Р.Д. Карбозова, К.Н. Туленгутова Алматы- 2014ж
4. «Фитопатология» А.О. Сағитов, М.Х. Назарбекова, Р.Д. Карбоза Алматы-1992ж
2. Wikipedia сайты
3. «Фитоппатология» Р.Д. Карбозова, К.Н. Туленгутова Алматы- 2014ж
4. «Фитопатология» А.О. Сағитов, М.Х. Назарбекова, Р.Д. Карбоза Алматы-1992ж
Жоспары
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
2.1 Аурулардың өсімдікті залалдауы
2.2 Өсімдіктерді аурулардан қорғау шаралары.
ІІІ. Қорытынды
ІV. Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Өсімдік аурулары туындау себептеріне байланысты жұқпалы (түрлі бактерия, вирус, саңырауқұлақ,гематода, т.б. тудыратын) және жұқпайтын (қоректену тәртібінің бұзылуынан, ыстық-суықтан, өнеркәсіп қалдықтарының әсерінен, т.б.) аурулар топтарына бөлінеді. Жұқпайтын ауруларға қыстың үскірік аяздарынан жеміс ағаштарының діңі шытынап жарылуы, күздік егістер мен көпжылдық шөптесін өсімдіктердің үсікке ұрынуы, жаз айларының аптап ыстығы мен куаңшылығы, аңызақ желдер салдарынан астық дақылдарының масақтарында дән байлануы төмендеп, шөпектенуі, т.б. жатады. Өсімдіктердің жұқпалы ауруларын саңырауқұлақтар, бір клеткалы, таяқша тәріздес бактериялар, вирустар мен вироидтар қоздырады. Зиянды саңырауқұлақтардың, бактериялардың, кейде аяз салдарынан өсімдіктің кейбір бөлігі дұрыс өспей, шектен тыс ұлғайып ісікке, бұдырға айналып, өсімдік рагіне әкеліп соқтырады. Көпжылдық ағаштардың мех. немесе аяздан зақымданған діңдерінде, тамыры мен тамыр жемісінде, кейбір өсімдіктердің сабақтары мен гүл қауашақтарында, жапырақтарында бунақ денелілер жұмыртқаларын салып, сонда өсіп-көбейіп, зақымданған органды пішіні домалақтау келген ісіктерге айналдырып, оның дамуына себепші болады.
Өсімдік аурулары. Basіdіomycetes класының Puccіnіa туысына жататын саңырауқұлақтар тарататын аса зиянды және кең таралған кесел - өсімдіктердің тат аурулары. Тат өсімдіктің жер бетіндегі бөлімдеріне, оның ішінде гүліне, жемісіне түседі. Ауру белгілері жапырақ пен сабақта және масақтың қауыздарында ақшыл сарғыш (сары тат), қоңырқай (жапырақ немесе қоңыр тат), қызғылт-қоңырқай (сабақ таты) түсті, көлемі әр түрлі күлдіреуіктер түрінде байқалады. Олар, әсіресе астық дақылдарында көп кездеседі. Сары тат көбінесе оңтүстік пен оңтүстік-шығыс аймақтарда күздік бидай егісінде кең таралған. Қоңыр тат солтүстік, шығыс және батыс аймақтарда жаздық бидай егістерін жиі шарпып, өнімге айтарлықтай зиян келтіреді. Тат ауруына жүгері, күнбағыс, қарақат, таңқурай, алмұрт, алма, т.б. шалдығады. Өсімдіктердің солуы топырақта ылғал жеткіліксіз болса, ауаның температурасы жоғарылап, сонымен қатар аңызақ жел соқса, жапырақтарға сабақтың өткізгіш түтікшелері арқылы тасымалданатын су жетіспегенде болады. Кешке қарай ауа салқындап, жапырақтарға су тасымалдану реттелген соң өсімдік бастапқы қалпына келеді. Жаңа отырғызылған көшеттер де бастапқы кезде күн ашық, ыстық болса солып, толық тамырланғаннан кейін солуы тоқталады. Өсімдіктердің солуының келесі бір себептері топырақта тіршілік ететін кемірушілер мен бунақденелілер, саңырауқұлақтар мен бактериялар қоздыратын аурулардың (вертициллезді және фузариозды солу немесе трахемикоз аурулары) салдарынан болады. Топырақта тіршілік ететін сымқұрттар мен зауза қоңызының дернәсілдері өсімдіктердің тамырларымен қоректеніп, негізгі тамырларды зақымдауынан олар біртіндеп солады. Саңырауқұлақтар мен бактериялардың мицелийлері (жіпшелері) көбінесе тамырлар мен сабақтың түтікшелерін торлап, кейде улы заттар - токсиндер шығарады. Осының салдарынан өткізгіш түтікшелер бітеліп, жапырақтарға судың тасымалдануы нашарлайды. Кейде бөлініп шыққан токсиндер ұлпаларды улайды. Бұлардың салдарынан өсімдіктер тез арада солады. Таз қотыр ауруы өсімдіктің жапырағын, жемісін, өзегін зақымдайды. Олардың бетінде қара дақтар пайда болып, көптеген саңырауқұлақ жіпшелері бар қатты қоңыр даққа айналады. Бұл дақтар жемісті тіліктеп қатты жарақаттайды. Ауру қоздырғыштары жерге түскен жапырақ арасында қыстап шығады. Өсімдік аурулары қоздырғыштарының сақталу, таралу немесе тасымалдану ерекшеліктеріне байланысты негізінен 3 топқа бөлінеді: тұқым немесе көшет арқылы, ауа толқыны және жаңбыр арқылы таралатындар, топырақта немесе өсімдік қалдықтарында сақталатындар. Вирустар мен бактериялар қоздыратын ауруларды таратуда олардың зиянкестерінің атқаратын рөлі зор. Ауру қоздырғыштары ауа толқыны, жаңбыр бұлттары арқылы жүздеген шақырым, кейде тіпті бір құрлықтан екіншісіне таралуы мүмкін. Ауа райы жағдайларына байланысты аурудың дамуы және таралу ерекшеліктері, одан келетін шығын құбылмалы болады. Эпифитотия дәрежесіне дейін дамыған жағдайда олардан келетін шығын 30 - 40%-дан асады. Өсімдіктің солуын тежеу үшін көкөніс және басқа да суды көп қажет ететін дақылдарды уақытында суғарып отыру қажет. Кеміргіш бунақденелілерден келетін ауруларды төмендетуде ауыспалы дақылдың және жер қыртысын аудара жыртудың маңызы зор. Сонымен қатар, отырғызылатын көшеттер мен тұқымды инсектицидтер және фунгицидтер ерітіндісінде дәрілеген жөн. Өсімдік ауруларының таралуы мен дамуын және зияндылығын шектеу үшін карантиндік және фитосанитарлық, агротехникалық, ал қажет болса химикалық шаралар қолданылады. Осы мақсат үшін селекция және биотехнология әдістерін кеңінен пайдалана отырып ауруға берік немесе төзімді сорттарды шығарудың атқаратын маңызы өте зор.
Аурулардың өсімдікті залалдауы. Тат - тат саңырауқұлақтары қоздыратын ауру. Өте зиянды ауру, барлық дерлік жүйелік топтардың өсімдіктерін зақымдайды. Ең үлкен зиянды дәнді дақылдарға келтіреді. Өсімдіктің қатты зақымдалуынан оның өнімділігі төмендейді. Орман шаруашылығына үлкен зиян келтіретін хризомикса саңырауқұлағы, ол Тянь-Шань шыршасы өркенінің орталық бүршігін зақымдап, өсімдіктің өсуін және дамуын тоқтатады. Аурудың тән белгісі - өркендердің телейтоспоралардың мол дамуынан қызыл-сары түске боялуы.
Тат саңырауқұлақтары (қат.Uredinales, кл. Basidiomycetes) - облигатты паразиттер, табиғатта кеңінен таралған. Даму циклінде спора түзудің бес типі бар; 0 - спермогонийлер немесе пикнидийлер, I - эцийлер, II - урединийлер, III - телийлер, VI - базидийлер. Даму цикленде аталған типтердің барлығы бар түрлер толық циклді, ал спора түзудің бір бөлігі жоқтары - толық емес циклді деп аталады. Әрбір сатының ерекше құрылымы болады:
0 - спермогонийлер өсіп келе жатқан базидиоспораның гаплоидты мицелиінде жапырақтың жоғарғы бетінде түзіледі; сперматофорлар қабаты бар, домалақ, конус тәрізді немесе тегіс қызыл-сары спора тасушылар. Көбірек спермогонийлер эцийлер арасында дамиды және оларды анықтау өте қиын, және көбінесе мүмкін емес.
I - эцийлер, цеома, растелийлер екі қабатты мицелийде түзіледі, құрылымы әртүрлі.
Эцийлер (Aecidium) - спора тасушылар қызыл-сары түсті, спора түзуші қабаттың айналасында оларда қабықша-перидий түзіледі, ол жастарда күмбезді жинақы, уақыт өте келе ашылады, ішінде эциоспоралары көлденең қатарлармен дамиды. Puccinia, Uromyces туыстарында кездеседі.
Цеома (Caeoma) - тат сңырауқұлақтарының спора түзуінің ерекше түрі. Перидийі жоқ спора шоғырлары түрінде түзіледі, оларды айнала палисадты қабатпен парафиздер орналасады. Цемоспоралар домалақ, сопақша, ұсақ дәнді, тізбекті. Phragmidium, Melampsora туытарында кездеседі.
Растелиялар (Roestelia) - Gymenosporangium туысы саңырауқұлақтарының спора түзу формасы. Ұшар басында біріккен, эпидермис жырақтарынан шығып тұратын мүйіз тәрізді, қызыл-сары өскіндер. Жапырақтардың қалың дақтарында түзіледі. Споралар домалақ, көп қырлы, қоңыр.
II. Урединиялар (Uredinia) - тат саңырауқұлақтары дамуының жазғы сатысы. Домалақ, сопақша, шығыңқы, ұнтақты, қызыл-сары пустулалар, сорустар түрінде көрініс табады. Бір клеткалы, сары немесе қызыл-сары уредоспоралардын тұралы. Саңырауқұлақтың көбею және таралу қызметін атқарады.
III. Телийлер (Telio) - тат саңырауқұлақтарының қыстайтын сатысы, сопақша, домалақ, қоңырдан қара-қоңырға дейін, ұнтақты, қара қабыршақтар түріндегі пустулалар, топшалар түрінде көрінеді. Споралар сопақ, 2,5,6 және одан да көп қатпарлы, қысқа немесе ұзын табанда. Ол уредино сатының орнын басады.
Тат саңырауқұлақтары (Uredіnales) - базидиялы саңырауқұлақтардың бір қатары. Жоғарғы сатыдағы өсімдіктерде "тат ауруы" деп аталатын ауру тудыратын облигатты паразиттер. Тат Саңырауқұлақтары табиғатта кең тараған, дүние жүзінде 126 туысқа жататын 6 мыңға жуық түрі белгілі. Тат саңырауқұлақтары өсімдіктің зақымдалған бөліктерінің гипертрофиясын, ісіктерді, мыстан сыпырғыларын тудырады. Әлемде 6000 түр белгілі. Қазақстанда 400-дей түрі анықталған. Мицелийлері көп жасушалы, иелік өсімдіктер ұлпасының жасуша аралықтарына таралады да жасуша ішіне гаусториялармен (паразит саңырауқұлақтардың тұрақты иесінің өніп кететін өскіндері) еніп, қажетті қоректік заттарын сору арқылы алады. Мицелийлері мен споралары қызыл сары таттың түсіне ұқсайтын пигмент сіңген май тамшыларынан тұрады (аты осыған байланысты қойылған).
Тат саңырауқұлақтарының өзіне тән ерекшелігі - толық циклды онтогенезі 5 сатыдан тұрады. Олар: пикноспоролар түзетін пикнида (саңырауқұлақ жіптармақтарымен тығыз торланған ерекше қабықшалы конидиялы тобы); эциоспоралар түзетін эцидидий (Тат саңырауқұлақтарындағы спора орналасатын орын); Тат Саңырауқұлақтарының бір жасушалы (жаздық) споралары - уредоспоралар; Тат Саңырауқұлақтарының қысқы демалыс кезіндегі спорасы - телейтоспоралар; базидиоспоралар түзетін гаплоидты базидияспоралар. Бұлардың алғашқы екі сатысы аралық өсімдіктерде, қалған үш сатысы негізгі өсімдіктерде өтеді. Екі ядроның қосылып, диплоидты ядро телейтоспораларда түзіледі; ал редукц. бөлінуі жас базидияларда жүреді. Даму циклі әр түрлі иеде өтетін саңырауқұлақтарға - кронарциум, т.б.; ал тек бір өсімдікте өтетін саңырауқұлақтарға - трифрагмиум, фрагмидиум, т.б. жатады. Кейбір туыстың өкілдерінде (пукциния, уромицесс) даму циклінде әр түрлі иеде және бір иеде болуы мүмкін. Тат Саңырауқұлақтарының ішінде толық емес даму циклі бар түрлер де кездеседі. Мысалы: гимноспорангиум (Gymnosporangіum) туысына жататын түрлерде эцидия алмұртта, ал телейтоспоралар аршада түзілсе, уредоспоралар мүлдем болмайды. Тат Саңырауқұлақтары алуан түрлі өсімдіктерді (ашық және жабық тұқымды өсімдіктер, қырыққұлақтар) зақымдайды, әсіресе бидайға, қарабидайға, табиғи мал азықтық өсімдіктерге үлкен зиян тигізеді. Жауын-шашын көп болған жылдары тез көбейіп, астықтың өнімі мен сапасын күрт төмендетеді. Күрес шаралары: тат ауруымен ауырған өсімдікті қырқып тастау; агротех. шараларды толық және уақытында жүргізу; тат ауруына берік сорттарды өндіріске енгізу.
Қаракүйе ауруы - 1) Әдетте, толық жанбаған газ тәрізді және сұйық көмірсутектерден түзілетін біршама таза ұсақ дисперстік көміртек. Түсі қара, бөлшегінің ортақ мөлшері 100 - 3500 Е, ортақ тығыздығы 2 гсм2. Қаракүйе өндірісінің шикізаттарына газ, ацетилин, сұйық көмірсу, сондай-ақ құрамы ароматты қосылыстарға бай мұнай және тас көміршайырларын айдағаннан кейінгі қалдықтар жатады. Қаракүйені өндірудің 3 жолы бар. Диффузиялық (каналдық), мұны арнайы жану камераларында табиғи газ немесе оның қосылыстарын толық жанбаған кезінде алады. Пеште арнайы реакторларда табиғи газ немесе оның қосылыстарын алау от (факел) ретінде толық жандырмай алады. Термикалық, бұл арнайы реакторларда табиғи газды ауа жібермей термикалық ыдырату арқылы алынады. Техникада Қаракүйені техникалықкөмірсу деп атайды. Оны резина, пластмасс және бояғыш заттарға қосатын пигменттер алуда қолданылады. Қаракүйе - атмосфераны ластайтын заттектердің бірі;
2) Қаракүйе саңырауқұлақтары тарататын өсімдік аурулары. Ауруға көбінесе өсімдіктердің өнім беретін негізгі мүшесі - масақ немесе шашақ (собық), сабақ және жапырақ шалдығады.[2]
Бидай қаракүйесі -- күйе саңырауқұлақтары тарататын өсімдік ауруы. Әр түрлі өсімдіктерге қаракүйенің белгілі бір түрі түседі. Бидай мен қара бидайдың қаракүйесі ірі споралардан тұрады. Бидай қаракүйесі астық масақтанып, дән сала бастағанда байқалады. Ауруға шалдыққан өсімдіктердің масақтары тікірейіп, аса иілмейді, реңі қаракүйенің әсерінен ақшыл-сұр, сұрғылт тартып тұрады. Астықты орған кезде, піскен күйе саңырауқұлақтары жарылып, споралары шашылады. Ол бастырылып жатқан дәннің бетіне, жапыраққа келіп қонады. Бидай қаракүйесінің ауру қоздырғышы дәнмен ілесіп, күзде немесе көктемде егілген тұқыммен бірге өне бастайды. Өсіп-өнген бидай қаракүйесі болашақ масақта шоғырланып, дәнді қаракүйеге айналдырып жібереді. Бидай қаракүйесінің қоздырғышы өсімдік қалдықтарында 3 -- 4 жылға дейін тіршілік қабілетін жоймайды. Бұл ауруға шалдыққан бидайдың бойы 2 -- 3 есе аласа келеді. Ауруды болдырмау үшін бидай тұқымын себер алдында инсектицидтерменөңдеу керек.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
2.1 Аурулардың өсімдікті залалдауы
2.2 Өсімдіктерді аурулардан қорғау шаралары.
ІІІ. Қорытынды
ІV. Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Өсімдік аурулары туындау себептеріне байланысты жұқпалы (түрлі бактерия, вирус, саңырауқұлақ,гематода, т.б. тудыратын) және жұқпайтын (қоректену тәртібінің бұзылуынан, ыстық-суықтан, өнеркәсіп қалдықтарының әсерінен, т.б.) аурулар топтарына бөлінеді. Жұқпайтын ауруларға қыстың үскірік аяздарынан жеміс ағаштарының діңі шытынап жарылуы, күздік егістер мен көпжылдық шөптесін өсімдіктердің үсікке ұрынуы, жаз айларының аптап ыстығы мен куаңшылығы, аңызақ желдер салдарынан астық дақылдарының масақтарында дән байлануы төмендеп, шөпектенуі, т.б. жатады. Өсімдіктердің жұқпалы ауруларын саңырауқұлақтар, бір клеткалы, таяқша тәріздес бактериялар, вирустар мен вироидтар қоздырады. Зиянды саңырауқұлақтардың, бактериялардың, кейде аяз салдарынан өсімдіктің кейбір бөлігі дұрыс өспей, шектен тыс ұлғайып ісікке, бұдырға айналып, өсімдік рагіне әкеліп соқтырады. Көпжылдық ағаштардың мех. немесе аяздан зақымданған діңдерінде, тамыры мен тамыр жемісінде, кейбір өсімдіктердің сабақтары мен гүл қауашақтарында, жапырақтарында бунақ денелілер жұмыртқаларын салып, сонда өсіп-көбейіп, зақымданған органды пішіні домалақтау келген ісіктерге айналдырып, оның дамуына себепші болады.
Өсімдік аурулары. Basіdіomycetes класының Puccіnіa туысына жататын саңырауқұлақтар тарататын аса зиянды және кең таралған кесел - өсімдіктердің тат аурулары. Тат өсімдіктің жер бетіндегі бөлімдеріне, оның ішінде гүліне, жемісіне түседі. Ауру белгілері жапырақ пен сабақта және масақтың қауыздарында ақшыл сарғыш (сары тат), қоңырқай (жапырақ немесе қоңыр тат), қызғылт-қоңырқай (сабақ таты) түсті, көлемі әр түрлі күлдіреуіктер түрінде байқалады. Олар, әсіресе астық дақылдарында көп кездеседі. Сары тат көбінесе оңтүстік пен оңтүстік-шығыс аймақтарда күздік бидай егісінде кең таралған. Қоңыр тат солтүстік, шығыс және батыс аймақтарда жаздық бидай егістерін жиі шарпып, өнімге айтарлықтай зиян келтіреді. Тат ауруына жүгері, күнбағыс, қарақат, таңқурай, алмұрт, алма, т.б. шалдығады. Өсімдіктердің солуы топырақта ылғал жеткіліксіз болса, ауаның температурасы жоғарылап, сонымен қатар аңызақ жел соқса, жапырақтарға сабақтың өткізгіш түтікшелері арқылы тасымалданатын су жетіспегенде болады. Кешке қарай ауа салқындап, жапырақтарға су тасымалдану реттелген соң өсімдік бастапқы қалпына келеді. Жаңа отырғызылған көшеттер де бастапқы кезде күн ашық, ыстық болса солып, толық тамырланғаннан кейін солуы тоқталады. Өсімдіктердің солуының келесі бір себептері топырақта тіршілік ететін кемірушілер мен бунақденелілер, саңырауқұлақтар мен бактериялар қоздыратын аурулардың (вертициллезді және фузариозды солу немесе трахемикоз аурулары) салдарынан болады. Топырақта тіршілік ететін сымқұрттар мен зауза қоңызының дернәсілдері өсімдіктердің тамырларымен қоректеніп, негізгі тамырларды зақымдауынан олар біртіндеп солады. Саңырауқұлақтар мен бактериялардың мицелийлері (жіпшелері) көбінесе тамырлар мен сабақтың түтікшелерін торлап, кейде улы заттар - токсиндер шығарады. Осының салдарынан өткізгіш түтікшелер бітеліп, жапырақтарға судың тасымалдануы нашарлайды. Кейде бөлініп шыққан токсиндер ұлпаларды улайды. Бұлардың салдарынан өсімдіктер тез арада солады. Таз қотыр ауруы өсімдіктің жапырағын, жемісін, өзегін зақымдайды. Олардың бетінде қара дақтар пайда болып, көптеген саңырауқұлақ жіпшелері бар қатты қоңыр даққа айналады. Бұл дақтар жемісті тіліктеп қатты жарақаттайды. Ауру қоздырғыштары жерге түскен жапырақ арасында қыстап шығады. Өсімдік аурулары қоздырғыштарының сақталу, таралу немесе тасымалдану ерекшеліктеріне байланысты негізінен 3 топқа бөлінеді: тұқым немесе көшет арқылы, ауа толқыны және жаңбыр арқылы таралатындар, топырақта немесе өсімдік қалдықтарында сақталатындар. Вирустар мен бактериялар қоздыратын ауруларды таратуда олардың зиянкестерінің атқаратын рөлі зор. Ауру қоздырғыштары ауа толқыны, жаңбыр бұлттары арқылы жүздеген шақырым, кейде тіпті бір құрлықтан екіншісіне таралуы мүмкін. Ауа райы жағдайларына байланысты аурудың дамуы және таралу ерекшеліктері, одан келетін шығын құбылмалы болады. Эпифитотия дәрежесіне дейін дамыған жағдайда олардан келетін шығын 30 - 40%-дан асады. Өсімдіктің солуын тежеу үшін көкөніс және басқа да суды көп қажет ететін дақылдарды уақытында суғарып отыру қажет. Кеміргіш бунақденелілерден келетін ауруларды төмендетуде ауыспалы дақылдың және жер қыртысын аудара жыртудың маңызы зор. Сонымен қатар, отырғызылатын көшеттер мен тұқымды инсектицидтер және фунгицидтер ерітіндісінде дәрілеген жөн. Өсімдік ауруларының таралуы мен дамуын және зияндылығын шектеу үшін карантиндік және фитосанитарлық, агротехникалық, ал қажет болса химикалық шаралар қолданылады. Осы мақсат үшін селекция және биотехнология әдістерін кеңінен пайдалана отырып ауруға берік немесе төзімді сорттарды шығарудың атқаратын маңызы өте зор.
Аурулардың өсімдікті залалдауы. Тат - тат саңырауқұлақтары қоздыратын ауру. Өте зиянды ауру, барлық дерлік жүйелік топтардың өсімдіктерін зақымдайды. Ең үлкен зиянды дәнді дақылдарға келтіреді. Өсімдіктің қатты зақымдалуынан оның өнімділігі төмендейді. Орман шаруашылығына үлкен зиян келтіретін хризомикса саңырауқұлағы, ол Тянь-Шань шыршасы өркенінің орталық бүршігін зақымдап, өсімдіктің өсуін және дамуын тоқтатады. Аурудың тән белгісі - өркендердің телейтоспоралардың мол дамуынан қызыл-сары түске боялуы.
Тат саңырауқұлақтары (қат.Uredinales, кл. Basidiomycetes) - облигатты паразиттер, табиғатта кеңінен таралған. Даму циклінде спора түзудің бес типі бар; 0 - спермогонийлер немесе пикнидийлер, I - эцийлер, II - урединийлер, III - телийлер, VI - базидийлер. Даму цикленде аталған типтердің барлығы бар түрлер толық циклді, ал спора түзудің бір бөлігі жоқтары - толық емес циклді деп аталады. Әрбір сатының ерекше құрылымы болады:
0 - спермогонийлер өсіп келе жатқан базидиоспораның гаплоидты мицелиінде жапырақтың жоғарғы бетінде түзіледі; сперматофорлар қабаты бар, домалақ, конус тәрізді немесе тегіс қызыл-сары спора тасушылар. Көбірек спермогонийлер эцийлер арасында дамиды және оларды анықтау өте қиын, және көбінесе мүмкін емес.
I - эцийлер, цеома, растелийлер екі қабатты мицелийде түзіледі, құрылымы әртүрлі.
Эцийлер (Aecidium) - спора тасушылар қызыл-сары түсті, спора түзуші қабаттың айналасында оларда қабықша-перидий түзіледі, ол жастарда күмбезді жинақы, уақыт өте келе ашылады, ішінде эциоспоралары көлденең қатарлармен дамиды. Puccinia, Uromyces туыстарында кездеседі.
Цеома (Caeoma) - тат сңырауқұлақтарының спора түзуінің ерекше түрі. Перидийі жоқ спора шоғырлары түрінде түзіледі, оларды айнала палисадты қабатпен парафиздер орналасады. Цемоспоралар домалақ, сопақша, ұсақ дәнді, тізбекті. Phragmidium, Melampsora туытарында кездеседі.
Растелиялар (Roestelia) - Gymenosporangium туысы саңырауқұлақтарының спора түзу формасы. Ұшар басында біріккен, эпидермис жырақтарынан шығып тұратын мүйіз тәрізді, қызыл-сары өскіндер. Жапырақтардың қалың дақтарында түзіледі. Споралар домалақ, көп қырлы, қоңыр.
II. Урединиялар (Uredinia) - тат саңырауқұлақтары дамуының жазғы сатысы. Домалақ, сопақша, шығыңқы, ұнтақты, қызыл-сары пустулалар, сорустар түрінде көрініс табады. Бір клеткалы, сары немесе қызыл-сары уредоспоралардын тұралы. Саңырауқұлақтың көбею және таралу қызметін атқарады.
III. Телийлер (Telio) - тат саңырауқұлақтарының қыстайтын сатысы, сопақша, домалақ, қоңырдан қара-қоңырға дейін, ұнтақты, қара қабыршақтар түріндегі пустулалар, топшалар түрінде көрінеді. Споралар сопақ, 2,5,6 және одан да көп қатпарлы, қысқа немесе ұзын табанда. Ол уредино сатының орнын басады.
Тат саңырауқұлақтары (Uredіnales) - базидиялы саңырауқұлақтардың бір қатары. Жоғарғы сатыдағы өсімдіктерде "тат ауруы" деп аталатын ауру тудыратын облигатты паразиттер. Тат Саңырауқұлақтары табиғатта кең тараған, дүние жүзінде 126 туысқа жататын 6 мыңға жуық түрі белгілі. Тат саңырауқұлақтары өсімдіктің зақымдалған бөліктерінің гипертрофиясын, ісіктерді, мыстан сыпырғыларын тудырады. Әлемде 6000 түр белгілі. Қазақстанда 400-дей түрі анықталған. Мицелийлері көп жасушалы, иелік өсімдіктер ұлпасының жасуша аралықтарына таралады да жасуша ішіне гаусториялармен (паразит саңырауқұлақтардың тұрақты иесінің өніп кететін өскіндері) еніп, қажетті қоректік заттарын сору арқылы алады. Мицелийлері мен споралары қызыл сары таттың түсіне ұқсайтын пигмент сіңген май тамшыларынан тұрады (аты осыған байланысты қойылған).
Тат саңырауқұлақтарының өзіне тән ерекшелігі - толық циклды онтогенезі 5 сатыдан тұрады. Олар: пикноспоролар түзетін пикнида (саңырауқұлақ жіптармақтарымен тығыз торланған ерекше қабықшалы конидиялы тобы); эциоспоралар түзетін эцидидий (Тат саңырауқұлақтарындағы спора орналасатын орын); Тат Саңырауқұлақтарының бір жасушалы (жаздық) споралары - уредоспоралар; Тат Саңырауқұлақтарының қысқы демалыс кезіндегі спорасы - телейтоспоралар; базидиоспоралар түзетін гаплоидты базидияспоралар. Бұлардың алғашқы екі сатысы аралық өсімдіктерде, қалған үш сатысы негізгі өсімдіктерде өтеді. Екі ядроның қосылып, диплоидты ядро телейтоспораларда түзіледі; ал редукц. бөлінуі жас базидияларда жүреді. Даму циклі әр түрлі иеде өтетін саңырауқұлақтарға - кронарциум, т.б.; ал тек бір өсімдікте өтетін саңырауқұлақтарға - трифрагмиум, фрагмидиум, т.б. жатады. Кейбір туыстың өкілдерінде (пукциния, уромицесс) даму циклінде әр түрлі иеде және бір иеде болуы мүмкін. Тат Саңырауқұлақтарының ішінде толық емес даму циклі бар түрлер де кездеседі. Мысалы: гимноспорангиум (Gymnosporangіum) туысына жататын түрлерде эцидия алмұртта, ал телейтоспоралар аршада түзілсе, уредоспоралар мүлдем болмайды. Тат Саңырауқұлақтары алуан түрлі өсімдіктерді (ашық және жабық тұқымды өсімдіктер, қырыққұлақтар) зақымдайды, әсіресе бидайға, қарабидайға, табиғи мал азықтық өсімдіктерге үлкен зиян тигізеді. Жауын-шашын көп болған жылдары тез көбейіп, астықтың өнімі мен сапасын күрт төмендетеді. Күрес шаралары: тат ауруымен ауырған өсімдікті қырқып тастау; агротех. шараларды толық және уақытында жүргізу; тат ауруына берік сорттарды өндіріске енгізу.
Қаракүйе ауруы - 1) Әдетте, толық жанбаған газ тәрізді және сұйық көмірсутектерден түзілетін біршама таза ұсақ дисперстік көміртек. Түсі қара, бөлшегінің ортақ мөлшері 100 - 3500 Е, ортақ тығыздығы 2 гсм2. Қаракүйе өндірісінің шикізаттарына газ, ацетилин, сұйық көмірсу, сондай-ақ құрамы ароматты қосылыстарға бай мұнай және тас көміршайырларын айдағаннан кейінгі қалдықтар жатады. Қаракүйені өндірудің 3 жолы бар. Диффузиялық (каналдық), мұны арнайы жану камераларында табиғи газ немесе оның қосылыстарын толық жанбаған кезінде алады. Пеште арнайы реакторларда табиғи газ немесе оның қосылыстарын алау от (факел) ретінде толық жандырмай алады. Термикалық, бұл арнайы реакторларда табиғи газды ауа жібермей термикалық ыдырату арқылы алынады. Техникада Қаракүйені техникалықкөмірсу деп атайды. Оны резина, пластмасс және бояғыш заттарға қосатын пигменттер алуда қолданылады. Қаракүйе - атмосфераны ластайтын заттектердің бірі;
2) Қаракүйе саңырауқұлақтары тарататын өсімдік аурулары. Ауруға көбінесе өсімдіктердің өнім беретін негізгі мүшесі - масақ немесе шашақ (собық), сабақ және жапырақ шалдығады.[2]
Бидай қаракүйесі -- күйе саңырауқұлақтары тарататын өсімдік ауруы. Әр түрлі өсімдіктерге қаракүйенің белгілі бір түрі түседі. Бидай мен қара бидайдың қаракүйесі ірі споралардан тұрады. Бидай қаракүйесі астық масақтанып, дән сала бастағанда байқалады. Ауруға шалдыққан өсімдіктердің масақтары тікірейіп, аса иілмейді, реңі қаракүйенің әсерінен ақшыл-сұр, сұрғылт тартып тұрады. Астықты орған кезде, піскен күйе саңырауқұлақтары жарылып, споралары шашылады. Ол бастырылып жатқан дәннің бетіне, жапыраққа келіп қонады. Бидай қаракүйесінің ауру қоздырғышы дәнмен ілесіп, күзде немесе көктемде егілген тұқыммен бірге өне бастайды. Өсіп-өнген бидай қаракүйесі болашақ масақта шоғырланып, дәнді қаракүйеге айналдырып жібереді. Бидай қаракүйесінің қоздырғышы өсімдік қалдықтарында 3 -- 4 жылға дейін тіршілік қабілетін жоймайды. Бұл ауруға шалдыққан бидайдың бойы 2 -- 3 есе аласа келеді. Ауруды болдырмау үшін бидай тұқымын себер алдында инсектицидтерменөңдеу керек.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz