Ауыл шаруашылық дақылдарының карантинді зиянкестері

I. Кіріспе
1. Алматы облысының климаты
2. Алматы облысына сырттан келген карантиндер
II. Негізгі бөлім
3.1. Ауыл шаруашылық дақылдарының карантинді зиянкестері
3.2. Ауыл шаруашылық дақылдарының карантинді аурулары
4. Карантинмен күресу шаралары
III. Қорытынды
IV.Пайдаланылған әдебиеттер

Өсімдік карантині, мемлекет аумағын немесе оның жеке бір бөлігін карантинді аурулар мен зиянкестер және арамшөптердің таралуынан сақтау үшін ұйымдастырылады. Осыған байланысты ол сыртқы және ішкі карантин болып екіге бөлінеді.
Сыртқы карантиннің негізгі мақсаты – еліміздің аумағын карантиндік маңызы бар нысандардан қорғау. Осы мақсат үшін шет елдермен шекаралардағы арнайы бекеттерде елімізге әкелініп жатқан өсімдік өнімдерінің (дән, жеміс-жидек, орман жәнежеміс ағаштары, сәндік дақылдардың көшеттері мен тұқымдары, т.б.) барлығы карантиндік тексеруден өтеді. Оларды басқа елге тасымалдау үшін арнайы карантиндіксертификат болуы қажет. Карантиндік нысандардың бірі байқалған жағдайда барлық жүк зарарсыздандырылады немесе жойылып жіберіледі, жіберілген елге кері қайтарылады. Әр мемлекет үшін карантиндік нысандардың тізімдері жасалынып, бекітіледі. Қазақстанда оларға бунақ денелілерден колорадо және капр қоңыздары,комсток құрты, қан-қызыл біте, американың ақ көбелегі; аурулардан – үнді қаракүйесі, күріштің бактериоздары, жүгерінің гельминтоспориоздары, арпаның сарғыш қуыршақтануы, қашқаргүлдің бұйралануы; ал арамшөптерден – сары шырмауық, кекіре, жабайы күнбағыс, т.б. жатады.

1. «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VII том
2. 2012 ЖШС "Агровэй" журналы
3. Referet.kz-сайты зиянкестермен күресу әдістері
4. Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Экология және табиғат қорғау / Жалпы редакциясын басқарған – түсіндірме сөздіктер топтамасын шығару жөніндегі ғылыми-баспа бағдарламасының ғылыми жетекшісі, педагогика ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты А.Қ.Құсайынов. – Алматы: «Мектеп» баспасы» ЖАҚ, 2002 жыл. – 456 бет. ISBN 5-7667-8284-5
5. Алматы ақшамы газеті.

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 17 бет
Таңдаулыға:

Жоспар
I. Кіріспе
1. Алматы облысының климаты
2. Алматы облысына сырттан келген карантиндер
II. Негізгі бөлім
3.1. Ауыл шаруашылық дақылдарының карантинді зиянкестері
3.2. Ауыл шаруашылық дақылдарының карантинді аурулары
4. Карантинмен күресу шаралары
III. Қорытынды
IV.Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе
Өсімдік карантині, мемлекет аумағын немесе оның жеке бір бөлігін карантинді аурулар мен зиянкестер және арамшөптердің таралуынан сақтау үшін ұйымдастырылады. Осыған байланысты ол сыртқы және ішкі карантин болып екіге бөлінеді.
Сыртқы карантиннің негізгі мақсаты - еліміздің аумағын карантиндік маңызы бар нысандардан қорғау. Осы мақсат үшін шет елдермен шекаралардағы арнайы бекеттерде елімізге әкелініп жатқан өсімдік өнімдерінің (дән, жеміс-жидек, орман жәнежеміс ағаштары, сәндік дақылдардың көшеттері мен тұқымдары, т.б.) барлығы карантиндік тексеруден өтеді. Оларды басқа елге тасымалдау үшін арнайы карантиндіксертификат болуы қажет. Карантиндік нысандардың бірі байқалған жағдайда барлық жүк зарарсыздандырылады немесе жойылып жіберіледі, жіберілген елге кері қайтарылады. Әр мемлекет үшін карантиндік нысандардың тізімдері жасалынып, бекітіледі. Қазақстанда оларға бунақ денелілерден колорадо және капр қоңыздары,комсток құрты, қан-қызыл біте, американың ақ көбелегі; аурулардан - үнді қаракүйесі, күріштің бактериоздары, жүгерінің гельминтоспориоздары, арпаның сарғыш қуыршақтануы, қашқаргүлдің бұйралануы; ал арамшөптерден - сары шырмауық, кекіре, жабайы күнбағыс, т.б. жатады.
Ішкі карантиннің негізгі мақсаты - республика аумағында кездесетін, бірақ та әлі аса кең тарала қоймаған зиянды нысандарды жою және әрі қарай таралуын шектеу. Карантин шараларын Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министірінің өсімдіктерді қорғау және карантин департаменті "Өсімдіктер карантині туралы" заңды басшылыққа ала отырып жүргізеді.

Алматы облысы -- Қазақстан Республикасының оңтүстік-шығысындағы әкімшілік бөлік. Жерінің аумағы 224,0 мың км2. Облыс аумағында 16 аудан және 3 облыстық бағыныстағы қала (Қапшағай, Талдықорған, Текелі) бар. Тұрғыны 1631,7 мың адам (1998). Әкімшілік орталығы -- Талдықорған қаласы. Алматы облысы батысындаЖамбыл, солтүстігінде Балқаш көлі арқылы Қарағанды, солтүстік-шығысында Шығыс Қазақстан облыстарымен, шығысында Қытай Халық Республикасымен, оңтүстігінде Қырғызстан Республикасымен шектеседі.
Алматы облысының климаты негізінен континенттік. Қысы қоңыржай салқын. Қаңтар айындағы орташа температура солт. жазық бөлігінде -- 10-16°С, оңтүстікте -- 4-9°С. Жазы ыстық және қуаң. Шілде айының орташа температурасы солтүстігінде 25°С, оңтүстігінде 27°С. Бұл жазық өңірлерде жауын-шашынның орташа жылдық мөлш. 110-250 мм. Тау бөктерінің климаттық жағдайы жұмсақ. Қаңтар айының орташа температурасы -- 5-90С, жылымық жиі болып тұрады. Шілде айының орташа температурасы тау бөктерінде 21-230С, тау аңғарларында 19-220С. Жауын-шашын тау бөктерінде 400-600 мм, тау аңғарларында 700-1000 мм. Облыс жерінде жауын-шашын негізінен көктем мен жаз айының басында жауады. Солт. өңірдің жазығы мен тау бөктерлерінде қар жамылғысының орташа қалыңд. 10-30 см, тау беткейлерінде 40-100 см. Балқаш және Алакөл жағалауларында бриз желі соғады.
Облыстың топырақ және өсімдік жамылғылары вертикаль белдемдікке байланысты қалыптасқан. Жазық бөлігінде шөлдің де, даланың да қоңыр топырағы тараған. Онда жусан, өлеңшөп, жүзгін, сораң, сексеуіл, көктемде эфемер өсімдіктер басым тараған. Балқаш, Алакөл к-дерінің батпақты жағалауында, Іле өз-нің аңғары мен атырауында қамыс, құрақ өседі. Тау етегінде сұр және боз, қызыл қоңыр, тау беткейлері мен таулы үстірттерде таулы даланың қызыл қоңыр және қара топырақтары қалыптасқан. Мұндай жерлерде (биікт. 600-1300 м) астық тұқымдас өсімдіктері басым жусанды, бетегелі-боз далаға ауысады. Таулы бөлігінің бұдан жоғары жағында көктерек, қайың, алма ағашы, ал одан да жоғарырақта Тянь-Шань шыршасы, кейде биік таудың шалғыны өседі. Биік таудың альпілік шалғынында өлең шөп, алтай, қоғажайы, тастесер т.б. өсімдіктер басым. Бұл өңір -- облыс малшыларының жазғы жайлауы.

Негізі, қазір біздің қоғамда карантин деген сөз жиі қол - данылатын болып жүр. Осы орайда көп жағдайда карантин термині басқа жақтан келетін жұқпалы аурулардан, зиянды әдеттерден сақтану және қорғану үшін қолданылатын оқшаулау шараларының жиынтығы болып табылады. Сол себептен де еліміз аумағына шет елдерден келетін, біздегі өсімдіктерге түрлі ауруларын жұқтыратын немесе оларды қоздыратын өсімдіктер зиянкестеріне қатысты. Соған орай Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі Агроөнеркәсіптік кешендегі мемлекеттік инспекция комитетінің Алматы қаласы бойынша аумақтық инспекциясының басшысы Қаныш Әлиев Құттыбек Аймаханмен сұхбат жүргізген. Сұхбатында қазіргі ел аумағында қандай карантиндік объектілер таралғаны жайында, соның ішінде Алматы қаласындағы жағдайға да тоқтала кеткен. Еліміз Тәуелсіздік алғаннан бастап республика аумағына өзге елдерден әкелінетін, жерімізде жоқ зиянкестерден, аурулардан, арамшөптерден қорғау өзекті мәселелердің біріне айналды. Қазақстанға карантинді нысандардың ену және олардың таралу мүмкіндігі өте жғары. Тек қана Алматы қаласының аумағына 2014 жылы 67 алыс және жақын шет елдерден карантинге жатқызыл - ған 46 мың тонна азық-түлік заттары, 5 мың тонна және 24 мың шаршы метр техникалық заттар, 680 тонна тұқымдық материал, 3740 мың дана көшеттік материал, 22,6 миллион дана кесілген және құмыра гүлдер әкелінді. Олардың барлығы карантиндік тексеруден өткізілді. Соның ішінде екі партия карантинге жатқызылған өнімдерден каран - тиндік зиянкестер табылды. Атап айтқанда, Нидер - ланды елінен алып келінген 5421 дана және Кениядан келген 880 дана кесілген гүлдерден карантиндік зиян - кестер анықта - лып, залалданған өнім арнайы пештерде өртелінді. Мінеки, мұның бәрі республикамызға каран - тиндік нысандардың ену қаупі қаншалықты жоғары екендігін көрсетеді.
Ал қазіргі уақытта Қазақстан аумағында карантиндік объектілердің 15 түрі тараған. Оларға - Американың ақ көбелегі, шығыс жеміс жемірі, қауын шыбыны, батыс (калифорниялық) гүл трипсы, алтынтүсті картоп немато - дасы, калифорния қалқаншасы, картоп күйесі, жұпсыз жібек көбелегі, комсток құрты, қара сүгірдің түрлері, жусан - жапырақты ойраншөп, көпжылдық ойраншөп, қызғылт укекіре, тікенекті алқа, сары шырмауық (арам сояу) жатқызылып отыр.
Мұның ішінде Алматы қаласы аумағында аз көлемде болса да таралған карантиндік объектілердің қатарына - шығыс жеміс жемірі, калифорния қалқаншасы, жұпсыз жібек көбелегі, жусанжапырақты ойраншөп, сары шыр - мауық (арам сояу) енеді.
Жалпы, қаламыз аумағындағы карантиндік жағдай тұрақты, жаңадан пайда болған карантиндік объектілер жоқ, аз шектеулі таралған карантиндік объектілерге қарсы жыл сайын мемлекет тарапынан бөлінген қаржыға күрес жүргізілуде.
Бірақ, бүгінгі таңда елімізге сырттан тасымалданатын ауылшаруашылық өсімдік өнімдерінің көлемі айтарлықтай артуда. Соның салдарынан Қазақстан аумағына бұрын болмаған немесе аздаған ошақтары бар қауіпті зиянкестер, аурулар, арамшөптер тұқымдарының шет елдерден ену қаупі де анағұрлым ұлғайды. Әсіресе, біздің еліміз қазіргі уақытта көптеген шет елдермен сауда-саттықты жандан - дырған. Бұл тұрғыда, бұл елдердің фитосанитарлық жағдайы қазіргі таңда өте күрделі күйде қалып тұр және олар көп жағдайда әлі күні толықтай анықталмаған. Сонымен қатар, еліміз арқылы карантинге жатқызылған өнімдердің транзит арқылы өтуі де аз емес.
Ресми деректерге сүйене сөйлесек, қазір Қазақстанмен көршілес ТМД елдерінде 30-35-тен астам карантиндік объектілер таралған. Ал, шығыстағы алып көршіміз Қытай Халық Республикасында олардың саны 100-ден асады.
Карантиндік объектілердің елімізге кірмеуі үшін мынадай шаралар ат - қарылып жатыр.
Қазақстан Республикасы Ауыл-шаруашылық министрлігінің 2003 жылдың 6 маусымындағы №322 бұйрығына сәйкес Алматы қаласының аумағында өсімдіктер карантині жөніндегі екі фитосанитариялық бақылау бекеттері орналасқан. Алматы Халықаралық әуежайында және Алматы темір жол стансаларында орналасқан фитосанитариялық бекеттерде өсімдіктер карантині бойынша 14 мемлекеттік инс - пектор қызмет атқарады. Олардың барлығы жоғары ауылшаруашылық білімі бар, тә - жірибелері мол мамандар. Олар фито - са - нитариялық бақылау бекеттерінде каран - тинге жатқызылған шет елдерден әкелінетін өнімді тұрақты және бастапқы карантиндік тексеруден өткізеді. Тіпті, кейде қажет болғанда үлгілерін, көлік құралдарын, қол жүгі мен багаждық заттарын іріктеу арқылы олардың зертханалық сараптамасын жүр - гізеді, елімізге кіргізілген және транзиттік карантинге жатқы - зылған өнімдердің карантиндік құжаттарын қарайды. Сондай-ақ, карантинге жатқызылған өнімдер келіп түсетін соңғы пункттерде өнімдер қайтадан тұрақты карантиндік тексеруден өтеді. Сосын, өсімдік өнімдерін өсіретін, дайын - дайтын, жинайтын, өңдейтін және өткізетін ұйымдарға, ішкі сауда объектілеріне, шаруа (фермер), үй жанындағы және саяжай қожалықтарының аумағы мен үй-жайларына, ауыл, орман, су және басқа да мақсатқа арналған шаруа - шылықтарға тұрақты талғамалы бақылау-тексерулерін жүргіземіз.
Карантинге жатқызылған өнімдерден карантиндік объектілер табылған жағдайда қолданылатын шаралар мыналар.
Егер өнімнен карантиндік объектілер табылар болса, онда өнім әкелінген еліне кері қайтарылуға, карантиндік арамшөптерден залалсыздандыруға, тазартуға немесе техникалық қайта өңдеуге жатады. Бұл шараларды орын - дау мүмкін болмаса, онда залалданған өнім белгілі тәртіп - пен қолданыстан алынып, жойылады. Ал енді өсімдіктер карантині ережесін бұзу фактілері анықталып жатса, онда жеке немесе заңды тұлғалар Әкімшілік құқық бұзу туралы кодексінің 400-бабына сәйкес жауапқа тартылады.
Cоңғы жылдары қала тұрғындары аллергиялық аурулардан жиі жапа шегуде. Әсіресе, көктем, жаз айларында мұндай науқастардың саны күрт артады. Осыған белгілі бір мөлшерде ықпал ететін, карантинге жатқызылған жусанжапырақты ойраншөп өсімдігі (Аmbrosіа аrtemіsіfolіа) туралы қысқаша айтар болсам - бұл өсімдіктің отаны - Солтүстік Америка құрлығы. Алматы қаласында алғаш рет бұл өсімдіктің бірнеше түбі сонау 1939 жылы халық демалатын М.Горький атындағы (қазіргі Орталық мәдениет және демалыс) саябағынан табылған болатын. Содан бері бұл аса қауіпті арамшөп жылдам қаулай таралып кетті. Жалпы, жусанжапырақты ойраншөпті түріне және исіне қарап, кәдімгі қара жусанға ұқсатуға болады. Дегенмен, бұл арамшөп төзімді келетін және жер талғамайтын ерекшелігімен жусаннан асып түседі. Олар тұқым арқылы тез көбейеді. Өйткені, бір түп өсімдіктің өзі 30-80 мың дән бере алады. Оның үстіне жусанжапырақты ойраншөп - барлық ауыл шаруашы - лығы дақылдарының арамшөбі саналады. Бүгінде оны жол бойларынан, өзен-көл жағалауларынан, ауыл-қалалар көшелерінен, игерілмеген жерлерден кездестіруге болады.
Жусанжапырақты ойраншөп өскен жерлердің адамға тікелей зияны мол. Әсіресе, өсімдік гүлдеген кезде, олардың тозаңдары желмен көтеріліп, ондаған шақырымға таралып, адамдардың тыныс жолдарына кіріп, қауіпті аллергиялық ауру түрлерін қоздырады. Қазіргі кезде халық арасында олардың әсерінен қозатын дерматит, коньюнктивит және өкпе-тыныс жолдарының демікпе аурулары кең таралып отыр. Тіптен, осы өсімдіктің бірнеше түбінің өзі ғана осы аталған аурулардың қозуына себепкер болады. Өйткені, бір ғана өсімдік миллиардтаған тозаң бөледі.Сондықтан да бұл арамшөппен күрес үнемі назарда ұсталып отырады және оларды жою шаралары жыл сайын қолға алынып жүр.

Өсімдіктер зиянкестермен ауылдың тауарөндірушісіне жалғыз күресу оңайлыққа соқпайды, сондықтан да әр түрлі жылдары маңызды шығын келеді. Өнімді жоғалту бұл экономикалық фактор және ол ауылшаруашылық өндірісінің дамуына қатты әсер етеді.
Қазақстан республикасы аумағында ауыл шаруашылығына көпқоректілерден 50 түрлері және мамандандырылған зиянкестерден 100 ден аса түрлері, аурулардың 70 түрлері және 120 дан кемірек арам шөптер түрлері зиян келтіреді.
Қорғау шараларын өткізбеусіз тек қана бидай өнімінің зиянды организмдерден жоғалтуы 25 тен 40 % дейін құрауы мүмкін.
Осыған байланысты республика аумағында фитосанитариялық жағдайды тұрақты бақылау жүзеге асырылады, соның ішінде республикалық бюджеттен жыл сайын 2,5-3,0 млрд.тенге, аса қауіпті зиянды организмдермен және карантиндік объектілермен 3-3,5 млн.га ауданы маңайында күресу шараларын жүргізу үшін бөлінеді.
2009 жылы ауылшаруашылығы дақылдарының аса қауіпті зиянкестерімен күресуге 003 Ауылшаруашылығы дақылдарының аса қауіпті зиянкестерімен күресу республикалық бюджет бағдарламасы бойынша 2 691,8 млн. теңге бөлінді.
Аталған қаражаттарға өз уақытында пестицидтер сатып алынып және оларды сақтау, тасу және қолдану жұмыстары ұйымдастырылды. Химиялық өңдеу жұмыстары 3 145,4 мың. га ауданға жүргізілді, соның ішінде шегірткелілерге қарсы - 1 945,8 мың. га, дәннің сұр көбелегіне - 600,0 мың. га, зиянды бақашық қандаласына - 165,0 мың га, гессен шыбынына - 20,0 мың га, астық қоңызына - 71,7 мың. га, өрмекші кенесіне - 76,5 мың. га, мақта көбелегіне - 111,9 мың. га, колорад қоңызына - 20,3 мың. га, сарышұнақтар және тышқан кеміргіштеріне - 14,7 мың.га, бидай дақылдарының тат және септориоз ауруларына - 119,5 мың.га.
Сонымен қатар ауылшаруашылығы тауарөндірішілерінің қаражаты есебінен дәннің сұр көбелегіне қарсы 72,5 мың. га, бидай дақылдарының ауруларына - 1029,8 мың. га аудандарында өңдеу жұмыстары жүргізілді.
2009 жылдың ауа-климаттық жағдайы химиялық өңдеу жұмыстарының жоспарына өзгерістер кіргізді. Батыс-Қазақстан обласында (қардың қаңтарға дейін болмауы, топырақтың терең қатуы, көктемнің кеш басталып жаңбырсыз және маусым айының жаңбырсыз ыстық болуы) көптеген астық қоңыздары дернәсілдерінің топырақта өлуіне әкеліп, сонымен қатар бидай алқаптарында инфекциялардың және қоңырқай таты ауруларының болмауы байқалды. Осыған байланысты астық қоңыздарына қарсы химиялық өңдеу 66,0 мың. га (жоспар бойынша 80,0 мың. га) ауданға жүргізіліп, бидай ауруларына қарсы (жоспар бойынша 3,0 мың. га) өңдеу мүлдем жүргізілмеді.
Оңтүстік-Қазақстан облыстарында (кеш және дымқыл көктем, топырақпен ауаның температурасының тым төмен болуы) мароккалық шегірткенің көптеген күбіршектерінің ауруына және өлуіне әкелді. Осыған байланысты Оңтүстік-Қазақстан облысында мароккалық шегірткеге қарсы химиялық өңдеу 51,58 мың. га (жоспар бойынша 100,6 мың. га) ауданда жүргізілді.
Оңтүстік-Қазақстан облысының мақта өндірушілеріне көктемнің жаңбырлы және салқын болуы мақта тұқымын үйлесімді мерзімде (15 мамырға дейін) себуге рұқсат бермеді. Мақтаның егісі және қайта себу жұмыстары маусым айының 2 жартысына дейін және жоспарланғаннан аз ауданға жүргізілді.
Мақта егісінң аз болуына байланысты, мақта өсімдігінің және оның зиянкестерінің фенологиялық дамуы сәйкес келмеуінен химиялық өңдеу жұмыстары өрмекші кенеге 61,6 мың. га ауданға (жоспар бойынша 77,4 мың. га), мақта көбелегі бойынша 95,33 мың. га (жоспар бойынша 129,1 мың. га) ауданға жүргізілді.
2009 жылы барлығы объективті себептер бойынша аса қауіпті зиянды организмдерге қарсы химиялық өңдеу жұмыстары 115,2 мың. га ауданға жүргізілмеді, 34,1 млн. теңге мөлшерінде қаражат үнемделіп республикалық бюджетке қайтарылды.
2009 жылдың жүргізілген жұмыстарының нәтижесінде егістіктердің аса қауіпті зиянды организмдермен зақымдалуы, сонымен қатар олардың шектесетін елдердің аумағында қоныстануы байқалмады.
2009 жылы, аса қауіпті зиянды организмдереден ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.