Жеміс дақылдарының карантинді зиянкестері және олардан қорғау шаралар жүйесі
I. КІРІСПЕ
Жеміс дақылдарының карантинді зиянкестері және олардан қорғау шаралар жүйесі
II. НЕГІЗГІ БӨЛІМ:
2.1 Жеміс дақылының карантинді зиянкестері..
2.2 Жеміс дақылының карантинді аурулары.13
2.3 Кешенді қорғау шаралары ... ... ... ... ...16
III. ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
IV. ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.
Жеміс дақылдарының карантинді зиянкестері және олардан қорғау шаралар жүйесі
II. НЕГІЗГІ БӨЛІМ:
2.1 Жеміс дақылының карантинді зиянкестері..
2.2 Жеміс дақылының карантинді аурулары.13
2.3 Кешенді қорғау шаралары ... ... ... ... ...16
III. ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
IV. ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.
Жемiс дақылының маңызы, оның пайдалылығы, әсiресе, азық-түлiктiк, емдiк, диеталық қасиеттерi адамға өте ерте заманнан белгiлi болған. Жасаң немесе қайта өңделген жемiстер азық-түлiк және халық емшiлiгiнде сан ғасырлар бойы пайдаланылып келедi.
Олар аса маңызды емдiк қасиеттерi бар азық-түлiк қана емес, сонымен бiрге, тамақ өнеркәсiбiнде таптырмайтын шикiзат, қоршаған ортаны қорғауда санитарлық-гигиеналық шаралардың бiрi де болып саналады. Оны өсiрумен тек шаруашылықтар ғана емес, жекелеген азаматтар да шұғылданады. Түрлi бақтар, саяжайлар қала мен ауылды желден, шаңнан қорғайды, олардың жапырақтары көмiр-қышқыл газын бойына сiңiрсе, елдi мекендерге көлеңке түсiрiп, жердi құрғатпайды, сөйтiп ауа-райын бұрынғыдан да жақсарта түседi. Жемiс бақтары елдi мекендерге сән берiп, адамдардың эстетикалық сезiмiне әсер етедi. Сондай-ақ бақ егiп, оны күтiп-баптау адамдарды шынықтырып, сауықтырады, әрi табиғатпен байланысын жақындатады. Оның маңыздылығы кейiнгi уақытта мүлде күшейiп отыр. Қазiргi кезде азаматтық энергиялық, транспорттық, агрономиялық, гидротехникалық алып құрылыстардың өрiс алуы, адам баласының өсу қарқыны, олардың қоршаған ортаға әсерi, табиғаттың өзi әкелген зиянды құбылыстар орнын толтыру есебiнен әлденеше есе артып кеттi. Сондай-ақ, XX ғасырдың екiншi жартысында, қоршаған ортаның зиянды қоқыстармен, канцерогендi және радиоактивтi заттармен ластануы адамзат денсаулығына керi әсерiн тигiзуде. Сондықтан қоғамдық өндiрiс процестерiнiң барысында жер, ауа, су т.б. қоршаған ортаның экологиялық тепе-теңдiгiн сақтауда және адамдардың тамақтануын дұрыс ұйымдастыруда жемiс-жидек дақылдарының мiндетi зор. Тiптi, бiздiң арғы тегiмiз – алғашқы адамдар күнделiктi тiршiлiгiнде өсiмдiк жемiсiн жинап күн көрген. Жемiс және жидек құрамында қоректiк заттардан басқа витаминдердiң (А, В2, В6, С, РР т.б.), жеке биологиялық белсендiлiгi жоғары заттардың болуы, олардың пектиндермен үйлесуi адам организмiне зиянды бөлшектерiнiң енуiнен сақтап немесе бөлiнуiн тездетедi.
Олар аса маңызды емдiк қасиеттерi бар азық-түлiк қана емес, сонымен бiрге, тамақ өнеркәсiбiнде таптырмайтын шикiзат, қоршаған ортаны қорғауда санитарлық-гигиеналық шаралардың бiрi де болып саналады. Оны өсiрумен тек шаруашылықтар ғана емес, жекелеген азаматтар да шұғылданады. Түрлi бақтар, саяжайлар қала мен ауылды желден, шаңнан қорғайды, олардың жапырақтары көмiр-қышқыл газын бойына сiңiрсе, елдi мекендерге көлеңке түсiрiп, жердi құрғатпайды, сөйтiп ауа-райын бұрынғыдан да жақсарта түседi. Жемiс бақтары елдi мекендерге сән берiп, адамдардың эстетикалық сезiмiне әсер етедi. Сондай-ақ бақ егiп, оны күтiп-баптау адамдарды шынықтырып, сауықтырады, әрi табиғатпен байланысын жақындатады. Оның маңыздылығы кейiнгi уақытта мүлде күшейiп отыр. Қазiргi кезде азаматтық энергиялық, транспорттық, агрономиялық, гидротехникалық алып құрылыстардың өрiс алуы, адам баласының өсу қарқыны, олардың қоршаған ортаға әсерi, табиғаттың өзi әкелген зиянды құбылыстар орнын толтыру есебiнен әлденеше есе артып кеттi. Сондай-ақ, XX ғасырдың екiншi жартысында, қоршаған ортаның зиянды қоқыстармен, канцерогендi және радиоактивтi заттармен ластануы адамзат денсаулығына керi әсерiн тигiзуде. Сондықтан қоғамдық өндiрiс процестерiнiң барысында жер, ауа, су т.б. қоршаған ортаның экологиялық тепе-теңдiгiн сақтауда және адамдардың тамақтануын дұрыс ұйымдастыруда жемiс-жидек дақылдарының мiндетi зор. Тiптi, бiздiң арғы тегiмiз – алғашқы адамдар күнделiктi тiршiлiгiнде өсiмдiк жемiсiн жинап күн көрген. Жемiс және жидек құрамында қоректiк заттардан басқа витаминдердiң (А, В2, В6, С, РР т.б.), жеке биологиялық белсендiлiгi жоғары заттардың болуы, олардың пектиндермен үйлесуi адам организмiне зиянды бөлшектерiнiң енуiнен сақтап немесе бөлiнуiн тездетедi.
1. А.Ағыбаев,Р.Карбозова,Б.Дүйсенбеков,Н.Ақышбаев«Өсімдік қорғау»2011ж. 165-177б-183-185б [1]
2. Х. Торыбаев, Н.Ашықбаев, «Өсімдік карантині», Алматы, 2007 ж. 59-60 б.[2]
3. http://www.dissercat.com/content/diagnostika-bakteriozov-tomata-i-mery-zashchity#ixzz3GbCk6mBF
4. Интернет желісі
2. Х. Торыбаев, Н.Ашықбаев, «Өсімдік карантині», Алматы, 2007 ж. 59-60 б.[2]
3. http://www.dissercat.com/content/diagnostika-bakteriozov-tomata-i-mery-zashchity#ixzz3GbCk6mBF
4. Интернет желісі
Жоспары:
I. КІРІСПЕ
Жеміс дақылдарының карантинді зиянкестері және олардан қорғау шаралар жүйесі
II. НЕГІЗГІ БӨЛІМ:
2.1 Жеміс дақылының карантинді зиянкестері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5-12
2.2 Жеміс дақылының карантинді аурулары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13-15
2.3 Кешенді қорғау шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
III. ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
IV. ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 18
КІРІСПЕ
Жемiс дақылының маңызы, оның пайдалылығы, әсiресе, азық-түлiктiк, емдiк, диеталық қасиеттерi адамға өте ерте заманнан белгiлi болған. Жасаң немесе қайта өңделген жемiстер азық-түлiк және халық емшiлiгiнде сан ғасырлар бойы пайдаланылып келедi.
Олар аса маңызды емдiк қасиеттерi бар азық-түлiк қана емес, сонымен бiрге, тамақ өнеркәсiбiнде таптырмайтын шикiзат, қоршаған ортаны қорғауда санитарлық-гигиеналық шаралардың бiрi де болып саналады. Оны өсiрумен тек шаруашылықтар ғана емес, жекелеген азаматтар да шұғылданады. Түрлi бақтар, саяжайлар қала мен ауылды желден, шаңнан қорғайды, олардың жапырақтары көмiр-қышқыл газын бойына сiңiрсе, елдi мекендерге көлеңке түсiрiп, жердi құрғатпайды, сөйтiп ауа-райын бұрынғыдан да жақсарта түседi. Жемiс бақтары елдi мекендерге сән берiп, адамдардың эстетикалық сезiмiне әсер етедi. Сондай-ақ бақ егiп, оны күтiп-баптау адамдарды шынықтырып, сауықтырады, әрi табиғатпен байланысын жақындатады. Оның маңыздылығы кейiнгi уақытта мүлде күшейiп отыр. Қазiргi кезде азаматтық энергиялық, транспорттық, агрономиялық, гидротехникалық алып құрылыстардың өрiс алуы, адам баласының өсу қарқыны, олардың қоршаған ортаға әсерi, табиғаттың өзi әкелген зиянды құбылыстар орнын толтыру есебiнен әлденеше есе артып кеттi. Сондай-ақ, XX ғасырдың екiншi жартысында, қоршаған ортаның зиянды қоқыстармен, канцерогендi және радиоактивтi заттармен ластануы адамзат денсаулығына керi әсерiн тигiзуде. Сондықтан қоғамдық өндiрiс процестерiнiң барысында жер, ауа, су т.б. қоршаған ортаның экологиялық тепе-теңдiгiн сақтауда және адамдардың тамақтануын дұрыс ұйымдастыруда жемiс-жидек дақылдарының мiндетi зор. Тiптi, бiздiң арғы тегiмiз - алғашқы адамдар күнделiктi тiршiлiгiнде өсiмдiк жемiсiн жинап күн көрген. Жемiс және жидек құрамында қоректiк заттардан басқа витаминдердiң (А, В2, В6, С, РР т.б.), жеке биологиялық белсендiлiгi жоғары заттардың болуы, олардың пектиндермен үйлесуi адам организмiне зиянды бөлшектерiнiң енуiнен сақтап немесе бөлiнуiн тездетедi.
Жемiс және жидек құрамындағы қанттардың басым көпшiлiгi моноқанттардан (глюкоза мен фруктозадан) тұрады. Жемiс қанты адам организмiнде энергиялық процестердi тездетуге қатысса, яғни атеросклерозға шалдықтырмай, қан қысымының көтерiлуiн (гипертония) тежейдi. Яғни, адамдар үшiн жемiстi көп мөлшерде пайдалану тиiмдi. Жемiстер құрамында әр түрлi макро және микроэлементтер (темiр, фосфор, магний, калий, йод, марганец, селен т.б.) де бар.[1]
II. НЕГІЗГІ БӨЛІМ:
2.1 Жеміс дақылының карантинді зиянкестері
Калифорниялы қалқаншалы сымыр - Quadraspidiotus perniciosus gomstock.
Зиянкес теңқанаттылар (Homoptera) отряды, сымырлар отряд тармағының (Соссіpеа) қалқаншалылар (Diaspididae) тұқымдасына жатады.
Калифорниялық қалқаншалы сымыр Батые Еуропа мен Азияның көптеген елдерінде, Африка және АҚШ-та сонымен қатар Ресейде де кең таралған.
1-Сурет. Калифорниялы қалқанша сымыр
Қазақстанда ішкі карантиндік нысанға жатады. Сымырдың ұрғашысының ұзындығы 1,3 мм, лимондай сары түсті, денесі дөңгелек болады, аяғы, қанаты және көзі редуцияланған, бір орында қозғалмай тіршілік етеді, шаншып-сорғыш ауыз мүшесі жақсы жетілген, қалқаншасының орта бөлімі дөңестеу, түсі бозғылттау қоңыр, диаметрі 1,5-2 мм (Сурет1 ).
Еркектері бірнеше сағат қана - Сурет 1 - Калифорниялы қалқаншалы сымыр өмір сүреді, түсі қызғылт-сары, кеудесінде көлденең орналасқан қара жолақ бар, ауыз мүшесі редуцияланған, бір жұп қанаты, 3 жұп аяғы, ұзын мұртшалары болады, денесінің ұзындығы 0,8-0,9 мм, қалқаншасының ұзындығы 1 мм жетеді, қалқаншасы ұзыншақ, түсі аналығына ұқсас.
Дернәсілдерінің денесі сопақша, түсі сарғылт, жақсы жетілген ұзын тұмсығы бар, көздері, мұртшалары және 3 жұп аяғы болады.
Денесінің ұзындығы 0,26-0,3 мм, ені 0,14-0,І9мм.
Калифорниялық қалқаншалы сымыр бір жастағы дернәсіл күйінде қалқанша астында қыстайды. Кейбір жағдайларда 2 жастағы дернәсілдері және еркектері де қыстап шығады. Қыстаушы дернәсілдің қалқаншасы тығыз қара түсті болады.
Көктемде жеміс ағаштарында "шырын жүру" кезеңі басталысымен дернәсілдер қысқы ұйқыдан оянады да 10-12 күн ішінде 2 рет түлеп, ересек бунақденеге айналады. Ұрықтанған ұрғашы сымырлар 50-60 күн өмір сүреді. Осы мерзім ішінде олардың әрқайсысы 60-80 дернәсіл туады.
Дернәсілдер ("кезбелер") алғашында тез қимылдап, ағаштың өң бойына түгел таралады, Кейіннен олар ағаштың діңімен бұтақтарының қабығына сүлікше қадала жабысады да бірте-бірте қозғалу қабілетін жоғалтады және олардың арқа жағында қалқанша пайда болады. Зиянкес қоректенген жеміс ағашының діңі мен бұтақтарының ескіре бастаған қабығында ұзын-салалы және көлденең сызықтар, ал жапырақтары мен жемістерінде және жас қабығында осы түрге ғана тән кызғылт дақтар пайда болады Нәтижесінде ондай ағаштардың беретін өнімі азайып, жемістерінің сапасы төмендейді. Мекендеген жерлерінің ерекшелігіне байланысты калифорниялық қалқаншалы сымыр жылына 2-4 ұрпақ береді.
Американдық ақ көбелек - Hyphantria cunea drury
Зиянкес қабыршаққанаттылар (Lepidoptera) отрады Arctiidae тұқымдасына жатады. Көбелектің қанаттарының өрісі 20-36 мм, денесінің ұзындығы 9-15 мм. Қанаттары әппақ немесе ақкүңгірт қоңыр дақтары болады(Сурет2).
Аталықтарының мұртшалары екі қатарлы тарақты, аналықтарынікі - екі қатарлы ара тісті болады.
Сурет 2 - Американдық ақ көбелек
Бір жастағы жұлдызқұрттары ашық-сары түсті, олардың ұзындығы 1-1,5 мм, ересек жұлдызқұрттарының ұзындығы 30-40 мм. Стадиясының денесін тығыз түк басқан және арқа жағында eкі қатар қылшықты сүйелдері және бүйір бөлігінде 3- қатар ашық-сары сүйелдері бар.
Қуыршағы ұзыншақ жұмыртқа пішінді, ұзындығы 10-15 мм. Құрсағының сегменттерінің жіктері осы түрге тән ірі нүкте тәрізді шұңқырлармен шектелген. Кремастері екі айырылған және 15-ке жуық шоқ өсінділері басады.
Жұмыртқасы шар тәрізді табаны тегіс, көлемі 0,5-0,6 мм.
Қуыршақ күйінде піллә ішінде ағаш қабығының астындағы сызаттарда, құрғақ жапырақтарда, топырақ бетіндегі өсімдік қалдықтарында, қаша сызаттарында, ғимараттардың саңлауларында қыстайды. Қуыршақтардың көпшілігі топырақ ішінде 3-5 см терендікте, кейбіреулері 15 см терендікте кездеседі. Жазғы ұрпақ жұлдызқұрттарының кейбіреулері бөрік бастағы жапырақтарда қуыршақтанады.
Қуыршақтардың кейбір бөлігі (10-15%) диапаузаға кетеді, яғни олардан бір жылдан кейін көбелек шығады.
Американдық ақ көбелектің жұлдызқұрттарының зақымдауы нәтижесінде ағаш жапырақтарынан жалаңаштанады, оның әсерінен ағаш әлсірейді және бірнеше peт қайтара зақымдаудың нәтижесінде кейбір өсімдіктер өледі. Зиянкестің жұлдызқұрттары көп қоректі, 230 ағаш пен бұта, шөптесін өсімдіктерді зақымдайды.
Американдық ақкөбелек ауа райына, жер ерекшеліктеріне байланысты жылына 1-2 ұрпақ береді.
Америкаңдық ақ көбелек Еуропаның көптеген елдерінде, оның ішінде Ресей мен Украинада, Азияда (Қытай, Өзбекстан) таралған.
Қазақстанда американдық ақ көбелек сыртқы карантиндік нысанға жатады.
Жүзім филоксерасы - Viteus vitifoliae fitch
Теңқанаттылар (Homoptera) отрядының филлоксера (Phylloxeridae) тұқымдасына жатады, Еуропа, Азия, Африка, Америка және Австралияда таралған. Сонымен қатар Ресейде кеңтаралған.
Филлоксера Қазақстанда сыртқы карантиндік нысанға жатады. Алғашқы ошағы Атырау облысында табалып дер кезінде жойылған.
Филлоксераның тіршілік әрекеті мен өсімдікті зақымдау сипаты жағынан бір-бірінен өзгеше болып келетін 2 түрі кезедеседі; тамырлық және жапырақтық түрі.
Сурет 3- Жүзім филоксерасы
Тамыр филлоксерасының қанатсыз ұрғашыларының пішіні сопақша, түсі сарғылт-қоңыр, арқасы мен бүйір жақтарында 6 қатар болып, бойлай орналасқан күңгірт түсті бұдырмақтар болады, тұмсығы ұзын, артқы аяқтарының денемен жалғасатын деңгейінен асып тұрады, мұртшалары қысқа, денесінің ұзындығы 1 мм шамасындай.Бұл белгілер (денесінің ұзындығынан басқасы) тамыр филлоксерасының дернәсілдеріне де тән. Жұмыртқалары алғашында ақшыл-сары болады да соңынан қоңыр-түске көшеді, ұзындығы 0,3 мм шамасындай.
Жапырақ филлоксерасының қанатсыз ұрғашысы сарғылттау жасыл түсті, жұмыр денелі, ұзындығы 1,25 мм дей болады, тұмсығы қысқа, артқы аяқтарының денемен жалғасатын деңгейінен аспайды, арқасы мен бүйір жақтарында бұдырмақтар болмайды. Филлоксераның бұлардан басқа нимфа, қанатты және жынысты ұрпақ деп аталатын түрлері де болады (Сурет3). Сурет 3 - Жүзім филоксерасы
Жұзімнің америкалық сорттары мен америка-европалық будандарында филлоксера толық циклді болып, екі түрде де дамиды. Ал жүзімнің европалық және азиялық сорттарыңда тек тамыр филлоксерасы ғана дамиды.
Филлоксера толық циклмен дамығанда оның І-ІІ жастағы личинкалары жүзімнің тамырында қыстайды. Көктемде топырақтың температурасы 13° С-қа жеткенде олар жіңішке тамыршалардың шырынын сорып, қоректене бастайды. 20-30 күннен кейін дернәсілдер тамыр түрінің қанатсыз партеногенездік ұрғашыларына айналады. Олардың әрқайсысы 40-100 жұмыртқа салып, одан соң өледі. Солтүстік аудандардың жүзім шаруашылықтарыңда филлоксераның бұл түрі осындай жолмен өсіп-өніп 4-5, ал оңтүстік аудандарда 7-8 ұрпақ беріп дамиды. Жаз кезінде дернәсілдердін, бір бөлігі (кезбелер) жер бетіне шығады. Одан соң жердің жарықтары арқылы топыраққа қайтадан енеді де көрші өсімдіктердің тамырларын мекендеп, тіршілік әрекетін жалғастыра береді.
Маусым айының орта кезінен бастап кезбе дернәсілдердің кейбіреулері жүзім сабағының бойымен өрмелеп жоғары көтеріледі де қанатты ұрғашы бітелерге айналады. Олар ұшып-қонып жүріп жұмыртқаларын жүзім өсімдігінің жер үстілік мүшелеріне салады. Жұмыртқалардың үлкен-кішілігі әр түрлі болады. Олардың ірілерінен филлоксераның ұрғашылары, ал ұсақтарынан еркегі дамиды. Одан соң ұрғашы бітелер ағаш қабығының ішіне қыстайтын жұмырқаларды салуға кіріседі. Олардың әрқайсысы бір-бір жұмыртқадан ғана салады. Көктемде сол жұмыртқалардан шыққан дернәсілдер жапырақтың үстіңгі бетіне сүлікше қадалып шырынын сора бастайды. Зақымданған ұлпа қалыптан тыс өсіп, жапырақтың астыңғы жағынан бұлтиып шығып тұрады, сөйтіп беріш пайда болады. Ал беріштің ішінде олар қоректеніп, дамуын одан әрі қарай жалғастыра береді. 18-25 күннен кейін бұл дернәсілдер жапырақ филлоксерасының қанатсыз партеногенотикалық ұрғашыларына айналады. Олар беріштің ішінде 500 дейін (әрқайсысы) жұмыртқа салып, одан сон, өздері өледі. 6-8 күннен кейін бұл жұмыртқалардан дернәсілдер шығады да жапырақтарда қоректеніп, жаңа беріштер түзеді.Зақымданған жапырақтардың ассимиляциялық қызметі нашарлайды, өсімдіктің өсуі тежеледі, беретін өнімі азаяды, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
I. КІРІСПЕ
Жеміс дақылдарының карантинді зиянкестері және олардан қорғау шаралар жүйесі
II. НЕГІЗГІ БӨЛІМ:
2.1 Жеміс дақылының карантинді зиянкестері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5-12
2.2 Жеміс дақылының карантинді аурулары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13-15
2.3 Кешенді қорғау шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
III. ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
IV. ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 18
КІРІСПЕ
Жемiс дақылының маңызы, оның пайдалылығы, әсiресе, азық-түлiктiк, емдiк, диеталық қасиеттерi адамға өте ерте заманнан белгiлi болған. Жасаң немесе қайта өңделген жемiстер азық-түлiк және халық емшiлiгiнде сан ғасырлар бойы пайдаланылып келедi.
Олар аса маңызды емдiк қасиеттерi бар азық-түлiк қана емес, сонымен бiрге, тамақ өнеркәсiбiнде таптырмайтын шикiзат, қоршаған ортаны қорғауда санитарлық-гигиеналық шаралардың бiрi де болып саналады. Оны өсiрумен тек шаруашылықтар ғана емес, жекелеген азаматтар да шұғылданады. Түрлi бақтар, саяжайлар қала мен ауылды желден, шаңнан қорғайды, олардың жапырақтары көмiр-қышқыл газын бойына сiңiрсе, елдi мекендерге көлеңке түсiрiп, жердi құрғатпайды, сөйтiп ауа-райын бұрынғыдан да жақсарта түседi. Жемiс бақтары елдi мекендерге сән берiп, адамдардың эстетикалық сезiмiне әсер етедi. Сондай-ақ бақ егiп, оны күтiп-баптау адамдарды шынықтырып, сауықтырады, әрi табиғатпен байланысын жақындатады. Оның маңыздылығы кейiнгi уақытта мүлде күшейiп отыр. Қазiргi кезде азаматтық энергиялық, транспорттық, агрономиялық, гидротехникалық алып құрылыстардың өрiс алуы, адам баласының өсу қарқыны, олардың қоршаған ортаға әсерi, табиғаттың өзi әкелген зиянды құбылыстар орнын толтыру есебiнен әлденеше есе артып кеттi. Сондай-ақ, XX ғасырдың екiншi жартысында, қоршаған ортаның зиянды қоқыстармен, канцерогендi және радиоактивтi заттармен ластануы адамзат денсаулығына керi әсерiн тигiзуде. Сондықтан қоғамдық өндiрiс процестерiнiң барысында жер, ауа, су т.б. қоршаған ортаның экологиялық тепе-теңдiгiн сақтауда және адамдардың тамақтануын дұрыс ұйымдастыруда жемiс-жидек дақылдарының мiндетi зор. Тiптi, бiздiң арғы тегiмiз - алғашқы адамдар күнделiктi тiршiлiгiнде өсiмдiк жемiсiн жинап күн көрген. Жемiс және жидек құрамында қоректiк заттардан басқа витаминдердiң (А, В2, В6, С, РР т.б.), жеке биологиялық белсендiлiгi жоғары заттардың болуы, олардың пектиндермен үйлесуi адам организмiне зиянды бөлшектерiнiң енуiнен сақтап немесе бөлiнуiн тездетедi.
Жемiс және жидек құрамындағы қанттардың басым көпшiлiгi моноқанттардан (глюкоза мен фруктозадан) тұрады. Жемiс қанты адам организмiнде энергиялық процестердi тездетуге қатысса, яғни атеросклерозға шалдықтырмай, қан қысымының көтерiлуiн (гипертония) тежейдi. Яғни, адамдар үшiн жемiстi көп мөлшерде пайдалану тиiмдi. Жемiстер құрамында әр түрлi макро және микроэлементтер (темiр, фосфор, магний, калий, йод, марганец, селен т.б.) де бар.[1]
II. НЕГІЗГІ БӨЛІМ:
2.1 Жеміс дақылының карантинді зиянкестері
Калифорниялы қалқаншалы сымыр - Quadraspidiotus perniciosus gomstock.
Зиянкес теңқанаттылар (Homoptera) отряды, сымырлар отряд тармағының (Соссіpеа) қалқаншалылар (Diaspididae) тұқымдасына жатады.
Калифорниялық қалқаншалы сымыр Батые Еуропа мен Азияның көптеген елдерінде, Африка және АҚШ-та сонымен қатар Ресейде де кең таралған.
1-Сурет. Калифорниялы қалқанша сымыр
Қазақстанда ішкі карантиндік нысанға жатады. Сымырдың ұрғашысының ұзындығы 1,3 мм, лимондай сары түсті, денесі дөңгелек болады, аяғы, қанаты және көзі редуцияланған, бір орында қозғалмай тіршілік етеді, шаншып-сорғыш ауыз мүшесі жақсы жетілген, қалқаншасының орта бөлімі дөңестеу, түсі бозғылттау қоңыр, диаметрі 1,5-2 мм (Сурет1 ).
Еркектері бірнеше сағат қана - Сурет 1 - Калифорниялы қалқаншалы сымыр өмір сүреді, түсі қызғылт-сары, кеудесінде көлденең орналасқан қара жолақ бар, ауыз мүшесі редуцияланған, бір жұп қанаты, 3 жұп аяғы, ұзын мұртшалары болады, денесінің ұзындығы 0,8-0,9 мм, қалқаншасының ұзындығы 1 мм жетеді, қалқаншасы ұзыншақ, түсі аналығына ұқсас.
Дернәсілдерінің денесі сопақша, түсі сарғылт, жақсы жетілген ұзын тұмсығы бар, көздері, мұртшалары және 3 жұп аяғы болады.
Денесінің ұзындығы 0,26-0,3 мм, ені 0,14-0,І9мм.
Калифорниялық қалқаншалы сымыр бір жастағы дернәсіл күйінде қалқанша астында қыстайды. Кейбір жағдайларда 2 жастағы дернәсілдері және еркектері де қыстап шығады. Қыстаушы дернәсілдің қалқаншасы тығыз қара түсті болады.
Көктемде жеміс ағаштарында "шырын жүру" кезеңі басталысымен дернәсілдер қысқы ұйқыдан оянады да 10-12 күн ішінде 2 рет түлеп, ересек бунақденеге айналады. Ұрықтанған ұрғашы сымырлар 50-60 күн өмір сүреді. Осы мерзім ішінде олардың әрқайсысы 60-80 дернәсіл туады.
Дернәсілдер ("кезбелер") алғашында тез қимылдап, ағаштың өң бойына түгел таралады, Кейіннен олар ағаштың діңімен бұтақтарының қабығына сүлікше қадала жабысады да бірте-бірте қозғалу қабілетін жоғалтады және олардың арқа жағында қалқанша пайда болады. Зиянкес қоректенген жеміс ағашының діңі мен бұтақтарының ескіре бастаған қабығында ұзын-салалы және көлденең сызықтар, ал жапырақтары мен жемістерінде және жас қабығында осы түрге ғана тән кызғылт дақтар пайда болады Нәтижесінде ондай ағаштардың беретін өнімі азайып, жемістерінің сапасы төмендейді. Мекендеген жерлерінің ерекшелігіне байланысты калифорниялық қалқаншалы сымыр жылына 2-4 ұрпақ береді.
Американдық ақ көбелек - Hyphantria cunea drury
Зиянкес қабыршаққанаттылар (Lepidoptera) отрады Arctiidae тұқымдасына жатады. Көбелектің қанаттарының өрісі 20-36 мм, денесінің ұзындығы 9-15 мм. Қанаттары әппақ немесе ақкүңгірт қоңыр дақтары болады(Сурет2).
Аталықтарының мұртшалары екі қатарлы тарақты, аналықтарынікі - екі қатарлы ара тісті болады.
Сурет 2 - Американдық ақ көбелек
Бір жастағы жұлдызқұрттары ашық-сары түсті, олардың ұзындығы 1-1,5 мм, ересек жұлдызқұрттарының ұзындығы 30-40 мм. Стадиясының денесін тығыз түк басқан және арқа жағында eкі қатар қылшықты сүйелдері және бүйір бөлігінде 3- қатар ашық-сары сүйелдері бар.
Қуыршағы ұзыншақ жұмыртқа пішінді, ұзындығы 10-15 мм. Құрсағының сегменттерінің жіктері осы түрге тән ірі нүкте тәрізді шұңқырлармен шектелген. Кремастері екі айырылған және 15-ке жуық шоқ өсінділері басады.
Жұмыртқасы шар тәрізді табаны тегіс, көлемі 0,5-0,6 мм.
Қуыршақ күйінде піллә ішінде ағаш қабығының астындағы сызаттарда, құрғақ жапырақтарда, топырақ бетіндегі өсімдік қалдықтарында, қаша сызаттарында, ғимараттардың саңлауларында қыстайды. Қуыршақтардың көпшілігі топырақ ішінде 3-5 см терендікте, кейбіреулері 15 см терендікте кездеседі. Жазғы ұрпақ жұлдызқұрттарының кейбіреулері бөрік бастағы жапырақтарда қуыршақтанады.
Қуыршақтардың кейбір бөлігі (10-15%) диапаузаға кетеді, яғни олардан бір жылдан кейін көбелек шығады.
Американдық ақ көбелектің жұлдызқұрттарының зақымдауы нәтижесінде ағаш жапырақтарынан жалаңаштанады, оның әсерінен ағаш әлсірейді және бірнеше peт қайтара зақымдаудың нәтижесінде кейбір өсімдіктер өледі. Зиянкестің жұлдызқұрттары көп қоректі, 230 ағаш пен бұта, шөптесін өсімдіктерді зақымдайды.
Американдық ақкөбелек ауа райына, жер ерекшеліктеріне байланысты жылына 1-2 ұрпақ береді.
Америкаңдық ақ көбелек Еуропаның көптеген елдерінде, оның ішінде Ресей мен Украинада, Азияда (Қытай, Өзбекстан) таралған.
Қазақстанда американдық ақ көбелек сыртқы карантиндік нысанға жатады.
Жүзім филоксерасы - Viteus vitifoliae fitch
Теңқанаттылар (Homoptera) отрядының филлоксера (Phylloxeridae) тұқымдасына жатады, Еуропа, Азия, Африка, Америка және Австралияда таралған. Сонымен қатар Ресейде кеңтаралған.
Филлоксера Қазақстанда сыртқы карантиндік нысанға жатады. Алғашқы ошағы Атырау облысында табалып дер кезінде жойылған.
Филлоксераның тіршілік әрекеті мен өсімдікті зақымдау сипаты жағынан бір-бірінен өзгеше болып келетін 2 түрі кезедеседі; тамырлық және жапырақтық түрі.
Сурет 3- Жүзім филоксерасы
Тамыр филлоксерасының қанатсыз ұрғашыларының пішіні сопақша, түсі сарғылт-қоңыр, арқасы мен бүйір жақтарында 6 қатар болып, бойлай орналасқан күңгірт түсті бұдырмақтар болады, тұмсығы ұзын, артқы аяқтарының денемен жалғасатын деңгейінен асып тұрады, мұртшалары қысқа, денесінің ұзындығы 1 мм шамасындай.Бұл белгілер (денесінің ұзындығынан басқасы) тамыр филлоксерасының дернәсілдеріне де тән. Жұмыртқалары алғашында ақшыл-сары болады да соңынан қоңыр-түске көшеді, ұзындығы 0,3 мм шамасындай.
Жапырақ филлоксерасының қанатсыз ұрғашысы сарғылттау жасыл түсті, жұмыр денелі, ұзындығы 1,25 мм дей болады, тұмсығы қысқа, артқы аяқтарының денемен жалғасатын деңгейінен аспайды, арқасы мен бүйір жақтарында бұдырмақтар болмайды. Филлоксераның бұлардан басқа нимфа, қанатты және жынысты ұрпақ деп аталатын түрлері де болады (Сурет3). Сурет 3 - Жүзім филоксерасы
Жұзімнің америкалық сорттары мен америка-европалық будандарында филлоксера толық циклді болып, екі түрде де дамиды. Ал жүзімнің европалық және азиялық сорттарыңда тек тамыр филлоксерасы ғана дамиды.
Филлоксера толық циклмен дамығанда оның І-ІІ жастағы личинкалары жүзімнің тамырында қыстайды. Көктемде топырақтың температурасы 13° С-қа жеткенде олар жіңішке тамыршалардың шырынын сорып, қоректене бастайды. 20-30 күннен кейін дернәсілдер тамыр түрінің қанатсыз партеногенездік ұрғашыларына айналады. Олардың әрқайсысы 40-100 жұмыртқа салып, одан соң өледі. Солтүстік аудандардың жүзім шаруашылықтарыңда филлоксераның бұл түрі осындай жолмен өсіп-өніп 4-5, ал оңтүстік аудандарда 7-8 ұрпақ беріп дамиды. Жаз кезінде дернәсілдердін, бір бөлігі (кезбелер) жер бетіне шығады. Одан соң жердің жарықтары арқылы топыраққа қайтадан енеді де көрші өсімдіктердің тамырларын мекендеп, тіршілік әрекетін жалғастыра береді.
Маусым айының орта кезінен бастап кезбе дернәсілдердің кейбіреулері жүзім сабағының бойымен өрмелеп жоғары көтеріледі де қанатты ұрғашы бітелерге айналады. Олар ұшып-қонып жүріп жұмыртқаларын жүзім өсімдігінің жер үстілік мүшелеріне салады. Жұмыртқалардың үлкен-кішілігі әр түрлі болады. Олардың ірілерінен филлоксераның ұрғашылары, ал ұсақтарынан еркегі дамиды. Одан соң ұрғашы бітелер ағаш қабығының ішіне қыстайтын жұмырқаларды салуға кіріседі. Олардың әрқайсысы бір-бір жұмыртқадан ғана салады. Көктемде сол жұмыртқалардан шыққан дернәсілдер жапырақтың үстіңгі бетіне сүлікше қадалып шырынын сора бастайды. Зақымданған ұлпа қалыптан тыс өсіп, жапырақтың астыңғы жағынан бұлтиып шығып тұрады, сөйтіп беріш пайда болады. Ал беріштің ішінде олар қоректеніп, дамуын одан әрі қарай жалғастыра береді. 18-25 күннен кейін бұл дернәсілдер жапырақ филлоксерасының қанатсыз партеногенотикалық ұрғашыларына айналады. Олар беріштің ішінде 500 дейін (әрқайсысы) жұмыртқа салып, одан сон, өздері өледі. 6-8 күннен кейін бұл жұмыртқалардан дернәсілдер шығады да жапырақтарда қоректеніп, жаңа беріштер түзеді.Зақымданған жапырақтардың ассимиляциялық қызметі нашарлайды, өсімдіктің өсуі тежеледі, беретін өнімі азаяды, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz