Майлы дақылдар
I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
2.1. Майлы дақылдар
2.2. Майлы дақылдарының карантинді зиянкестері
2.3. Майлы дақылдарының карантинді аурулары
2.4. Карантиндік шаралар мен күресу жолдары
III. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер
II. Негізгі бөлім
2.1. Майлы дақылдар
2.2. Майлы дақылдарының карантинді зиянкестері
2.3. Майлы дақылдарының карантинді аурулары
2.4. Карантиндік шаралар мен күресу жолдары
III. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер
Карантин — ауру ошағын толық оңашалау және ондағы ауруды толық жоюды қарастыратын шаралар жүйесі.[1]
Карантин (итал. quarantena, quaranta gіornі – қырық күн), уақытша тыйым салу – жұқпалы ауруларға шалдыққан немесе сол індеттер бойынша күдікті адамдар мен жануарларды жұқпалы аурулардан сақтауға, сол аурулардың жан-жаққа таралмауы үшін алдын ала жүргізілетін әкімшілік, медициналық-санитариялық, ветеринариялық-санитариялық кешенді шаралар жүйесі.
Өсімдік карантині, мемлекет аумағын немесе оның жеке бір бөлігін карантинді аурулар мен зиянкестер және арамшөптердің таралуынан сақтау үшін ұйымдастырылады. Осыған байланысты ол сыртқы және ішкі карантин болып екіге бөлінеді. Сыртқы карантиннің негізгі мақсаты – еліміздің аумағын карантиндік маңызы бар нысандардан қорғау. Осы мақсат үшін шет елдермен шекаралардағы арнайы бекеттерде елімізге әкелініп жатқан өсімдік өнімдерінің (дән, жеміс-жидек, орман және жеміс ағаштары, сәндік дақылдардың көшеттері мен тұқымдары, т.б.) барлығы карантиндік тексеруден өтеді. Оларды басқа елге тасымалдау үшін арнайы карантиндік сертификат болуы қажет. Карантиндік нысандардың бірі байқалған жағдайда барлық жүк зарарсыздандырылады немесе жойылып жіберіледі, жіберілген елге кері қайтарылады.
Карантин (итал. quarantena, quaranta gіornі – қырық күн), уақытша тыйым салу – жұқпалы ауруларға шалдыққан немесе сол індеттер бойынша күдікті адамдар мен жануарларды жұқпалы аурулардан сақтауға, сол аурулардың жан-жаққа таралмауы үшін алдын ала жүргізілетін әкімшілік, медициналық-санитариялық, ветеринариялық-санитариялық кешенді шаралар жүйесі.
Өсімдік карантині, мемлекет аумағын немесе оның жеке бір бөлігін карантинді аурулар мен зиянкестер және арамшөптердің таралуынан сақтау үшін ұйымдастырылады. Осыған байланысты ол сыртқы және ішкі карантин болып екіге бөлінеді. Сыртқы карантиннің негізгі мақсаты – еліміздің аумағын карантиндік маңызы бар нысандардан қорғау. Осы мақсат үшін шет елдермен шекаралардағы арнайы бекеттерде елімізге әкелініп жатқан өсімдік өнімдерінің (дән, жеміс-жидек, орман және жеміс ағаштары, сәндік дақылдардың көшеттері мен тұқымдары, т.б.) барлығы карантиндік тексеруден өтеді. Оларды басқа елге тасымалдау үшін арнайы карантиндік сертификат болуы қажет. Карантиндік нысандардың бірі байқалған жағдайда барлық жүк зарарсыздандырылады немесе жойылып жіберіледі, жіберілген елге кері қайтарылады.
1. Х.К. Торыбаев, Н.Ж. Ашықбаев /Өсімдік карантині/ - Алматы, 2007 ж.
2. Интернет желісі.
3. Қазақстан табиғаты:Энциклопедия / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы:" Қазақ энциклопедиясы" ЖШС, 2011ж
4. «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998ж
2. Интернет желісі.
3. Қазақстан табиғаты:Энциклопедия / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы:" Қазақ энциклопедиясы" ЖШС, 2011ж
4. «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998ж
Жоспары
I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
2.1. Майлы дақылдар
2.2. Майлы дақылдарының карантинді зиянкестері
2.3. Майлы дақылдарының карантинді аурулары
2.4. Карантиндік шаралар мен күресу жолдары
III. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Карантин -- ауру ошағын толық оңашалау және ондағы ауруды толық жоюды қарастыратын шаралар жүйесі.[1]
Карантин (итал. quarantena, quaranta gіornі - қырық күн), уақытша тыйым салу - жұқпалы ауруларға шалдыққан немесе сол індеттер бойынша күдікті адамдар мен жануарларды жұқпалы аурулардан сақтауға, сол аурулардың жан-жаққа таралмауы үшін алдын ала жүргізілетін әкімшілік, медициналық-санитариялық, ветеринариялық-санитариялық кешенді шаралар жүйесі.
Өсімдік карантині, мемлекет аумағын немесе оның жеке бір бөлігін карантинді аурулар мен зиянкестер және арамшөптердің таралуынан сақтау үшін ұйымдастырылады. Осыған байланысты ол сыртқы және ішкі карантин болып екіге бөлінеді. Сыртқы карантиннің негізгі мақсаты - еліміздің аумағын карантиндік маңызы бар нысандардан қорғау. Осы мақсат үшін шет елдермен шекаралардағы арнайы бекеттерде елімізге әкелініп жатқан өсімдік өнімдерінің (дән, жеміс-жидек, орман және жеміс ағаштары, сәндік дақылдардың көшеттері мен тұқымдары, т.б.) барлығы карантиндік тексеруден өтеді. Оларды басқа елге тасымалдау үшін арнайы карантиндік сертификат болуы қажет. Карантиндік нысандардың бірі байқалған жағдайда барлық жүк зарарсыздандырылады немесе жойылып жіберіледі, жіберілген елге кері қайтарылады. Әр мемлекет үшін карантиндік нысандардың тізімдері жасалынып, бекітіледі. Қазақстанда оларға бунақ денелілерденколорадо және капр қоңыздары, комсток құрты, қан-қызыл біте, американың ақ көбелегі; аурулардан - үнді қаракүйесі, күріштің бактериоздары, жүгерінің гельминтоспориоздары, арпаның сарғыш қуыршақтануы, қашқаргүлдің бұйралануы; ал арамшөптерден - сары шырмауық, кекіре, жабайы күнбағыс, т.б. жатады. Ішкі карантиннің негізгі мақсаты - республика аумағында кездесетін, бірақ та әлі аса кең тарала қоймаған зиянды нысандарды жою және әрі қарай таралуын шектеу. Карантин шараларын Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министірінің өсімдіктерді қорғау және карантин департаменті "Өсімдіктер карантині туралы" заңды басшылыққа ала отырып жүргізеді.
4.1. Майлы дақылдар
Майлы дақылдар -- май алу үшін қолдан өсірілетін бір жылдық және көп жылдық ағаш, бұта, шөптесін өсімдіктер. Майлы өсімдіктерге қүнбағыс, қыша, рапс, майкене, май бұршақ және басқа дақылдар жатады. Бұл дақылдар дәнінің құрамында 24-27 процент май болады. Осы қасиеттеріне қарай майлы өсімдіктер халық шаруашылығында жан-жақты пайдаланылады.
Өсімдік майы жоғары кенеулі, сіңімді тағам. Сондықтан олар маргарин, консерві, кондитер, нан пісіру өнеркәсібінде кеңінен қолданылады. Өсімдік майлары тоқыма өнеркәрібінде (су өткізбейтін маталар, сиса жасау), клеенка өндірісінде, медицина саласында қолданылады. Олар жеңіл өнеркәсіп өндірісінде яғни сабын, зәйтүн, линолеум өндіру үшін шикізат қоры болыл табылады.
Май бұшақтың күнжарасы мен май кене қоспалары желім, пластмасса және басқа заттар алу үшін қолданылады.
Кейбір майлы өсімдіктердің (күнбағыс, зығыр, кенепшөп және тағы басқалары) күнжаралары мал үшін концентратты бағалы жем. Көптеген майлы дақылдар -- балды өсімдіктер.
Өсімдік майы -- әртүрлі май қышқылдары қосылысынан құрылған күрделі үш атомды спирт-глицеринді эфирлер.
Белок және углевод қосылыстарымен салыстырғанда өсімдік майы аз қышқылданатын жоғары кенеулі қосылыс, өйткені 1 г. өсімдік майында 9500 каллория болса, ал 1 г. белок пен углеводта осыған сәйкес 4400-4500 және 4000-4200 каллория бар.
Әртүрлі майлы дақылдардың дәніндегі майдың мөлшері мен оның сапасы топырақ, климат, қолданылатын агротехника, әр өсімдіктің сорттары мен түріне байланысты болады. (кесте бойынша).
Кейбір майлы өсімдіктер дәніндегі майдың мөлшері мен оның сапасы (И.А.Минкевич пен В.Е.Борковский деректері бойынша)
Дақылдар
Дәннің абсолютті құрғақ салмағынан алғандағы майдың мөлшері,% есебімен
Иод саны
Сабындану саны
Қышкылдығы
Күнбағыс Көкшіл сұр Қыша Күзгі рапс Май кене
29,0-56,9 35,2-47,0 45,0-49,6 47,2-58,6
119-144 92-119 94-112 81-86
183-196 182-183 167-185 182-187
0,1-2,4 0,0-3,0 0,1-11,0 0,9-6,8
Иодтық санының, мөлшеріне қарай Л.С.Иванов барлық майлы дақылдарды үш топқа бөледі:
Бірінші топқа техникалық қолданылатын, тез кебетін, иодтық саны 130 дан жоғары зығыр, перилла және басқа өсімдіктерден алынатын майлар жатады. Тамаққа пайдаланылатын, баяу кебетін, иодтық саны 85-тен 130 ға дейінгі күнбағыс, май бұршақ, қыша, рапс және басқа дақылдардан алынатын майлар екінші топқа кіреді.
Үшінші топқа тамақ және техникалық мақсат үшін падаланылатын, кеппейтін, иодтық саны 85 тен кем май кене және басқа өсімдіктерден алынатын майлар жатқызылады.
Өсімдік майларының дәмі консистенциясы және басқа белгілері жағынан да бір-бірінен айырмашылығы бар. Қазақстанда 1990 жылы майлы дақылдардың егіс көлемі 266,0 мың гектар, оның ішінде суармалы жерлерде 27,0 мың гектар болып, әр гектардан орташа түсімі 8,6 центнер, жалпы өнімі 229,76 мың тонна болды.
4.2. Майлы дақылдарының карантинді зиянкестері
Ақжиекті қоңыз (Graphognatus leucoloma Boh) - қатты қанаттылар (Coleoptera) отрядының бізтұмсықтылар (Curculionidae) тұқымдасына жатады.(1-сурет)
Қоңыздың ұзындығы 8-12 мм түсі қоңырлау - сұр, алдыңғы қанаттарының жиегінде ашық түсті жолақтары болады. Артқы қанаттары рудиментарлы. Ұшпайтын қоңыз, бізтұмсығы қысқа. Жас қоңыздардың жоғарғы жақтарында мүйіз тірізді өскіні болады.
Жұмыртқасының ұзындығы 0,6-0,9 мм, сопақша, алғашында сүт сияқты ақ түсті, кейін сарғаяды. Дернәсілі ақшыл - сарғыш түсті, ұзындығы 14 мм дейін, аяқсыз, орақша иілген , қуыршағы 10 мм дейін, ақшылдау, сарғыш түсті.
Ақжиекті қоңыз АҚШ, Мексика және Австралияда таралған.
Қазақстанда тіркелмеген сыртқы карантиндік нысанға жатады.
Дернәсіл күйінде топырақ ішінде (50см) қыстайды. Жаңа Зеландия жағдайында 2 ұрпақ береді.
Дернәсілі мен қоңызы зиянды. Көп қоректі. Мақта, батат, картоп, жүгері, әртүрлі көкеністер мен жеміс дақылдарын кеміреді. Әсіресе дернәсілдері өсімдіктің төменгі бөліктерін және тамырын қорек етеді. Қоңыздар жапырақтар мен жас өркендерді зақымдайды.
1- Сурет. Ақжиекті қоңыз
Мақта күйесі ( Peсtinophora gossypiella Saund.) - қабыршаққанттылар (Lepidoptera) отрядының ойыққанатты күйелер ( Gelechiidae) тұқымдасына жатады. Көбелектің қанаттарының өрісі 12-16 мм. Алдыңғы қанаттары ұзыншақ, үшкір келеді. Қанаттарының түбіне қарай және ортасында анық байқалмайтын қоңырлау дақтары болады. Артқы қанаттарының ұш жағында ойығы болады. Шашақтары сұр түсті.
Жұмыртқасының ұзындығы 0,4-0,6 мм, ені 0,2-0,3мм, сопақша келген алғашындаа жасылдау реңді, кейін дами келе қызарады.
Жұлдызқұрттың ұзындығы 12-13 мм болады. Оның астыңғы жағы қызғылт түсті. Қуыршақтың ұзындығы 8-10мм, қызғылт қоңыр түсті, үстін қысқаша түктер басқан.
Мақта күйесі Африка, Австралия, Еропа және Азияда (қытай, Жапония, ауғанстан, Пәкістан т.б.) елдерінде таралған.
Қазақстанда мақта күйесі сыртқы карантиндік нысанға жатады.
Зиянкес жұшлдызқұрт күйінде мақта тұқымында, көбінесе сақтау орындарында, бұнымен қатар егістікте жерге тскен қауашақтарда қыстайды. Көбелек жер шарының әр түрлі аймақтарында 2-6 ұрпақ береді. Мақта көбелегінің жұлдықұрты 70-тен астам өсімдік түрін , әсіресе мақта т.б. құлқайыр тұқымдасы түрлерін зақымдайды. Жұлдызқұрт қауашақтағы тұқымды жіне талшықты, кейде пердені зақымдайды.
2 - сурет. Мақта күйесі
Мысырлық мақта көбелегі - Spodoptera littoralis Boisd. Қабыршақ қанаттылар (Lepidoptera) отрядының түн көбелектер ( Nuctuidae) тұқымдасына жатады.
Көбелектің қанатының өрісі 31-41 мм, сұр қоңыр түсті. Қанаттарының ашық қоңыр түсті ерекшеленетін суреттерімен сподоптера туыс өкілдерінен оңай ажыратуға болады, бірақ азиялық мақта көбелектерінен ажырату қиын.(3-сурет)
Жұмыртқасы алғашында ақшылдау, кейін көкшіл - қара түске айналады (жұлдызқұрт шығар кезде), диаметрі 0,6 мм. Жұлдызқұрттың ұзындығы 40-45 мм, көбінесе ашық немесе күңгірт - қоңыр түсті болады.
Қуыршағы сұр - қоңыр түсті, ұзындығы 16-20 мм.
Мысырлық мақта қоңыр көбелегі Еуропа, Азия (Иран, Ирак, Пәкістан) және Африкада таралған.
Мысырлық қоңыр көбелек Қазақстанда сыртқы карантиндік нысанға жатады. Көбелек Жапония жағдайында және жыныс мүшелерін кеміріп қатты зиян келтіреді.
3-сурет. Мысырлық мақта көбелегі
Азиялық мақта көбелегі - Spodoptera littora Fabr. Қабыршақ қанаттылар (Lepidoptera) отрядының түн көбелектер ( Nuctuidae) тұқымдасына жатады.
Қанаттарының өрісі 30-45 мм. Алдыңғы қанаттары ашық - қоңыр түсті, ерекше суреттері болады. Бірақ мысырлық қоңыр көбелекен ажырату қиын. Одан жыныс мүшелерінің құрылысы бойынща ғана ажыратуға болады.(4-сурет)
Жұмыртқасының диаметрі 0,6 мм, ақшыл - сары түсті, дөңгелек келеді. Жұлдызқұрттың ұзындығы 35-40 мм, түсі сұр - жасылдау түстен қоңыр - қызғылт түске дейін өзгереді. Қуыршағының ұзындығы 19 мм, қоңыр жаңғақ түсті келеді.
Зиянкес Азия (Қытай, Жапония), Австралияда таралған. Ресейде Приморье өлкесі мен Сахалин аралында кездеседі.
Азиялық мақта көбелегі Қазақстанда сыртқы корантиндік нысанға жатады. Ресейде Сахалин аралында тіркелген қауіпті зиянкес. Зиянкес жұлдызқұрт күйінде топырақ ішінде пілләда қыстайды.
Азиялық мақта көбелегі Вьетнам жағдайында 8, Жапонияда 3 және Үндістанда 3 ұрпақ береді.
Жұлдызқұрттың ересектері дара тіршілік етеді, өсімдік жапырақтарын қатты зақымдайды.
4- сурет. Азиялық мақта көбелегі
1.1. Майлы дақылдарының карантинді аурулары
Мақтаның антракнозы. Қоздырғышы - Colletotrichum gossypii Southw. және C. indicum Dastur. Ауру қоздырғышы жетілмеген саңырауқұлақтар деутеромицидтер (Deuteromycetes) класы мелонкониялылар ( Melanconiales) қатарының мелонкония ( Melanconiaceae) тұқымдасына жатады. C. gossypii саңырауқұлағы мақта өсімдігінің жер үстілік бөліктерін залалдайды және маусымдық өсу кезінде тоғышарлық тіршілік ету мүмкін. Ауру өскінді залалдау нәтижесінде, оның жатып қалуы немесе өсімдіктің өлуіне әкеліп соқтырады.
Ауру тамыр мойнында қызғыллтау немесе күңгірт суланатын дақ түрінде сабақты айнала залалдап, бөліктенген күйде немесе жара түрінде байқалады. Ауру тұқым жарнақ жапырақтарында қоңыр - күңгірт түсті пішінсіз қызыл шеңберлі дақтар түрінде байқалады. Дақтар біртіндеп жапырақ бетін қаптап, оның шіруіне себепкер болады. (5- сурет)
Жетілген өсімдіктедің сабақтары мен жапырақтары бір себептермен әлсіреген жағдайда ғана заладанады. Сабақтарда қызғылт - қоңырлау ұзыншақ дақтар түзіледі. Жапырақтардағы дақтар күңгірт, дөңгелек пішінді болады.
Антракноз ауруы қоздырғышымен көбінесе қауашақтар қатты залалданады. Олардың жіктерінің ұсақ басылған күңгірт - қоңыр немесе қара қошқыл, қаңқызыл дақтар түзіледі. Бұл дақтар біртіндеп қараяды, тек жиектерінде қызғылттау түс сақталады. Дақтар жайыла келе қауашақтың жартысын , кейде түгелдей қамтиды. Залалданған қауашақтың өсуі тежеледі, ашылмайды немесе аздап ашылады, ал жеміс ұстағышы залалданғанда қауашақтар түсіп қалады. Ылғалды ауа райы жағдайында антрокнозбен залалданған өсімдік бөліктерінде қызғылт конидиялық өңез байқалуы мүмкін.
Антрокноз ауру қоздырғышымен залалданған тұқым,сау тұқымнан сыртқы белгілері бойынша анық ажыратылмайды. Қатты залалданған тұқым қалыпты сұрғылт - жасыл түсін жоғалтып, сарғыштау немесе қоңырлау болып, әлжуазданып өнгіштігінен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
2.1. Майлы дақылдар
2.2. Майлы дақылдарының карантинді зиянкестері
2.3. Майлы дақылдарының карантинді аурулары
2.4. Карантиндік шаралар мен күресу жолдары
III. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Карантин -- ауру ошағын толық оңашалау және ондағы ауруды толық жоюды қарастыратын шаралар жүйесі.[1]
Карантин (итал. quarantena, quaranta gіornі - қырық күн), уақытша тыйым салу - жұқпалы ауруларға шалдыққан немесе сол індеттер бойынша күдікті адамдар мен жануарларды жұқпалы аурулардан сақтауға, сол аурулардың жан-жаққа таралмауы үшін алдын ала жүргізілетін әкімшілік, медициналық-санитариялық, ветеринариялық-санитариялық кешенді шаралар жүйесі.
Өсімдік карантині, мемлекет аумағын немесе оның жеке бір бөлігін карантинді аурулар мен зиянкестер және арамшөптердің таралуынан сақтау үшін ұйымдастырылады. Осыған байланысты ол сыртқы және ішкі карантин болып екіге бөлінеді. Сыртқы карантиннің негізгі мақсаты - еліміздің аумағын карантиндік маңызы бар нысандардан қорғау. Осы мақсат үшін шет елдермен шекаралардағы арнайы бекеттерде елімізге әкелініп жатқан өсімдік өнімдерінің (дән, жеміс-жидек, орман және жеміс ағаштары, сәндік дақылдардың көшеттері мен тұқымдары, т.б.) барлығы карантиндік тексеруден өтеді. Оларды басқа елге тасымалдау үшін арнайы карантиндік сертификат болуы қажет. Карантиндік нысандардың бірі байқалған жағдайда барлық жүк зарарсыздандырылады немесе жойылып жіберіледі, жіберілген елге кері қайтарылады. Әр мемлекет үшін карантиндік нысандардың тізімдері жасалынып, бекітіледі. Қазақстанда оларға бунақ денелілерденколорадо және капр қоңыздары, комсток құрты, қан-қызыл біте, американың ақ көбелегі; аурулардан - үнді қаракүйесі, күріштің бактериоздары, жүгерінің гельминтоспориоздары, арпаның сарғыш қуыршақтануы, қашқаргүлдің бұйралануы; ал арамшөптерден - сары шырмауық, кекіре, жабайы күнбағыс, т.б. жатады. Ішкі карантиннің негізгі мақсаты - республика аумағында кездесетін, бірақ та әлі аса кең тарала қоймаған зиянды нысандарды жою және әрі қарай таралуын шектеу. Карантин шараларын Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министірінің өсімдіктерді қорғау және карантин департаменті "Өсімдіктер карантині туралы" заңды басшылыққа ала отырып жүргізеді.
4.1. Майлы дақылдар
Майлы дақылдар -- май алу үшін қолдан өсірілетін бір жылдық және көп жылдық ағаш, бұта, шөптесін өсімдіктер. Майлы өсімдіктерге қүнбағыс, қыша, рапс, майкене, май бұршақ және басқа дақылдар жатады. Бұл дақылдар дәнінің құрамында 24-27 процент май болады. Осы қасиеттеріне қарай майлы өсімдіктер халық шаруашылығында жан-жақты пайдаланылады.
Өсімдік майы жоғары кенеулі, сіңімді тағам. Сондықтан олар маргарин, консерві, кондитер, нан пісіру өнеркәсібінде кеңінен қолданылады. Өсімдік майлары тоқыма өнеркәрібінде (су өткізбейтін маталар, сиса жасау), клеенка өндірісінде, медицина саласында қолданылады. Олар жеңіл өнеркәсіп өндірісінде яғни сабын, зәйтүн, линолеум өндіру үшін шикізат қоры болыл табылады.
Май бұшақтың күнжарасы мен май кене қоспалары желім, пластмасса және басқа заттар алу үшін қолданылады.
Кейбір майлы өсімдіктердің (күнбағыс, зығыр, кенепшөп және тағы басқалары) күнжаралары мал үшін концентратты бағалы жем. Көптеген майлы дақылдар -- балды өсімдіктер.
Өсімдік майы -- әртүрлі май қышқылдары қосылысынан құрылған күрделі үш атомды спирт-глицеринді эфирлер.
Белок және углевод қосылыстарымен салыстырғанда өсімдік майы аз қышқылданатын жоғары кенеулі қосылыс, өйткені 1 г. өсімдік майында 9500 каллория болса, ал 1 г. белок пен углеводта осыған сәйкес 4400-4500 және 4000-4200 каллория бар.
Әртүрлі майлы дақылдардың дәніндегі майдың мөлшері мен оның сапасы топырақ, климат, қолданылатын агротехника, әр өсімдіктің сорттары мен түріне байланысты болады. (кесте бойынша).
Кейбір майлы өсімдіктер дәніндегі майдың мөлшері мен оның сапасы (И.А.Минкевич пен В.Е.Борковский деректері бойынша)
Дақылдар
Дәннің абсолютті құрғақ салмағынан алғандағы майдың мөлшері,% есебімен
Иод саны
Сабындану саны
Қышкылдығы
Күнбағыс Көкшіл сұр Қыша Күзгі рапс Май кене
29,0-56,9 35,2-47,0 45,0-49,6 47,2-58,6
119-144 92-119 94-112 81-86
183-196 182-183 167-185 182-187
0,1-2,4 0,0-3,0 0,1-11,0 0,9-6,8
Иодтық санының, мөлшеріне қарай Л.С.Иванов барлық майлы дақылдарды үш топқа бөледі:
Бірінші топқа техникалық қолданылатын, тез кебетін, иодтық саны 130 дан жоғары зығыр, перилла және басқа өсімдіктерден алынатын майлар жатады. Тамаққа пайдаланылатын, баяу кебетін, иодтық саны 85-тен 130 ға дейінгі күнбағыс, май бұршақ, қыша, рапс және басқа дақылдардан алынатын майлар екінші топқа кіреді.
Үшінші топқа тамақ және техникалық мақсат үшін падаланылатын, кеппейтін, иодтық саны 85 тен кем май кене және басқа өсімдіктерден алынатын майлар жатқызылады.
Өсімдік майларының дәмі консистенциясы және басқа белгілері жағынан да бір-бірінен айырмашылығы бар. Қазақстанда 1990 жылы майлы дақылдардың егіс көлемі 266,0 мың гектар, оның ішінде суармалы жерлерде 27,0 мың гектар болып, әр гектардан орташа түсімі 8,6 центнер, жалпы өнімі 229,76 мың тонна болды.
4.2. Майлы дақылдарының карантинді зиянкестері
Ақжиекті қоңыз (Graphognatus leucoloma Boh) - қатты қанаттылар (Coleoptera) отрядының бізтұмсықтылар (Curculionidae) тұқымдасына жатады.(1-сурет)
Қоңыздың ұзындығы 8-12 мм түсі қоңырлау - сұр, алдыңғы қанаттарының жиегінде ашық түсті жолақтары болады. Артқы қанаттары рудиментарлы. Ұшпайтын қоңыз, бізтұмсығы қысқа. Жас қоңыздардың жоғарғы жақтарында мүйіз тірізді өскіні болады.
Жұмыртқасының ұзындығы 0,6-0,9 мм, сопақша, алғашында сүт сияқты ақ түсті, кейін сарғаяды. Дернәсілі ақшыл - сарғыш түсті, ұзындығы 14 мм дейін, аяқсыз, орақша иілген , қуыршағы 10 мм дейін, ақшылдау, сарғыш түсті.
Ақжиекті қоңыз АҚШ, Мексика және Австралияда таралған.
Қазақстанда тіркелмеген сыртқы карантиндік нысанға жатады.
Дернәсіл күйінде топырақ ішінде (50см) қыстайды. Жаңа Зеландия жағдайында 2 ұрпақ береді.
Дернәсілі мен қоңызы зиянды. Көп қоректі. Мақта, батат, картоп, жүгері, әртүрлі көкеністер мен жеміс дақылдарын кеміреді. Әсіресе дернәсілдері өсімдіктің төменгі бөліктерін және тамырын қорек етеді. Қоңыздар жапырақтар мен жас өркендерді зақымдайды.
1- Сурет. Ақжиекті қоңыз
Мақта күйесі ( Peсtinophora gossypiella Saund.) - қабыршаққанттылар (Lepidoptera) отрядының ойыққанатты күйелер ( Gelechiidae) тұқымдасына жатады. Көбелектің қанаттарының өрісі 12-16 мм. Алдыңғы қанаттары ұзыншақ, үшкір келеді. Қанаттарының түбіне қарай және ортасында анық байқалмайтын қоңырлау дақтары болады. Артқы қанаттарының ұш жағында ойығы болады. Шашақтары сұр түсті.
Жұмыртқасының ұзындығы 0,4-0,6 мм, ені 0,2-0,3мм, сопақша келген алғашындаа жасылдау реңді, кейін дами келе қызарады.
Жұлдызқұрттың ұзындығы 12-13 мм болады. Оның астыңғы жағы қызғылт түсті. Қуыршақтың ұзындығы 8-10мм, қызғылт қоңыр түсті, үстін қысқаша түктер басқан.
Мақта күйесі Африка, Австралия, Еропа және Азияда (қытай, Жапония, ауғанстан, Пәкістан т.б.) елдерінде таралған.
Қазақстанда мақта күйесі сыртқы карантиндік нысанға жатады.
Зиянкес жұшлдызқұрт күйінде мақта тұқымында, көбінесе сақтау орындарында, бұнымен қатар егістікте жерге тскен қауашақтарда қыстайды. Көбелек жер шарының әр түрлі аймақтарында 2-6 ұрпақ береді. Мақта көбелегінің жұлдықұрты 70-тен астам өсімдік түрін , әсіресе мақта т.б. құлқайыр тұқымдасы түрлерін зақымдайды. Жұлдызқұрт қауашақтағы тұқымды жіне талшықты, кейде пердені зақымдайды.
2 - сурет. Мақта күйесі
Мысырлық мақта көбелегі - Spodoptera littoralis Boisd. Қабыршақ қанаттылар (Lepidoptera) отрядының түн көбелектер ( Nuctuidae) тұқымдасына жатады.
Көбелектің қанатының өрісі 31-41 мм, сұр қоңыр түсті. Қанаттарының ашық қоңыр түсті ерекшеленетін суреттерімен сподоптера туыс өкілдерінен оңай ажыратуға болады, бірақ азиялық мақта көбелектерінен ажырату қиын.(3-сурет)
Жұмыртқасы алғашында ақшылдау, кейін көкшіл - қара түске айналады (жұлдызқұрт шығар кезде), диаметрі 0,6 мм. Жұлдызқұрттың ұзындығы 40-45 мм, көбінесе ашық немесе күңгірт - қоңыр түсті болады.
Қуыршағы сұр - қоңыр түсті, ұзындығы 16-20 мм.
Мысырлық мақта қоңыр көбелегі Еуропа, Азия (Иран, Ирак, Пәкістан) және Африкада таралған.
Мысырлық қоңыр көбелек Қазақстанда сыртқы карантиндік нысанға жатады. Көбелек Жапония жағдайында және жыныс мүшелерін кеміріп қатты зиян келтіреді.
3-сурет. Мысырлық мақта көбелегі
Азиялық мақта көбелегі - Spodoptera littora Fabr. Қабыршақ қанаттылар (Lepidoptera) отрядының түн көбелектер ( Nuctuidae) тұқымдасына жатады.
Қанаттарының өрісі 30-45 мм. Алдыңғы қанаттары ашық - қоңыр түсті, ерекше суреттері болады. Бірақ мысырлық қоңыр көбелекен ажырату қиын. Одан жыныс мүшелерінің құрылысы бойынща ғана ажыратуға болады.(4-сурет)
Жұмыртқасының диаметрі 0,6 мм, ақшыл - сары түсті, дөңгелек келеді. Жұлдызқұрттың ұзындығы 35-40 мм, түсі сұр - жасылдау түстен қоңыр - қызғылт түске дейін өзгереді. Қуыршағының ұзындығы 19 мм, қоңыр жаңғақ түсті келеді.
Зиянкес Азия (Қытай, Жапония), Австралияда таралған. Ресейде Приморье өлкесі мен Сахалин аралында кездеседі.
Азиялық мақта көбелегі Қазақстанда сыртқы корантиндік нысанға жатады. Ресейде Сахалин аралында тіркелген қауіпті зиянкес. Зиянкес жұлдызқұрт күйінде топырақ ішінде пілләда қыстайды.
Азиялық мақта көбелегі Вьетнам жағдайында 8, Жапонияда 3 және Үндістанда 3 ұрпақ береді.
Жұлдызқұрттың ересектері дара тіршілік етеді, өсімдік жапырақтарын қатты зақымдайды.
4- сурет. Азиялық мақта көбелегі
1.1. Майлы дақылдарының карантинді аурулары
Мақтаның антракнозы. Қоздырғышы - Colletotrichum gossypii Southw. және C. indicum Dastur. Ауру қоздырғышы жетілмеген саңырауқұлақтар деутеромицидтер (Deuteromycetes) класы мелонкониялылар ( Melanconiales) қатарының мелонкония ( Melanconiaceae) тұқымдасына жатады. C. gossypii саңырауқұлағы мақта өсімдігінің жер үстілік бөліктерін залалдайды және маусымдық өсу кезінде тоғышарлық тіршілік ету мүмкін. Ауру өскінді залалдау нәтижесінде, оның жатып қалуы немесе өсімдіктің өлуіне әкеліп соқтырады.
Ауру тамыр мойнында қызғыллтау немесе күңгірт суланатын дақ түрінде сабақты айнала залалдап, бөліктенген күйде немесе жара түрінде байқалады. Ауру тұқым жарнақ жапырақтарында қоңыр - күңгірт түсті пішінсіз қызыл шеңберлі дақтар түрінде байқалады. Дақтар біртіндеп жапырақ бетін қаптап, оның шіруіне себепкер болады. (5- сурет)
Жетілген өсімдіктедің сабақтары мен жапырақтары бір себептермен әлсіреген жағдайда ғана заладанады. Сабақтарда қызғылт - қоңырлау ұзыншақ дақтар түзіледі. Жапырақтардағы дақтар күңгірт, дөңгелек пішінді болады.
Антракноз ауруы қоздырғышымен көбінесе қауашақтар қатты залалданады. Олардың жіктерінің ұсақ басылған күңгірт - қоңыр немесе қара қошқыл, қаңқызыл дақтар түзіледі. Бұл дақтар біртіндеп қараяды, тек жиектерінде қызғылттау түс сақталады. Дақтар жайыла келе қауашақтың жартысын , кейде түгелдей қамтиды. Залалданған қауашақтың өсуі тежеледі, ашылмайды немесе аздап ашылады, ал жеміс ұстағышы залалданғанда қауашақтар түсіп қалады. Ылғалды ауа райы жағдайында антрокнозбен залалданған өсімдік бөліктерінде қызғылт конидиялық өңез байқалуы мүмкін.
Антрокноз ауру қоздырғышымен залалданған тұқым,сау тұқымнан сыртқы белгілері бойынша анық ажыратылмайды. Қатты залалданған тұқым қалыпты сұрғылт - жасыл түсін жоғалтып, сарғыштау немесе қоңырлау болып, әлжуазданып өнгіштігінен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz