Картоп дақылын өндіру
Кіріспе
I. Жамбыл облысы Шу ауданы туралы түсінік
II. Картоп дақылының морфологиялық және биологиялық ерекшеліктері
III. Жамбыл облысы Шу ауданы жағдайында картопты зиянды нематодалар, кенелер және кеміргіштердің биологиясы, таралуы және зияндылығы
3.1.Картоптың нематодалары (Картоптың сабақ нематодасы. Ditylenchus destructor Thorne., Картоптың циста түзуші нематодасы .Heterodera rostochiensis Wollenweb.)
3.2.Картоптың кенелері ( Кәдімгі өрмекші кене. Tetranychus urticae Koch., Пияздың тамыр кенесі. Rhizoglyphys echinopus R., Қызанақ кенесі.Aculus lycopersici Massee.)
3.3.Картоптың кеміргіштері (Дала қаптесері . Apodemus agrarius Pallas., Зорман . Citellus fulvus Lichtenstein.)
IV. Нематодалар, кенелер және кеміргіштермен күресу шаралары
Қорытынды
I. Жамбыл облысы Шу ауданы туралы түсінік
II. Картоп дақылының морфологиялық және биологиялық ерекшеліктері
III. Жамбыл облысы Шу ауданы жағдайында картопты зиянды нематодалар, кенелер және кеміргіштердің биологиясы, таралуы және зияндылығы
3.1.Картоптың нематодалары (Картоптың сабақ нематодасы. Ditylenchus destructor Thorne., Картоптың циста түзуші нематодасы .Heterodera rostochiensis Wollenweb.)
3.2.Картоптың кенелері ( Кәдімгі өрмекші кене. Tetranychus urticae Koch., Пияздың тамыр кенесі. Rhizoglyphys echinopus R., Қызанақ кенесі.Aculus lycopersici Massee.)
3.3.Картоптың кеміргіштері (Дала қаптесері . Apodemus agrarius Pallas., Зорман . Citellus fulvus Lichtenstein.)
IV. Нематодалар, кенелер және кеміргіштермен күресу шаралары
Қорытынды
Нематодалар - көптеген ауыл шаруашылық дақылдарында кездесетін әртүрлі топқа жататын жануарлар өкілдері. Нематодалар, кенелер мен кеміргіштер жануарлар әлемінде, құрылыс ерекшеліктерімен және тіршілік циклімен бір бірінен жақсы ажыратылады; бұл организмдермен күресу шаралары да ерекше болады. Қазақстанда және шет елдерінде зиянды нематодалар, кенелер және кеміргіштер туралы ғылымның құрылуы және дамуы. Қазақстан ғалымдарының осы бағыттағы жетістіктері. Ғылым жетістіктерін өндіріске енгізу және нематодалармен, кенелермен және кеміргіштермен күресуде озық тәжірбиені пайдалану міндеттері.
Жамбыл облысы Шу ауданы жағдайында ауыл шаруашылық дақылдарына зиян келтіретін нематодалар. Фитонематодтар морфологиясы, анатомиясы және физиологиясы. Нематодалардың биологиясы және экологиясы. Нематодалардың жүйеленеуі. Астық дақылдарына зиян келтіретін нематодалар. Көкөніс, техникалық дақылдарына және картопқа зиян келтіретін нематодалар. Жидек және гүлді дақылдарға зиян келтіретін нематодалар.
Ауыл шаруашылық дақылдарына зиян келтіретін кенелер. Кенелердің морфологиясы, анатомиясы және физиологиясы. Кенелердің биологиясы мен экологиясы. Кенелердің жүйеленеуі. Далалық және көкөніс дақылдарына зиян келтіретін кенелер. Жеміс және жидек дақылдарына зиян келтіретін кенелер. Сақталуға қойылған ауыл шаруашылық өнімдеріне зиян келтіретін кенелер.
Ауыл шаруашылық дақылдарына зиян келтіретін кеміргіштер. Кеміргіштердің морфологиясы, анатомиясы және физиологиясы. Кеміргіштердің биологиясы және экологиясы. Кеміргіштерді жүйеленеуі. Жайылымдар мен далалық дақылдарға зиян келтіретін кеміргіштер. Көкөніс дақылдарына зиян келтіретін кеміргіштер. Жеміс бақтарына зиян келтіретін кеміргіштер. Қамбаларда, көкөніс сақтайтын жерлерде, мал қораларында азықтарға зиян келтіретін кеміргіштер.
Жамбыл облысы Шу ауданы жағдайында ауыл шаруашылық дақылдарына зиян келтіретін нематодалар. Фитонематодтар морфологиясы, анатомиясы және физиологиясы. Нематодалардың биологиясы және экологиясы. Нематодалардың жүйеленеуі. Астық дақылдарына зиян келтіретін нематодалар. Көкөніс, техникалық дақылдарына және картопқа зиян келтіретін нематодалар. Жидек және гүлді дақылдарға зиян келтіретін нематодалар.
Ауыл шаруашылық дақылдарына зиян келтіретін кенелер. Кенелердің морфологиясы, анатомиясы және физиологиясы. Кенелердің биологиясы мен экологиясы. Кенелердің жүйеленеуі. Далалық және көкөніс дақылдарына зиян келтіретін кенелер. Жеміс және жидек дақылдарына зиян келтіретін кенелер. Сақталуға қойылған ауыл шаруашылық өнімдеріне зиян келтіретін кенелер.
Ауыл шаруашылық дақылдарына зиян келтіретін кеміргіштер. Кеміргіштердің морфологиясы, анатомиясы және физиологиясы. Кеміргіштердің биологиясы және экологиясы. Кеміргіштерді жүйеленеуі. Жайылымдар мен далалық дақылдарға зиян келтіретін кеміргіштер. Көкөніс дақылдарына зиян келтіретін кеміргіштер. Жеміс бақтарына зиян келтіретін кеміргіштер. Қамбаларда, көкөніс сақтайтын жерлерде, мал қораларында азықтарға зиян келтіретін кеміргіштер.
1.«Зиянды нематодалар, кенелер және кеміргіштер» А.Ж. Агибаев, С.Ысқақ, Р.Д. Карбозова, Алматы 2005ж
2.«Энтомология» Ә.Т. Тілменбаев, Г.Ә. Жармұхаммедова Алматы, 1994ж
3 Қ. К. Әрінов, Қ. М. Мұсынов, А. Қ. Апушев, Н. А. Серекпаев, Н. А. Шестакова, С. С. Арыстанғұлов «Өсімдік шаруашылығы» Алматы, 2011
4 Можаев Н. И, Әрінов Қ. К, Нұрғалиев А. Н, Можаев А. Н «Өсімдік шаруашылығы» Ақмола, 1993
2.«Энтомология» Ә.Т. Тілменбаев, Г.Ә. Жармұхаммедова Алматы, 1994ж
3 Қ. К. Әрінов, Қ. М. Мұсынов, А. Қ. Апушев, Н. А. Серекпаев, Н. А. Шестакова, С. С. Арыстанғұлов «Өсімдік шаруашылығы» Алматы, 2011
4 Можаев Н. И, Әрінов Қ. К, Нұрғалиев А. Н, Можаев А. Н «Өсімдік шаруашылығы» Ақмола, 1993
Жоспары
Кіріспе
I. Жамбыл облысы Шу ауданы туралы түсінік
II. Картоп дақылының морфологиялық және биологиялық ерекшеліктері
III. Жамбыл облысы Шу ауданы жағдайында картопты зиянды нематодалар, кенелер және кеміргіштердің биологиясы, таралуы және зияндылығы
3.1.Картоптың нематодалары (Картоптың сабақ нематодасы- Ditylenchus destructor Thorne., Картоптың циста түзуші нематодасы - Heterodera rostochiensis Wollenweb.)
3.2.Картоптың кенелері ( Кәдімгі өрмекші кене- Tetranychus urticae Koch., Пияздың тамыр кенесі- Rhizoglyphys echinopus R., Қызанақ кенесі-Aculus lycopersici Massee.)
3.3.Картоптың кеміргіштері (Дала қаптесері - Apodemus agrarius Pallas., Зорман - Citellus fulvus Lichtenstein.)
IV. Нематодалар, кенелер және кеміргіштермен күресу шаралары
Қорытынды
Кіріспе
Нематодалар - көптеген ауыл шаруашылық дақылдарында кездесетін әртүрлі топқа жататын жануарлар өкілдері. Нематодалар, кенелер мен кеміргіштер жануарлар әлемінде, құрылыс ерекшеліктерімен және тіршілік циклімен бір бірінен жақсы ажыратылады; бұл организмдермен күресу шаралары да ерекше болады. Қазақстанда және шет елдерінде зиянды нематодалар, кенелер және кеміргіштер туралы ғылымның құрылуы және дамуы. Қазақстан ғалымдарының осы бағыттағы жетістіктері. Ғылым жетістіктерін өндіріске енгізу және нематодалармен, кенелермен және кеміргіштермен күресуде озық тәжірбиені пайдалану міндеттері.
Жамбыл облысы Шу ауданы жағдайында ауыл шаруашылық дақылдарына зиян келтіретін нематодалар. Фитонематодтар морфологиясы, анатомиясы және физиологиясы. Нематодалардың биологиясы және экологиясы. Нематодалардың жүйеленеуі. Астық дақылдарына зиян келтіретін нематодалар. Көкөніс, техникалық дақылдарына және картопқа зиян келтіретін нематодалар. Жидек және гүлді дақылдарға зиян келтіретін нематодалар.
Ауыл шаруашылық дақылдарына зиян келтіретін кенелер. Кенелердің морфологиясы, анатомиясы және физиологиясы. Кенелердің биологиясы мен экологиясы. Кенелердің жүйеленеуі. Далалық және көкөніс дақылдарына зиян келтіретін кенелер. Жеміс және жидек дақылдарына зиян келтіретін кенелер. Сақталуға қойылған ауыл шаруашылық өнімдеріне зиян келтіретін кенелер.
Ауыл шаруашылық дақылдарына зиян келтіретін кеміргіштер. Кеміргіштердің морфологиясы, анатомиясы және физиологиясы. Кеміргіштердің биологиясы және экологиясы. Кеміргіштерді жүйеленеуі. Жайылымдар мен далалық дақылдарға зиян келтіретін кеміргіштер. Көкөніс дақылдарына зиян келтіретін кеміргіштер. Жеміс бақтарына зиян келтіретін кеміргіштер. Қамбаларда, көкөніс сақтайтын жерлерде, мал қораларында азықтарға зиян келтіретін кеміргіштер.
Жамбыл облысы Шу ауданының табиғи - климаттық жағдайы
Жамбыл облысы - Қазақстан Республикасының оңтүстігінде орналасқан. Алматы, Оңтүстік Қазақстан, Қарағанды облыстарымен және Қырғызстанның Талас пен Шу облыстарымен көршілес болып табылады. Облыстың аты қазақ және кеңес ақыны Жамбыл Жабайұлының құрметіне қойылған. Жамбыл облысының территориясы Бетпақдаладан Тянь-Шаньға дейін Шудан Қаратауға дейін созылып жатыр. Жер аумағы - 144,2 мың км².
Облыс орталығы, әрі ең үлкен қаласы - Тараз.
Географиялық тұрғыдан облыс аумағы негізінен жазықтық. Климаты - едәуір құрғақ және континентальды.
Облыстың айтарлықтай аумағын Бетпақ-Дала және Мойынқұм алады, тек оңтүстік-батыс, оңтүстік және оңтүстік-шығыс шеті таулармен шектелген (Қаратау, Қырғыз және Шу-Іле Алатау таулары). Рельефтің бұл ерекшелігі облыс климатына әртүрлілік ендіреді.
Шу ауданы - Жамбыл облысының оңтүстік - шығысында орналасқан әкімшілік бөлік. 1931 жылы құрылған. Мойынқұм, Қордай, Меркі, Рысқұлов аудандарымен және Қырғызстан Республикасымен шекаралас жатыр. Жер аумағы 12,0 мың км². Халқы 95 093 адам (2011). Аудан аумағындағы 35 елді мекен 1 қалалық әкімдікке, 1 кенттік және 17 ауылдық округке біріктірілген. Аудан орталық - Төле би ауылы. Ауданның көпшілік жері жазық, оңтүстік, оңтүстік-шығысы таулы. Батысын Мойынқұм алқабының құмды-қырқалы төбелері, шығысын Кіндіктас сілемінің батыс бөлігі, орталық және солтүстік бөлігін Шу-Іле тауларының Айтау, Хантау,Аңырақай таулары, қиыр солтүстігін Жусандала үстіртті даласы алып жатыр. Жер қойнауынан мыс рудалары (Шатыркөл кен орны) мен құрылыс материалдары барланған. Климаты тым континенттік, қысы біршама жұмсақ, жазы ыстық, аңызақ. Ауаның жылдық орташа температурасы қаңтарда - 6 - 9 С, шілдеде 24 - 25 С. Жауын - шашынның жылдық орташа мөлшері 150 - 250 мм. Аудан жерінде Шу өзені және оның алабындағы Ақсу, Тақтас, Қорағаты, Қайынды, Сарықау, Майтас, Еспе, Шоқпар, Теректі, Ойранды, Шатыркөл, Үңгірлі өзендері ағады. Шу өзендеріне ірі Тасөткөл бөгені және Аспара, Ақсу, Новое, Тәтті, Шілік, Шөмішті атты шағын бөгендер салынған. Көлдердің аумағы негізінен шағын. Олар: Қаракөл, Бесқатын, Тоғызкөл, Сарықұдық, Жарқұдық, Жантақты, Апанай, Қобы, Далаңқұдық, Тақыр, Қарақұдық, Алаботалы. Аудан жерінің басым көпшілігі сұр, сортаңды сұр, құмдақ топырақты (Мойынқұм және ауданның орталық мен солтүстік бөлігі), оңтүстігінде және оңтүстік-шығыстың таулы өңірінде қоңыр, бозғылт қоңыр, қызғылт қоңыр топырақты, өзен аңғарлары бойында шалғынды сұр топырақты. Өсімдігіне жусан, боз, күйреуік, баялыш, бетеге, ши, қамыс,құрақ, қарағаш, көктерек, сексеуіл басым. Қасқыр, түлкі, қоян, қарсақ, жабайы шошқа, ақбөкен, сарышұнақ, аламан, т.б. кездеседі. Аудан 1997 жылға дейін негізінен қант қызылшасы мен биязы жүнді қой, оларға қосымша астық, сүтті, етті-сүтті мал, жылқы, шошқа, көкөніс, бақша, қымбат елтірілі аң өсіруге маманданған 3 ұжымшар, 14 кеңшар, 1 аң шаруашылығы болған.
Ауданда барлық ауыл шаруашылығына жарамды жердің аумағы (2005) шамамен 1,08 миллион га, оның ішінде егістік жер 160,3 мың га. Ауыл шаруашылығына тікелей арналған жер 807,3 мың га-ны құрайды. Оның 57,6 мың га жері шаруа қожалықтарына берілген.
Ауданда экономика саласы бойынша тіркелген шаруашылық субъектілерінің саны (2005): өнеркәсіп саласында 7, ауыл шаруашылығында 39, құрылыста 3, сауда және қоғамдық тамақтандыруда 20, басқалары 20. Ауданда өсімдік шаруашылығымен бірге мал шаруашылығы да жақсы дамыған. 2005 жылы ауыл бойынша 15,8 мың ірі қара, 89,9 мың қой мен ешкі, 5,2 мың жылқы, 3,4 мың шошқа, 85,0 мың құс болды. Олардан (барлық шаруашылық санаттарын қоса есептегенде) 3,43 мың т ет, 10,8 мың т сүт, 2,3 миллион дана жұмыртқа өндірілді. 8 мың т сүт, 2,3 миллион дана жұмыртқа өндірілді.
Шу ауданы
Картоп дақылының морфологиялық және биологиялық ерекшеліктері
Картоп - алқа (Solanum) туысына жататын көпжылдық шөптесін өсімдік. Сабағы жуан, тікенексіз. Сабағының көп бөлігі топырақ астында болады. Ұзын мұртшалар шығарады (ұзындығы 15-20, кейбір түрлерінде 40-50 см). Жапырағы қою жасыл, сабақта кезектесіп орналасады. Гүлі ақ, күлгін түсті, сабақ басында шоғырланған болады, гүлі 5 күлтелі. Отаны - Оңтүстік Америка, күні бүгінге дейін осы аймақта табиғи жағдайда өсетін жабайы картоп түрлерін кездестіруге болады. 150-ге жуық түрі белгілі. Бір жылдық дақылдық негізінен, 2 жақын түрге бөлінеді. Анд картобы (andіgenum) Колумбия, Эквадор, Перу, Боливия және Аргентинада өседі. Чили (Еуропа) Картобы (tuberosum) климаты қолайлы елдерде өседі.
Қазақстанға Еуропадан әкелінген, республиканың барлық аймақтарында өсіріледі. Жарық сүйгіш, ылғалсүйгіш (әсіресе, гүлдеу және түйнектүзілу кезінде), суыққа төзімді дақыл. Биіктігі 40 - 80 см, кейде 150см-ге дейін жетеді. Бір түпте 3 - 6 сабақ болады. Гүлі ақ, қызғылт не көкшіл күлгін түсті. Жемісі екі ұялы, көп тұқымды. Жер астындағы өркен сабағының ұшы түйнекке айналады. Топырақ темп-расы 5 - 8°С-та түйнек бүршік жара бастайды, түйнектің түзілуіне ең қолайлы темп-ра 10 - 13°С, 20°С-та түйнек түзілу процесі тоқтайды. Ал - 1 - 2°С суықта жас өскіндері үсіп кетеді. Вегетациялық кезеңі 70 - 120 тәулік. Тұқымынан және түйнектен көбейеді. К. түйнегінде 23,7% құрғақ зат болады, оның ішінде: 17,5% крахмал, 0,5% қант, 1 - 2% ақуыз, 1%-ке жуық минералды тұздар, С, В1, В2, В6, РР, К витаминдері бар. Қазақстанда картоптың 20-дан астам сорттары аудандастырылған (оның ішінде 10-ы жергілікті селекциядан шыққан), 1 га-дан орта есеппен 100 - 200 ц өнім түседі. К. тағам, мал азығы және өнеркәсіпте тех. шикізат ретінде пайдаланылады. Зиянкестері: картоп түн көбелегі, колорадо қоңызы, тағы басқа.
Картопты вегетативтік тәсілмен, картоптың түйіндері арқылы көбейтеді. Картопты бірнеше бөліктерге бөліп, 5-10 см тереңдікке егеді. Егілген түйіндер өну үшін, 15-20 °C температурада ұстау қажет. Ал сабағының өсуіне, жапырақтардың өсіп шығуы мен гүлдеуі үшін 16-22 °C температура жеткілікті. Картоп гүлдеу кезінде және түйін салу кезінде суды көп мөлшерде қажет етеді. Дегенмен, судың шамадан артық болуы да картопқа зиян. Картоптан көп өнім алу үшін, сабағын топыраққа көміп 2-3 рет түптеу қажет. Картоптың жер бетіне өсіп шығуы үшін және гүлдеу, түйін салу уақытында өте көп тыңайтқыш пайдаланылады. Мысалы, 1 гектар жерден өсіп шыққан 200-250 ц картопқа 100-175 кг азот, 40-50 кг фосфор және 140-230 кг калий жұмсалады. Сонымен қатар қопсыту жұмыстарын жиі жүргізу керек.
Түйнекті алқаның түйнектерін күзде қазып, жинап алады. Химиялық құрамы: Картоптың түйнегінде 10-28% крахмал, 15% май, 1,3% ақуыз, A, B1, B2, C, PP, K1, Д витаминдері, натрий, калий, кальций, хлор, күкірт тұздары, микроэлементтерден мыс, қобальт, йод болады.
Крахмал өндірісінде қолданылады.Бәрімізге белгілі, картопты көптеген елдерде екінші нан деп атайды. Өйткені, өзінің құнарлығымен және дәмімен үлкен орын алатын картоп барлық елдер дастарханындағы тағам құрамында болады. Картоптан көп мөлшерде крахмал алынады.
Жамбыл облысы Шу ауданы жағдайында картопты зиянды нематодалар, кенелер және кеміргіштердің биологиясы, таралуы және зияндылығы
3.1.Картоптың нематодалары
Картоптың сабақ нематодасы- Ditylenchus destructor Thorne. Картопты, шамалы түрде асбұршақты, сәбізді, қызанақ пен кейбір басқа дақылдарды зақымдайды. Ересек нематодалары құрт тәрізді формада, алдыңғы және артқы жағына қарай кішірейіп келетін жұқа шыны тәрізді түссіз денесі бар. Ұзындығы - 0,7-1,3 мм. Личинкалары кішірек. Нематода бірнеше ұрпақ береді. Бір ұрпағы 15 тен 45 күнге дамиды. Нематодалар картоп түйнектрінде сақталады.
Картоп екпе материалы арқылы зақымданады. Нематодалар жас сабақтарға еніп, өсімдіктің өсуін тоқтатады. Зақымданған өсімдіктерде жапырақтар өте кішкентай және толқынды. Түптің төмеңгі қабатындағы жапырақтар өліп қалады, қалғандары солып, сарғайып кетеді. Нематодалар қалыптасып келе жатқан түптерге енеді. Бұдан кейін түптерде қисық формалы сұр дақтар пайда болады, ал сақтау кезеңінде-түптердің жоғарғы бетінде бастапқыда татты-қоңыр ұсақ жарықшалар, одан кейінірек түптердің толықтай бұзылуына және құрғақ шіріктің дамуына әкеліп соқтырады.
Картоптың циста түзуші нематодасы - Heterodera rostochiensis Wollenweb. Бұл түр гетеродерид тұқымдасына жатадын кең таралған нематода, бірақ Қазақстанда карантинді.Аналық нематоданың пішіні дөңгелектеу шар тәрізді, түсі қарадан қоңырға дейін. Сыртқы шырыш қабығы болмайды, ұзындығы 0,13-1мм, көлденеңі - 0,1-0,96мм. Аталық нематоданың пішіні жіп тәріздес, түсі мөлдір, ұзындығы 0,9-1,25мм, көлденең 0,025-0,03мм.
Картоп нематодасының дамуы басқа да циста түзуші фитогельминттер сияқты өтеді.Цистадан шыққан дернәсілдер топырақта жақсы қозғалып ие-өсімдіктерін тауып, оның ұсақ тамырына енеді.Кейін дернәсілдер картоптың жас түйнегіне зиян келтіреді. Картоп тамырына енген дернәсілдер10 күн өткен соң ісік пайда болады да, 30-35 күнде нематоданың аталық және аналық особьтары тамырдан шыға бастайды. Жас аналық нематодалар лимон тәрізді, оларда 48 күннен бастап жұмыртқалар түзіле бастайды. Аналықтардың денесі біртіндеп жуаңдап, дөңгелектеніп іші жұмыртқалармен толады.Цистаның ішінде 1200 дейін жұмыртқа түзіледі. Дернәсілдердің активті болып цистадан шығуына тиімді температура мен ылғал және оларды қоректендіретін ие-өсімдік қажет.
Нематоданың бір ұрпағының дамуы 40-75 күнде өтеді, соған байланысты бір вегетациялық кезеңде бір, кейде екі генерация түзеді. Сөйтіп картоп нематодасының цисталары бірте - бірте жиналады. Алғашқы кезде оны көру өте қиынға түседі.
Бұл нематода тек алқа тұқымдас өсімдіктерге (картоп, қызанақ, баклажан) зиян келтіреді. Залалданған картоптың өсуі баяулап, төменгі жапырақтары қурайды. Фитогельминттердің әсерінен өнім кейбір жылдары 80% -ға дейін төмендейді.
Картоп нематодасы: 1 - жұмыртқасы; 2- дернәсілі; 3- циста
3.2.Картоптың кенелері
Кәдімгі өрмекші кене- Tetranychus urticae Koch. Акариформдылар (Асаriformes) ортядының өрмекші кенелер (Теtrаnусһіdае) тұқымдасына жатады. Өте кең таралған, әсіресе Қазақстаннын оңтүстігінде мақтаға және басқа дақылдарға қатты зиян келтіреді. Солтүстік аймақтарда жылыжайларда өсірілетін өсімдіктерді зақымдайды.
Аналық кененің дене пішіні сопақша,ұзындығы 0,43 мм, түсі сұрғылт-жасыл немесе сарғылт-жасыл, жазда бүйір жақтарында қара дақтары бар, қысқа біркелкі сарғылт-қызыл болады, перитремнің соңғы бөлімі бұтақталмаған, 4 камералы. Еркегінің артқы жағы бірден кілт сүйірленген, ұзынша (ұзындығы 0,28 мм) болады. Жұмыртқасы шар тәрізді, жасыл реңді мөлдір, диаметрі 0,14 мм, ұрықтың даму барысында күңгірттене келе, дернәсілдер шығар алдында құлпырған інжу тәрізді түске көшеді.
Кәдімгі өрмекші кене - өсімдіктердің әр түрлі тұқымдастарына жататын 200-ден астам түрлерімен қоректене алатын көп қоректі зиянкес. Әсіресе мақта, соя, картоп, бұршақ, бүлдірген, қызылша, алма және коптеген бақша дақылдарына зиян келтіреді.
Ұрықтанған аналык кенелер мақта егістіктерінде, танаптар аралығындағы басқа учаскелерде, арық бойында және жол жағаларында жерге түскен жапырақтардың, басқа да өсімдік қалдықтарының, топырақ түйірлері мен кесектерінің, ағаш қабығының астында және т.б. жерлерде қыстайды.
Көктемде, тәуліктің орташа жылылыгы 7-10°С-ға жеткенде кенелер қысқы ұйқыдан оянып, алғашқыда жабайы өсімдіктер мен ағаш-бұталардың жапырақтарын мекендейді де, кейіннен мақтаға немесе басқа дақылдарға көшеді. Жұмыртқаларын сол өздері қоректенген жапырақтарға бір - бірлеп салады және сонымен катар мекендеген жапырақтарының астыңғы бетін өте жіңішке өрмек жіпшелермен шырмап тастайды. Әр аналык кененің өсімталдығы 100-120 жұмыртқаға жетеді. Кененің бір генерациясының дамуы жаз айларында 10-12 күнге созылады. Оның дамуы үшін ең қолайлы ауа температурасы 29-31°С, ал ауаның салыстырмалы ылғалдылығы -35-55%. Оңтүстік Қазақстан облысында бір жылда 15 генерация беріп дамиды.
Кенелер мен олардың дернәсілдері дақылдар жапырақтарының астыңғы бетінде шоғырлана колония құрып тіршілік етеді. Қатты зақымданған жапырақгардың түсі қоңырқайланып, курап қалады. Өсімдіктер жапырақтары кенелердін зақымдауынан қызғылт-қоңыр түске айналып, одан соң қурай бастайды. Жапырақтарының түсіп қалуы және зат алмасу процесінің бұзылуы салдарынан өсімдік гүлдері түсіп қалады, ал мақта кауашақтарының салмағы кеміп, талшықгарының сапасы төмендейді.
Кәдімгі өрмекші кененің тіршілігі жылытылатын жылыжайларда ерекше дамиды. Ұрықтанып диапаузаға кеткен аналық кенелер жылыжайлар мен парниктердің касегі жарықтарында, сабаннан немесе қамыстан жасалған төсеніштерде, өсімдік қалдықтарының астында қыстап шығады. Олардың реактивация кезеңі 0 - 10°С дейінгі температурада 45-60 күнге созылады, яғни қиярдың тұқымын себу немесе көшетін отырғызу кезінде кенелер өсіп- жетіліп, көбеюге қабілетті болады. Қысқы жылыжайларда өрмекші кененің алғашқы 4-5 ұрпақтары қысқа күн (ақпан-сәуір айлары) жағдайларында тіршілік етеді. Күндізгі жоғары температураның (23- 25°С) әсеріне байланысты популяцияның көпшілік бөлігі күннің қысқалығын сезбей, дамуын жалғастыра береді.Ал жылыжайдың температурасы 23°С төмен болатын салқындау жағын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
I. Жамбыл облысы Шу ауданы туралы түсінік
II. Картоп дақылының морфологиялық және биологиялық ерекшеліктері
III. Жамбыл облысы Шу ауданы жағдайында картопты зиянды нематодалар, кенелер және кеміргіштердің биологиясы, таралуы және зияндылығы
3.1.Картоптың нематодалары (Картоптың сабақ нематодасы- Ditylenchus destructor Thorne., Картоптың циста түзуші нематодасы - Heterodera rostochiensis Wollenweb.)
3.2.Картоптың кенелері ( Кәдімгі өрмекші кене- Tetranychus urticae Koch., Пияздың тамыр кенесі- Rhizoglyphys echinopus R., Қызанақ кенесі-Aculus lycopersici Massee.)
3.3.Картоптың кеміргіштері (Дала қаптесері - Apodemus agrarius Pallas., Зорман - Citellus fulvus Lichtenstein.)
IV. Нематодалар, кенелер және кеміргіштермен күресу шаралары
Қорытынды
Кіріспе
Нематодалар - көптеген ауыл шаруашылық дақылдарында кездесетін әртүрлі топқа жататын жануарлар өкілдері. Нематодалар, кенелер мен кеміргіштер жануарлар әлемінде, құрылыс ерекшеліктерімен және тіршілік циклімен бір бірінен жақсы ажыратылады; бұл организмдермен күресу шаралары да ерекше болады. Қазақстанда және шет елдерінде зиянды нематодалар, кенелер және кеміргіштер туралы ғылымның құрылуы және дамуы. Қазақстан ғалымдарының осы бағыттағы жетістіктері. Ғылым жетістіктерін өндіріске енгізу және нематодалармен, кенелермен және кеміргіштермен күресуде озық тәжірбиені пайдалану міндеттері.
Жамбыл облысы Шу ауданы жағдайында ауыл шаруашылық дақылдарына зиян келтіретін нематодалар. Фитонематодтар морфологиясы, анатомиясы және физиологиясы. Нематодалардың биологиясы және экологиясы. Нематодалардың жүйеленеуі. Астық дақылдарына зиян келтіретін нематодалар. Көкөніс, техникалық дақылдарына және картопқа зиян келтіретін нематодалар. Жидек және гүлді дақылдарға зиян келтіретін нематодалар.
Ауыл шаруашылық дақылдарына зиян келтіретін кенелер. Кенелердің морфологиясы, анатомиясы және физиологиясы. Кенелердің биологиясы мен экологиясы. Кенелердің жүйеленеуі. Далалық және көкөніс дақылдарына зиян келтіретін кенелер. Жеміс және жидек дақылдарына зиян келтіретін кенелер. Сақталуға қойылған ауыл шаруашылық өнімдеріне зиян келтіретін кенелер.
Ауыл шаруашылық дақылдарына зиян келтіретін кеміргіштер. Кеміргіштердің морфологиясы, анатомиясы және физиологиясы. Кеміргіштердің биологиясы және экологиясы. Кеміргіштерді жүйеленеуі. Жайылымдар мен далалық дақылдарға зиян келтіретін кеміргіштер. Көкөніс дақылдарына зиян келтіретін кеміргіштер. Жеміс бақтарына зиян келтіретін кеміргіштер. Қамбаларда, көкөніс сақтайтын жерлерде, мал қораларында азықтарға зиян келтіретін кеміргіштер.
Жамбыл облысы Шу ауданының табиғи - климаттық жағдайы
Жамбыл облысы - Қазақстан Республикасының оңтүстігінде орналасқан. Алматы, Оңтүстік Қазақстан, Қарағанды облыстарымен және Қырғызстанның Талас пен Шу облыстарымен көршілес болып табылады. Облыстың аты қазақ және кеңес ақыны Жамбыл Жабайұлының құрметіне қойылған. Жамбыл облысының территориясы Бетпақдаладан Тянь-Шаньға дейін Шудан Қаратауға дейін созылып жатыр. Жер аумағы - 144,2 мың км².
Облыс орталығы, әрі ең үлкен қаласы - Тараз.
Географиялық тұрғыдан облыс аумағы негізінен жазықтық. Климаты - едәуір құрғақ және континентальды.
Облыстың айтарлықтай аумағын Бетпақ-Дала және Мойынқұм алады, тек оңтүстік-батыс, оңтүстік және оңтүстік-шығыс шеті таулармен шектелген (Қаратау, Қырғыз және Шу-Іле Алатау таулары). Рельефтің бұл ерекшелігі облыс климатына әртүрлілік ендіреді.
Шу ауданы - Жамбыл облысының оңтүстік - шығысында орналасқан әкімшілік бөлік. 1931 жылы құрылған. Мойынқұм, Қордай, Меркі, Рысқұлов аудандарымен және Қырғызстан Республикасымен шекаралас жатыр. Жер аумағы 12,0 мың км². Халқы 95 093 адам (2011). Аудан аумағындағы 35 елді мекен 1 қалалық әкімдікке, 1 кенттік және 17 ауылдық округке біріктірілген. Аудан орталық - Төле би ауылы. Ауданның көпшілік жері жазық, оңтүстік, оңтүстік-шығысы таулы. Батысын Мойынқұм алқабының құмды-қырқалы төбелері, шығысын Кіндіктас сілемінің батыс бөлігі, орталық және солтүстік бөлігін Шу-Іле тауларының Айтау, Хантау,Аңырақай таулары, қиыр солтүстігін Жусандала үстіртті даласы алып жатыр. Жер қойнауынан мыс рудалары (Шатыркөл кен орны) мен құрылыс материалдары барланған. Климаты тым континенттік, қысы біршама жұмсақ, жазы ыстық, аңызақ. Ауаның жылдық орташа температурасы қаңтарда - 6 - 9 С, шілдеде 24 - 25 С. Жауын - шашынның жылдық орташа мөлшері 150 - 250 мм. Аудан жерінде Шу өзені және оның алабындағы Ақсу, Тақтас, Қорағаты, Қайынды, Сарықау, Майтас, Еспе, Шоқпар, Теректі, Ойранды, Шатыркөл, Үңгірлі өзендері ағады. Шу өзендеріне ірі Тасөткөл бөгені және Аспара, Ақсу, Новое, Тәтті, Шілік, Шөмішті атты шағын бөгендер салынған. Көлдердің аумағы негізінен шағын. Олар: Қаракөл, Бесқатын, Тоғызкөл, Сарықұдық, Жарқұдық, Жантақты, Апанай, Қобы, Далаңқұдық, Тақыр, Қарақұдық, Алаботалы. Аудан жерінің басым көпшілігі сұр, сортаңды сұр, құмдақ топырақты (Мойынқұм және ауданның орталық мен солтүстік бөлігі), оңтүстігінде және оңтүстік-шығыстың таулы өңірінде қоңыр, бозғылт қоңыр, қызғылт қоңыр топырақты, өзен аңғарлары бойында шалғынды сұр топырақты. Өсімдігіне жусан, боз, күйреуік, баялыш, бетеге, ши, қамыс,құрақ, қарағаш, көктерек, сексеуіл басым. Қасқыр, түлкі, қоян, қарсақ, жабайы шошқа, ақбөкен, сарышұнақ, аламан, т.б. кездеседі. Аудан 1997 жылға дейін негізінен қант қызылшасы мен биязы жүнді қой, оларға қосымша астық, сүтті, етті-сүтті мал, жылқы, шошқа, көкөніс, бақша, қымбат елтірілі аң өсіруге маманданған 3 ұжымшар, 14 кеңшар, 1 аң шаруашылығы болған.
Ауданда барлық ауыл шаруашылығына жарамды жердің аумағы (2005) шамамен 1,08 миллион га, оның ішінде егістік жер 160,3 мың га. Ауыл шаруашылығына тікелей арналған жер 807,3 мың га-ны құрайды. Оның 57,6 мың га жері шаруа қожалықтарына берілген.
Ауданда экономика саласы бойынша тіркелген шаруашылық субъектілерінің саны (2005): өнеркәсіп саласында 7, ауыл шаруашылығында 39, құрылыста 3, сауда және қоғамдық тамақтандыруда 20, басқалары 20. Ауданда өсімдік шаруашылығымен бірге мал шаруашылығы да жақсы дамыған. 2005 жылы ауыл бойынша 15,8 мың ірі қара, 89,9 мың қой мен ешкі, 5,2 мың жылқы, 3,4 мың шошқа, 85,0 мың құс болды. Олардан (барлық шаруашылық санаттарын қоса есептегенде) 3,43 мың т ет, 10,8 мың т сүт, 2,3 миллион дана жұмыртқа өндірілді. 8 мың т сүт, 2,3 миллион дана жұмыртқа өндірілді.
Шу ауданы
Картоп дақылының морфологиялық және биологиялық ерекшеліктері
Картоп - алқа (Solanum) туысына жататын көпжылдық шөптесін өсімдік. Сабағы жуан, тікенексіз. Сабағының көп бөлігі топырақ астында болады. Ұзын мұртшалар шығарады (ұзындығы 15-20, кейбір түрлерінде 40-50 см). Жапырағы қою жасыл, сабақта кезектесіп орналасады. Гүлі ақ, күлгін түсті, сабақ басында шоғырланған болады, гүлі 5 күлтелі. Отаны - Оңтүстік Америка, күні бүгінге дейін осы аймақта табиғи жағдайда өсетін жабайы картоп түрлерін кездестіруге болады. 150-ге жуық түрі белгілі. Бір жылдық дақылдық негізінен, 2 жақын түрге бөлінеді. Анд картобы (andіgenum) Колумбия, Эквадор, Перу, Боливия және Аргентинада өседі. Чили (Еуропа) Картобы (tuberosum) климаты қолайлы елдерде өседі.
Қазақстанға Еуропадан әкелінген, республиканың барлық аймақтарында өсіріледі. Жарық сүйгіш, ылғалсүйгіш (әсіресе, гүлдеу және түйнектүзілу кезінде), суыққа төзімді дақыл. Биіктігі 40 - 80 см, кейде 150см-ге дейін жетеді. Бір түпте 3 - 6 сабақ болады. Гүлі ақ, қызғылт не көкшіл күлгін түсті. Жемісі екі ұялы, көп тұқымды. Жер астындағы өркен сабағының ұшы түйнекке айналады. Топырақ темп-расы 5 - 8°С-та түйнек бүршік жара бастайды, түйнектің түзілуіне ең қолайлы темп-ра 10 - 13°С, 20°С-та түйнек түзілу процесі тоқтайды. Ал - 1 - 2°С суықта жас өскіндері үсіп кетеді. Вегетациялық кезеңі 70 - 120 тәулік. Тұқымынан және түйнектен көбейеді. К. түйнегінде 23,7% құрғақ зат болады, оның ішінде: 17,5% крахмал, 0,5% қант, 1 - 2% ақуыз, 1%-ке жуық минералды тұздар, С, В1, В2, В6, РР, К витаминдері бар. Қазақстанда картоптың 20-дан астам сорттары аудандастырылған (оның ішінде 10-ы жергілікті селекциядан шыққан), 1 га-дан орта есеппен 100 - 200 ц өнім түседі. К. тағам, мал азығы және өнеркәсіпте тех. шикізат ретінде пайдаланылады. Зиянкестері: картоп түн көбелегі, колорадо қоңызы, тағы басқа.
Картопты вегетативтік тәсілмен, картоптың түйіндері арқылы көбейтеді. Картопты бірнеше бөліктерге бөліп, 5-10 см тереңдікке егеді. Егілген түйіндер өну үшін, 15-20 °C температурада ұстау қажет. Ал сабағының өсуіне, жапырақтардың өсіп шығуы мен гүлдеуі үшін 16-22 °C температура жеткілікті. Картоп гүлдеу кезінде және түйін салу кезінде суды көп мөлшерде қажет етеді. Дегенмен, судың шамадан артық болуы да картопқа зиян. Картоптан көп өнім алу үшін, сабағын топыраққа көміп 2-3 рет түптеу қажет. Картоптың жер бетіне өсіп шығуы үшін және гүлдеу, түйін салу уақытында өте көп тыңайтқыш пайдаланылады. Мысалы, 1 гектар жерден өсіп шыққан 200-250 ц картопқа 100-175 кг азот, 40-50 кг фосфор және 140-230 кг калий жұмсалады. Сонымен қатар қопсыту жұмыстарын жиі жүргізу керек.
Түйнекті алқаның түйнектерін күзде қазып, жинап алады. Химиялық құрамы: Картоптың түйнегінде 10-28% крахмал, 15% май, 1,3% ақуыз, A, B1, B2, C, PP, K1, Д витаминдері, натрий, калий, кальций, хлор, күкірт тұздары, микроэлементтерден мыс, қобальт, йод болады.
Крахмал өндірісінде қолданылады.Бәрімізге белгілі, картопты көптеген елдерде екінші нан деп атайды. Өйткені, өзінің құнарлығымен және дәмімен үлкен орын алатын картоп барлық елдер дастарханындағы тағам құрамында болады. Картоптан көп мөлшерде крахмал алынады.
Жамбыл облысы Шу ауданы жағдайында картопты зиянды нематодалар, кенелер және кеміргіштердің биологиясы, таралуы және зияндылығы
3.1.Картоптың нематодалары
Картоптың сабақ нематодасы- Ditylenchus destructor Thorne. Картопты, шамалы түрде асбұршақты, сәбізді, қызанақ пен кейбір басқа дақылдарды зақымдайды. Ересек нематодалары құрт тәрізді формада, алдыңғы және артқы жағына қарай кішірейіп келетін жұқа шыны тәрізді түссіз денесі бар. Ұзындығы - 0,7-1,3 мм. Личинкалары кішірек. Нематода бірнеше ұрпақ береді. Бір ұрпағы 15 тен 45 күнге дамиды. Нематодалар картоп түйнектрінде сақталады.
Картоп екпе материалы арқылы зақымданады. Нематодалар жас сабақтарға еніп, өсімдіктің өсуін тоқтатады. Зақымданған өсімдіктерде жапырақтар өте кішкентай және толқынды. Түптің төмеңгі қабатындағы жапырақтар өліп қалады, қалғандары солып, сарғайып кетеді. Нематодалар қалыптасып келе жатқан түптерге енеді. Бұдан кейін түптерде қисық формалы сұр дақтар пайда болады, ал сақтау кезеңінде-түптердің жоғарғы бетінде бастапқыда татты-қоңыр ұсақ жарықшалар, одан кейінірек түптердің толықтай бұзылуына және құрғақ шіріктің дамуына әкеліп соқтырады.
Картоптың циста түзуші нематодасы - Heterodera rostochiensis Wollenweb. Бұл түр гетеродерид тұқымдасына жатадын кең таралған нематода, бірақ Қазақстанда карантинді.Аналық нематоданың пішіні дөңгелектеу шар тәрізді, түсі қарадан қоңырға дейін. Сыртқы шырыш қабығы болмайды, ұзындығы 0,13-1мм, көлденеңі - 0,1-0,96мм. Аталық нематоданың пішіні жіп тәріздес, түсі мөлдір, ұзындығы 0,9-1,25мм, көлденең 0,025-0,03мм.
Картоп нематодасының дамуы басқа да циста түзуші фитогельминттер сияқты өтеді.Цистадан шыққан дернәсілдер топырақта жақсы қозғалып ие-өсімдіктерін тауып, оның ұсақ тамырына енеді.Кейін дернәсілдер картоптың жас түйнегіне зиян келтіреді. Картоп тамырына енген дернәсілдер10 күн өткен соң ісік пайда болады да, 30-35 күнде нематоданың аталық және аналық особьтары тамырдан шыға бастайды. Жас аналық нематодалар лимон тәрізді, оларда 48 күннен бастап жұмыртқалар түзіле бастайды. Аналықтардың денесі біртіндеп жуаңдап, дөңгелектеніп іші жұмыртқалармен толады.Цистаның ішінде 1200 дейін жұмыртқа түзіледі. Дернәсілдердің активті болып цистадан шығуына тиімді температура мен ылғал және оларды қоректендіретін ие-өсімдік қажет.
Нематоданың бір ұрпағының дамуы 40-75 күнде өтеді, соған байланысты бір вегетациялық кезеңде бір, кейде екі генерация түзеді. Сөйтіп картоп нематодасының цисталары бірте - бірте жиналады. Алғашқы кезде оны көру өте қиынға түседі.
Бұл нематода тек алқа тұқымдас өсімдіктерге (картоп, қызанақ, баклажан) зиян келтіреді. Залалданған картоптың өсуі баяулап, төменгі жапырақтары қурайды. Фитогельминттердің әсерінен өнім кейбір жылдары 80% -ға дейін төмендейді.
Картоп нематодасы: 1 - жұмыртқасы; 2- дернәсілі; 3- циста
3.2.Картоптың кенелері
Кәдімгі өрмекші кене- Tetranychus urticae Koch. Акариформдылар (Асаriformes) ортядының өрмекші кенелер (Теtrаnусһіdае) тұқымдасына жатады. Өте кең таралған, әсіресе Қазақстаннын оңтүстігінде мақтаға және басқа дақылдарға қатты зиян келтіреді. Солтүстік аймақтарда жылыжайларда өсірілетін өсімдіктерді зақымдайды.
Аналық кененің дене пішіні сопақша,ұзындығы 0,43 мм, түсі сұрғылт-жасыл немесе сарғылт-жасыл, жазда бүйір жақтарында қара дақтары бар, қысқа біркелкі сарғылт-қызыл болады, перитремнің соңғы бөлімі бұтақталмаған, 4 камералы. Еркегінің артқы жағы бірден кілт сүйірленген, ұзынша (ұзындығы 0,28 мм) болады. Жұмыртқасы шар тәрізді, жасыл реңді мөлдір, диаметрі 0,14 мм, ұрықтың даму барысында күңгірттене келе, дернәсілдер шығар алдында құлпырған інжу тәрізді түске көшеді.
Кәдімгі өрмекші кене - өсімдіктердің әр түрлі тұқымдастарына жататын 200-ден астам түрлерімен қоректене алатын көп қоректі зиянкес. Әсіресе мақта, соя, картоп, бұршақ, бүлдірген, қызылша, алма және коптеген бақша дақылдарына зиян келтіреді.
Ұрықтанған аналык кенелер мақта егістіктерінде, танаптар аралығындағы басқа учаскелерде, арық бойында және жол жағаларында жерге түскен жапырақтардың, басқа да өсімдік қалдықтарының, топырақ түйірлері мен кесектерінің, ағаш қабығының астында және т.б. жерлерде қыстайды.
Көктемде, тәуліктің орташа жылылыгы 7-10°С-ға жеткенде кенелер қысқы ұйқыдан оянып, алғашқыда жабайы өсімдіктер мен ағаш-бұталардың жапырақтарын мекендейді де, кейіннен мақтаға немесе басқа дақылдарға көшеді. Жұмыртқаларын сол өздері қоректенген жапырақтарға бір - бірлеп салады және сонымен катар мекендеген жапырақтарының астыңғы бетін өте жіңішке өрмек жіпшелермен шырмап тастайды. Әр аналык кененің өсімталдығы 100-120 жұмыртқаға жетеді. Кененің бір генерациясының дамуы жаз айларында 10-12 күнге созылады. Оның дамуы үшін ең қолайлы ауа температурасы 29-31°С, ал ауаның салыстырмалы ылғалдылығы -35-55%. Оңтүстік Қазақстан облысында бір жылда 15 генерация беріп дамиды.
Кенелер мен олардың дернәсілдері дақылдар жапырақтарының астыңғы бетінде шоғырлана колония құрып тіршілік етеді. Қатты зақымданған жапырақгардың түсі қоңырқайланып, курап қалады. Өсімдіктер жапырақтары кенелердін зақымдауынан қызғылт-қоңыр түске айналып, одан соң қурай бастайды. Жапырақтарының түсіп қалуы және зат алмасу процесінің бұзылуы салдарынан өсімдік гүлдері түсіп қалады, ал мақта кауашақтарының салмағы кеміп, талшықгарының сапасы төмендейді.
Кәдімгі өрмекші кененің тіршілігі жылытылатын жылыжайларда ерекше дамиды. Ұрықтанып диапаузаға кеткен аналық кенелер жылыжайлар мен парниктердің касегі жарықтарында, сабаннан немесе қамыстан жасалған төсеніштерде, өсімдік қалдықтарының астында қыстап шығады. Олардың реактивация кезеңі 0 - 10°С дейінгі температурада 45-60 күнге созылады, яғни қиярдың тұқымын себу немесе көшетін отырғызу кезінде кенелер өсіп- жетіліп, көбеюге қабілетті болады. Қысқы жылыжайларда өрмекші кененің алғашқы 4-5 ұрпақтары қысқа күн (ақпан-сәуір айлары) жағдайларында тіршілік етеді. Күндізгі жоғары температураның (23- 25°С) әсеріне байланысты популяцияның көпшілік бөлігі күннің қысқалығын сезбей, дамуын жалғастыра береді.Ал жылыжайдың температурасы 23°С төмен болатын салқындау жағын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz