Сұлыны өсіру технологиясы
Кіріспе
Негізгі бөлім
1.ОҚО Сайрам ауданының табиғи климат жағдайы
2.Сұлыны өсіру технологиясы
3.ОҚО Сайрам ауданы сұлы егісіне зиян келтіретін нематодалар, кенелер және кеміргіштердің биологиясы, таралуы, зияндылығы.
3.1. Сұлының циста түзуші нематодасы . Heterodera avenae Filipjev
3.2. Британдық галла (беріш) түзуші нематода . Meloidogyne britanika Goel.
3.3. Астық немесе дән кенесі .Siteroptus graminum Reut
3.4. Бидай гүл кенесі . Steneotarsonemus panshini Wainst.et.Begl.
3.5. Қаптесер . Mus muscules Zinnaeus,
3.6. Зорман
4. Күресу шаралары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Негізгі бөлім
1.ОҚО Сайрам ауданының табиғи климат жағдайы
2.Сұлыны өсіру технологиясы
3.ОҚО Сайрам ауданы сұлы егісіне зиян келтіретін нематодалар, кенелер және кеміргіштердің биологиясы, таралуы, зияндылығы.
3.1. Сұлының циста түзуші нематодасы . Heterodera avenae Filipjev
3.2. Британдық галла (беріш) түзуші нематода . Meloidogyne britanika Goel.
3.3. Астық немесе дән кенесі .Siteroptus graminum Reut
3.4. Бидай гүл кенесі . Steneotarsonemus panshini Wainst.et.Begl.
3.5. Қаптесер . Mus muscules Zinnaeus,
3.6. Зорман
4. Күресу шаралары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Ауыл шарушылығы дақылдарына зиян келтіретін организмдер тобына зиянды нематодалар, кенелер және кеміргіштер жатады. Зиянкестердің біразы дақылдардың көптеген түрлерін зақымдайды. Сонымен қатар, аздаған түрлерімен қоректенетіндері де кездеседі. Олардың өсімдіктерді зақымдау сипаты мен зақымдайтын ағзалары да әр түрлі болады. Мәселен, кейбір түрлері тамырлармен қоректенсе, басқалары өсімдіктің жер үстіндегі ағзаларын қорек етеді. Ал енді біреулері белгілі бір ағзаны зақымдайды.
Nematoda, немесе жұмыр құрттар класы Nemathelminthes типіне жатады. Нематода класы өкілдеріне тән ерекше қасиеттер бар.
Нематодалар кеңінен таралған организмдер. Олар теңізді, тұщы суды және топырақты мекендейді. Көптеген нематодалар эволюциялық дамуында басқа организмдерге, облигатты немесе факультативті паразиттер болып бейімделген. Ғылыми деректер бойынша қазіргі кезде нематодалардың 500 мыңға жуық түрлері белгілі.
Кенелер Acari класс тармағына, өрмекші тәріздес Arachnida класына, хелицера – Chelicerata тип тармағына және буынаяқтылар – Arthropoda типіне жатады.Кенелердің өсімдіктермен қоректенетін көптеген түрлері ауыл шаруашылығы дақылдарының қауіпті зиянкестері.
Кеміргіштер сүтқоректілер класының ерекше тобын құрайды. Соңғы классиффикацияға сәйкес олар екі отрядқа – кеміргіштер мен қоянтәрізділерге бөлінеді. Қазақстанда кеміргіштер отрядының 15 тұқымдасына енетін 82 түрі кездеседі, ал қоянтәрізділер отрядының 2 тұқымдасына қояндар мен шақылдақтар жататын өкілдер мекендейді.
Кеміргіштердің көптеген түрлері ауыл шаруашылығы дақылдарына, жеміс және орман ағаштарына, жайылымдықтарға және қоймадағы жем қоры мен азық-түліктерге үлкен зиян келтіреді.
Nematoda, немесе жұмыр құрттар класы Nemathelminthes типіне жатады. Нематода класы өкілдеріне тән ерекше қасиеттер бар.
Нематодалар кеңінен таралған организмдер. Олар теңізді, тұщы суды және топырақты мекендейді. Көптеген нематодалар эволюциялық дамуында басқа организмдерге, облигатты немесе факультативті паразиттер болып бейімделген. Ғылыми деректер бойынша қазіргі кезде нематодалардың 500 мыңға жуық түрлері белгілі.
Кенелер Acari класс тармағына, өрмекші тәріздес Arachnida класына, хелицера – Chelicerata тип тармағына және буынаяқтылар – Arthropoda типіне жатады.Кенелердің өсімдіктермен қоректенетін көптеген түрлері ауыл шаруашылығы дақылдарының қауіпті зиянкестері.
Кеміргіштер сүтқоректілер класының ерекше тобын құрайды. Соңғы классиффикацияға сәйкес олар екі отрядқа – кеміргіштер мен қоянтәрізділерге бөлінеді. Қазақстанда кеміргіштер отрядының 15 тұқымдасына енетін 82 түрі кездеседі, ал қоянтәрізділер отрядының 2 тұқымдасына қояндар мен шақылдақтар жататын өкілдер мекендейді.
Кеміргіштердің көптеген түрлері ауыл шаруашылығы дақылдарына, жеміс және орман ағаштарына, жайылымдықтарға және қоймадағы жем қоры мен азық-түліктерге үлкен зиян келтіреді.
1. «Зиянды нематодалар, кенелер және кеміргіштер» А.Ж. Агибаев, С.Ысқақ, Р.Д. Карбозова, Алматы 2005ж
2. «Көкөніс шаруашылығы» Н.Г. Шепеткова, Б.М. Өзбеков, М.Ә.Ысқақов, И.И. Жұмағұлов, И.С. Еркенбаев, Астана 1998ж
3. «Энтомология» Ә.Т. Тілменбаев, Г.Ә. Жармұхаммедова Алматы, 1994ж
4. «Өсімдік шаруашылығы» Н.И. Можаев, Қ.К. Әрінов, А.Н. Нұрғалиев, А.Н. Можаев, Ақмола 1993ж
5. Қ. К. Әрінов, Қ. М. Мұсынов, А. Қ. Апушев, Н. А. Серекпаев, Н. А. Шестакова, С. С. Арыстанғұлов «Өсімдік шаруашылығы» Алматы, 2011
6. Можаев Н. И, Әрінов Қ. К, Нұрғалиев А. Н, Можаев А. Н «Өсімдік шаруашылығы» Ақмола, 1993
7. www.google.ru
8. www.wikipedia.kz
2. «Көкөніс шаруашылығы» Н.Г. Шепеткова, Б.М. Өзбеков, М.Ә.Ысқақов, И.И. Жұмағұлов, И.С. Еркенбаев, Астана 1998ж
3. «Энтомология» Ә.Т. Тілменбаев, Г.Ә. Жармұхаммедова Алматы, 1994ж
4. «Өсімдік шаруашылығы» Н.И. Можаев, Қ.К. Әрінов, А.Н. Нұрғалиев, А.Н. Можаев, Ақмола 1993ж
5. Қ. К. Әрінов, Қ. М. Мұсынов, А. Қ. Апушев, Н. А. Серекпаев, Н. А. Шестакова, С. С. Арыстанғұлов «Өсімдік шаруашылығы» Алматы, 2011
6. Можаев Н. И, Әрінов Қ. К, Нұрғалиев А. Н, Можаев А. Н «Өсімдік шаруашылығы» Ақмола, 1993
7. www.google.ru
8. www.wikipedia.kz
Жоспар
Кіріспе
Негізгі бөлім
1.ОҚО Сайрам ауданының табиғи климат жағдайы
2.Сұлыны өсіру технологиясы
3.ОҚО Сайрам ауданы сұлы егісіне зиян келтіретін нематодалар, кенелер және кеміргіштердің биологиясы, таралуы, зияндылығы.
3.1. Сұлының циста түзуші нематодасы - Heterodera avenae Filipjev
3.2. Британдық галла (беріш) түзуші нематода - Meloidogyne britanika Goel.
3.3. Астық немесе дән кенесі - Siteroptus graminum Reut
3.4. Бидай гүл кенесі - Steneotarsonemus panshini Wainst.et.Begl.
3.5. Қаптесер - Mus muscules Zinnaeus,
3.6. Зорман
4. Күресу шаралары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе.
Ауыл шарушылығы дақылдарына зиян келтіретін организмдер тобына зиянды нематодалар, кенелер және кеміргіштер жатады. Зиянкестердің біразы дақылдардың көптеген түрлерін зақымдайды. Сонымен қатар, аздаған түрлерімен қоректенетіндері де кездеседі. Олардың өсімдіктерді зақымдау сипаты мен зақымдайтын ағзалары да әр түрлі болады. Мәселен, кейбір түрлері тамырлармен қоректенсе, басқалары өсімдіктің жер үстіндегі ағзаларын қорек етеді. Ал енді біреулері белгілі бір ағзаны зақымдайды.
Nematoda, немесе жұмыр құрттар класы Nemathelminthes типіне жатады. Нематода класы өкілдеріне тән ерекше қасиеттер бар.
Нематодалар кеңінен таралған организмдер. Олар теңізді, тұщы суды және топырақты мекендейді. Көптеген нематодалар эволюциялық дамуында басқа организмдерге, облигатты немесе факультативті паразиттер болып бейімделген. Ғылыми деректер бойынша қазіргі кезде нематодалардың 500 мыңға жуық түрлері белгілі.
Кенелер Acari класс тармағына, өрмекші тәріздес Arachnida класына, хелицера - Chelicerata тип тармағына және буынаяқтылар - Arthropoda типіне жатады.Кенелердің өсімдіктермен қоректенетін көптеген түрлері ауыл шаруашылығы дақылдарының қауіпті зиянкестері.
Кеміргіштер сүтқоректілер класының ерекше тобын құрайды. Соңғы классиффикацияға сәйкес олар екі отрядқа - кеміргіштер мен қоянтәрізділерге бөлінеді. Қазақстанда кеміргіштер отрядының 15 тұқымдасына енетін 82 түрі кездеседі, ал қоянтәрізділер отрядының 2 тұқымдасына қояндар мен шақылдақтар жататын өкілдер мекендейді.
Кеміргіштердің көптеген түрлері ауыл шаруашылығы дақылдарына, жеміс және орман ағаштарына, жайылымдықтарға және қоймадағы жем қоры мен азық-түліктерге үлкен зиян келтіреді.
Сұлы -- маңызды дәнді дақыл, егіс алқабының соммасынаа қарай әлемде бидайдан, күріштен, жүгеріден және арпадан кейінгі бесінші орынды иеленеді. 2003-2006 жж. сұлы 200-250 мың. га алқапта егілді, астық 25,4-28,8 цга құрады, жалпы терім -- 550-700 мың. тонна
Сұлы дәні -- концентратталған жем, комбикормның барлық құрамының бөлігі. Егілген сұлы дәнінде сұрпына қарай құрамында: ақуыз -- 11-18%, май -- 5-8%, крахмал -- 35-55%. Сұлының құрамында май мөлшеріне қарай дәнді дақылдардың барлығынан жүгеріден басқа асып түседі. Сұлының ақуызы өзінің биологиялық құндылығына қарай басқа дәнді дақылдардан басып озады. Сұлыны азық өнімінде қолдану (сұлы жармасы, қауызы, ұны, талқаны және т.б.) пайдалы заттарға және дәрумендерге бай, сондықтан бұл балалар азығы үшін өте пайдалы. Ақуыз, май, фосфор және темірдің құрамында болуынан сұлы жармасы өте құнды ал калориялық жағынан бірінші орынды иеленеді.
Сайрам ауданының климаттық жағдайы
Сайрам ауданы - Оңтүстік Қазақстан облысындағы ең ірі аудандардың бірі болып саналады.(1 - сурет) Жер көлемі 1760,4 шаршы километрді алып жатыр. Ауданның орналасу реті де ерекше. Ол облыс орталығы Шымкент қаласының айналасын сақина тәрізді орай қоршап жатыр.Ауданның шығысында Машат өзені, орталығында Ақсу өзені, ал солтүстігінде Арыс өзені ағып өтеді.
1 - сурет Сайрам ауданы
Аудан негізінен астық, жеміс, көкөніс, жүзім, майлы дақылдар, ет-сүт өнімдерін өндірумен және сатумен айналысады. Ауылшаруашылығы өнімдерін қайта өңдейтін құрылымдар кеңінен дамыған. Ауданда қуаттылығы 150 млн шартты бірлік көкөніс өнімдерін қайта өңдейтін кәсіпорындар мен цехтар бар.
Облыстың Оңтүстік-шығысында орналасқан әкімшiлік. аумақтық бөлік. 1928 жылдары құрылған. Жерінің аумағы. 1,7 мың км² (облыстың 1,4%). Тұрғын саны 241,8 мың адам (2003). Аудан аумағындағы 73 елді мекен 17 ауылдық округке біріктірілген. орталық - Ақсу ауылы Аудан жері негізінен оңтүстіктен солт-ке қарай көлбеу жатқан тауетектік жазық; кей жері төбелі, сайлы-жыралы келеді. Климаты континенттік, қысы біршама жылы, жазы ыстық, қуаң, аңызақты. Ауаның орташа темп-расы қаңтарда 3 - 4 °С, шілдеде 24 - 26 °С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 250 - 350 мм-ді құрайды. Аудан жерімен Арыс, Ақсу, Сайрамсу, Бадам өзендері ағып өтеді. Аудан аумағында құрылысқа қажетті материалдардың кен орны бар. Жерінің басым бөлігі сұр, сұр-қоңыр топырақты. Аудан жерінің көп бөлігі жыртылған. Табиғи өсімдік егістік, сай-жыралардың беткейлерінде ғана сақталған, жусан, жантақ, жыңғыл, өзен бойында құрақ кездеседі. Жануарлардан қасқыр, түлкі, қоян, борсық, саршұнақ, қырғауыл, бөдене, кекілік мекендейді. Ауданда сүтті-етті мал, биязы жүнді қой, мал азықтық дақыл, астық, көкөніс, жеміс, жүзім, сүт өндіруге мамандандырылған 7 ұжымшар, 5 кеңшар, 1 мал бордақылау бірлестігі, облысы ауылы шаруашылық тәжірибе станциясы болған.
Сұлыны өсіру технологиясы
Сұлы - жерге және ауа райына қарапайым өсімдік, вегетациялық кезеңі қысқа (75-120 күн), дәні +2° С өседі.
Көктеуі суықты көтере алады, сондықтан дән солтүстік аймақтарда да өсіріледі. Ұзындығы 50-170 см биіктіктегі біржылдық шөпті өсімдік, әрқашан жалаңаш түйінді. Тамыры шашақты. Сабағы - астық сабағы 3- 6мм диаметрінде, 2-4 түйінді. Жапырағы кезекті, жасыл немесе көкшіл сұр, ұзындық, кедір-бұдырлы, 20-45 см ұзындықта және 8-30 мм жалпақ. Гүлдері майда, 2-3 түйілген, кең жайылған, 25 см ұзындыққа дейінгі гүлі шоғырлы. Масақтары орташа көлемде, екі-үш гүлді; гүлдері тек төмен қылқаншалы, аздап барлығы қылтанақсыз. Масақтың қабыршағы 25 мм ұзындыққа дейін, гүліне қарағанда сәл ұзынырақ. Барлық гүлдері масақта бунақсыз; масақ өзегі жалаңаш. Қабыршақ гүлінің төменгісі қияқты, шамамен 20 мм ұзындықта, жоғарғысы екітісті, негізгі бөлігі жалаңаш; өзегі сәл бүгілген, немесе тік, немесе жоқ.(2 - сурет)
2 - сурет Егісте өсіп тұрған сұлы
Басқа нан астық тұқымдастарына қарағанда сұлы ылғал сүйгіш, суыққа төзімді және топыраққа ыңғайлы. Дәндері 2 -- 3 °С температурада өсе бастайды, көшеттері −4, −5 °С - қа дейінгі суыққа төзе алады. Өсу кезеңі сұрыпқа және өсіруге байланысты 80 мен 110 күн аралығында өседі. Сұлының дәні көбінесе 3 ұрықтың түбінен дамиды. Алғашқы күндері негізгі сабақ өте баяу өседі (тәулігіне 1 -- 2 мм), ал тамыры өте тез өседі. Егіс алқабы жағдайында сегізінші-оныншы күндерінде көктейді. Төртінші-бесінші жапырақтары шыға бастағанда түптеу кезеңі басталады (көктегеннен кейінгі жетінші-тоғызыншы күн және сол кезде қосымша тамырлары, жанындағы өркендері құрыла бастайды және 2-3 сабағы өне бастайды. Осы кезеңде негізгі және жанындағы өркендерінде шашақ гүл ұрықтары шыға бастайды. Сұлының гүлдеуі шашақ гүлдің жоғарғы ұшынан басталып, негізіне дейін және бұтақтарының соңынан шашақ гүлдің негізгі өзегіне дейін жүреді. Ол 6 -- 8, кейде 9 -- 10 күнге созылады. Дәннің пісуі және дамуы бір айға жуықтайды. Шашақ гүлдің жоғарғы бөлігінде және бұтақтарының соңында дән қиындау дамиды, жинағанда кешіксе бірінші болып төгіледі бұл егінді төмендетеді.
Жер. Сұлы үшін ең тиімді шымды-ақшыл сұрғұлт түсті және құмайт топырақ болып табылады. Шымды-ақшыл сұрғұлт түсті жерде өңдеуге болады, ал ылғалы жеткілікті жерде өте жақсы өседі және құмды жерде де өседі. Сұлы жаздық бидайға және арпаға қарағанда топырақтың қышқылдығын жақсы көтереді. Оны pH 5,0-5,5 кезінде айдауға болады, бірақ жоғары және тұрақты егінді ол тек pH 5,6-6,0 кезінде береді.
Республика жағдайында сұлыда фосфорлы тыңайтқышты 50-60 кгга енгізеді, калийді- 80-120 кгга азот тыңайтқышының дозасын анықтауда топырақтаң механикалық құрамын ескеру керек. Сұлы үшін азоттың оптималды дозасы 60-90 кгга. Азот тыңайтқышын бөлшектеп ендіру тиімсіз.
Егуге және дәндеуге дайындау. Сұлы -- егудің алғашқы түрі. Топырақтың физикалық пісуі басталған кезі егудің ең қолайлы уақыты болып табылады. Уақытында егілмеген егін 6 күнде 3цга-ға ал 12 күнде 9,6-11,3 цга егінді төмендетеді.
Дәнді егудің тереңдігі: ауыр балшықты топырақта 2-3 см, балшыққа -- 3-4 см және құмды топырақта -- 4-5 см. Егудің әдісі: тек қатарлы немесе тар арықты, Дәндер ерте бастан келесі дәрі-дәрмекпен дәрілеп алады: витавакс 200 ФФ, 34% -- 2,5 лт, витарос, ВСК -- 2,5 лт; ди-виденд стар, КС -- 1 лт, кинто дуо, ТК -- 2-2,5 лт және басқа пестицидтер каталогына енген және тыңайтқыштармен дәрілейді. Дәрілеумен қатар микроэлементтермен өңдеу тиімді нәтиже береді. Оның үстіне қоспада екі микроэлементтен көп болу керек, 1 тонна дәнге жалпы құрамы 1 кг аспау керек.
Егудің күтімі. Қоқырсыған алқапта екі бақшалы тырмалау мақсатты болып келеді. Өсіп кеткен арамшөптер ақ жіп түрінде болу керек, ал сұлының өскіндері -- дәннің бойына жетпеу керек. 3-4 жапырақ кезінде тармалау керек. Сұлының көктеуі басқа да дәнді дақылдар сияқты дәнді шыбындармен зақымданады. Ауа-райы жағдайы ыңғайлы кезде осындай зиянкестердің саны өседі (10-15 жеке100 құлаш 2- 3 жапырақта, 25-30 сатысында түптеу, 65-70 -- сатысында толық түптеу), егу инсектицидтермен өңделеді: децис экстра, КЭ (0,05 лга);суми-альфа 5% к.э. (0,2 лга); каратэ, КЭ (0,15-0,2 лга); ци-перон, КЭ (0,2 л, га); фаскорд, КЭ (0,1 лга); фастак, 10% к.э. (0,1 лга); сэмпай, КЭ (0,2 лга); альтерр, КЭ (0,1 лга); БИ-58 жаңа, 400 гл к.э. (1,0-1,2 лга); шарпей, МЭ (0,2 лга). Түптеу сатысында өсімдікте дәнді шыбындардың санының артуы, жапырақтарының аралау, егуді өңдеу осындай препараттармен жүргізеді
Дән толысуы - шашақтану сатысында егуді өңдеу келесі препараттармен жүргізіледі: децис экстра, КЭ (0,05 лга); суми-альфа 5% к.э. (0,2 лга); каратэ, КЭ (0,15-0,2 лга); сэм-пай, КЭ (0,2 лга); циперон, КЭ (0,2 лга);фаскорд, КЭ (0,1 лга); фастак, 10% к.э. (0,1 лга); шарпей, МЭ (0,2 лга).
Сұлының циста түзуші нематодасы - Heterodera avenae Filipjev.
Бұл нематода Батыс Еуропа, ІІІығыс және Оңтүстік Азия, Африка, Солтүстік Америка, Австралия елдерінде таралған, ТМД жерінде алғаш 1936 жылы Свердлов облысында, кейін Батыс Қазақстан және Алматы облыстарында табылған. Басқа циста түзуші нематодалар сияқты сұлы нематодасында жыныс диморфизмі жақсы байқалады. Аналық нематоданың пішіні лимон тәрізді, түсі сары, артқы жағында конус тәрізді өскіндері бар. Осы бөлікте анус және жыныс тесіктері орналасады. Тамырда орнықкан аналық нематодалардың түсі ақшыл, шырыш қабықша- мен жабылған. Кейін олар ұзындығы 0,6-0,8 мм, көлденеңі 0,4-0,5 мм цисталарға айналып, топыраққа түседі. Аталық нематоданың пішіні жіпше тәрізді, түсі мөлдір, ұзындығы 1,3-1,4 мм, диаметрі 35 мкм жуық. Құйрығы өте қысқа.(3 - сурет) Сұлы нематодасының негізгі қоректік өсімдігі - сұлы, бірақ онымен арпа, бидай, қара бидай да залалданады. Сонымен қатар жүгері мен құрақ қанттарда да кездеседі. Жалпы бұл нематоданың қорегі 50 астам әр түрлі өсімдіктер, оның ішінде арам шөптер, мысалы, қара сұлы. Нематода жылына бір ұрпақ береді. Паразит наурыз айының соңғы күндерінен шілдеге дейін активті тіршілік етеді де, анабиозға көшеді. Көктемде топырақ температурасы +4°С жоғарылағанда цисталардан дернәсілдер шыға бастайды. Олар бидай өскінінің жас тамырларына еніп, активті қоректенуге кіріседі. Алғашқы уақытта фитогельминттер түгелімен ие-өсімдіктің тамыр тканьдеріне еніп, сырттай байқалмайды. Ал маусым айында тамырдың бұтақталған бөлігінде көрінетін ақ түйіршіктер - аналық нематода пайда болады. Тамырдан шыққан кезенде аналық және аталық нематодаларды ажыратуға жеңіл. Соңғы түлеуден кейін аталықтар жіпше, ал аналықтар лимон тәрізді пішін алады.Ересек аталықтар кутикуласы бірте-бірте қарайып, кейін шұбарланып цистаға ауысады. Шілде айының екінші бөлігінде цисталар қалыптаса бастайды. Цисталар көбінесе (92% дейін) топырақтың 10-40 см тереңдігінде шоғырланады. Цистадағы дернәсілдер активтенуі үшін төмен температурадан өтуі қажет. Мысалы, цистадағы дернәсілдерді қозғалмалы жағдайга келтіру үшін, оларды 2-6 апта бойы 0°С тоңазыту қажет.
3 - сурет. Сұлы циста түзуші нематодасы:1- аналығы, 2-аталығы
Сұлы нематодасымен залалданған өсімдіктің сабағы қысқарып, жапырақтары ерте сарғаяды; олардың зиянкестерге, ауруларға табиғаттың қолайсыз жағдайына төзімділігі төмендейді. Ауырған өсімдіктердің тамыр жүйесі көп тамырлы болып топырақтың беткі бөлігінде қалыптасып, түсі қараяды. Нематодамен залалданған өсімдікгер нашар түптенеді. Гельминттердің. әсерінен өсімдіктерге су мен қоректік заттардың енуі баяулап, соған байланысты олар ашығады.Залалданған өсімдіктер түсі ала-құла болып, курап егістік ондаған шаршы метрге дейін тазданады. Бұл дақылдардың бойы қысқа келеді және сирек өседі. Кейбір жылдары осындай есімдік- тердің көлемі 50-100 га жетеді. Құрғақ жылдары астық қарқынды залалданып, өнім 25-70% жойылады.
Британдық галла (беріш) түзуші нематода - Meloidogyne britanika Goel.
Түрлі терілі нематодалар гетеродерид (Heteroderidae) тұқымдасына жатады. Казакстанда британдық галла нематодасы алғаш 1983 ж. Павлодар және ІІІығыс-Қазақстан облыстарында бидай, арпа және сұлы егістерінде кездескен. Бұл нематодада жыныс диморфизмі жақсы байқалады. Аналық особьтары пішіні бөтелке немесе алмұрт тәрізді, ұзындығы 0,4-19 мойны ұзын, осы бөлікте ауыз тесігі орналасады. Денесі калың иілгіш кутикуламен жабылған, түсі ашық. Аталықтары құрт тәріздес, ұзындығы 1,0-2,0 мм, түсі реңсіз, жақсы қозғалады. Денесінің бас жағы тарылып, құйрығы бүгілген.(4 - сурет)
4 - сурет. Британдық галла (беріш) түзуші нематодасы: 1-аталығы, 2 - аналығы
Британдық галла нематодасының аналықтары ұсак беріштер түзеді. Олар бидайдың тамырына бас жағымен еніп, денесі сыртқы ортада - топырақта орналасады. Аналықтары 400 ден 2500 дейін жұмыртқа салады. І-ші жастағы дернәсілдер жұмыртқа ішінде дамиды. Топырақтың 15 см тереңдігінде температура 13-16 °С жеткенде ІІ-ші жастағы дернәсілдер активтеніп, жас тамырға еніп қоректенеді. Беріш нематодасы өсімдіктің өскін кезеңінде жас тамырларымен қоректеніп үлкен зиян келтіреді. Дернәсілдер ферменті әсерінен олардың бас жағында тамырда 4-6 үлкен клеткалар пайда болады. Осы клеткалармен олар кезектесіп коректенеді. ІІ-ші жастағы дернәсілдердің дамуы 3 аптаға (22-24 күнге) созылады да кейін олар екінші рет түлеп, ІІІ-ші жастағы дернәсілге айналады. Шығыс-Қазақстан облысы жағдайында беріш нематодасы жылына бір ұрпақ беріп, дамуы 90-96 күнге созылады.
Британ галла нематодасымен залалданған дәнді дақылдар жапырақтары уақытынан бұрын сарғайып солады, өсімдіктің бойы қысқа, сабақтары жіңішкеріп, масақтары жетілмейді, дәндері семіп, тамыр жүйесі нашар дамып, көптеген жіңішке және қысқа тамыршадан тұрады.
Астық немесе дән кенесі - Siteroptus graminum Reut.
Түйе кенелер (Руеmotidае) тұқымдасына жатады. Қазақстанның солтүстік облыстарында кездеседі.Аналық кене сарғылт немесе қызғылт сары түсті, ұзындығы 0,2-0,25 мм. Аталығы кішірек, ауыз мүшелері жетілмеген, ішектің артқы бөлігі мен анальдық тесігі жоқ.(5-сурет)
Астық кенесі арпа, бидай, кара бидай, сұлы, жүгері және астық түқымдас жабайы өсімдіктермен де қоректене алады. Кенелердің зақымдауы салдарынан жас өсімдіктердің орталық жапырағы немесе өркені тұтасымен солып калады. Ал жетілген өсімдіктердің сабағының ең жоғары бөлігі бұралып калады және масағы жартылай немесе тұтас агарып кетеді.
5 - сурет Астық немесе дән кенесі: 1- аталығы, 2-аналығы
Ұрықтанған аналық кенелер күздік дақылдардың тамыр мойнына жақын бөлігінде, көп жылдық астық тұқымдас өсімдіктердің жапырақ қынабында және аңыздықтарда өсімдік қалдықтарының астында қыстап шығады. Жаңадан көктеп шықкан астық дақылдарының өскіндеріне көшеді де, алғашқы кезде өсімдік сабақтарында, жапырақтарында, одан соң (сабақтану фазасында) жоғарғы жапырақтың астында қоректенеді. Астық кенесі тірі туу жолымен өсіп дамиды. Ұрықтарының дамуы (олардың саны 500- ден 1000-ға дейін) аналықтың ішінде өтеді. Осы кезде аналық кененің денесі алмұрт тәрізді болып, үлкейіп кетеді. Даму аяқталған кезде аналық кененің іші жарылады да, одан жаңа особьтың ұрпақтары шығады. Олардың ішінде аталық кенелер, нимфалар, тіпті ұрықганған аналық кенелер де кездеседі. Бұл кене жылына 4-5 ұрпақ беріп дамиды.
Бидай гүл кенесі - Steneotarsonemus panshini Wainst.et.Begl.
Түрліше тырнақшалылар (Tarsonemidae) тұқымдасына жатады. Ол Батыс Қазақстан, Қостанай, Ақмола, Шығыс Қазақстан және Алматы облыстарында таралған.
Аналық кене ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
Негізгі бөлім
1.ОҚО Сайрам ауданының табиғи климат жағдайы
2.Сұлыны өсіру технологиясы
3.ОҚО Сайрам ауданы сұлы егісіне зиян келтіретін нематодалар, кенелер және кеміргіштердің биологиясы, таралуы, зияндылығы.
3.1. Сұлының циста түзуші нематодасы - Heterodera avenae Filipjev
3.2. Британдық галла (беріш) түзуші нематода - Meloidogyne britanika Goel.
3.3. Астық немесе дән кенесі - Siteroptus graminum Reut
3.4. Бидай гүл кенесі - Steneotarsonemus panshini Wainst.et.Begl.
3.5. Қаптесер - Mus muscules Zinnaeus,
3.6. Зорман
4. Күресу шаралары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе.
Ауыл шарушылығы дақылдарына зиян келтіретін организмдер тобына зиянды нематодалар, кенелер және кеміргіштер жатады. Зиянкестердің біразы дақылдардың көптеген түрлерін зақымдайды. Сонымен қатар, аздаған түрлерімен қоректенетіндері де кездеседі. Олардың өсімдіктерді зақымдау сипаты мен зақымдайтын ағзалары да әр түрлі болады. Мәселен, кейбір түрлері тамырлармен қоректенсе, басқалары өсімдіктің жер үстіндегі ағзаларын қорек етеді. Ал енді біреулері белгілі бір ағзаны зақымдайды.
Nematoda, немесе жұмыр құрттар класы Nemathelminthes типіне жатады. Нематода класы өкілдеріне тән ерекше қасиеттер бар.
Нематодалар кеңінен таралған организмдер. Олар теңізді, тұщы суды және топырақты мекендейді. Көптеген нематодалар эволюциялық дамуында басқа организмдерге, облигатты немесе факультативті паразиттер болып бейімделген. Ғылыми деректер бойынша қазіргі кезде нематодалардың 500 мыңға жуық түрлері белгілі.
Кенелер Acari класс тармағына, өрмекші тәріздес Arachnida класына, хелицера - Chelicerata тип тармағына және буынаяқтылар - Arthropoda типіне жатады.Кенелердің өсімдіктермен қоректенетін көптеген түрлері ауыл шаруашылығы дақылдарының қауіпті зиянкестері.
Кеміргіштер сүтқоректілер класының ерекше тобын құрайды. Соңғы классиффикацияға сәйкес олар екі отрядқа - кеміргіштер мен қоянтәрізділерге бөлінеді. Қазақстанда кеміргіштер отрядының 15 тұқымдасына енетін 82 түрі кездеседі, ал қоянтәрізділер отрядының 2 тұқымдасына қояндар мен шақылдақтар жататын өкілдер мекендейді.
Кеміргіштердің көптеген түрлері ауыл шаруашылығы дақылдарына, жеміс және орман ағаштарына, жайылымдықтарға және қоймадағы жем қоры мен азық-түліктерге үлкен зиян келтіреді.
Сұлы -- маңызды дәнді дақыл, егіс алқабының соммасынаа қарай әлемде бидайдан, күріштен, жүгеріден және арпадан кейінгі бесінші орынды иеленеді. 2003-2006 жж. сұлы 200-250 мың. га алқапта егілді, астық 25,4-28,8 цга құрады, жалпы терім -- 550-700 мың. тонна
Сұлы дәні -- концентратталған жем, комбикормның барлық құрамының бөлігі. Егілген сұлы дәнінде сұрпына қарай құрамында: ақуыз -- 11-18%, май -- 5-8%, крахмал -- 35-55%. Сұлының құрамында май мөлшеріне қарай дәнді дақылдардың барлығынан жүгеріден басқа асып түседі. Сұлының ақуызы өзінің биологиялық құндылығына қарай басқа дәнді дақылдардан басып озады. Сұлыны азық өнімінде қолдану (сұлы жармасы, қауызы, ұны, талқаны және т.б.) пайдалы заттарға және дәрумендерге бай, сондықтан бұл балалар азығы үшін өте пайдалы. Ақуыз, май, фосфор және темірдің құрамында болуынан сұлы жармасы өте құнды ал калориялық жағынан бірінші орынды иеленеді.
Сайрам ауданының климаттық жағдайы
Сайрам ауданы - Оңтүстік Қазақстан облысындағы ең ірі аудандардың бірі болып саналады.(1 - сурет) Жер көлемі 1760,4 шаршы километрді алып жатыр. Ауданның орналасу реті де ерекше. Ол облыс орталығы Шымкент қаласының айналасын сақина тәрізді орай қоршап жатыр.Ауданның шығысында Машат өзені, орталығында Ақсу өзені, ал солтүстігінде Арыс өзені ағып өтеді.
1 - сурет Сайрам ауданы
Аудан негізінен астық, жеміс, көкөніс, жүзім, майлы дақылдар, ет-сүт өнімдерін өндірумен және сатумен айналысады. Ауылшаруашылығы өнімдерін қайта өңдейтін құрылымдар кеңінен дамыған. Ауданда қуаттылығы 150 млн шартты бірлік көкөніс өнімдерін қайта өңдейтін кәсіпорындар мен цехтар бар.
Облыстың Оңтүстік-шығысында орналасқан әкімшiлік. аумақтық бөлік. 1928 жылдары құрылған. Жерінің аумағы. 1,7 мың км² (облыстың 1,4%). Тұрғын саны 241,8 мың адам (2003). Аудан аумағындағы 73 елді мекен 17 ауылдық округке біріктірілген. орталық - Ақсу ауылы Аудан жері негізінен оңтүстіктен солт-ке қарай көлбеу жатқан тауетектік жазық; кей жері төбелі, сайлы-жыралы келеді. Климаты континенттік, қысы біршама жылы, жазы ыстық, қуаң, аңызақты. Ауаның орташа темп-расы қаңтарда 3 - 4 °С, шілдеде 24 - 26 °С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 250 - 350 мм-ді құрайды. Аудан жерімен Арыс, Ақсу, Сайрамсу, Бадам өзендері ағып өтеді. Аудан аумағында құрылысқа қажетті материалдардың кен орны бар. Жерінің басым бөлігі сұр, сұр-қоңыр топырақты. Аудан жерінің көп бөлігі жыртылған. Табиғи өсімдік егістік, сай-жыралардың беткейлерінде ғана сақталған, жусан, жантақ, жыңғыл, өзен бойында құрақ кездеседі. Жануарлардан қасқыр, түлкі, қоян, борсық, саршұнақ, қырғауыл, бөдене, кекілік мекендейді. Ауданда сүтті-етті мал, биязы жүнді қой, мал азықтық дақыл, астық, көкөніс, жеміс, жүзім, сүт өндіруге мамандандырылған 7 ұжымшар, 5 кеңшар, 1 мал бордақылау бірлестігі, облысы ауылы шаруашылық тәжірибе станциясы болған.
Сұлыны өсіру технологиясы
Сұлы - жерге және ауа райына қарапайым өсімдік, вегетациялық кезеңі қысқа (75-120 күн), дәні +2° С өседі.
Көктеуі суықты көтере алады, сондықтан дән солтүстік аймақтарда да өсіріледі. Ұзындығы 50-170 см биіктіктегі біржылдық шөпті өсімдік, әрқашан жалаңаш түйінді. Тамыры шашақты. Сабағы - астық сабағы 3- 6мм диаметрінде, 2-4 түйінді. Жапырағы кезекті, жасыл немесе көкшіл сұр, ұзындық, кедір-бұдырлы, 20-45 см ұзындықта және 8-30 мм жалпақ. Гүлдері майда, 2-3 түйілген, кең жайылған, 25 см ұзындыққа дейінгі гүлі шоғырлы. Масақтары орташа көлемде, екі-үш гүлді; гүлдері тек төмен қылқаншалы, аздап барлығы қылтанақсыз. Масақтың қабыршағы 25 мм ұзындыққа дейін, гүліне қарағанда сәл ұзынырақ. Барлық гүлдері масақта бунақсыз; масақ өзегі жалаңаш. Қабыршақ гүлінің төменгісі қияқты, шамамен 20 мм ұзындықта, жоғарғысы екітісті, негізгі бөлігі жалаңаш; өзегі сәл бүгілген, немесе тік, немесе жоқ.(2 - сурет)
2 - сурет Егісте өсіп тұрған сұлы
Басқа нан астық тұқымдастарына қарағанда сұлы ылғал сүйгіш, суыққа төзімді және топыраққа ыңғайлы. Дәндері 2 -- 3 °С температурада өсе бастайды, көшеттері −4, −5 °С - қа дейінгі суыққа төзе алады. Өсу кезеңі сұрыпқа және өсіруге байланысты 80 мен 110 күн аралығында өседі. Сұлының дәні көбінесе 3 ұрықтың түбінен дамиды. Алғашқы күндері негізгі сабақ өте баяу өседі (тәулігіне 1 -- 2 мм), ал тамыры өте тез өседі. Егіс алқабы жағдайында сегізінші-оныншы күндерінде көктейді. Төртінші-бесінші жапырақтары шыға бастағанда түптеу кезеңі басталады (көктегеннен кейінгі жетінші-тоғызыншы күн және сол кезде қосымша тамырлары, жанындағы өркендері құрыла бастайды және 2-3 сабағы өне бастайды. Осы кезеңде негізгі және жанындағы өркендерінде шашақ гүл ұрықтары шыға бастайды. Сұлының гүлдеуі шашақ гүлдің жоғарғы ұшынан басталып, негізіне дейін және бұтақтарының соңынан шашақ гүлдің негізгі өзегіне дейін жүреді. Ол 6 -- 8, кейде 9 -- 10 күнге созылады. Дәннің пісуі және дамуы бір айға жуықтайды. Шашақ гүлдің жоғарғы бөлігінде және бұтақтарының соңында дән қиындау дамиды, жинағанда кешіксе бірінші болып төгіледі бұл егінді төмендетеді.
Жер. Сұлы үшін ең тиімді шымды-ақшыл сұрғұлт түсті және құмайт топырақ болып табылады. Шымды-ақшыл сұрғұлт түсті жерде өңдеуге болады, ал ылғалы жеткілікті жерде өте жақсы өседі және құмды жерде де өседі. Сұлы жаздық бидайға және арпаға қарағанда топырақтың қышқылдығын жақсы көтереді. Оны pH 5,0-5,5 кезінде айдауға болады, бірақ жоғары және тұрақты егінді ол тек pH 5,6-6,0 кезінде береді.
Республика жағдайында сұлыда фосфорлы тыңайтқышты 50-60 кгга енгізеді, калийді- 80-120 кгга азот тыңайтқышының дозасын анықтауда топырақтаң механикалық құрамын ескеру керек. Сұлы үшін азоттың оптималды дозасы 60-90 кгга. Азот тыңайтқышын бөлшектеп ендіру тиімсіз.
Егуге және дәндеуге дайындау. Сұлы -- егудің алғашқы түрі. Топырақтың физикалық пісуі басталған кезі егудің ең қолайлы уақыты болып табылады. Уақытында егілмеген егін 6 күнде 3цга-ға ал 12 күнде 9,6-11,3 цга егінді төмендетеді.
Дәнді егудің тереңдігі: ауыр балшықты топырақта 2-3 см, балшыққа -- 3-4 см және құмды топырақта -- 4-5 см. Егудің әдісі: тек қатарлы немесе тар арықты, Дәндер ерте бастан келесі дәрі-дәрмекпен дәрілеп алады: витавакс 200 ФФ, 34% -- 2,5 лт, витарос, ВСК -- 2,5 лт; ди-виденд стар, КС -- 1 лт, кинто дуо, ТК -- 2-2,5 лт және басқа пестицидтер каталогына енген және тыңайтқыштармен дәрілейді. Дәрілеумен қатар микроэлементтермен өңдеу тиімді нәтиже береді. Оның үстіне қоспада екі микроэлементтен көп болу керек, 1 тонна дәнге жалпы құрамы 1 кг аспау керек.
Егудің күтімі. Қоқырсыған алқапта екі бақшалы тырмалау мақсатты болып келеді. Өсіп кеткен арамшөптер ақ жіп түрінде болу керек, ал сұлының өскіндері -- дәннің бойына жетпеу керек. 3-4 жапырақ кезінде тармалау керек. Сұлының көктеуі басқа да дәнді дақылдар сияқты дәнді шыбындармен зақымданады. Ауа-райы жағдайы ыңғайлы кезде осындай зиянкестердің саны өседі (10-15 жеке100 құлаш 2- 3 жапырақта, 25-30 сатысында түптеу, 65-70 -- сатысында толық түптеу), егу инсектицидтермен өңделеді: децис экстра, КЭ (0,05 лга);суми-альфа 5% к.э. (0,2 лга); каратэ, КЭ (0,15-0,2 лга); ци-перон, КЭ (0,2 л, га); фаскорд, КЭ (0,1 лга); фастак, 10% к.э. (0,1 лга); сэмпай, КЭ (0,2 лга); альтерр, КЭ (0,1 лга); БИ-58 жаңа, 400 гл к.э. (1,0-1,2 лга); шарпей, МЭ (0,2 лга). Түптеу сатысында өсімдікте дәнді шыбындардың санының артуы, жапырақтарының аралау, егуді өңдеу осындай препараттармен жүргізеді
Дән толысуы - шашақтану сатысында егуді өңдеу келесі препараттармен жүргізіледі: децис экстра, КЭ (0,05 лга); суми-альфа 5% к.э. (0,2 лга); каратэ, КЭ (0,15-0,2 лга); сэм-пай, КЭ (0,2 лга); циперон, КЭ (0,2 лга);фаскорд, КЭ (0,1 лга); фастак, 10% к.э. (0,1 лга); шарпей, МЭ (0,2 лга).
Сұлының циста түзуші нематодасы - Heterodera avenae Filipjev.
Бұл нематода Батыс Еуропа, ІІІығыс және Оңтүстік Азия, Африка, Солтүстік Америка, Австралия елдерінде таралған, ТМД жерінде алғаш 1936 жылы Свердлов облысында, кейін Батыс Қазақстан және Алматы облыстарында табылған. Басқа циста түзуші нематодалар сияқты сұлы нематодасында жыныс диморфизмі жақсы байқалады. Аналық нематоданың пішіні лимон тәрізді, түсі сары, артқы жағында конус тәрізді өскіндері бар. Осы бөлікте анус және жыныс тесіктері орналасады. Тамырда орнықкан аналық нематодалардың түсі ақшыл, шырыш қабықша- мен жабылған. Кейін олар ұзындығы 0,6-0,8 мм, көлденеңі 0,4-0,5 мм цисталарға айналып, топыраққа түседі. Аталық нематоданың пішіні жіпше тәрізді, түсі мөлдір, ұзындығы 1,3-1,4 мм, диаметрі 35 мкм жуық. Құйрығы өте қысқа.(3 - сурет) Сұлы нематодасының негізгі қоректік өсімдігі - сұлы, бірақ онымен арпа, бидай, қара бидай да залалданады. Сонымен қатар жүгері мен құрақ қанттарда да кездеседі. Жалпы бұл нематоданың қорегі 50 астам әр түрлі өсімдіктер, оның ішінде арам шөптер, мысалы, қара сұлы. Нематода жылына бір ұрпақ береді. Паразит наурыз айының соңғы күндерінен шілдеге дейін активті тіршілік етеді де, анабиозға көшеді. Көктемде топырақ температурасы +4°С жоғарылағанда цисталардан дернәсілдер шыға бастайды. Олар бидай өскінінің жас тамырларына еніп, активті қоректенуге кіріседі. Алғашқы уақытта фитогельминттер түгелімен ие-өсімдіктің тамыр тканьдеріне еніп, сырттай байқалмайды. Ал маусым айында тамырдың бұтақталған бөлігінде көрінетін ақ түйіршіктер - аналық нематода пайда болады. Тамырдан шыққан кезенде аналық және аталық нематодаларды ажыратуға жеңіл. Соңғы түлеуден кейін аталықтар жіпше, ал аналықтар лимон тәрізді пішін алады.Ересек аталықтар кутикуласы бірте-бірте қарайып, кейін шұбарланып цистаға ауысады. Шілде айының екінші бөлігінде цисталар қалыптаса бастайды. Цисталар көбінесе (92% дейін) топырақтың 10-40 см тереңдігінде шоғырланады. Цистадағы дернәсілдер активтенуі үшін төмен температурадан өтуі қажет. Мысалы, цистадағы дернәсілдерді қозғалмалы жағдайга келтіру үшін, оларды 2-6 апта бойы 0°С тоңазыту қажет.
3 - сурет. Сұлы циста түзуші нематодасы:1- аналығы, 2-аталығы
Сұлы нематодасымен залалданған өсімдіктің сабағы қысқарып, жапырақтары ерте сарғаяды; олардың зиянкестерге, ауруларға табиғаттың қолайсыз жағдайына төзімділігі төмендейді. Ауырған өсімдіктердің тамыр жүйесі көп тамырлы болып топырақтың беткі бөлігінде қалыптасып, түсі қараяды. Нематодамен залалданған өсімдікгер нашар түптенеді. Гельминттердің. әсерінен өсімдіктерге су мен қоректік заттардың енуі баяулап, соған байланысты олар ашығады.Залалданған өсімдіктер түсі ала-құла болып, курап егістік ондаған шаршы метрге дейін тазданады. Бұл дақылдардың бойы қысқа келеді және сирек өседі. Кейбір жылдары осындай есімдік- тердің көлемі 50-100 га жетеді. Құрғақ жылдары астық қарқынды залалданып, өнім 25-70% жойылады.
Британдық галла (беріш) түзуші нематода - Meloidogyne britanika Goel.
Түрлі терілі нематодалар гетеродерид (Heteroderidae) тұқымдасына жатады. Казакстанда британдық галла нематодасы алғаш 1983 ж. Павлодар және ІІІығыс-Қазақстан облыстарында бидай, арпа және сұлы егістерінде кездескен. Бұл нематодада жыныс диморфизмі жақсы байқалады. Аналық особьтары пішіні бөтелке немесе алмұрт тәрізді, ұзындығы 0,4-19 мойны ұзын, осы бөлікте ауыз тесігі орналасады. Денесі калың иілгіш кутикуламен жабылған, түсі ашық. Аталықтары құрт тәріздес, ұзындығы 1,0-2,0 мм, түсі реңсіз, жақсы қозғалады. Денесінің бас жағы тарылып, құйрығы бүгілген.(4 - сурет)
4 - сурет. Британдық галла (беріш) түзуші нематодасы: 1-аталығы, 2 - аналығы
Британдық галла нематодасының аналықтары ұсак беріштер түзеді. Олар бидайдың тамырына бас жағымен еніп, денесі сыртқы ортада - топырақта орналасады. Аналықтары 400 ден 2500 дейін жұмыртқа салады. І-ші жастағы дернәсілдер жұмыртқа ішінде дамиды. Топырақтың 15 см тереңдігінде температура 13-16 °С жеткенде ІІ-ші жастағы дернәсілдер активтеніп, жас тамырға еніп қоректенеді. Беріш нематодасы өсімдіктің өскін кезеңінде жас тамырларымен қоректеніп үлкен зиян келтіреді. Дернәсілдер ферменті әсерінен олардың бас жағында тамырда 4-6 үлкен клеткалар пайда болады. Осы клеткалармен олар кезектесіп коректенеді. ІІ-ші жастағы дернәсілдердің дамуы 3 аптаға (22-24 күнге) созылады да кейін олар екінші рет түлеп, ІІІ-ші жастағы дернәсілге айналады. Шығыс-Қазақстан облысы жағдайында беріш нематодасы жылына бір ұрпақ беріп, дамуы 90-96 күнге созылады.
Британ галла нематодасымен залалданған дәнді дақылдар жапырақтары уақытынан бұрын сарғайып солады, өсімдіктің бойы қысқа, сабақтары жіңішкеріп, масақтары жетілмейді, дәндері семіп, тамыр жүйесі нашар дамып, көптеген жіңішке және қысқа тамыршадан тұрады.
Астық немесе дән кенесі - Siteroptus graminum Reut.
Түйе кенелер (Руеmotidае) тұқымдасына жатады. Қазақстанның солтүстік облыстарында кездеседі.Аналық кене сарғылт немесе қызғылт сары түсті, ұзындығы 0,2-0,25 мм. Аталығы кішірек, ауыз мүшелері жетілмеген, ішектің артқы бөлігі мен анальдық тесігі жоқ.(5-сурет)
Астық кенесі арпа, бидай, кара бидай, сұлы, жүгері және астық түқымдас жабайы өсімдіктермен де қоректене алады. Кенелердің зақымдауы салдарынан жас өсімдіктердің орталық жапырағы немесе өркені тұтасымен солып калады. Ал жетілген өсімдіктердің сабағының ең жоғары бөлігі бұралып калады және масағы жартылай немесе тұтас агарып кетеді.
5 - сурет Астық немесе дән кенесі: 1- аталығы, 2-аналығы
Ұрықтанған аналық кенелер күздік дақылдардың тамыр мойнына жақын бөлігінде, көп жылдық астық тұқымдас өсімдіктердің жапырақ қынабында және аңыздықтарда өсімдік қалдықтарының астында қыстап шығады. Жаңадан көктеп шықкан астық дақылдарының өскіндеріне көшеді де, алғашқы кезде өсімдік сабақтарында, жапырақтарында, одан соң (сабақтану фазасында) жоғарғы жапырақтың астында қоректенеді. Астық кенесі тірі туу жолымен өсіп дамиды. Ұрықтарының дамуы (олардың саны 500- ден 1000-ға дейін) аналықтың ішінде өтеді. Осы кезде аналық кененің денесі алмұрт тәрізді болып, үлкейіп кетеді. Даму аяқталған кезде аналық кененің іші жарылады да, одан жаңа особьтың ұрпақтары шығады. Олардың ішінде аталық кенелер, нимфалар, тіпті ұрықганған аналық кенелер де кездеседі. Бұл кене жылына 4-5 ұрпақ беріп дамиды.
Бидай гүл кенесі - Steneotarsonemus panshini Wainst.et.Begl.
Түрліше тырнақшалылар (Tarsonemidae) тұқымдасына жатады. Ол Батыс Қазақстан, Қостанай, Ақмола, Шығыс Қазақстан және Алматы облыстарында таралған.
Аналық кене ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz