Темекіні өсіру технологиясы
1. Темекінің халықтық . шаруашылық маңызы.
2. Биологиялық ерекшеліктері.
3. Өсіру технологиясы
Негізгі бөлім
а) алғы дақыл
ә) топырақты өңдеу жүйесі
б) отырғызу жұмыстары
г) күтіп баптау жұмыстары
д) жинау
4. Ғылыми еңбектері
5. Қорытынды
2. Биологиялық ерекшеліктері.
3. Өсіру технологиясы
Негізгі бөлім
а) алғы дақыл
ә) топырақты өңдеу жүйесі
б) отырғызу жұмыстары
г) күтіп баптау жұмыстары
д) жинау
4. Ғылыми еңбектері
5. Қорытынды
Темекі - заңды түрде қолдануға болатын есірткі түрі. Темекі жапырағында танин, желім,шайыр,крахмал жәнеалколоидер бар өсімдік.Темекітүтінінде 30-астам улызаттар бар: Никотин, Көмір қышқыл газы, Көміртек тотығы, Көгеретінқышқыл, Аммиак, Шайырлызаттар, Органикалыққышқылдар және басқалары. Темекіденауағажылына 720 мың тонна күкірт қышқылы, 384 мың тонна аммиак, 180 мың тонна никотин, 660 мың тонна темекімайы, 550 мыңтоннадайиісті газ шығады. Сигареттің 1-2 қорабында никотинның өлімдік мөлшері бар. Темекішілдіқұтқаратыны, бұлмөлшердіңорганизмгебірденіемес, бөлшектеніп түсетіні. Құрамында өте улы есірткілік қоздырғыш зат – алкалоид никотин – бар дақылдарға темекі мен қаратемекі жатады. Темекі Оңтүстік және Орталық Америка тұрғындарына Европалықтар бұл құрылықты ашқанға дейін белгілі болған. Мәдени дақыл ретінде темекі 1560 жылы Францияда өсіріле бастады, 1605-1610 жылдар аралығында ол дүниежүзінің барлық елдеріне тарады.Россияда 1-Петрдің жарлығымен 1716 жылы себіле бастады, ал 1768 жылы Петербургта алғашқы темекі өңдеу фабрикасы ашылды.Қазақстанда темекі Алматы облысында XIX ғасырда жеке шаруашылықтарда өсіріле бастаған және олар «Верный темекілері» деген атпен ішкі және халықаралық көрмелерде жоғары бағаланып Неаполь, Париж, Барселона көрмелерінде алтын медальдарға ие болған.
1. Қ.К.Әрінов. Тұқымтану негіздері.-*Ақмола,1995 47-49,бет [1]
2. Можаев Н.Н., Әрінов Қ.К., Нұрғалиев А.И., Можаев А.Н. Өсімдік шаруашылығы. Алматы,1993ж. 130-134 бет [2]
3. А.Т.Тұрарбеков, А.В.Иванников.Солтүстік Қазақстан егіншілігі.-Алматы:Қайнар,1990.[3]
4. Интернет желісі www/yandex/ru.
2. Можаев Н.Н., Әрінов Қ.К., Нұрғалиев А.И., Можаев А.Н. Өсімдік шаруашылығы. Алматы,1993ж. 130-134 бет [2]
3. А.Т.Тұрарбеков, А.В.Иванников.Солтүстік Қазақстан егіншілігі.-Алматы:Қайнар,1990.[3]
4. Интернет желісі www/yandex/ru.
Жоспары
1. Темекінің халықтық - шаруашылық маңызы.
2. Биологиялық ерекшеліктері.
3. Өсіру технологиясы
Негізгі бөлім
а) алғы дақыл
ә) топырақты өңдеу жүйесі
б) отырғызу жұмыстары
г) күтіп баптау жұмыстары
д) жинау
4. Ғылыми еңбектері
5. Қорытынды
Кіріспе
Темекі - заңды түрде қолдануға болатын есірткі түрі. Темекі жапырағында танин, желім,шайыр,крахмал жәнеалколоидер бар өсімдік.Темекітүтінінде 30-астам улызаттар бар: Никотин, Көмір қышқыл газы, Көміртек тотығы, Көгеретінқышқыл, Аммиак, Шайырлызаттар, Органикалыққышқылдар және басқалары. Темекіденауағажылына 720 мың тонна күкірт қышқылы, 384 мың тонна аммиак, 180 мың тонна никотин, 660 мың тонна темекімайы, 550 мыңтоннадайиісті газ шығады. Сигареттің 1-2 қорабында никотинның өлімдік мөлшері бар. Темекішілдіқұтқаратыны, бұлмөлшердіңорганизмгебірденіемес, бөлшектеніп түсетіні. Құрамында өте улы есірткілік қоздырғыш зат - алкалоид никотин - бар дақылдарға темекі мен қаратемекі жатады. Темекі Оңтүстік және Орталық Америка тұрғындарына Европалықтар бұл құрылықты ашқанға дейін белгілі болған. Мәдени дақыл ретінде темекі 1560 жылы Францияда өсіріле бастады, 1605-1610 жылдар аралығында ол дүниежүзінің барлық елдеріне тарады.Россияда 1-Петрдің жарлығымен 1716 жылы себіле бастады, ал 1768 жылы Петербургта алғашқы темекі өңдеу фабрикасы ашылды.Қазақстанда темекі Алматы облысында XIX ғасырда жеке шаруашылықтарда өсіріле бастаған және олар Верный темекілері деген атпен ішкі және халықаралық көрмелерде жоғары бағаланып Неаполь, Париж, Барселона көрмелерінде алтын медальдарға ие болған. Бәсекеге жол бермес үшін Қырым мен Закавказье плантаторлары Верный темекілері тек Орта Азияда ғана сатылуға рұқсат етілетін патша жарлығын шығартқызған. Өндірістік деңгейде Қазақстанда темекі 1920-1930 жылдары ғана дами бастады.Қазіргі кезде темекі дүниежүзінің 115 елдерінде 4 млн. га жерде себіледі. Темекіні ең көп егістігі (2,96 млн. га) Қытайда және әлемде өндірілетін шикізаттың 40%-ын осы ел өндіреді, АҚШ - 0,7 млн т., Индия - 0,54, Бразилия - 0,40, ТМД елдері - 0,30, Түркия - 0,26 млн. тоннаға дейін.Қазақстанда темекі Алматы, Жамбыл облыстарында 10,0 мың га жерге себіледі, орташа өнімділігі гектарынан 2,0 т, жылына 18-20 мың тонна темекі жапырағы жиналады Жекелеген шаруашылықтарда темекі жапырағының өнімі гектарына 5,0 тоннадан асып түседі.
Темекінің халықтық - шаруашылық маңызы
Халық шаруашылығындағы маңызы. Темекіні папи - рос, сигарет, сигар және түтік шылымының шикізаты-жапырақтары - үшін себеді. Темекінің жасыл жапырақтарынан азық-түліктік ақуыз өндіріледі. 1 т гүлшоғырынан парфюмерлік және химия өндірісінде қолданылатын 2 кг эфир майлары өндіріледі.
Ферментациядан өткен темекі жапырақтарында 0,8-3% никотин, 4-15% көмірсулар, 0,3-0,5% - эфир майы, 7-12% ақуыз, 4-7% - смола және 12-17% күл болады. Смола мен эфир майы темекіге өзіне тән иіс береді. Темекінің сапасы көмірсу мен ақуыздың арақатынасымен анықталады: ақуыз аз болған сайын оның сапасы жоғары болады. Темекінің жоғары сорттарында көмірсулар 11-13 %, ақуыз - 7%.
Темекінің никотині хром қышқылымен тотыққанда, кейбір фармацепттік препараттарды синтездеуге қолданылатын никотин қышқылына айналады. Демек, ол емдік заттар алу үшін медицина өнеркәсібінде де қолданылады.
Биологиялық ерекшеліктері
Морфологиялық сипаттамасы және биологиялық ерекшеліктері.Темекі (Nicotiana tabacum L.) - Алқа тұқымдасына (Solanaceae) жатады, 100-ден аса ботаникалық түрлері бар, бұтасының пішіні цилиндр, эллипс, сопақша, конус немесе кері конус тәрізді болып келетін, бір жылдық дақыл. Темекінің мәдени екі түрі белгілі: нағыз темекі (Nicotina tabacum L.) және қара (көк) темекі (Nicotina rustica L.). Олардың жабайы түрлері белгісіз (Сурет 48).
1-Сурет. Темекі. 1, 2-гүлдену және көктеу кезеңіндегі өсімдіктер; 3-өсімдік сабағының басында орналасқан гүл шоғырлары мен жапырақтар; 4-жемісі; 5-тұқым (сол жақта үлкейтілген).
Өсімдік кіндік тамырлы. Тамыры топыраққа 1,5-2 м тереңдікке бойлайды. Сабағы - түзу, жұмыр, жоғары жағы тармақталған, биіктігі 1-2 м.
Жапырақтары - ірі, сағақты немесе сағақсыз, шеті бүтін, сопақ, жұмыртқа тәрізді немесе эллипс пішінді, үшкір, тегіс немесе бұдыр бетті. Бір өсімдікте 25-50 және одан да көп жапырақтар болады. Жапырақтары мен сабағының желімді қысқа түктері бар.
Гүл шоғыры - қалқан тәрізді сыпыртқы гүл. Гүлдері - қос-жынысты, сағақты, гүлсерігі бар. Тостағаншасы - қоңырау тәрізді. Күлтесі - тостағаншадан ұзын, сырты қалың түкті. Күлте түтігі ақ, бүгілген жері алқызыл немесе қызыл. Аналық ауыз екі қалақты. Аталығы - бесеу.
Темекі өздігінен тозаңданатын өсімдік болғанымен, айқас тозаңдануы да мүмкін.
Жемісі - екі ұялы, көп дәнді, сопақ, қоңыр түсті, піскенде жарылып кететін қауашақ.
Тұқымы - сопақ, қара-қоңыр, ұсақ, 1000 дәннің массасы 0,05-0,12 г.
Темекі жылу, ылғал, жарық сүйгіш және қоректік заттарды көп қажет ететін өсімдік.
Оның тұқымы 10-12°С жылылықта өне бастайды. Өсіп-жетілуіне оңтайлы температура 25-30°С. 35°С жоғары температурада өсуі тоқтап қалады. Жас өсімдіктер - 2-3°С бозқырауда (үсікте) опат болуы мүмкін. Бірақ ол күздегі қысқа мерзімді төмен температураның әсеріне төзімді.
Темекі-жарықсүйгіш өсімдік, ұзақ күндік жағдайда жақсы өсіп жетіледі, бірақ оның ген қорында қысқа күндік формалары да кездеседі. Жарық жеткілікті болмаса, оның өсіп-жетілуі тежеледі, сапасы нашарлайды. Көлеңкелеп өсіру тәсілі сигаралық темекі өсіргенде қолданылады, өйткені көлеңкелі жағдайда өскен темекі жапырағының тақтасы жұқа және көлемі үлкен болып қалыптасады.
Темекінің өсуіне топырақтың далалық төменгі ылғал сусыйымдылығы (ТЫС) 65-70% болғаны дұрыс. Ылғалдың ең көп қажеттілігі көшет отырғызу мен оның шанақтануы аралығында. Осы кезеңдерде ылғал жетіспесе, есімдік жапырақтарының көлемі кішірейіп, мерзімінен бұрын пісіп, өнімі төмен түсіп кетеді және оның сапасы нашарлайды. Ылғал шамадан артық болса, әсіресе ауыр сазды топырақтарда темекі егісіндегі өсімдіктер тұншығады.
Темекінің транспирациялық коэффициенті - 500-600.
Ол қоректік заттарды да көп пайдаланады. Гектарына 15 ц жапырақ өнімін түзу үшін шамамен 90 кг азот, 25 - Р2О5, 70 кг К2О және 100 кг-нан аса СаО пайдаланады.
Темекіге механикалық құрамы жеңіл, құрылымды, қара-шіріндісі онша көп емес топырақ оңтайлы деп есептеледі. Мол қарашірінділі топырақта темекінің сапасы нашарлап кетеді. Темекіні ауыр сазды, тұзды және батпақтанған жерлерге өсіруге болмайды. Натрийдің, әсіресе қальцийдің хлор қосылыстары темекінің жану қасиетін төмендетеді.
Темекі өсірудің екі кезеңі ажыратылады: бірінші - жылыжайда тұқымнан көшет өсіру, екінші - көшетті танапта өсіру. Көшет өсіру 35-45 күнге созылып 5-6 нағыз жапырақ пайда болғанда аяқталады. Екінші кезең - көшетті танапқа отырғызғаннан жоғары қабат жапырақтарының техникалық пісуіне дейін - 80-120 күнге жалғасады.
Темекі онтогенезі 10 кезеңге бөлінеді: тұқымның тыныштық кезеңі, өнуі, көктеуі, тамырлануы, көшеттің қалыптасуы, көшеттің танапта жерсінуі, өсімдік қалыптасуы, гүлдену, тұқымның түзілуі және пісуі, жапырақтардың түзілуі және пісуі.
Тұқымның тыныштық кезеңі. Темекі тұқымы 12-150С температурада, ауаның ылғалдылығы 60-70%, құрғақ қоймада сақтағанда өзінің тіршілік қабілетін 4-6 жыл сақтайды.
Тұқымның өнуі үшін қажетті мөлшерде ылғал (ең төмен ылғал сыйымдылығынан 80%-дан кем емес) және жылылық (25-280С) қажет, мұндай жағдайда тұқым бір тәулік ішінде бөрітеді, ал 2-3 күннен кейін көктей бастайды.
Көктеу. Бұл кезең жер бетіне тұқым жарнақтары көктеп шыққаннан алғашқы нағыз жапырақ пайда болғанша жалғасады. Өсімдік көгі тұқым бөрткеннен 4-6 күннен кейін, ал алғашқы нағыз жапырақ одан 6-8 күннен соң пайда болады. Тамырдың ұзындығы 0,8-1,2 см-ге жетіп бұтақтана бастайды.
Көшет көгінің тамырлануы бірінші нағыз жапырақ пайда болғаннан, екінші нағыз жапырақ пайда болғанға дейін жалғасады. Бұл кезең 5 күнге дейін созылады, өсімдік сабағы өспей тек тамыры қарқынды дамып 7-8 см-ге жетеді.
Көшеттің қалыптасуы үшінші нағыз жапырақ пайда болғаннан 5-6 нағыз жапырақ пайда болғанға дейін жүреді. Бұл кезде өсімдіктер бір-біріне көлеңке түсіре бастағанның салдарынан жапырақтар тікірейіп жерден көтеріле бастайды, сондықтан темекішілер оны құлақтану кезеңі деп атйды. 20-25 күн ішінде көшет сабағының биіктігі 7-8 см-ге жеткенде, тамыры 15 см-ге дейін бойлап өседі, 5-6 жақсы дамыған жапырақ пайда болады. Мұндай көшет танапқа отырғызуға дайын болып есептеледі.
Көшеттің танапта жерсінуі 10-15 күнге созылады, тамыры 20-25 см тереңдікке бойлайды.
Өсімдіктердің қалыптасуы. 40-50 күн ішінде темекі өсімдіктері қарқынды өсіп, жаңа жапырақтар пайда бола бастайды. Синтезделген қоректік заттар өсімдіктің жер беті мүшелерінің өсуіне жұмсалады.
Гүлдену орталық шанақ пайда болғаннан 8-10 күннен кейін басталады, әр 1-3 күнде жаңа гүлдер пайда болады. Бір өсімдік 25-35 күн гүлдейді.
2-сурет. Темекі өсімдігі
Тұқымның түзілуі және пісуі. Көптұқымды жеке қауашақ 18-22 күн түзіледі. Жоғары сапалы тұқым түзілуі үшін 25-280 Стемпература қажет.
Жапырақтардың түзілуі және пісуі. Кезекті жапырақтар әрбір 1-2 күнде пайда болады және 20-25 күн ішінде өз көлемінің өсу шегіне жетеді. Жапырақ өзінің тіршілік қабылетін 25-30 күн сақтайды да сола бастайды. Жапырақтардың тіршілік қабылеті тоқтағаннан кейін оларда пластикалық заттардың синтезінен гөрі жиналған қоректік заттар қорының жоғарғы қабаттардағы жапырақтарға ағуы басым болады, оның салдарынан жапырақтардағы құрғақ зат мөлшері азаяды. Сондықтан, жапырақ жинауды синтез бен ағу үрдістері тепе-тең болған кезде жүргізу керек. Бұл кезеңді жапырақтың техникалық пісу кезеңі деп атайды.
Сорттары. Өндірісте темекінің 9 сортотипке жататын 40-тан астам сорттары пайдаланылады. Кең тарағандары: Дюбек, Американ, Самсун, Трапезонд, Остролист (Ұшқыржапырақ), Соболчтік, Вирджиния, Берлей және Сигарлық ж.б. Алғашқы сегізі папирос пен сигарет өндіруге пайдаланылады олар өсіру жағдайына және кептіру әдісіне қарай қ а ң қ а л ы қ және х о ш и і с т і болып екі топқа бөлінеді.
Қаңқалық шикізат темекі өнімдері өндірісінде негізгі материал ретінде пайдаланылады. Түтінінің иісі бейтарап және темекінің дәмі мен күшіне әсер етеді.
Хош иісті шикізат қаңқалық шикізатқа қосылып оның өзіне тән дәмін, иісін қалыптастырады.
Дюбек, Американ, және Самсун сортотиптерінен хош иісті шикізат, Трапезонд, Остролист, Соболчский, Вирджиня және Берлей сортотиптерінен қаңқалық шикізат өндіріледі.
Қазақстанда өсіруге рұқсат етілген темекі сорттары: Дюбек 44-07, Дюбек 13, Талгарский 25 және Талгарский 28.
Өсіру технологиясы
Темекі дақылының тұқымы өте ұсақ және егістікте қалыпты өніп көктемейтіндіктен оны көшеттік әдіспен өсіреді. К ө ш е т ө с і р у. Шаруашылықтарда көшет өсіру үшін көшетжайлар құрылады. Тәжірибе көрсетіп отырғандай, 1 га егістікті көшетпен қамтамасыз ету үшін 60-70 м2көшетхана қажет. Көшеттерді аурулар және зиянкестермен залалданудан сақтау үшін көшетханалар темекі, картоп егістіктерінен, кептіру құрылымдарынан, шабдалы бағынан 500 м қашықтықта орналасуы керек. Көшет электр, күн сәулесі қуатымен жылытылытын көшетханаларда ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1. Темекінің халықтық - шаруашылық маңызы.
2. Биологиялық ерекшеліктері.
3. Өсіру технологиясы
Негізгі бөлім
а) алғы дақыл
ә) топырақты өңдеу жүйесі
б) отырғызу жұмыстары
г) күтіп баптау жұмыстары
д) жинау
4. Ғылыми еңбектері
5. Қорытынды
Кіріспе
Темекі - заңды түрде қолдануға болатын есірткі түрі. Темекі жапырағында танин, желім,шайыр,крахмал жәнеалколоидер бар өсімдік.Темекітүтінінде 30-астам улызаттар бар: Никотин, Көмір қышқыл газы, Көміртек тотығы, Көгеретінқышқыл, Аммиак, Шайырлызаттар, Органикалыққышқылдар және басқалары. Темекіденауағажылына 720 мың тонна күкірт қышқылы, 384 мың тонна аммиак, 180 мың тонна никотин, 660 мың тонна темекімайы, 550 мыңтоннадайиісті газ шығады. Сигареттің 1-2 қорабында никотинның өлімдік мөлшері бар. Темекішілдіқұтқаратыны, бұлмөлшердіңорганизмгебірденіемес, бөлшектеніп түсетіні. Құрамында өте улы есірткілік қоздырғыш зат - алкалоид никотин - бар дақылдарға темекі мен қаратемекі жатады. Темекі Оңтүстік және Орталық Америка тұрғындарына Европалықтар бұл құрылықты ашқанға дейін белгілі болған. Мәдени дақыл ретінде темекі 1560 жылы Францияда өсіріле бастады, 1605-1610 жылдар аралығында ол дүниежүзінің барлық елдеріне тарады.Россияда 1-Петрдің жарлығымен 1716 жылы себіле бастады, ал 1768 жылы Петербургта алғашқы темекі өңдеу фабрикасы ашылды.Қазақстанда темекі Алматы облысында XIX ғасырда жеке шаруашылықтарда өсіріле бастаған және олар Верный темекілері деген атпен ішкі және халықаралық көрмелерде жоғары бағаланып Неаполь, Париж, Барселона көрмелерінде алтын медальдарға ие болған. Бәсекеге жол бермес үшін Қырым мен Закавказье плантаторлары Верный темекілері тек Орта Азияда ғана сатылуға рұқсат етілетін патша жарлығын шығартқызған. Өндірістік деңгейде Қазақстанда темекі 1920-1930 жылдары ғана дами бастады.Қазіргі кезде темекі дүниежүзінің 115 елдерінде 4 млн. га жерде себіледі. Темекіні ең көп егістігі (2,96 млн. га) Қытайда және әлемде өндірілетін шикізаттың 40%-ын осы ел өндіреді, АҚШ - 0,7 млн т., Индия - 0,54, Бразилия - 0,40, ТМД елдері - 0,30, Түркия - 0,26 млн. тоннаға дейін.Қазақстанда темекі Алматы, Жамбыл облыстарында 10,0 мың га жерге себіледі, орташа өнімділігі гектарынан 2,0 т, жылына 18-20 мың тонна темекі жапырағы жиналады Жекелеген шаруашылықтарда темекі жапырағының өнімі гектарына 5,0 тоннадан асып түседі.
Темекінің халықтық - шаруашылық маңызы
Халық шаруашылығындағы маңызы. Темекіні папи - рос, сигарет, сигар және түтік шылымының шикізаты-жапырақтары - үшін себеді. Темекінің жасыл жапырақтарынан азық-түліктік ақуыз өндіріледі. 1 т гүлшоғырынан парфюмерлік және химия өндірісінде қолданылатын 2 кг эфир майлары өндіріледі.
Ферментациядан өткен темекі жапырақтарында 0,8-3% никотин, 4-15% көмірсулар, 0,3-0,5% - эфир майы, 7-12% ақуыз, 4-7% - смола және 12-17% күл болады. Смола мен эфир майы темекіге өзіне тән иіс береді. Темекінің сапасы көмірсу мен ақуыздың арақатынасымен анықталады: ақуыз аз болған сайын оның сапасы жоғары болады. Темекінің жоғары сорттарында көмірсулар 11-13 %, ақуыз - 7%.
Темекінің никотині хром қышқылымен тотыққанда, кейбір фармацепттік препараттарды синтездеуге қолданылатын никотин қышқылына айналады. Демек, ол емдік заттар алу үшін медицина өнеркәсібінде де қолданылады.
Биологиялық ерекшеліктері
Морфологиялық сипаттамасы және биологиялық ерекшеліктері.Темекі (Nicotiana tabacum L.) - Алқа тұқымдасына (Solanaceae) жатады, 100-ден аса ботаникалық түрлері бар, бұтасының пішіні цилиндр, эллипс, сопақша, конус немесе кері конус тәрізді болып келетін, бір жылдық дақыл. Темекінің мәдени екі түрі белгілі: нағыз темекі (Nicotina tabacum L.) және қара (көк) темекі (Nicotina rustica L.). Олардың жабайы түрлері белгісіз (Сурет 48).
1-Сурет. Темекі. 1, 2-гүлдену және көктеу кезеңіндегі өсімдіктер; 3-өсімдік сабағының басында орналасқан гүл шоғырлары мен жапырақтар; 4-жемісі; 5-тұқым (сол жақта үлкейтілген).
Өсімдік кіндік тамырлы. Тамыры топыраққа 1,5-2 м тереңдікке бойлайды. Сабағы - түзу, жұмыр, жоғары жағы тармақталған, биіктігі 1-2 м.
Жапырақтары - ірі, сағақты немесе сағақсыз, шеті бүтін, сопақ, жұмыртқа тәрізді немесе эллипс пішінді, үшкір, тегіс немесе бұдыр бетті. Бір өсімдікте 25-50 және одан да көп жапырақтар болады. Жапырақтары мен сабағының желімді қысқа түктері бар.
Гүл шоғыры - қалқан тәрізді сыпыртқы гүл. Гүлдері - қос-жынысты, сағақты, гүлсерігі бар. Тостағаншасы - қоңырау тәрізді. Күлтесі - тостағаншадан ұзын, сырты қалың түкті. Күлте түтігі ақ, бүгілген жері алқызыл немесе қызыл. Аналық ауыз екі қалақты. Аталығы - бесеу.
Темекі өздігінен тозаңданатын өсімдік болғанымен, айқас тозаңдануы да мүмкін.
Жемісі - екі ұялы, көп дәнді, сопақ, қоңыр түсті, піскенде жарылып кететін қауашақ.
Тұқымы - сопақ, қара-қоңыр, ұсақ, 1000 дәннің массасы 0,05-0,12 г.
Темекі жылу, ылғал, жарық сүйгіш және қоректік заттарды көп қажет ететін өсімдік.
Оның тұқымы 10-12°С жылылықта өне бастайды. Өсіп-жетілуіне оңтайлы температура 25-30°С. 35°С жоғары температурада өсуі тоқтап қалады. Жас өсімдіктер - 2-3°С бозқырауда (үсікте) опат болуы мүмкін. Бірақ ол күздегі қысқа мерзімді төмен температураның әсеріне төзімді.
Темекі-жарықсүйгіш өсімдік, ұзақ күндік жағдайда жақсы өсіп жетіледі, бірақ оның ген қорында қысқа күндік формалары да кездеседі. Жарық жеткілікті болмаса, оның өсіп-жетілуі тежеледі, сапасы нашарлайды. Көлеңкелеп өсіру тәсілі сигаралық темекі өсіргенде қолданылады, өйткені көлеңкелі жағдайда өскен темекі жапырағының тақтасы жұқа және көлемі үлкен болып қалыптасады.
Темекінің өсуіне топырақтың далалық төменгі ылғал сусыйымдылығы (ТЫС) 65-70% болғаны дұрыс. Ылғалдың ең көп қажеттілігі көшет отырғызу мен оның шанақтануы аралығында. Осы кезеңдерде ылғал жетіспесе, есімдік жапырақтарының көлемі кішірейіп, мерзімінен бұрын пісіп, өнімі төмен түсіп кетеді және оның сапасы нашарлайды. Ылғал шамадан артық болса, әсіресе ауыр сазды топырақтарда темекі егісіндегі өсімдіктер тұншығады.
Темекінің транспирациялық коэффициенті - 500-600.
Ол қоректік заттарды да көп пайдаланады. Гектарына 15 ц жапырақ өнімін түзу үшін шамамен 90 кг азот, 25 - Р2О5, 70 кг К2О және 100 кг-нан аса СаО пайдаланады.
Темекіге механикалық құрамы жеңіл, құрылымды, қара-шіріндісі онша көп емес топырақ оңтайлы деп есептеледі. Мол қарашірінділі топырақта темекінің сапасы нашарлап кетеді. Темекіні ауыр сазды, тұзды және батпақтанған жерлерге өсіруге болмайды. Натрийдің, әсіресе қальцийдің хлор қосылыстары темекінің жану қасиетін төмендетеді.
Темекі өсірудің екі кезеңі ажыратылады: бірінші - жылыжайда тұқымнан көшет өсіру, екінші - көшетті танапта өсіру. Көшет өсіру 35-45 күнге созылып 5-6 нағыз жапырақ пайда болғанда аяқталады. Екінші кезең - көшетті танапқа отырғызғаннан жоғары қабат жапырақтарының техникалық пісуіне дейін - 80-120 күнге жалғасады.
Темекі онтогенезі 10 кезеңге бөлінеді: тұқымның тыныштық кезеңі, өнуі, көктеуі, тамырлануы, көшеттің қалыптасуы, көшеттің танапта жерсінуі, өсімдік қалыптасуы, гүлдену, тұқымның түзілуі және пісуі, жапырақтардың түзілуі және пісуі.
Тұқымның тыныштық кезеңі. Темекі тұқымы 12-150С температурада, ауаның ылғалдылығы 60-70%, құрғақ қоймада сақтағанда өзінің тіршілік қабілетін 4-6 жыл сақтайды.
Тұқымның өнуі үшін қажетті мөлшерде ылғал (ең төмен ылғал сыйымдылығынан 80%-дан кем емес) және жылылық (25-280С) қажет, мұндай жағдайда тұқым бір тәулік ішінде бөрітеді, ал 2-3 күннен кейін көктей бастайды.
Көктеу. Бұл кезең жер бетіне тұқым жарнақтары көктеп шыққаннан алғашқы нағыз жапырақ пайда болғанша жалғасады. Өсімдік көгі тұқым бөрткеннен 4-6 күннен кейін, ал алғашқы нағыз жапырақ одан 6-8 күннен соң пайда болады. Тамырдың ұзындығы 0,8-1,2 см-ге жетіп бұтақтана бастайды.
Көшет көгінің тамырлануы бірінші нағыз жапырақ пайда болғаннан, екінші нағыз жапырақ пайда болғанға дейін жалғасады. Бұл кезең 5 күнге дейін созылады, өсімдік сабағы өспей тек тамыры қарқынды дамып 7-8 см-ге жетеді.
Көшеттің қалыптасуы үшінші нағыз жапырақ пайда болғаннан 5-6 нағыз жапырақ пайда болғанға дейін жүреді. Бұл кезде өсімдіктер бір-біріне көлеңке түсіре бастағанның салдарынан жапырақтар тікірейіп жерден көтеріле бастайды, сондықтан темекішілер оны құлақтану кезеңі деп атйды. 20-25 күн ішінде көшет сабағының биіктігі 7-8 см-ге жеткенде, тамыры 15 см-ге дейін бойлап өседі, 5-6 жақсы дамыған жапырақ пайда болады. Мұндай көшет танапқа отырғызуға дайын болып есептеледі.
Көшеттің танапта жерсінуі 10-15 күнге созылады, тамыры 20-25 см тереңдікке бойлайды.
Өсімдіктердің қалыптасуы. 40-50 күн ішінде темекі өсімдіктері қарқынды өсіп, жаңа жапырақтар пайда бола бастайды. Синтезделген қоректік заттар өсімдіктің жер беті мүшелерінің өсуіне жұмсалады.
Гүлдену орталық шанақ пайда болғаннан 8-10 күннен кейін басталады, әр 1-3 күнде жаңа гүлдер пайда болады. Бір өсімдік 25-35 күн гүлдейді.
2-сурет. Темекі өсімдігі
Тұқымның түзілуі және пісуі. Көптұқымды жеке қауашақ 18-22 күн түзіледі. Жоғары сапалы тұқым түзілуі үшін 25-280 Стемпература қажет.
Жапырақтардың түзілуі және пісуі. Кезекті жапырақтар әрбір 1-2 күнде пайда болады және 20-25 күн ішінде өз көлемінің өсу шегіне жетеді. Жапырақ өзінің тіршілік қабылетін 25-30 күн сақтайды да сола бастайды. Жапырақтардың тіршілік қабылеті тоқтағаннан кейін оларда пластикалық заттардың синтезінен гөрі жиналған қоректік заттар қорының жоғарғы қабаттардағы жапырақтарға ағуы басым болады, оның салдарынан жапырақтардағы құрғақ зат мөлшері азаяды. Сондықтан, жапырақ жинауды синтез бен ағу үрдістері тепе-тең болған кезде жүргізу керек. Бұл кезеңді жапырақтың техникалық пісу кезеңі деп атайды.
Сорттары. Өндірісте темекінің 9 сортотипке жататын 40-тан астам сорттары пайдаланылады. Кең тарағандары: Дюбек, Американ, Самсун, Трапезонд, Остролист (Ұшқыржапырақ), Соболчтік, Вирджиния, Берлей және Сигарлық ж.б. Алғашқы сегізі папирос пен сигарет өндіруге пайдаланылады олар өсіру жағдайына және кептіру әдісіне қарай қ а ң қ а л ы қ және х о ш и і с т і болып екі топқа бөлінеді.
Қаңқалық шикізат темекі өнімдері өндірісінде негізгі материал ретінде пайдаланылады. Түтінінің иісі бейтарап және темекінің дәмі мен күшіне әсер етеді.
Хош иісті шикізат қаңқалық шикізатқа қосылып оның өзіне тән дәмін, иісін қалыптастырады.
Дюбек, Американ, және Самсун сортотиптерінен хош иісті шикізат, Трапезонд, Остролист, Соболчский, Вирджиня және Берлей сортотиптерінен қаңқалық шикізат өндіріледі.
Қазақстанда өсіруге рұқсат етілген темекі сорттары: Дюбек 44-07, Дюбек 13, Талгарский 25 және Талгарский 28.
Өсіру технологиясы
Темекі дақылының тұқымы өте ұсақ және егістікте қалыпты өніп көктемейтіндіктен оны көшеттік әдіспен өсіреді. К ө ш е т ө с і р у. Шаруашылықтарда көшет өсіру үшін көшетжайлар құрылады. Тәжірибе көрсетіп отырғандай, 1 га егістікті көшетпен қамтамасыз ету үшін 60-70 м2көшетхана қажет. Көшеттерді аурулар және зиянкестермен залалданудан сақтау үшін көшетханалар темекі, картоп егістіктерінен, кептіру құрылымдарынан, шабдалы бағынан 500 м қашықтықта орналасуы керек. Көшет электр, күн сәулесі қуатымен жылытылытын көшетханаларда ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz