Ауыл шаруашылық зиянкестерін жоятын өрмекшілер

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе

Негізгі бөлім

1. 1 Өрмекшілердің морфологиясы

1. 2 Ауыл шаруашылық зиянкестерін жоятын өрмекшілерге сипаттама

1. 3 Қоректену ерекшеліктері

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

Өрмекшілер (лат. Araneae, лат. Aranei, көне грекше: ἀράχνη) - буынаяқтылардың түрлер санынан екінші орын алатын отряды, қазіргі таңда 42 мыңдай түрлері және 1, 1 мыңға жуық жойылып кеткен, қазбалардан табылған өрмекшілер белгілі. Балық жерде кең таралған. Өрмекшілер - басқа жәндіктермен көректенетін жыртқыштар. Өрмекшілердің арасында тек қана бір түрі - паук-скакун Bagheera kiplingi өсімдіктер жапырақтарымен көректенеді. Өрмекшілерді Арахнология ғылымы зерттейді. Денесі баскеуде және сегменттелмеген құрсақ бөлімінен тұрады. Бұл екі бөлім сабақшамен байланысқан. Хелицералары қозғалмалы улы, тырнақ тәрізді бунағымен аяқталады. Оның түбінде улы бездерінің тесігі орналасқан, сол бездердің шығаратын улы сөлімен өрмекші өзінің жемтігін өлтіреді. Педипальпалары қармалағыш тәрізді, аталықтарында олар шағылысу мүшесінің қызметін атқарады. Құрсақтың соңғы сегментінің аяқтары 2-4 өрмек сүйелдеріне айналған. Олардың тармақтары өрмек сүйелдерінде кейбір өрмекшілерде олардың алдында жататын пластинкада ашылады. Өрмекшілер зиянды бунақденелілерді жойып пайда келтіреді.

Жалпы табиғатта айқышты өрмекшілердің 1000-нан астам түрлері белгілі. ТМД-да 15-тен 30-ға дейін түрі таралған. Ең көп тараған түрлері:

лат. Araneusalbotriangulus
лат. Araneusangulatus
лат. Araneusdiadematus
лат. Araneuscavaticus
лат. Araneusquadratus
лат. морфологиясы

Өрмекші ұшатын бунақденелілер: шыбын, көбелек, өсімдік бітісімен, сондай-ақ әр түрлі қоңыздармен қоректенетіндіктен, жыртқыш жәндік болып есептеледі. Қорегін аулау үшін өрмекші құрсағының ұшындағы үш жұп өрмек сүйелдерінен бөлінетін жіп тәрізді бөлінді мен өрмек-ау тоқиды. Өрмек сүйелдерінің бір жұбынан - берік те жуантық өрмек; екінші жұбынан - қорегін аулайтын жабысқақ өрмек; үшінші жұбынан пілдеге жұмсалатын нәзік жіп тәрізді өрмек шығады.

Өрмекшінің торы - салмақты көтеретін жіп-жіңішке жіптерден және осы жіптердің үстінен жүргізілген спираль тәріздес жабысқақ, ұстап алатын жіпшелерден және тордың жіптерін бір-біріне біріктіретін байланыс жіптерінен құралады. Бір тор құрау үшін, өрмекшінің денесінде тігін фабрикасы сияқты жұмыс атқаратын тарақтардың, химиялық элементтерді өңдейтін лабараторияның және басқа да көптеген өндіруші ағзаның болуы қажетті. Барлық өрмекшінің денесінде, өте күшті қорыту секрециясын өндіретін мүшелер, ең сезімтал тербелістерді сезетін сезім мүшелері, у инъекциясын жасайтын мықты қысқыштар бар. Өрмекшілер, торларындағы тербелістерге қарсы өте сезгіш болып келеді. Өрмекшінің артқы екі аяғының міндеті - өндіріліп шығарылған жіпшелерді өру. Бұл аяқтарында жіпшелерді өруге қажетті ерекше тарақтары болады. Өрілетін жердің үсті жүздеген өру түтіктерімен жабылған. Осы түтіктердің көмегімен қарнындағы жібек бездерінен бөлінген сұйық жібек, дененің сыртына шығарылады да, жіпшелер күйінде өріледі. Өрмекшілер торларын, ауламақшы болған жәндігінің көлеміне қарай өреді. Өрмекшілер өздері үшін өте қадірлі болған торларын әдетте таса жерлерде құрады. Мұның себебі - жануарлар немесе табиғат құбылысы тарапынан тордың бұзылуының алдын алу.

1-сурет. Өрмекші торы

Өрмекшілердің тыныс алуы жүйесі алуан түрлі.

1. Өкпе қапшықтары

2. Демтүтік

3. Терісі арқылы тыныс алады.

Қан түссіз, қан дененің арқа жағында жатқан бұлшықетті қантамыр-жүрек арқылы қозғалысқа келеді. Сатанбез және мальпигий тамыршалары арқылы зәр шығарады. Өрмекші тұтқыаяқтары жүру аяқтарының ұшымен иісті сезе алады. Шаршылы өрмекші-дара жынысты жәндік, оның аталығы аналығынан кіші.

Ас қорыту жүйесі эктодермальды алдыңғы, энтодермальды ортаңғы және эктодермальды артқы ішектен құралған.

Зәр шығару жүйесіне мальпиги түтікшелері және коксальды бездер (жүретін аяқтарының 1- және 3-жұптарының бунақтарынан ашылатын бір не екі жұп бездер) жатады. Тыныс алу органдары жапырақты өкпе қапшығы мен трахеялардан тұрады. Қан айналу жүйесі ашық, жүрегі қысқарған, 3 - 4 остиялары (жүрегіндегі қақпақшалары бар саңылаулы қос тесік) бар. Сезім органдары жақсы жетілген. 8 көзі 2 доға түрінде орналасқан. Дара жыныстылар. Жыныс диморфизмі байқалады.

Ауыл шаруашылық зиянкестерін жоятын өрмекшілерге сипаттама

Өрмекшілер зиянды бунақденелілерді жойып пайда келтіреді. Қияр плантацияларында жиі кездесетін өрмекші тұқымдастары: Линифиидтер тұқымдасы (Linyphiidae), Дөңгелек торқұрушы өрмекшілер тұқымдасы (Araneidae), Тетрагнатидтер тұқымдасы (Tetragnatidae), Томизидтер немесе бүйірлеп жүргіштер тұқымдасы (Thomisidae) . Өрмекшілердің барлығы дерлік көп қоректі болады. Олардың жемтіктерін қияр плантациясында кездесетін зиянкестер құрайды.

Дөңгелек тор құрушы өрмекшілер тұқымдасы (Araneidae) . Кең таралған. Бұл тұқымдас өкілдерінің аяқтары 3 тырнақты болуымен қатар, өрмек жіптерін реттеуші жуан тікенектері болады. Осы ерекшеліктері бойынша оларды оңай ажыратуға болады. Өрмекшілердің өрмек торлары өсімдік арасында, ағаштарда тігінен керілген болады. Олардың торларына өсімдік биттері, шыбындар, қоңыздар т. б. бунақденелілер түседі. Қияр плантациясында конусты циклоза (Cyclosa conica Pall. ) өрмекшісін кездеседі. Олардың торына қанатты өсімдік бітелері түседі.

Әдемі алабүйі (Araneus adiantum Walck. ) . Баскөкрегінің үстіңгі жағында айқын байқалатын қара түсті жолағы болады. Өрмекші құрсағының жолақты суреттері болады. Алдыңғы сирағы астыңғы жағында екі шетінде ұшындағы тікенегін есептемегенде жақсы 56 дамыған 3 тікенегі болады. Баскөкірегінің ұзындығы 2, 5-3, 5 мм. Қияр жапырақтарының арасынан өрмекшінің керілген аулағыш торларын жиі кездестірдік. Әдемі алабүйі өрмекшісінің аулағыш торына көбінесе ұшатын бунақденелілер, қанатты бітелер, трипсілер, ұсақ қандалалар мен шыбындардың түскендіктері байқалады.

Тетрагнатидтер тұқымдасы (Tetragnatidae) . Ерекше сипатты өрмекшілер. Ұзына бойына, әсіресе құрсағы созылған. Хелицералары және жақ қалақшалары аса ұзын. Кең таралған өрмекшілер. Ашық алаңдарда, әсіресе кішігірім су қоймаларының жағасында өсімдіктерде кездесетін алтын түстес - жасыл ұзын аяқты өрмекшілер. Қияр плантациясында ұзынша тетрагната өрмекшіні жиі кездестіруге болады.

Ұзынша тетрагната (Tetragnata extensa L. ) . Ашық - жасыл түсті, ұзынша созылған ұзын аяқты, құрсағы созылған ақ түсті, жасыл-күлгін реңді және шашыраңқы торлы. Табиғи жағдайда өрмекші құрсағы «шық тамшысына» ұқсап алуан түрлі түсті кемпірқосақ сияқты түрленіп көрінеді. Кеуде қалқаншасы ашық түсті, сынаға ұқсаған дағы болады. Баскеудесінің ұзындығы 2, 5-3 мм. Аулағыш торына түскен құрбандарын белсенді ұстайды. Көбінесе торына қанатты өсімдік биттері, ұсақ қандалалар тұтылады.

Бүйірлеп жүргіштер немесе томизидтер тұқымдасы (Thomisidae) . Кең таралған. Әр түрлі стацияларда кездеседі. Көздері көлденең екі қатар орналасқан. Алдыңғы екі жұп аяқтары жақсы дамыған, артқылары қысқа осыған байланысты бүйірлеп жүруге бейім келеді. Кейде осы қасиетіне байланысты краб немесе «таңқышаян» деп те аталады. Аулағыш тор құрмайды, яғни кезбе өрмекшілер. Олар құрбандарын белсенді түрде аңдып ұстайды. Көп қоректі.

Қияр плантациясында созылыңқы тибеллус (Tibellus oblongus Walck. ), ксистикус стриатипес (Xysticus stratipes Koch ) түрлері жиі кездеседі. Созылыңқы тибеллус (Tibellus oblongus Walck. ) . Кезбе өрмекшілер қатарына жатады. Денесі ұзынша созылыңқы келеді. Өсімдікте көбінесе алдыңғы екі жұп аяқтарын алға, қалған екі жұп артқы аяқтарын артқа қарай созған қалыпта құрбандарын аулайды. Белсенді тіршілік етеді. Қияр плантациясында тибеллустың өсімдік биттерін, ұсақ қандалаларды, трипсілерді жегендерін байқадық. Олар жиі кездеседі. Ксистикус стриатипес (Xysticus stratipes Koch) . Тұқымдас ерекшеліктері айқын байқалады. Көздері біркелкі, бас төбешігіне екі қатар орналасқан. Сыртқы пішіні, жүрісі таңқышаян тәріздес, яғни бүйірлеп жүруге бейімді. Кезбе өрмекші. Кең таралған, әр түрлі алаңдарда кездеседі. Өсімдік арасында ксистикус стриатипес құрбандарын аулау кезінде тыныштықта қозғалмастан аңдып ұстауына жасыл түсі де оң әсер етеді. Кей кездерде өсімдік арасында төмендегі құрбанын байқаған жағдайда оның үстіне өрмек жібі арқылы тұп-тура түсетін кездері де байқалады. Өрмекшінің қияр плантациясында өсімдік биттеріне, трипстерге, соқыр қандалаларға және олардың әр түрлі фазаларына шабуыл жасағандықтарын байқадық. Пәрменді жыртқыштар қатарына жатады.

Айқышты өрмекші. Araneus diadematus - mating behaviour Дене тұрқы аналық дарақында 17 мм-ден 26 мм-ге дейін, ал аталығы - 10-11 мм. Денесінде ак және ақшыл-қоңыр түсті дақтар крест белісіне ұқсас орналасқан. Денесі бас-кеуде және бунақталмаған құрсақ бөлімінен тұрады. Осы екі бөлімі сабақшамен байланысқан (бас-кеуденің 7-бунағы) . Хелицераларының ұшы қозғалмалы тырнақ тәрізді буынмен аяқталады. Оның түбінде улы безінің тесігі орналасқан. Айқышты өрмекшінің аса улы жәндіктерге жатпайды. Уы адам үшін, ірі мал, қой, ит үшін қауыпсыз. Дененің дызылдауына, тітіркенуіне келтіруі мүмкін. Тышқан, егеуқұйрық үшін - токсикалық күші қауыпты. Бездерде бөлінетін сөлімен қорегін өлтіреді. 4 жұп аяқтары қозғалу қызметін атқарады. Құрсақтың соңғы сегментінің аяқтары 2 - 4 жұп өрмек сүйелдеріне айналған. Эволюция даму барысында байқалатын бір ерекшелік - өрмек сұйықтығы бөлініп шығатын өрмек бездерінің дамуы. Олардан бөлінген сұйық зат ауада тез қатады да, өрмек жібіне айналады. Бұларды өрмекшілер тор құру, ұстап алған жемтігін орап тастау, жұмыртқа пілләсін жасау үшін қолданады.

Пайдасы

1. Айқышты өрмекші ауыл шаруашылығы зиянкестерін құртады
2. Уы медицина мен биохимияда пайдаланылады
3. Өрмек жібегі алынады

2-сурет. Айқышты өрмекші

Шаршылы өрмекші

Өрмекші ұшатын бунақденелілер шыбын, көбелек, өсімдік бітісімен қоңыздармен қоректенеді. Шілде және тамыз айларында орманды немесе шиі қалың өскен алқапта мекен етеді. Денесі екі бөліктен құралады: бірінші шағын бөлігі-баскөкірек, буылтықсыз доп тәрізді, екінші үлкен бөлігі- құрсақ. Өрмекшінің үстіңгі жағынан арқасындағы ақ шаршы көрінеді. Шаршылы өрмекшінің баскөкірек жіне құрсақ бөліктері белдеуленіп, жіңішкереді. Өрмекшінің баскөкірегінің алдыңғы бөлігінде сегіз жай көздері болады. Олар әр жаққа бағыттала орналасқандықтан, өрмекші айналасындағы заттарды түгел көре алады. Баскөкіректің астыңғы жағында, ауыздың үстіне қарай улы безді, ұшы тырнақ тәрізді болып аяқталған екі күйісаяқ және жүретін сегізаяқтардың алдыңғы жағында екі тұтқыаяқ көрінеді. Өрмекшінің буылтықсыз құрсақ бөлігі, құрсақтың соңын ала өрмек бездерінің өзегі ашылатын үш жұп өрмек сүйелдері болады.