Екінші деңгейлі банктердің өтімділік және төлем қабілеттілігінің экономикалық мазмұны

Пән: Банк ісі
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 91 бет
Таңдаулыға:

МазмҰны

КІРІСПЕ . . . . . . 4

1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ

БАНКТЕРДІҢ ӨТІМДІЛІК ЖӘНЕ ТӨЛЕМ ҚАБІЛЕТТІЛІГІН

талдаудың ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. 1 Екінші деңгейлі банктердің өтімділік және төлем қабілеттілігінің

экономикалық мазмұны . . . 8

1. 2 Банктің өтімділігі мен төлем қабілеттлігін бағалаудың негізгі әдістері мен

тәсілдері . . . 16

1. 3 Банктің өтімділігі мен төлем қабілеттілігін басқарудың халықаралық

тәжірибесі . . . 21

2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ

БАНКТЕРДІҢ ӨТІМДІЛІК ЖӘНЕ ТӨЛЕМ ҚАБІЛЕТТІК

НӘТИЖЕЛЕРІН талдау

2. 1 Екінші деңгейлі банктердің активтерінің сапасын бағалау . . . 25

2. 2 Екінші деңгейлі банктердің өтімділігі мен төлем қабілетілігін

салыстырмалы талдау (“Темірбанк АҚ және “ТұранӘлемБанк” АҚ

мысалында) . . . 33

3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ӨТІМДІЛІГІ МЕН ТӨЛЕМ

ҚАБІЛЕТТІЛІГІН АРТТЫРУДЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ ЖӘНЕ

ОНЫ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ

3. 1 Екінші деңгейлі банктердің өтімділігі мен төлем қабілеттілігін бағалаудың

проблемалары . . . 41

3. 2 Екінші деңгейлі банктердің өтімділік және төлем қабілетін бағалаудың

оңтайлы етудің болашақтағы бағыттары . . . 63

3. 3 Банктердің өтімділігі және төлем қабілеттілігін қамтамасыз етуде

капиталының жеткілікті болуын одан әрі жетілдіру . . . 66

3. 4 Банк филиалы клиенттерінің қаржылық жағдайын IT технологиясы

арқылы өңдеу . . . 73

ҚОРЫТЫНДЫ . . . . 80

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТlЗlМl . . . ……. . ……… 84

КІРІСПЕ

Экономиканың банк секторының дамуы кезеңiнде қаржы - несие құралдарының кешенiн орынды қолдануынан олардың өздерiнiң өмiршендiгi, ақша рыногындағы операцияларды жүргiзу нәтижесiнде табыс ала бiлу мүмкiндiгi, немесе керiсiнше, капиталын жоғалту және банкроттыққа ұшырау тәуекел деңгейiне тiкелей байланысты.

Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаевтың 2006 жылы 1 наурызында жасаған Қазақстан халқына жолдауында және Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында, еліміздің әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясында атап өткендей: “Біз Қазақстанның жаһандық экономикалық үрдістерге сәйкес дамып келе жатқан ел болуын қалаймыз. Әлемдегі жасалған жаңа мен озық атаулыны бойына сіңірген, дүниежүзілік шаруашылықтан шағын да болса өзіне лайық “орын” иемденген, әрі жаңа экономикалық жағдайларға жылдам бейімделуге қабілетті ел болуын қалаймыз.

Біз қатаң бәсекеге әзір тұрып, оны мүддемізге пайдалана білуіміз керек. Қазақстан көп тарапты халықаралық экономикалық жобаларға белсене қатыса алады, қатысуға тиіс те, өйткені олар біздің жаһандық экономикамызға кіруімізге жәрдемдеседі әрі сол арқылы біздің қолайлы экономикалық - географиялық жағдайымызға және қолымыздағы ресурстарымызға сүйенеді.

Мемлекет өз тарапынан іскерлік бастамшылықтың жолындағы заңнамалық, әкімшілік және бюрократиялық кедергілерді ысырып тастауға, жеке меншік капиталдың келешегі үлкен кемел бастамаларына тікелей қолдау көрсетулерге міндетті.

Еліміздің осы халықаралық экономикалық ұйымға енуі Қазақстанның дүние жүзілік рыноктағы бәсеке қабілеттілігін нығайту үшін кең мүмкіндіктер ашатынына сенімдімін. Дегенмен осы мүмкіндіктерді тиімді пайдалана білу керек” деген болатын [1] . Осы орайда егер, банк менеджерлерi банк тұрақтылығын бақылайтын болса, оларға банктiң төлем жасауға қабiлетсiздiгiн уайымдамауға болады. Сондықтан олар үшiн бiрiншi орында сенiмдiлiк, табыстылық және тәуекелдi ең төменгi шегiне жеткiзудiң проблемасы тұр.

Коммерциялық банктердiң өз клиенттерiнен, өзге банктерден, ақша және қаржы нарықтарынан, сондай ақ банктердiң өзiндiк қаражаттарын табыс алу мақсатында салу, яғни қаражаттарды қолдану, жиынтығында олардың активтi операцияларын құрайды. Коммерциялық банктердiң негiзгi мақсаты табыс алу болғанымен, олар өздерiнiң қаражатының барлығын дерлiк табысы жоғары операцияларға (мысылы, клиенттердi несиелеу) сала алмайды, өйткенi активтi операцияларды жүргiзуде мұндай банктер тартылған қаражаттардың қайтарымдылығын қаматамасыз етуi қажет.

Банктердiң активтi операциялары, операциялардың жекелеген түрлерi бойынша тәуекелдiң тиiмдi бөлiнуi және қажеттi өтiмдiлiк деңгейiн қолдап, заң нормаларын сақтай отырып, тартылған және өзiндiк қаражаттарды қолдана отырып жүзеге асыратын операциялары. Көрсетiлген талаптарды сақтау қажеттiлiгiнен банктер қаражаттарының бiр бөлiгiн пайдасы төмен немесе, мүлдем пайда әкелмейтiн салымдарға салуға мәжбүрлi. Екiншi жағыан, банктiң қызметiн толық қамтамасыз ету үшiн оның активiнде ғимарат, құрал жабдықтар, филиалдық мекемелерге инвестициялар деген баптар бар[2] .

Активтi операцияларды өздерiнiң мiндеттерi бойынша банк өтiмдiлiгiн қолдау мақсатындағы және табыс алуға бағытталған операциялар деп бөлуге болады. Бұл операциялар арасында банк қызметiн қажеттi деңгейде қолдауға қажеттi өзара қатынас жасалынады. Банк өтiмдiлiгiн қолдауды мақсат қоятын салымдарға жататындар:

банк кассасындағы қолма- қол қаражат;
орталық банктiң шотындағы қалдық;
тез өткiзiлетiн бағалы қағаздарға инвестициялар;
өзге банктердегi салымдар және шоттарындағы қаражат.

Бiрқатар елдерде мемлекеттiк қарыз мiндеттемесiне инвестициялар, несие алуда қамтамасыздандыру сапасында немесе капитал нарығында тез өткiзуге болатын қаражат ретiнде көрiнедi.

Жоғарыда аталған салымдардың кейбiреулерi банкке белгiлi бiр табыс әкелгендiгiмен, олардың қолда болуының негiзгi себептерiнiң бiрi, банктiң жалпы өтiмдiлiгiн қолдау қажеттiлiгi. Компаниялар мен фирмаларды, яғни корпоративтi клиенттердi несиелеу бойынша банк операциялары, мәнi тұрғысынан қаражаттарды өтiмдi жайғастыру деп табылмайды, пайыздық ставкалар арасындағы табысты алу мақсатында ғана жүзеге асырылады.

Төлем қабілеттiлiк және өтiмдiлiк тұрғысынан, банктiк операциялар үшiн несиелiк тәуекел және активтердi жайғастыру мәселелерi де өте үлкен маңызға ие. Ресурстарды кассалық қолма - қол қаражаттарға, орталық банктердегi шот қалдықтарына, мемлекеттiк бағалы қағаздарға орналастыру дамыған елдерде нөлдiк тәуекел деңгейiнде болса, фирмаларға, компанияларға және жеке тұлғаларға берiлген несиелер, вексельге салым акцепт, өзгеде ақша нарығының құралдарына салымдар тәуекелдiлiктiң жоғарғы деңгейiмен жүргiзiледi. Осыған байланысты банктiк операцияларды жүргiзуде, банктер үшiн тәуекелдiң бөлiну мәселесi және қандайда бiр операция түрiнде олардың үлкен дәрежесiнiң болмауы мәселелерi үлкен маңызға ие.

Халықаралық несие саласындағы коммерциялық банктердiң операцияларына үлкен көңiл бөлуге болады. Мұндай операциялар өзге банктермен немесе олардың кепiлдiктерiмен жүргiзiлгенiмен, ондағы өтiмдiлiк және тәуекелдiлiк дәрежесi өтiмдiлiгi жоғары операциялардан тәуекелдiлiгi төмен операцияларға дейiн тербелiп отырады. Коммерциялық банктердiң мұндай салада операцияларды жүргiзуi, әрбiр несие түрi бойынша тәуекел дәрежесiн ескеру негiзiнде болады.

Өтiмдiлiк және төлем қабiлеттiлiк банктердiң қаржылық тұрақтылығының негiзгi кепiлi.

Банк тұрақтылығы оның сенiмдiлiгiне, табыстылығына үлкен әсерiн тигiзетiн болғандықтан, бiз әлемдiк тәжiрибедегi қазiргi кезде оларды бағалау әдiстерiн оқып бiлуiмiз және осы алған тәжiрибенi елiмiздiң банк тәжiрибесiне енгiзуiмiз абзал.

Тақырыптың тағы бiр маңыздылығы қарастырылып отырған банк өтiмдiлiгi мен төлем қабілеттiлiгiн басқару әдiстерi. Қазақстанның банк жүйесiнiң дамуымен және қалыптасуымен байланысты сұрақтарды зерттеудiң жаңа бағыты болып табылатындығында.

Факторлық талдау негiзiнде банк тұрақтылығының банк қызметiне әсерiн зерттеу үшiн бiз әлемдiк тәжiрибеге үлкен көңiл аударып отырмыз және соның көмегi арқылы Қазақстанда тиiмдi де пайдалы банк қызметiне әсер ететiн жағдайларды анықтап, тәуекелден “қорғану” әдiстерiн саралап отырмыз. Осы кешегi күнге дейiн отандық банктер үшiн банк тұрақтылығына әсер ететiн басты проблема болып алынған несиелердi қайтармау проблемасы қаралып келедi. Бұл мәселенi реттеуге Қазақстан Республикасының Ұлттық банкiнiң пруденциялдық нормативтерi бағытталған.

Бүгiнде өзiнiң маңыздылығын жоғалтпай, бұл проблеманың орнын басқа проблема алады - ол активтер көлемiнiң жеткiлiктiлiгi.

Өзiмiздiң отандық банктер әлемдiк банк тәжiрибесiнде бар барлық проблемалармен кездестi деуге болмайды, бiрақ олардың саны өсiп барады, ал бұл проблема Қазақстандық банктер үшiн жаңа болып есептелiнедi, сондықтан бұл тұрғыда қандай да бiр терең зерттеулер жүргiзiлген жоқ. Осы орайда, банк тұрақтылығын қамтамасыз ету саласындағы зерттулер Қазақстанның банк жүйесiн реформалаудағы ең түйiндi мәселе болып отыр. Барлық аталған өзектi мәселелер және себептер осы диплом жұмысының тақырыбын таңдауға, оның мақсаттары мен негiзгi мiндеттерiн қорға өз әсерiн тигiздi.

Диплом жұмысының басты мақсаты банк өтiмдiлiгi мен төлем қабілеттiлiгiн басқару мәселелерiне қатысты әлемдiк банк тәжiрибесiн зерттеу және оның жергiлiктi жағдайға бейiмделуi болып табылады. Банк өтiмдiлiгi мен төлем қабілеттiлiгiн бағалау әдiстерi, сонымен қатар Қазақстанның тұрақты банк жүйесiн құрау үшiн қазiргi жағдайларда оларды тиiмдi басқару әдiстерi өңделiп және жетiлдiрiлiп жатыр.

Қойылған мақсат жұмыстың келесi мiндеттерiн анықтайды:

Банк өтiмдiлiгi мен төлем қабілеттiлiгiн басқару мәселесiмен байланысты теориялық сұрақтарды оқып бiлу, олардың құрылымын анықтау, банк өтiмдiлiгi мен төлем қабілеттiлiгi түсiнiгiнiң мазмұнын нақтылау;
Банктердiң тұрақты дамуына әсер ететiн факторлар жүйесiн талдау немесе банк өтiмдiлiгi мен төлем қабілеттiлiгi моделi мен принциптерiнiң тиiмдiлiгiн нақты практикалық мысалдармен дәлелдеу;

Талдау нәтижелерi бойынша қорытындылар қалыптастыру және отандық банк мекемелерi үшiн банк өтiмдiлiгi мен төлем қабілеттiлiгiн басқару мәселелерi бойынша нақты ұсыныстарды өңдеп шығару.

Жұмыстың пәнi және объектiсi ретiнде банк өтiмдiлiгi мен төлем қабілеттiлiгiн бағалау құралдары және әдiстерiмен байланысты теориялық және практикалық сұрақтар саналады. Жұмыстың объектiсi Қазақстан Республикасының екiншi деңгейдегi банктердiң қызметi болып табылады.

Диплом жұмысының әдiстемелiк негiзiн Қазақстан Республикасының банк қызметiн реттейтiн заңдары, қаулылар, ережелер, отандық және шетелдiк экономистердiң ғылыми еңбектерi, оқулықтар, мерзiмдi басылымдардың материалдары құрайды.

Диплом жұмысын жазудың мақсаты:

Екiншi деңгейлi банктердiң банк өтiмдiлiгi мен төлем қабілеттiлiгiнiң теориялық негiздерi мен экономикалық мазмұнын ашу.

Екiншi деңгейлi банктердiң банк өтiмдiлiгi мен төлем қабілеттiлiгiне талдау жасау.

Қазақстан Республикасының екiншi деңгейлi банктерiнiң өтiмдiлiгi мен төлем қабілеттiлiгiн ұйымдастыру тәртiбi және тиiмдiлiгiн арттыру жолдарын қарастыру.

Зерттеу объектi ретiнде Қазақстан Республикасының екiншi деңгейлi банктерiнiң қызметтерi алынған.

Диплом жұмысының методологиялық және теориялық негiзi: отандық және шетелдiк экономисттердiң жұмыстары, екiншi деңгейлi банктердiң статистикалық деректерi, заңдар және нормативтiк актiлер, Қазақстан Республикасының Ұлттық Банк ережелерi.

1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ

БАНКТЕРДІҢ ӨТІМДІЛІК ЖӘНЕ ТӨЛЕМ ҚАБІЛЕТТІЛІГІН

талдаудың ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. 1 Екінші деңгейлі банктердің өтімділігі мен төлем қабілетілігінің

экономикалық мазмұны

Өтiмдiлiк және төлем қабілеттілік - банктiң сенiмдiлiгiн қамтамасыз ететiн, оның қызметiнiң жалпы сипаттамаларының бiрi.

Банк өтiмдiлiгi және төлем қабілеттiлiгi салымшылар мен қарыз берушiлер алдында банктiң өз мiндеттемелерiн уақытында және шығынсыз орындау қабілетi. Банктiң мiндеттемелерi нақты және потенциалды деп бөлiнедi. Банктiң нақты мiндеттемелерi: талап ету депозиттерi. Мерзiмдi депозиттер, тартылған банк аралық ресурстар, несие берушiлердiң қаражаттары түрiнде банктiң балансында көрсетiледi. Ал потенциалды немесе баланстан тыс мiндеттемелерге: банктен берген кепiлхаттар, клиенттерге несие желілерiн ашу арқылы көрiнедi (сурет 1) .

Банк сенімділігін сақтау шарттары

Сурет 1

Егер коммерциялық банктердiң борыштық және қаржылық мiндеттелердi уақытында орындау үшiн қолма - қол ақшалай қаражаттар басқада өтiмдi активтерi болып, сонымен қатар басқа көздерден қаражаттарды тез арада жұмылдыру мүмкiндiгi жеткiлiктi болса, онда бұл өтiмдi банк болып табылады.

Банк өтiмдiлiгiнiң екi формасы, яғни мiндеттемелердi өз уақытында және шығынсыз орындау көптеген iшкi және сыртқы факторлардың көмегiмен анықталынады (сурет 2) .

Ішкi факторлар қатарына мыналар жатады:

Банк капиталының базасы:
Банк активтерiнiң сапасы:
Депозиттердiң сапасы:
Сыртқы қаражат көздерiне орташа тәуелдiлiгi:

Банк өтімділігі мен төлем қабілеттілігінің сипаттамалары

Сурет 2

Мерзiмi бойынша активтер мен пассивтердiң өзара сәйкестiгi:
Сауатты менеджмент:
Банктердiң жоғары дәрежелi беделi.

Коммерциялық банктер мемлекеттiң несие жүйесiнде үлкен рөль атқарады. Олар несие капиталы рыногындағы әртүрлi секторларда қызмет ететiн ерекше кәсiпорын болып табылады. Коммерциялық банктер несие ресурстарының басым бөлiгiн шоғырландырып, өз (несие беру, салымдарды қабылдау, есептiк қызметтер көрсету, бағалы қағаздар мен валютаны сату және сатып алу және т. б. ) қызметтердiң бiрнеше түрлерiн көрсетедi. Бүгінгi таңда коммерциялық банктер клиенттерге екi жүзге жуық қызмет түрлерiн ұсына алады. Клиенттерге коммерциялық банктердiң ақы негiзiнде көрсететiн қызметтерiн жүзеге асыруына байланысты жүргiзетiн операциялардың дәстүрлi және нарық талабына сай жаңадан пайда болған дәстүрлi емес формалары пайда болуда. Осыған байланысты банк қызметтерiнiң ''коммерциялық'' сипаты артуда.

Екiншi деңгейдегi банктердiң басқа да құрылымдардан ерекшелiгi, олардың мiндеттемелерiнiң басты мақсаты - пайда табу болып табылады (нарықтық қатынастар жүйесiндегi олардың ''коммерциялық мүдделерi'' де осында) . Сондықтан, ''коммерциялық'' деген термин екiншi деңгейдегi банктердiң қандай да болмасын меншiктiң формасына жататындығымен емес, олардың ақылы негiзде, клиенттерiне көрсететiн қызметтерiнiң сан алуандығымен байланысты[4] .

Сонымен, коммерциялық банктер - коммерциямен айналысатын ерекше кәсiпорын болып табылады.

Өзiнiң клиенттерiне ссуда бере отырып, банктер қаржы делдалдарының рөлiн атқарады, себебi бос ақша капиталдарын тiкелей ссудаға беру шаруашылық өмiрде мүмкiн емес. Банктердiң мұндай қызметтерi салымшыларға, банктерге және қарыз алушыларға тиiмдi болып табылады. Олардың арасында несиелiк қатынастар пайда болады.

Бiзге несиенiң екi формасы белгiлi: тауарлы және ақшалай. Осыған байланысты несиелеудiң екi түрiн ажыратады: тiкелей, банктiк және жанама несиелеу.

Несиелiк функцияларын атқару барысында коммерциялық банктер айналымға несие ақшаларын шығарады, яғни қарыз алушыларға ссуда беру кезiнде жалпы ақша массасы артады, ал қарыз алушының ссуданы өтеуi нәтижесiнде ақша массасы азаяды. Оның себебi, қарыз алушыға берiлетiн ссуда клиенттiң банктегi шотына түседi, яғни банк депозит құрайды, есесiне банктiң қарыз мiндеттемелерi ұлғаяды. Депозит иесi банктен қолма-қол ақша алуы арқылы айналымдағы ақша санын көбейтедi. Сонымен, несиелеу функциясын орындай отырып, коммерциялық банктер несие ақшалары эмиссиясын жүзеге асырады. Депозиттiк-несиелiк эмиссияны жасауымен банктер басқа қаржы институттарынан ерекшеленедi.

Коммерциялық банктердiң келесi маңызды функциясы - нақты ақшасыз есеп айырысуды ұйымдастыру және жүргiзу болып есептеледi, яғни есеп айырысу мен төлем жасау механизмiн қамтамасыз ету. Төлем жүргiзуде делдал мiндеттемелерiн атқаратын банктер өздерiнiң клиенттерiне есеп айырысумен байланысты операцияларды жүзеге асырады. Банктiң бұл функциясы тiкелей бiрiншi функциямен байланысты. Коммерциялық банктер клиенттердiң тапсырмасы бойынша шоттардың бiрнеше түрлерiн ашады: есеп шот, ағымдағы шот, депозиттiк шот, контокорренттiк шот, жеке шот.

Банк мекемесiнде барлық басқа кәсiпорындар сияқты белгiлi бiр басқару аппараты болады. Оның құрамына ең алдымен банк мiндеттемелерiнiң ерекше сипаты әсер етедi. Банктi кәсiпорын деп есептесек, барлық басқа кәсiпорындарға тән ортақ белгiлерi де бар, оның дирекциясы, атқарушы бөлiмшелерi, есеп-қисап бөлiмi, кадрлар бөлiмi т. б.

Сонымен қатар, банк мекемесi ерекше кәсiпорын, ол ақша-несие институты ретiнде қызмет атқарады, сондықтан оны басқару аппаратының құрылымы банктiң ерекшелiгiне байланысты. Бұл ерекшелiктердi банк мiндеттемелерiн ұйымдастырудағы принциптерден байқауға болады, яғни принцип деп банк мекемесi өз қызметтерiн жүргiзу үшiн және банк операциясын орындау үшiн бағыт-бағдар беретiн бастапқы жағдайларды айтамыз.

Банктер әдетте функционалдық қағидасы бойынша ұйымдастырылады. Ол келесi жағдайларды бiлдiредi: банк ipi несие институты ретiнде қызмет атқаратын болғандықтан, оның басқару аппаратында несиелiк кадрлық бөлiмшелерi болуы тиiс. Сонымен бipге банк есеп айрысу операцияларын жүргiзетiн болғандықтан, оның құрамында есеп айрысу операциясын ұйымдастыратын құрылымдық бөлiмдер болуы тиiс. Банк нақты ақшаны қабылдап және оны беретiн болғандықтан оның кассасы болуы тиiс. Жалпы алғанда, банк атқаратын қызметтер мен операциялар оны басқару құрылымына ерекшелiктер енгiзедi, оларды басқа кәсiпорын құрылымында кездестiруге болмайды. Тек қана мекемелерiне тән болуы тиiс қағида.

Банктi ұйымдастыру принципiне, сонымен бiрге қойылған мақсатқа сәйкестiлiк принципi де жатады. Бiзге белгiлi, банктiң мақсаты - пайда алу болып табылады. Ол, банк мекемесi құрылымында ақша табатын бөлiмдер болуы қажет дегендi бiлдiредi (клиенттердi iздейдi т. б. ), яғни банк мекемесiнiң құрамында ақшаның түсiмiн қамтамасыз ететiн бөлiмдер бар: кipiстер мен шығыстарды жоспарлап, банк бюджетiн құрап, шығындар үнемiн қамтамасыз етедi.

Банк операцияларын жүзеге асыру банктiң мiндеттемелерi болып табылады. Банк мiндеттемелерiн клиент мүддесi үшiн белгiлi бiр iс-әрекеттердi орындау деп сипаттауға болады. Кез келген банк өкiмiнiң негiзiнде клиенттiң қандай да болмасын қажеттiгiн қанағаттандыруы жатады.

Негiзгi дәстүрлi қызмет түрлерiне қазipгi кезде бұрыннан келе жатқан салымдарды тарту мен ссуда беру операциялары жатады. Осы қызмет түрлерiнен сыйақы (мүдде) арасындағы айырмадан банктер табыс алып отырады.

Коммерциялық банктердiң осы операцияларын топтастыра отырып, олар атқаратын негiзгi функцияларды анықтауға болады:

уақытша бос қаржыларды, жинақтарды шоғырландыру (депозиттiк операциялар) ;
экономика мен тұрғын халықты несиелеу (активтi операциялар) ;
несие ақшаларын шығару;
нақты ақшасыз есеп айырысуларды ұйымдастыру және жүргiзу;
инвестициялық қызмет;
клиенттерге басқа да қаржы қызметтерiн көрсету.

Заңды және жеке тұлғалардың уақытша бос ақшаларын жұмылдыру және оларды капиталға айналдыру функциясын орындай отырып, банктер ақшалай табыстар мен жинақтарды салымдар түрiнде шоғырландырады. Салымдарда топталған жинақтарды ссуда капиталына айналдыру үшiн банктер қарыз алушыларға несие бередi. Карыз алушылар қаржыларды өндipiстi ұлғайтуға, тауар сатып алуға жұмсайды. Сонымен, коммерциялық банктердiң көмегiмен салымдар капиталға айналады.

Ақшаларды тиiмдi орналастыру мақсатында салымдарға (депозиттерге) тартудағы банктердiң мiндеттемелерiн депозиттiк операциялар деп атайды. Депозиттiк операциялар негiзiнде коммерциялық банктердiң несие ресурстарының басым бөлiгi құралады.

Коммерциялық банктердiң екiншi негiзгi дәстүрлi функциясы - экономика мен тұрғын халықты несиелеу болып табылады. Бұл функция банк мiндеттемелерiнiң маңызды бөлiгi болуымен бipге активтi операцияларға жатады.

Бүгiнгi таңда әмбебап сипаттағы коммерциялық банктер банк мiндеттемелерiнiң жан-жақты қамтитын қызмет түрлерiн жүргiзедi. Республиканың коммерциялық банктерi қаржы, несие, есеп айырысу операцияларының барлық түрлерiмен айналысады[5] .

Қазақстан Республикасының банк заңдарына сәйкес, коммерциялық банктер келесi операцияларды жүргiзедi:

а) заңды тұлғалардың депозиттерiн қабылдау;

б) жеке тұлғалардың депозиттерiн қабылдау;

в) клиенттердiң шотын ашу және жүргiзу, корреспонденттiк шот ашу және жүргiзу, кассалық қызмет көрсету;

г) қайтарымдылық, мерзiмдiлiк және ақы негiзiнде заңды және жеке тұлғаларға ұзақ және қысқа мерзiмдi несие беру;

д) инвестицияланатын қаражатты иеленушiлердiң немесе оларға билiк жасаушылардың тапсыруымен күрделi қаражаттарды қаржыландыру;

е) заңмен белгiленген тәртiпте өз меншiгiндегi бағалы қағаздар шығару (вексель, аккpедитив, депозиттiк сертификат, акция және басқа да қарыз мiндеттемелерi) ;

ж ) төлем құжаттары мен бағалы қағаздарды сатып алу, сату және сақтау, олармен өзге де операциялар жүргiзу;

з) кепiлдiк операциялары: үшiншi тұлғалар үшiн ақшалай түрде атқаруды көздейтiн тапсырмалар, кепiлдiктер мен өзге де мiндеттемелер беру;

и) факторингтiк операциялар: тауарларды (жұмыстарды, қызметтердi) сатып алушыдан төлемсiз тәуекел етiп қабылдай отырып, төлемдi талап ету құқығына ие болу;

к) форфейтингтiк операциялар: тауарларды (жұмыстарды, қызметтердi) сатып алушының берешек мiндеттемесiн сатып алушыға айналым түспейтiн жолмен вексель сатып алу арқылы төлеу;

л) сейфтiк операциялар: сейф жәшiктерiн, шкафтар мен үй жайларды жалға берудi қоса клиенттердiң бағалы қағаздарын, құжаттары мен құндылықтарын сақтау жөнiндегi қызметтер;

м) сенiм (трасттық) операциялары: сенiм білдірген адамның мүддесi үшiн және соның тапсыруымен ақшаларын басқару;

н) жалға берушiнiң жалға берiлетiн мүлiкке меншiк құқығын сақтай отырып мүлiктi шарт (лизинг) қолданылатын бүкiл мерзiмге жалға өткiзу;

о) банк мiндеттемелерiмен байланысты кеңес беру;

п) банк операциялары бойынша брокерлiк қызмет көрсету.

Ұлттық банктiң арнайы лицензиясы болған жағдайда коммерциялық банктер басқа да операцияларды жүзеге асыруға құқылы, соның iшiнде:

- шетел валютасымен айырбастау операцияларын ұйымдастыру;

- ақшаларды инкассациялау және басқа жаққа жiберу;

- тұрғын халықтың ақшалай салымдарын тарту.

Жоғарыда аталған операцияларды жүргiзу үшiн банктерге және басқа тұлғаларға лицензияны Ұлттық банк қана беруге құқылы.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.