Қырыққабат ақ көбелегі

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе
Негізгі бөлім

2. 1. Қырыққабат ақ көбелегі

2. 2. Апантелес энтомофагтары

2. 3. Птеромалюс энтомофагтары

III. Қорытынды

VI. Пайдаланған әдебиеттер

Кіріспе

Көкөніс дақылдарының зиянкестеріне капуста ақкөбелегі, шалқан ақ көбелегі, қырыққабат түн көбелектері, капуста күйесі және т. б. болып табылады.

Капуста ақ көбелегі - капустаның және капуста тұқымдас өсімдіктердің зиянкесі. Ақ көбелектер тұқымдасына жатады. Қазақстанда кең таралған. Қанаты жайылғандағы ұзындығы 55 - 60 мм, қанатының үстіңгі жағы ақ, астыңғы жағы жасыл түсті, сарғыш, алдыңғы қанаттарының жоғарғы бұрышында орақ тәріздес қара жолақ және екі қара нүктесі бар. Жылына 2 - 4 ұрпақ беріп көбейеді. Қуыршақтары қыстайды, сәуір - мамырда көбелек шығады. Жұмыртқаларын топтап (15 - 200) капуста жапырағының астыңғы бетіне салады. Капуста ақ көбелегі 1-ұрпақтың жұмыртқаларын арамшөптердің жапырағына салады, ал келесі ұрпақтарын егістіктегі екпе айқыш гүлдер тұқымдасы өсімдіктерінің жапырақтарына салады. Жұмыртқадан жаңа шыққан жұлдызқұрттар (ұзындығы 40 - 45 мм) бастапқы кезде шоғырланып капуста жапырағымен, кейінірек өсімдік бойымен өрмелеп жан-жаққа таралып, дараланып қоректенеді. Қырыққабат ақкөбелегінің жұлдызқұрты өскен кезде, ағашқа, дуалға немесе үйдің қабырғасына өрмелеп шығады. Осы жерде оның сыртқы жамылғысы түсіп, қуыршаққа айналады. Қуыршақтан шыққан көбелектің кішкене жұмсақ қанаттары болады. Ол қанаттары қатайып, жазылғанша бірнеше сағат бір жерде отырады.

Қырыққабат күйесі. Барлық жерде де кездеседі. Қанатын жайғанда 14-17 мм болатын кішкентай көбелек. Жұмыртқасын жапырақтың астыңғы бетіне салады. Бір аналық 100 жұмыртқаға дейін салады. 7-10 тәуліктен соң жұмыртқадан құрт пайда болады. Алдымен олар жапырақтың жұмсағына тесіп кіреді де, онда қысқа жолдар жасайды, сосын 2-3 тәуліктен соң сыртқа шығып, мәйегін жеп эпидермесін қалдырады. Нәтижесінде жапырақтарда «әйнекшелер» пайда болады. Жаз бойы қырыққабат жүйесі 4 ұрпақ береді. Жиын-терін қалдықтарында және арамшөптерде қуыршақ түрінде қыстап шығады.

Қырыққабат қоңыр көбелегі. Қанатын жайғанда 50 мм-ге дейін жететін қоңыр-сұр түсті көбелек. Топырақта қуыршақ түрінде қыстайды. Мамыр айының орта кезінде қуыршақтан көбелек шығады және жапырақтың астыңғы бетіне жұмыртқа салады. 4-9 тәуліктен соң күрт пайда болады. Алғашқыда олар ашық тамақтанады да, сосын қауданның ішіне кіреді. Мұндай қаудандар тауарлық түрін жоғалтады.

Қырыққабат ақ көбелектері

Қырыққабаттың ақ көбелегі - Pіerіs brassіca L. Қабыршаққанаттылар (Lepіdoptera) отрядының ақ көбелектер (Pіerіdae) тұқымдасына жатады. Қазақстанда тегіс таралған. Қанаттары ақ мұртшалары түйреуіш басы тәрізді ірі көбелек. Алдыңғы қанаттарының жоғарғы бұрыштары қара және ұрғашыларының қанаттарында екі қара дақ болады, қанаттарының өрісі 55-60 мм. Жұмыртқалары сары, пішіні шөлмек тәрізді, көп қырлы болады. Жұлдызқұрттары сарғылт-жасыл, денесінде топ-топ болып көлденең қатарларға орналасқан нұктелер мен дақтар және бүйір жақтарында сары, арқа жағында жіңішке ақшыл түсті жолақтар болады. Сонымен қатар денесін қылшықтар мен түктер басып тұрады. Ересек жұлдызқұрттардың ұзындығы 44 мм-ге жетеді. Төменгі жастағы жұлдызқұрттардың басы қара, ал жоғарғы жастағыларынікі ұсақ қара дақтары бар жасылдау сұр түсті болады. Қуыршағы - қара дақтары бар сұрғылт жасыл түсті, ұзындығы 23 мм. (1-сурет) . Зиянкес ағаштарының діңі мол бұталардың сабағында, үйлердің керегесінде, дуалдарда және басқа жерлерде қуыршақ күйінде қыстайды. Көбелектер ерте көктемде ұшып шығады. Олар күндіз белсенді ұшады да әр түрлі өсімдіктердің, көбінесе айқышгүлділердің гүл шырынымен қоректенеді. Ұрғашы көбелектер жұмыртқаларын айқышгүлді өсімдіктердің жапырақтарының астыңғы бетіне орта есеппен 60-80 данадан топтап орналастырады. Өсімталдығы 250 жұмыртқа.

Капустная белянка

1-сурет. Қырыққабаттың ақ көбелегі: 1 -ересегі; 2- Жұмыртқа салуы;

3- Жұмыртқасы; 4- Жұлдызқұрты; 5-қуыршақ; 6- қырыққабат қауданын зақымдауы.

Жұмыртқалдардың дамуы 8-14 күнге созылады. Бірінші күндері жұмыртқа тобынан шыққан жұлдызқұрттардың барлығы бірге болады да, жапырақтың астыңғы жағын кеміріп жеп, үстіңгі эпидермис қабатына тимейді. Кейінірек олар өсімдік бойымен өрмелеп жан-жаққа таралып, жеке-жеке тіршілік етеді. Ересек жұлдызқұрттары қырыққабаттың жапырағын шетінен бастап кеміріп жеп, тек ірі жүйкелерін ғана қалдырады. Жұлдызқұрттардың дамуы 17-25 күнге, ал қуыршақтың дамуы 11-18 күнге дейін созылады.

Қырыққабат ақ көбелегінің табиғи жауларының ішінде ең маңыздысына Apanteles glomeratus L. тоғышары жатады. Кейбір жылдары тоғышарлар зиянкестің санын 70-80 пайызға дейін төмендетеді.

Эрнестия - жұлдызқұрттар паразиттерінің ішініде эрнестия деп аталатын шыбынның және экзатастес деп аталатын шаншардың маңызы өте зор. Эрнестия қырыққабат қоңыр көбелегі жұлдызқұрттар 80, экзетастес -20%, залалдай алады.

Эрнестия топырақ арасында жалған піллә күйінде қыстайды. Ересек паразиттер маусым айының аяғында шығады. Аналықтарының жыныс бездері жетілу үшін қосымша қоректенуді қажет етеді. Олардың қоректенуі 20-25 күнге созылады. Осы кезеңде кездестіруге болады. Олар шынымен қоректенеді. Сондықтан қырыққабат егістігінің маңайында гүлді өсімдіктердің болуы эрнестияның нәтижелілігін артырады. Паразит өзінің дернәсілін қырыққабат көбелегінің жұлдызқұрттары қоректенетін өсімдіктерге салады. Жұлдызқұрттар маңайынан өте бергенде дернәсілдер олардың денесін тесіп ішіне енеді. Эрнестияның өсімталдығы 3500 дернәсіл. Дернәсілдер қырыққабат қоңыр көбелегінің барлық жастағы жұлдызқұрттарына шабуыл жасайды, бірақ олардың ішінде ұнататыны 3-ші жастағы жұлдызқұрттар. Қоректенуін тоқтатып жетілген дернәсілдер иесінің денесінен шығады да, топырақ арасында қуыршаққа айналады.

Экзетастес шаншары да жылына 1 ұрпақ беріп өсіп-өнеді. Ересек шаншарлар маусымның аяғы, шілденің басы кездерінде шығады. Олар да эрнестия шыбындары сиақты шатыршагүлді өсімдіктерде және тұқымдық пиязда гүл шырынымен қоректенеді. Шаншарлар көбінесе үшінші жастағы жұлдызқұрттарды залалдайды. Олар жұмыртқа салғышымен жұлдызқұрттардың тек құрғақ бос терілі ғана қалады. Паразиттің жетілуі аяқталған дернсілі дамуы аяқталған дернәсіл фазасы күйінде жалған піллә ішінде топырақ арасында қыстайды. Қырыққабат және шалқан ақ көбелектері паразиттерінің негізгі паразиті ретінде - апантелес пен птеромалюс жатады.

Апантелес энтомофагтары

Апателес - олигофаг, ақ көбелектер түқымдасына жататын көбелектердің жұлдызқұрттарында паразиттік тіршілік етеді. Негізгі иесі - қырыққабат ақ көбелегі, шалқан көбелегі мен долана көбелегінің жұлдызқұрттары. Олар барлық жастағы жұлдызқұрттарға шабуыл жасайды, дегенімен бірінші және екінші жастағы жұлдызқұрттарды ұнатады.

Апантелестер - (Аpanteles) - жарғаққанаттылар отрядының, браконидтер тұқымдасының өкілдері- паразиттер. Олар зиянды көбелектердің бірқатарының жұлдықзқұрттарын зақымдайды. Олардың бір тиімді ерекшеліктері өсімталдығы өте жоғары (2000 дана) және тез көбейеді. Аналықтары әр мезетте бір жұлдызқұртқа 15-35 жұмыртқаға дейін ұшып шығады. Аталықтары бір күн ерте шығады да аналықтарын күтіп тұрады. Копуляция өткен соң аналықтары жұмыртқа салуын тездетеді. Паразиттердің дернәсілдері залалданған жұлдызқұрттарын ең соңғы рет түлегеннен соң шығады да, сол маңайда қуыршақтанады. Ересектері қыша, қарақұмық және шатыргүлді өсімдіктердің гүл шырынымен қоректенеді. Паразит - өкілдері: апантелес гломератус (apanteles glomeratus L. ), апантелес липаридис ( A. Liparidis Bche), апантелес колларис (A. Collaris), апантелес конгестус (A. Spurious Wesm), апантелес меланосцелус (A. melanoscelus Ratz. ) .

2-сурет. Апантелес ересегі.

Апантелес гломератус - (Аpanteles glomeratus L. ) - жарғаққанаттылар отрядының браконидттер тұқымдасының өкілі - эндопаразит. Паразит иесінен тыс қуыршақ алды ыазасында пілләнің ішінде қыстайды. Олар иелерініен 2-3 апта бұрын ұшып шығады. Аналықтары көбіне ақ көбелектердің екінші жастағы жұлдызқұрттарын залалдайды. Бір жұлдызқұрттың денесінде паразиттің 40-қа жуық дернәсілі тіршілік етеді. Зиянкестің жұлдызқұрттары бес жасқа өткен кезде, паразиттің дернәсілі де, дамуын аяқтап, иесінің денесінен шығады да, сары түсті піллә тоқып, сонда қуыршақтанады. Паразит бір маусым ішінде капуста ақ көбелегі сияқты бірнеше ұрпақ беріп зиянкестің 15-50 процентін дейін сан мөлшерін азайтады.

Апантелес колларис - ( Apanteles collaris L. ) - жарғаққанаттылар отрядының браконидтер тұқымдасына жатады. Паразит полиэмбрионды жолмен дамиды, яғни бір жұмыртқадан 10-60-қа дейін дернәсіл пайда болады. Паразиттің аналықтары зиянкес көбелектердің екінші және төртінші жастағы жұлдызқұрттарын залалдайды. Ересектері дернәсіл кезінде күздік көбелек., астық көбелегі және басқада үн көбелектер жұлдызқұрттарының денесінде қыстайды. Көктемде иелерін тастап, топырақ рарасына еніп, ұзынша келген қоңыр піллә тоқып, сонда қуыршаққа айналады. Мамыр айында ұшып шығады.

Апантелес конгестус (A. Spurious Wesm) - жарғаққанаттылар отрядының браконидтер тұқымдасының өкілі - паразит. Паразит Орта Азияда күздік көбелектің сан мөлшерін реттеуге үлкен роль атқарады. Ерекшелігі - өсімталдығы өте жоғары. Бір аналық дара 500 жұмыртқадан салады және тез дамиды. Ауа райының жағдайларына байланысыты бір ұрпағының дамуы 17 күннен 32 күнге созылады. Сөйтіп 6-7 ұрпақ береді. Паразит дернәсілі күйінде көбелек жұлдызқұрттарының ішінде қыстайды. Көктемде апантелестің ұшып шығуы кеміргіш түн көбелектерінің төменгі жастағы жұлдызқұрттарының шығуымен сәйкес келеді.

Апантелес липаридис - Аpanteles lipsridis Bche. - жарғаққанатталар отрядыныңы браконидтер тұқымдасына жатады. Паразит сыңар жібек көбелек жұлдызқұртының дамуы кезінде екі ұрпақ береді. Бірініші ұрпақтың аналық даралары жұлдызқұрттары мамаыр айында, ал екінші ұрпақтікі маусым айында залаладайды. Жас жұлдызқұрттары 40-70 данасына дейін дамиды. Аналықтарының өсімталдығы 130-150 жұмыртқа. Олар тығыз толқыған ақ пілләнің ішінде ағаш бағаналарында жабысқан күйде қуыршаққа айналады.