Құн және қосымша құн теориясы

Кіріспе
Негізгі бөлім
2.1 Құн және қосымша құнның теориясының қалыптасуы
2.2 Қосымша құн нормасы
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі

Қоғамдық өндірістің тауарлы нысананың ерекшелігі құн занының іс-әрекетінен нақты көрінеді. Құн заңы тауар өндірісі мен тауар айналысының негізгі заңы. Құн заңының іс-әрекетінің мәні мынада: тауарларды өндіру мен айырбастау оларды жасап шығаруға жұмсалған қоғамдық қажетті еңбек шығындары негізінде жүзеге асырылуға тиіс. Сонымен құн заңы тауарлы өндірістің ең мәнді сипатын көрсетеді немесе әр қилы тауар өндірушілердің шаруашылық нәтижесінің қорытындысында өнім айырбастауда эквиваленттілікті талап етеді. Ал тауар ақша айналысында құн заңы баға заңы болып табылады. Баға-құн заңының көрінісі. Құн-баға заңы немесе бағаның жинақталған көріну нысаны.
Құн заңы – тауар өндірісі жағдайында өндірушілер арасындағы байланыстарды, қоғамдық еңбекті бөлу мен ынталандыруды реттейтін объективті экономикалық заң. Бұл заңға сәйкес тауарлар өзінің құны негізінде өндіріліп айырбасталады, ал бұл құнның шамасы қоғамдық қажетті шығындармен өлшенеді.
Еңбек өнімдерінің жүйелі айырбастау процесінің дамуы кезеңінен бастап, құн заңы тауар өндірісінің бүкіл тарихында әрекет етеді. Қоғамда үстемдік ететін өндірістік катынастардың типімен байланысты оның әрекет ерекшелігі де өзгеріп отырады. Құн заңының тауар өндірушілерге әрекеті тек рыноктық бәсеке арқылы көрінеді. Осы рыноктық механизм қатынасы сұраныс пен ұсыныс арақатынасы, бағаның ауытқуы мен пайда нормасы, салалық және ішкі салалық бәсеке арқылы құн заңы қоғамдық өндіріске ықпал етеді. Ал оның негізі құн заңының өзінде емес, оның әрекет етуінің қоғамдық жағдайында, қоғамның экономикалық құрылысының сипатында. Айналыс саласында құн заңы бағаны халықтың төлем қабілеттігінің келемі мен құрылымын, сұраныс пен ұсыныстың арақатынасын анықтауда маңызды рөл атқарады. Құн заңын дұрыс басшылыққа алудың қоғамдық еңбек өнімділігін, өндірістің тиімділігін арттыруда, аз шығынмен көп нәтижеге жетуді, нақты рыноктық қатынасқа көшуді қамтамасыз етуде, шаруашылық реформасын іске асыру маңызы зор.

1.Осипова Г.М., Экономикалық теория негіздері Алматы-2002.
2.Шеденов Ө.К., Сағындыков Е.Н., Жүнісов Б.А., Байжомартов Ү.С.,
3.Комягин Б.И., Жалпы экономикалық теория Ақтюбе-2004.
4.Макконелл К.Р., Брю С.Л., Экономикс: принципы, проблемы и политика М: Республика,1992
5.Экономикалық теорияның негіздері, оқулық Алматы,2002

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Жоспар
Кіріспе
Негізгі бөлім
2.1 Құн және қосымша құнның теориясының қалыптасуы
2.2 Қосымша құн нормасы
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе
Қоғамдық өндірістің тауарлы нысананың ерекшелігі құн занының іс-әрекетінен нақты көрінеді. Құн заңы тауар өндірісі мен тауар айналысының негізгі заңы. Құн заңының іс-әрекетінің мәні мынада: тауарларды өндіру мен айырбастау оларды жасап шығаруға жұмсалған қоғамдық қажетті еңбек шығындары негізінде жүзеге асырылуға тиіс. Сонымен құн заңы тауарлы өндірістің ең мәнді сипатын көрсетеді немесе әр қилы тауар өндірушілердің шаруашылық нәтижесінің қорытындысында өнім айырбастауда эквиваленттілікті талап етеді. Ал тауар ақша айналысында құн заңы баға заңы болып табылады. Баға-құн заңының көрінісі. Құн-баға заңы немесе бағаның жинақталған көріну нысаны.
Құн заңы - тауар өндірісі жағдайында өндірушілер арасындағы байланыстарды, қоғамдық еңбекті бөлу мен ынталандыруды реттейтін объективті экономикалық заң. Бұл заңға сәйкес тауарлар өзінің құны негізінде өндіріліп айырбасталады, ал бұл құнның шамасы қоғамдық қажетті шығындармен өлшенеді.
Еңбек өнімдерінің жүйелі айырбастау процесінің дамуы кезеңінен бастап, құн заңы тауар өндірісінің бүкіл тарихында әрекет етеді. Қоғамда үстемдік ететін өндірістік катынастардың типімен байланысты оның әрекет ерекшелігі де өзгеріп отырады. Құн заңының тауар өндірушілерге әрекеті тек рыноктық бәсеке арқылы көрінеді. Осы рыноктық механизм қатынасы сұраныс пен ұсыныс арақатынасы, бағаның ауытқуы мен пайда нормасы, салалық және ішкі салалық бәсеке арқылы құн заңы қоғамдық өндіріске ықпал етеді. Ал оның негізі құн заңының өзінде емес, оның әрекет етуінің қоғамдық жағдайында, қоғамның экономикалық құрылысының сипатында. Айналыс саласында құн заңы бағаны халықтың төлем қабілеттігінің келемі мен құрылымын, сұраныс пен ұсыныстың арақатынасын анықтауда маңызды рөл атқарады. Құн заңын дұрыс басшылыққа алудың қоғамдық еңбек өнімділігін, өндірістің тиімділігін арттыруда, аз шығынмен көп нәтижеге жетуді, нақты рыноктық қатынасқа көшуді қамтамасыз етуде, шаруашылық реформасын іске асыру маңызы зор.

2.1 Құн және қосымша құнның теориясының қалыптасуы
Құн -- тауар өндіруге жұмсалған және осы тауар түрінде затқа айналған қоғамдық еңбекті көрсететін саяси экономия санаты; бір заттың ақшалай құндылығы немесе оған жұмсалған шығынның мөлшері. Құнның ақшалай көрінісі (баға) және құн санатының анықтамасы -- экономикалық теория мен тәжірибенің негізгі мәселелерінің бірі. Экономика ғылымында бұл мәселеге екі түрлі көзқарас қалыптасқан. Классикалық және маркстік теорияда құн жеке адамға қатысы жоқ санат ретінде қаралып, ұсталған не жұмсалған шығын бірінші орынға қойылды. Еңбек құны теориясы тұрғысынан ол тауар түріндегі затқа айналған сапа жағынан бір текті абстрактіл қоғамдық еңбек болып табылады. Құн тек айырбас үдерісінде ғана жұртшылыққа танылған жеке еңбек өнімдеріне, яғни қоғамдық тұтыну құны бар тауарларға тән. Тауар құнының мөлшері рынокта еркін белгіленеді және қоғамдық қажетті жұмыс уақытымен айқындалады. Құн ақшаға айналдырылып бағаланатындықтан, нарықтық экономикада жетекші рөл атқарады. Құн заңы -- нарықтық шаруашылықтың реттеушісі, ол тауар өндірісінің, нақты және заттанған еңбек бөлінісінің барлық үйлесімін баға арқылы айқындайды.
Жаңа классикалық мектеп құнды пайдалы нәтиже деңгейімен айқындалатын және белгілі бір уақытта мұқтаждыққа айналып отырған пайдалы, қажет нәрсенің сирек кездесетіндігіне тәуелді субъективті санат деп есептейді. Құнды тек жұмсалған шығынға ғана жатқызуға болмайды деп есептейтін экономикалық теорияның бұл бағытын экономистердің көбісі қолдайды. Құн мәселесін шешуге принципті жаңа көзқарасты -- шекті пайдалылықты талдау көзқарасын таратушылар: ағылшын У.Джевонс (1835 -- 82) пен А.Маршалл (1842 -- 1924), австриялық К.Менгер (1740 -- 1821) Ф.фон Визер (1851 -- 1921), Э. фон Бм-Баверк (1851 -- 1914), швейцариялық Л.Вальрас (1834 -- 1910), америкалық Дж.Б. Кларк (1847 -- 1938), швед К.Виксель (1851 -- 1926). Мұндай көзқарас құндылық белгілі бір затқа тән нәрсе емес, ол тек заттың пайдалылығы туралы және оның біздің мұқтажымызға қаншалықты сай келетіні туралы түсінігімізді көрсетеді деген пайымдауға негізделді. Құн теориясындағы басты жаңалық -- игіліктің жиынтық пайдалылығы мен шекті пайдалылығының ара жігін ажырату. Белгілі бір игілік бірлігінің әр түрлі құндылығы болуы мүмкін емес. Сондықтан құн игіліктің шекті мөлшерімен айқындалады. Құн теориясындағы бұл төңкеріс маржиналдық (фр. margіnal -- шекті) деп аталады.
Шекті пайдалылық теориясы "жаңа классикалық экономикалық талдау" немесе саяси экономиядағы екінші классикалық жағдай деп аталды (біріншісі -- А.Смит (1723 -- 90) пен Д.Рикардо (1772 -- 1823) заманында жасалған). Шекті пайдалылық теориясын таратушылар жеке-дара экономикалық талдауға салыстырмалылық (релятивизм) қағидасын қолданды, бірақ оны жалпы шаруашылық жүйені талдауға қолданбады. Жалпы жүйеде еңбектің көмегімен нені өндіру керектігін айқындау үшін оның меншікті құны белгілі болуға тиіс. Бірақ еңбектің құндылығын білу үшін еңбек өнімінің құндылығын білу қажет. Бұл түйткілдің шешімі -- шекті пайдалылық теориясы мен классик. Құн теориясын жинақтау, яғни екі құндылықты өзара бірлікте және бір мезгілде айқындау әдісін қолдану. Жаңа жүйені жақтаушылардың көзқарасы бойынша, құн шамасы рыноктағы сұраныс пен ұсыныстың тепе-теңдігімен байланысты, ал тепе-теңдіктің өзі тепе-тең тәуелсіз күштер ретіндегі пайдалылық пен шығынның әрекеттестігі кезінде қалыптасады. Жалпы тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің айырбас құны не нәрсе деген мәселе төңірегінде болған екі ғасырлық пікірталас қазіргі заманғы жалпы бәсекелік тепе-теңдік теориясы шеңберінде құнының функциялық теориясын жасаумен аяқталды.
Қосымша құн - жалдамалы жұмысшының жұмыс күшінің құнынан тыс жасалатын, капиталист тегін иемденетін құн. Қосымша құн - маркстік саяси экономия жүйесінің түп қазығы, іргетасы. Қосымша құнның сырын ашқан Карл Маркс. Маркстің пайымдауынша, өндіріс барысында ерекше тауардың - жұмыс күшінің айрықша өзгешелігіне байланысты жұмыс күшінің тұтыну құны оның жасалу көзіне айналады. Жалдамалы жұмысшы капиталиске өзінің жұмыс күші құнының баламасын ғана емес, сонымен бірге "құннан тыс" құн жасайтын еңбегін де жұмсайды. Қосымша құн өндіру аясы - өнеркәсіп капитал аясы; оның қозғалысына субъективті фактор - жұмыс күші ғана емес, сонымен бірге өндірістің объективті факторлары да - еңбек құралдары, еңбек заттары қатысады. Құн жасау үдерісіндегі өндіріс факторларының рөлі әрқилы: объективті факторлар жаңа өнім жасауға қатысады, бірақ жаңа құнның көзі бола алмайды; олардың міндеті - адам еңбегіне материал беру және оның жүзеге асырылуына жағдай жасау. Субъективті фактор - жұмыс күші өндіріс құрал-жабдығына "жан бітіреді", жаңа құнның көзі болу міндетін атқарады, ал өнеркәс. капитал қозғалысы барысында жаңа құнның өсуі көзделеді. Құнның жасалуы мен өсуіне қатысу тұрғысынан капитал, Маркстің пайымдауынша, тұрақты капиталға, яғни өзінің шамасын өзгертпейтін капиталға (еңбек құралдары, заттары және жағдайлары) және ауыспалы капиталға, өндіріс барысында өзінің шамасын өзгертетін капиталға бөлінеді. Маркс "қосымша құн нормасы" (m') - mv қатынасы, яғни қосымша құнның ауыспалы капиталға қатынасы деген ұғымды енгізді. Маркстің пікірінше, қосымша құн нормасы дегеніміз жұмысшының қаналу деңгейінің дәл көрсеткіші, өйткені осы қатынастан жұмыс күні қажетті және қосымша жұмыс уақытына бөлінетін арақатынас көрінеді. Сонымен бірге қосымша құн нормасы нақты еңбек (адам еңбегі) тиімділігінің көрсеткіші болып табылады. Сайып келгенде, қосымша құнның көбеюі нақты еңбектің мөлшерімен, оның өнімділігімен айқындалады. Қосымша құнды барынша молайту нақты еңбек өнімділігін арттырудың басты себебіне айналады. Маркстің пікірінше, қосымша еңбекке деген құштарлық нақты еңбектің үлесін салыстырмалы түрде қысқарта түседі, мұның өзі қосымша құн көзі болып табылатын нақты еңбек туралы тезиске қайшы келеді. Қарама-қайшылық капиталдың қорлануы барысында шешіледі: капиталдың табиғи құрылымының өсуіне, нақты еңбек көлемінің ұлғаюына, жұмысшы еңбегінің қаналу деңгейінің өсуіне байланысты нақты еңбектің үлесі қысқартылады. Қосымша құнды өндіруге қоғамдық өндірістің барлық салалары тартылады. Маркс экономикалық қатынастардың объективті сипаттамаларын басшылыққа ала отырып, қосымша құн өндіруді қоғамдық өндірісті қалыптастыру бағытын айқындайтын объективті экономикалық заң ретінде қарастырады. Марксті сынаушылар қосымша құн. теориясына қатты шүйлікті. Қосымша құн сипаттамасының таптық көзқарас тұрғысынан түсіндірілуі ғана емес, сонымен бірге оның абстрактілі, "мистикалық" сипаты да наразылық туғызды. "Бірде-бір экономикалық агент, - дейді Маркстің қазіргі сыншылары, - қосымша құндылық нормасындағы өзгерістерге елең етпейді: жұмысшы өзінің нақты жалақысын барынша көбейтуге мүдделі, ал капитал иелері пайда мөлшерін басшылыққа алады". Алайда капитал иелері мен жұмысшылардың жұмыс күнінің мөлшері үшін ұзақ жылдар бойы күрескенін, ақырында мемлекеттің бұл күреске араласып, жұмыс күнін заң жүзінде шектегенін естен шығармау керек.
Капиталистік өндіріс тікелей еңбекшілер қажеттерін қанағаттандыру үшін дами алмайды. Капитализм жағдайында жұмысшы капиталды молайту үшін өмір сүреді. К. Маркс ашқан капитализмнің негізгі экономикалық заңы - қосымша құн заңы буржуазиялық қоғамда болатын бүкіл процестер мен құбылыстарды түсінуге және ұсынуға мүмкіндік береді. Капитализмнің негізгі экономикалық заңы капиталистік өндіріс әдісінің мәнін ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.