Топырақтан сынама алу тәртібі мен технологиясы

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ...3.
Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ..4.
2.1.Топырақ туралы мәліметтер. Топырақтан сынама алу технологиясы...4.
2.2. Топырақтың физикалық қасиетінің гигиеналық маңызы ... ... ... ... ... ...6.
2.3.Топырақтың жыртылатын қабатының құрылысын анықтау әдісін үйрену ... ... ...7.
2.4. Топырақ үлгісін патронда капиллярлы қанықтыру ... ... ... ... ... ... ... ...9.
2.5. Топырақты агрохимиялық зерттеп қарауды жүргізу қағидалары ... ..11.
Қорытынды ... ... ... ..18.
Қолданылған әдебиеттер

Топырақтың қатты фазасының және әр түрлі қуыстар түрлері көлемдерінің салыстырмасы топырақтың жыртылатын қабатының құрылысы деп аталады. Бірақ, тәжірибеде өсімдіктердің өмір сүру жағдайын сәл ғана бейнелегендіктен, топырақтың құрылысын сипаттағанда қатты фазаның көлемін қолданбайды. Сондықтан топырақтың жыртылатын қабатының құрылысы деп көбінесе жалпы қуыстылық пен копиллярлы және копиллярсыз қуыстылықтың салыстырмасының шамасын түсінеді.
Топырақтың құрылысы топырақ құнарлығының өте маңызды жағдайы болады. 1924 жылы А.Г. Дояренко жазған: «... егістің бізге қажетті қасиеттерінің барлығын анықтайтын топырақтағы капиллярлы және капиллярсыз қуыстылықтардың салыстырмасы болады ». Соңында топырақтың тиімді құнарлығын көрсететін олар топырақтың сулы, ауалы, жылу, және қоректік режимдерін сипаттайды.
1864 жылы Шумахер қуыстылықты жалпы, капиллярлы және капиллярсызға бөлуді ұсынды. Су ұстау қабілеті жоқ топырақ агрегаттарының арасындағы үлкен қуыстар капиллярлы қуыстар деп, топырақтың жалпы көлеміне пайызбен көрсетілген салыстырмасының көлемін- капиллярсыз қуыстылық деп атайды. Капиллярсыз қуыстар көбінесе ауамен толтырылған болады. Бұл саңылау арасында су ауырлық күшінің әсерінен жылжиды және көпке дейін ұсталынбайды.

1. Сбойчаков В.Б. Санитарная микробиология // М.: ГЭОТАР-Медиа, 2007. -192с.
2. Кочемасова З.Н., Ефремова С.А. «Санитарная микробиология и вирусология»// М:Медицина, 1987. – 352 с
3.М.М Мамышов, Ғ.Қ. Таубекова, Б.Ж. Махамедова Қоршаған ортаны қорғау және табиғи қорларды тиімді пайдалану - Алматы, 2002.
4.М.М. Мамыш Топырақ және өсімдік экологиясы – Алматы, 1997.
5.Поздеев А.В. Медицинская микробиология //М.Медицина, 2004, 382с.
6.Воробьев А.А., Микробиология //М. Медицина, 1999 г. - 318с.

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 19 бет
Таңдаулыға:

Қазақ Ұлттық Аграрлық Университеті
Коммерциялық емес акционерлік қоғамы

Технология және Биоресурстар факультеті
Ветеринарлық гигиена және Ветеринарлық сараптау кафедрасы.

Реферат

СӨЖ тақырыбы: Топырақтан сынама алу тәртібі мен технологиясы.

Орындаған: ТПП – 105
тобының студенті Тілеубек Динар.
Қабылдаған:
проффессор Садумов М.С.

Алматы 2017-2018

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3.Негізгі
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..4 .
2.1.Топырақ туралы мәліметтер. Топырақтан сынама алу технологиясы...4.
2.2. Топырақтың физикалық қасиетінің гигиеналық
маңызы ... ... ... ... ... ...6.
2.3.Топырақтың жыртылатын қабатының құрылысын анықтау әдісін
үйрену ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7.
2.4. Топырақ үлгісін патронда капиллярлы
қанықтыру ... ... ... ... ... ... .. ... .9.
2.5. Топырақты агрохимиялық зерттеп қарауды жүргізу қағидалары ... ..11.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...18.
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..19.

Кіріспе

Топырақтың қатты фазасының және әр түрлі қуыстар түрлері көлемдерінің
салыстырмасы топырақтың жыртылатын қабатының құрылысы деп аталады. Бірақ,
тәжірибеде өсімдіктердің өмір сүру жағдайын сәл ғана бейнелегендіктен,
топырақтың құрылысын сипаттағанда қатты фазаның көлемін қолданбайды.
Сондықтан топырақтың жыртылатын қабатының құрылысы деп көбінесе жалпы
қуыстылық пен копиллярлы және копиллярсыз қуыстылықтың салыстырмасының
шамасын түсінеді.
Топырақтың құрылысы топырақ құнарлығының өте маңызды жағдайы болады. 1924
жылы А.Г. Дояренко жазған: ... егістің бізге қажетті қасиеттерінің
барлығын анықтайтын топырақтағы капиллярлы және капиллярсыз қуыстылықтардың
салыстырмасы болады . Соңында топырақтың тиімді құнарлығын көрсететін олар
топырақтың сулы, ауалы, жылу, және қоректік режимдерін сипаттайды.

1864 жылы Шумахер қуыстылықты жалпы, капиллярлы және капиллярсызға бөлуді
ұсынды. Су ұстау қабілеті жоқ топырақ агрегаттарының арасындағы үлкен
қуыстар капиллярлы қуыстар деп, топырақтың жалпы көлеміне пайызбен
көрсетілген салыстырмасының көлемін- капиллярсыз қуыстылық деп атайды.
Капиллярсыз қуыстар көбінесе ауамен толтырылған болады. Бұл саңылау
арасында су ауырлық күшінің әсерінен жылжиды және көпке дейін ұсталынбайды.

Негізігі бөлім

2.1.Топырақ туралы мәліметтер. Топырақтан сынама алу технологиясы.

Топырақтың ауа райына және мал организміне тигізер әсері.
Топырақ - күрделі органикалық және минералдық қоспалардың жинағынан
тұратын жер бетінің құнарлы қабаты. Ол қабатта көптеген әртүрлі физикалық,
химиялық, биологиялық және басқадай күрделі айналыс процесстері жүреді.
Топырақтың гигиеналық маңызы оның құнарлылығында, онда өсетін өсімдіктің
өнімділігінде ғана емес, ол қора микроклиматына, қала берді ауа райына
(климатқа) үлкен әсерін тигізеді. Топырақтың құрамында барлық бізге белгілі
макро-микроэлементтер болады. Олардың топырақ құрамында жетіспеушілігі
немесе қалыптан тыс артық болуы қоректік азық, су т.б. арқылы мал
организміне зор әсерін тигізеді, кейбір жағдайларда денеге аурулар
туғызады. Онымен қоса топырақ көптеген ауру қоздырғыштардың тұрақтауына,
тіпті өніп-өсуіне қолайлы жағдай тудыратын орта болып есептеледі.
Топырақты механикалық құрамына (бөлшегіне) қарап құрылымды (структуралы)
және құрылымсыз (структурасыз) болып екіге бөледі. Құрылымды топырақтардың
физикалық, химиялық, биологиялық қасиеттері қүрылымсыз топыраққа қарағанда
өзгеше болады. Құрылымды топырақтың су өткізгіштік қасиеті жоғары болады,
оның арасында оттегі көп кездесетіндіктен, оның ішіндегі органикалық заттар
тез ыдырайды, яғни күрделі заттар тез жай минералдық заттарға айналады.
Ондай топыраққа су аз сақталып, жылулык, қасиеті жоғары болады. Керісінше
құрылымсыз - сазды, саздақ топырақ бойына суды көп ұстап, ауасыз, суық
болады да, ондай топыраққа түскен органикалық заттар ыдырамай көп жатады.
Сондықтан ондай топырақтардағы көң, нәжіс, өлексе қалдықтары шіріп
ыдырамай, ол ұзақ уақыттар санитарлық тұрғыдан қарағанда өздігінен тазару
процесстері жүрмейді. Сол себептен құрылымсыз топыраққа мал
қораларын жобалап салуға рұқсат етілмейді. Өйткені ондай құрылымсыз
топырақты жерге салынған қоралардың әсіресе едені суық, жер асты сулары,
топырақтың капилярлық қасиеті жоғары болғандықтан, іргетас, қабырға т.б.
бөлшектер бойымен көтеріліп, қора ішінің микроклиматын нашарлатады,
температурасы төмендеп, ылғалдылығы жоғарлайды.
Сондықтан топырақтың типтерін (түрлерін) анықтап оларға механикалық
құрамына қарап сипаттама берген дұрыс. Топыраққа жан-жақты санитарлы
және гигиеналық баға бермес бұрын оның орта сынамасын алады.
Зерттеуге топырақтың орта сынамасын алу
Алынған сынама топыраққа толық сипаттама беретін, санитарлық-гигиеналық
талаптарға сәйкес келуі керек. Сынама алмас бұрын жердің беткі қыртысын
сырып алып тастайды (20см).
Топырақтың сынамасын ашық, жауын-шашынсыз құрғақ күндері әртүрлі
тереңдікте алады. Топырақтың сынамасын қабаттық әдіспен 1 м тереңдікке
дейін алудың, оның қай мезгілде ластанғанын анықтауға өте үлкен маңызы
бар. Оның құрамындағы минералдық тұздарды - хлориттерді, сульфаттарды, тағы
сол сияқты органикалық заттарды әсіресе мал көңдерінің нәжіс, өлексе т.б.
қоспалардың қалай минерализацияланатын және ол топырақтың қай қабатында,
қай сатыда жүргендігін анықтауға мүмкіндік береді.
Топырақтың орта сынамасын ауданы 25 кв.м. жерден диагнал сызық бойынша 3-5
жерден әртүрлі тереңдікте (0,2 0,5; 0,75; 1,0 м) алып, оларды біріктіріп
араластырады. Әр сынама салмағы 2-3 кг шыны ыдысқа, таза мешокке немесе екі
қабатты орау қағазына салып, сынаманың алынған күні, орны, тереңдігі
көрсетілген түсініктеме қағазбен қамтамасыз етеді.
Лабораториялық жағдайда ашық қағаз бетіне сынаманы жұқалап жайып, ұйып
қалған кесектерді қолмен ұсатады да, ауада кептіреді. Зерттеу жүргізуге 0,5-
1кг. бөліп алынады (қалғаны қорада тұрады). Топырақтан өсімдік тамырларын,
тас, жәндіктер т.б. қоспаларын іріктеп шығарып, олардың проценттік құрамын
өлшеп анықтайды. Алынған сынаманың бір бөлігінен топырақтың судағы сүзінді
ертіндісін дайындайды. Бұл сүзбе ертіндіге өтетін минералдық тұздардың
мөлшері топырақтың құрамындағы олардың шамасына ғана байланысты емес, олар
сүзбе ертіндісін жасауға алынған су мөлшері мен топырақтың ара қатынасына
да, судың температурасына, тұндыру уақытына және топырақтың ұсақ-ірілігіне
т.б. байланысты болады. Сондықтан топырақтан сүзбе ертінді жасау үшін орта
сынаманың 50-100 гр. өлшеп алып, оны сыйымдылығы 500-700 мл колбаға салып,
үстіне құрамында аммиагі жоқ судан (дистиленген) 250-500 мл құямыз.
Содан кейін колбаны жауып 3 мин. бойы шайқаймыз. Ертінді тез тұну үшін 1
мл 13 процентті күкірт қышқылы аллюминий (глинозем) қосып 30 сек. бойы
шайқаймыз.
Егер ол нәтижесіз болса оған 0,5 мл 7 процентті күйдіргі калий ертіндісін
қосып араластырады да тұндырып, қағаз сүзгіден өткізіп сүзбе ертіндісін
алады. Топырақтың сүзіндісін аузы жабық ыдыста қараңғы жерде сақтайды да
керек мөлшерінен оның құрамындағы химиялық заттарды лабораториялық жолмен
тексереді.
Топырақтың механикалық құрамын анықтау
Топырақтың құрамындағы механикалық бөлшектердің размеріне байланысты оның
ауасы мен атмосфера ауасының алмасуы әртүрлі болады. Топырақтың
түйіршіктерінің көлемі бойынша жіктеу.Топырақтың оттегімен қанығуы
оның органикалық заттардың тотығуына тікелей әсерін тигізеді. Топырақты
механикалық құрамын анықтау үшін арнайы бірнеше елеуіштер тобы
болуы қажет. Олардың тор көздеріні диаметрі 7, 4, 2, 1, 0,3 мм болуы
керек. Осы елеуіш топтары бір-біріне кигізіп, үстіңгі елеуішіне 100 г
құрғақ, уатылған (қолмен) топырақ салып, қақпағын жауып ақырын қозғап
елейді. Диаметрі 7 мм-ден үлкен бөлшектер (қыйыршық тас) N1 үстінгі
елеуіште қалып, орташа қыйыршық бөлшек диаметрі 4 мм-ден үлкен N 2
елеуіште ұсталады, ал орташа кіші қыйыршық бөлшек - диаметрі 2 мм-ден үлкен
N3елеуішіне өтеді де, диаметрі 1 мм-ден үлкен құм бөлшек N4 елеуішке
түседі, одан диаметрі 0,3 мм ұсақ топырақ N5 елеуіште қалып, 0,3 мм-ден кем
ұсақ, құм елеуіш тобыны түбіне жиналады.
Еленген топырақты әр елеуіштен жеке-жеке алып өлшеп, топырақтың жалпы
салмағынан проценттік қатынасын есептеп шығарады. Тәжірибенің нәтижесі
бойынша топырақтың типін (түрлерін) анықтайды.
Топырақтың типін (түріне) анықтау және оған санитарлы баға беру.
Алынған сынаманың бір бөлігін ақ қағаздың немесі кюветаның үстіне жайып
топырақтың түрін мына жіктеу жүйесіне қарап анықтайды:
1. Тасты топырақ - құрамында 50 процент және оданда жоғары үлкені - кішілі
тасы бар;
2. Қыйыршық тасты топырақ - құрамында диаметрі 21 мм бөлшектері бар;
3. Құм топырақ құрамының 80 проценті және одан да жоғары құмы бар;
4. Құмайтты топырақ - құрамында 80 процентта төмен құмы бар;
5. Сазды топырақ - құрамында 60 процент және одан жоғары сазы бар;
6. Саздақ топырақ - құрамында 40-50 процент сазы бар;
7. Әкілі топырақ известі - құрамында 50 процентке дейін әкі бар;
8. Борлы топырақ - құрамында 50 процентке дейін бор (мел) бар;
9. Қара топырақ құрамында 20 проценттен жоғары гумусы (шірігі) бар;
10. Торфты.
2.2. Топырақтың физикалық қасиетінің гигиеналық маңызы.
Топырақтың физикалық касиетіне мыналар жатады: түсі, иісі, капиллярлығы (су
кетерілгіш қабілеттілігі), сүзгіштік қабілеттілігі (су өткізгіштігі), су
сіңіргіштігі және кеуктігі (топырақ аралық қуыс).
Түсі. Топырақтың құрамындағы органикалық заттардың мөлшеріне байланысты
оның түсі қоңыр (қара), ашық-қоңыр, ашық-сары т.б. болады. Топырақтың қоңыр
(қара) түсі оның құрамында органикалық заттардың көп екенін білдіреді. Қара
топыраққа санитарлық баға бергенде оның түсі құрамындағы гумус пен шірікке
байланысты болатындығын естен шығармау керек. Қара топыраққа қарағанда
құрамына көң қосып тыңайтылған жерлерде ауру қоздырғыш микрорганизмдер көп
кездеседі.
Құрамында органикалық заттар мен гумусы аз топырақтар ашық-қоңыр (күлді)
немесе ашық-сары құмды сазды топырақтар (түсті) боп келеді. Ондай
топырақтарда биологиялық маңызы бар минералдық заттар - кальций, фосфор,
калий т.б. аз кездеседі.
Иісі. Таза, ластанбаған топырақтың иісі болмай ды. Әр түрлі иіс (шірік,
аммиак, күкіртті сутегі) топырақтың таяу арада мал кеңдерімен, өлексесімен,
басқа лас ағын қалдықтармен қосылып және ондағы органикалық заттардың
әсіресе анаэробты (оттегісіз) жағдайда шіру процесстерінің жүргендігінен
пайда болады. Топырақтың иісін оның сынамасын алған жерде қолма-қол
анықтаған жөн. Әйтпесе иісін анықтауға арналған сынама болігін жеке колбаға
салып, үстіне ыстық су құйып, қақпағын жауып, шайқап араласты-рып, қақпағын
тез ашып, иіскеп анықтайды.
Температура. Топырақтың температурасын бір ерекше керек болған кезде ғана
анықтайды. Оны көбінесе, мысалы мал қораларын жобалап, салу үшін орын
таңдау кезінде, немесе мал дем алатын, жазғы лагерлер тұрғызы-латын жерлер,
жазғытурғы, күзгі мезгілдерде малдарды қамап ұстайтын шырақ (загон) құратын
орындарды белгілеген кездерде анықталады. Топырақтың температура-сын
анықтауға арнайы термометрлер пайдаланады.
Капиллярлығы. Топырақтың бұл қасиеті оның механикалық құрамына тікелей
байланысты - неғұрлым топырақтың құрамындағы бөлшек кіші болса, солғұрлым
оның капиллярлығы жоғары болады. Жоғарғы капиллярлық қасиеті жердің
сулылығы, саздылығының себебі болып есептеледі.
Топырақтың түрлеріне байланысты биіктігі 1м оданда биік бірнеше диаметрі
2,5 - 3 см, тік бойында 1см бөліктері бар шыны трубкаларды (түтік) арнайы
штативке орнатады. Шыны трубкалардың (түтіктің) төменгі басына дәке орап,
бір ұшын 0,5 см. суға батырып қояды. Әр түрлі жоғары бөлігіне дейін
зерттеуге арналған топырақпен толтырады.
Топырақтың аралық қуысына байланысты су жоғары оның бойымен көтеріледі.
Топырақтың түтіктегі түсінің өзгеруін қадағалап әр бір 5, 10, 15, 30, 60
мин. және одан әрі әрбір бір сағатта, судың көтерілуі тоқтағанша бақылап
жазып топырақтың капиллярлығын анықтаиды.
Су өткізгіштігі. Әртірлі топырақтың қабатынан судың сүзіліп өтуі оның
құрамына (структурасына) байланысты болады. Топырақтың сулы - ауа режимі
оның су өткігіштік қасиетіне тікелей байланысты болғандықтан бұл
көрсеткіштің санитарлық-гигиеналық маңызы өте зор болады.
Топырақтың су өткізгіштігін анықтау үшін ұзындығы 20-25 см. диаметрі 3-4
см. шыны түтікті топырақпен толтырады да төменгі және жоғарғы топырақтың
тұрған жерін белгілейді. Түтіктің төменгі басын жұқа дәкемен орап,
топырақты сілкіп толтырады, штативке түтікті тігінен бекітіп, теменгі
астына түтіктің диаметріне сәйкес келетін воронка мен цилиндр қойып, оның
4 см биігін белгілейді.
Уақытты белгілеп-ап шыны түтіктің жоғаргы басына топырақтың үстіне
биіктігі 4 см су құяды және судың және судың осы қабат биіктігін тұрақты
сақтап отыру қажет. Топырақтың су өткізгіштігі екі уақыт көрсеткішімен
өлшенеді. Бірінші түтікте 20 см биіктігі бар топырақтың қабатын судың өту
уақыты, екінші топырақ қабатынан өтіп, шыны түтіктің астындағы цилиндрдің 4
см биіктігіне жиылатын судың уақыты.

2.3.Топырақтың жыртылатын қабатының құрылысын анықтау әдісін үйрену.
1. Дәнді және отамалы дақылдардың, көп жылдық шөптердің талаптарын ескере
отырып қатты фазасының көлемдерін қыл түтікті (капиллярлы) және қыл
түтіксіз (капиллярсыз) қуыстылықтардың салыстырмаларын сипаттау.
2. Топырақтың жыртылатын қабатының құрылысын құру үшін агротехникалық
шараларды ұсыну.
Басқа категориялар топырақ бөлшектерінің арасында ғы жіңішке
саңылаулармен көрсетілген. Бұл қуыстарда капилляры деп аталатын, ішінде
мениск күштерімен ұсталынатын, көбінесе су орналасады. Сонымен бірге
топырақ қуыстылығының жалпы, капиллярлы және капиллярсыздарға бөлінуі
топырақтағы су мен ауаның шын салыстырмасын сипаттамайды, өйткені
капиллярлы қуыстарға тамыр қылдары өте алмайтын, 0,01 мм-ден ұсақ қуыстарда
және микроорганизмдердің қолы жетпейтін көлемі 0,003-0,001 мм және одан
ұсақ қуыстар жатады. Сонымен қатар молекулалық күшпен ұсталынатын және
өсімдіктер ала алмайтын байланысты сумен (гигроскопиялық және пленкалы)
толтырылған қуыстар жатады. Бұл белсенді емес қуыстар болып саналады.
Ішінде менискілі және гравитациялық күші арқылы бос судың жылжып отыруы
мүмкін қуыстар және ішінде ауа микроорганизмдер және өсімдік тамырлары бар
қуыстар, белсенді қуыстар болып саналады. Әдетте, бұл қуыстардың диаметрі 3
микроннан ірі болады.

А.П. Дояренко (1963) топырақтың капиллярлы қуыстарын көлемінен
агрегаттардың ішіндегі және арасындағыларға бөлу қажеттілігіне келген.
Топырақ ішіндегі немесе элементарлы қуыстылыққа топырақтың механикалық
құрамы, агрегат арасындағыға- оның құрылысы себеп болады.

Н.А. Качинский (1965) топырақ қуыстарының толығырақ дифференциясын
қолданады.Ол жалпы агрегат арасындағы агрегатты, агрегаттағы қосымша
қуыстылықты тығыз сумен байланысты, капиллярлы бос байланысты сумен және
ауамен толтырылған қуыстарға бөледі. Ең жоғары агрономиялы жағынан бағалы
болып капиллярлық қуыстар мен аэрияциялы қуыстар саналады.

Ауамен толтырылған қуыстар бөлігінің бос жері , яғни ең төменгі су
сыйымдылыққа тең топырақ ылғалдылығындағы капиллярсыз саңылаулық тұрақты,
аэрацияның қуыстылығы (саңылаулығы) деп аталады. Ол капиллярсыз қуыстылыққа
сәйкес келеді. Топырақтың жыртылатын қабатындағы дәнді-дақылдар үшін
оңтайлы ау мөлшері жалпы қуыстылықтан 15-20%, отамалылар үшін 20-30%, көп
жылдық шөптерге 17-21%. Тек қана капиллярлы қуыстардан тұратын топырақ
шамадан тыс тығыз топырақтікіндей дұрыс және теріс қасиеттері болады. Тек
қана капиллярсыз қуыс топырақтар үшін артық борпылдақ топырақтардың
қасиеттері сәйкес келеді. Топырақтың жыртылатын қабатының құрылысын анықтау
үшін жалпы қуыстылықтан басқа оны құрушы капиллярлы және капиллярсыз
қуыстылықтардың бірін білу қажет, оның айырымын басқасын табу үшін. Техника
жағынан капиллярлы саңылаулықты табу оңайлау. Көп талдау болғанда тек қана
жалпы қуыстылықты ғана анықтауға болады, өйткені капиллярлы қуыстылықты
ғана анықтауға болады, өйткені капиллярлы қуыстылық бір топырақ ішінде өте
аз өзгереді және В.В. Квасниковтың айтуы бойынша тұрақты сан ретінде
қолдануға болады. Сондықтан топырақтың жыртылатын қабатын реттеу дегеніміз,
біріншіден, капиллярсыз қуыстылықты өзгерту болады. Топырақтың жыртылатын
қабатының құрылысын аспаптың көмегімен және санау жолымен анықтау әдістері
бар. Олардың ішінде ең көп тарағаны құрылысы бұзылмаған топырақ сынамаларын
капиллярлы толықтыру әдісі болады. Бұл жағдайда топырақ үлгілерінің
толықтыруы жоғарыдан және астынан жасалынады. Бұл әдістің кемшілігіне
топырақ бөлшектерінің сумен толтырылғанда өз көлемін кеңейту қабілеті
жатады. Ол зерттеген топырақтың қуыстылығын кішкене азайтады.

Топырақтың жыртылатын қабатының құрылысын патронда (цилиндрде) толтыру
әдісімен анықтау үшін құрылысы бұзылмаған топырақ үлгісін әр түрлі
конструкциялыалынатын патрондарымен (цилиндрлерімен) бұрғының көмегі арқылы
топырақ үлгілерін алады; Көбінесе биіктігі 5 және 10 см және көлемі 100;
200; 500 және 1000см3. Цилиндрде штангысы бұралатын бұрғылар да бар.

Құрылысы өзгермеген топырақ үлгісін алу үшін тұтқасы бұрандалатын патрон.
Топырақ үлгісін алардың алдында үлгінің алу тереңдігі мен жердің атына
байланысты патронның (цилиндрдің) номерін жазып алады, ішкі жағынан
патронның (цилиндрдің) кесетін жағының диаметрін (Д), оның биіктігін (Н)
өлшейдіжәне таразыда қақпағымен бірге өлшеу арқылы салмағын анықтайды.
Топырақың жыртылатын қабатының құрылысын анықтағанда алынған мәліметтерді 3-
қалыпқа жазган дұрыс. Топырақтың үстіне бұрғыны тігінен қойып, тұтқасынан
басып, керек тереңдікке дейін топыраққа кіргізеді.Керек тереңдікке жеткен
соң, бұрғыны бірнеше рет сағат тілінің бағытымен, потрондағы (цилиндрдегі)
топырақ сынамасын басқа топырақтан жұлып алу үшін бұрайды, содан кейін
бұрғыны топырақтан суырып алады.Патронның (цилиндрдің) астыңғы жағындағы
артық топырақты пышақтың шетімен бірдей қылып кесіп тастайды дақақпағын
жабады, паронды(цилиндрді) штангадан бөлек алады да, жабысқан топырақтан
тазартады, екінші қақпағымен жауып, жәшікке салып зертханаға апарады. Қыл
түтікті қанығу әдісімен топырақтың жыртылатын қабатының құрылысын
анықтайды.Зертханада топырағы мен патронда (цилиндрді) қақпақтарымен бірге
салмағын өлшейді( ) де, ашық түрде үлгінің сумен капиллярлы қанығуы үшін
ваннаға салады.Ол үшін патронды (цилиндрді) аударған күйде ұстап, астыңғы
қақпағын алып тастап оның орнына фильтрлі қағазды қояды.Егер топырақ құрғақ
және қатты сусымалы болса, фильтрлі қағаздың үстінен дәкені байлайды немесе
әдейі торлы-қақпақ кигізеді.Фильтрлі қағаздың диаметрі патрон (цилиндр)
диаметрінен кішкене үлкендеу болу керек.Содан кейін патронды (цилиндрді)
аударып, тіреуге ванночкаға қойып үстіңгі қақпағын ашады.
77777777777777777777777777777777777 777
2.4. Топырақ үлгісін патронда капиллярлы қанықтыру.

Қақпақтарын шатыстырып алмау үшін , олардың кері жағын патронның
(цилиндрдің) үстіне қаратып қояды. Содан кейін патрондағы (цилиндрдегі)
топыраққа тигізбей, ванночкаға суды құяды. Шеттері суға тиіп тұрған
фильтрлі қағаз арқылы топырақ капиллярлары біртіндеп суды сіңіреді. Тұрақты
салмақ оратылғанша қанығы өтеді, ол үшін патронды (цилиндрді) топырақпен
кезекпен таразыға салмағын өлшеп отырады. Сосын патронды (цилиндрді)
тіреуден алады, үстінен қақпақпен жабады, фильтрлі қағазды астынан ұстап
тұрып ваннодан алады, аударып столға жабық жағымен қояды. Содан кейін
фильтрлі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.