Мәліметтерді сығу және сығу түрлері
Кіріспе
І Мәліметтерді сығу және сығу түрлері
1.1 Мәліметтерді сығу
1.2 Ақпаратты сығу стратегиясы
1.3 LZW . сығу
1.4 Түрлендіріп сығу
1.5 Jpeg пен Mpeg алгоритмі және олардың сығылуы
1.6 MPEG кадрлар арасындағы сығылу
1.7 Архиваторлардың маңызы
II Цифрлық тезизиялық сигналдар мен видеоларды сығу стандарттары
2.1 Цифрлық телевидениедегі ықшамдау
2.2 Телевизиондық сигналдың артықтығы
2.3 Бейнені сығу әдістері
2.4 Цифрлық телевизиялық сигналдың сығылуы
2.5 Видеоны сығу стандарты
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
І Мәліметтерді сығу және сығу түрлері
1.1 Мәліметтерді сығу
1.2 Ақпаратты сығу стратегиясы
1.3 LZW . сығу
1.4 Түрлендіріп сығу
1.5 Jpeg пен Mpeg алгоритмі және олардың сығылуы
1.6 MPEG кадрлар арасындағы сығылу
1.7 Архиваторлардың маңызы
II Цифрлық тезизиялық сигналдар мен видеоларды сығу стандарттары
2.1 Цифрлық телевидениедегі ықшамдау
2.2 Телевизиондық сигналдың артықтығы
2.3 Бейнені сығу әдістері
2.4 Цифрлық телевизиялық сигналдың сығылуы
2.5 Видеоны сығу стандарты
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Деректерді сығу – бұл деректерді сақтау мәселесін шешу мақсатында құрылған, әртүрлі алгоритмдер мен бағдарламаларда кеңінен қолданылатын жалпы термин. Жалпы жағдайда мәліметтер сығу немесе сандық ағындарды қысқарту деген - белгілі мандық салаларында қолданылатын, аналогты сығуға қарағанда пайдалануы өте жоғарғы технологиялардың әдісімен, аз шығындармен, максималды аудиовизуалдs нәтижелермен ерекшеленетін әдіс. Дыбысты және бейнені цифрлық кодтауда жиілік жолағының енін немесе ағынды айтарлықтай азайтып көрермендерге жеткізуге болады. Компьютерлік технологиялардың дамуымен сығудың белгілі әдістері арзандап, ал жаңа әдістері қолданысқа көптеп ендіріліп келеді. Сандық тарату және бейне бағыттары талап бойынша сығуды қолданусыз жүргізу мүмкін емес, ал сызықты емес монтаж жүйесі сығусыз пайдасыз болар еді.
Сандық сығу - қолданылатын компрессия дәрежесі және кодтаудың күрделілік деңгейі қосымшаға қатысты түрленетін ыңғайлы техника. Сандық сығудың негізгі принциптері бейнесигналдың немесе дыбыстың артықтылығы болып табылады. Артықшылық деп отырғанымыз, дыбыс және бейне ұқсастық сипатты бар облыстарға ие. Осылайша, ақпарат ағынының барлығын шартты түрде болжанатын (басқаша айтқанда - артықшылық), жаңа және болжанбайтын (ақпарат теориясында энтропия деген атпен белгілі) бөліктерге бөлуге болады. Осы шамалардың қосындысы біздерге мәліметтер ағынын береді. Осы ағынның азаюы біздің «болжамдауымызға» байланысты. Теориялық тұрғыдан артықшылықтан арылып, тек энтропияны қалдыруға болады, бірақ ол үшін жақсы сығу алгоритмі қажет. Егер мәліметтер ағынының нәтижелі жылдамдығы энтропиядан аз болып, сығу дәрежесі өте кең көлемді болса, онда ақпарат жоғалады.
Сандық сығу - қолданылатын компрессия дәрежесі және кодтаудың күрделілік деңгейі қосымшаға қатысты түрленетін ыңғайлы техника. Сандық сығудың негізгі принциптері бейнесигналдың немесе дыбыстың артықтылығы болып табылады. Артықшылық деп отырғанымыз, дыбыс және бейне ұқсастық сипатты бар облыстарға ие. Осылайша, ақпарат ағынының барлығын шартты түрде болжанатын (басқаша айтқанда - артықшылық), жаңа және болжанбайтын (ақпарат теориясында энтропия деген атпен белгілі) бөліктерге бөлуге болады. Осы шамалардың қосындысы біздерге мәліметтер ағынын береді. Осы ағынның азаюы біздің «болжамдауымызға» байланысты. Теориялық тұрғыдан артықшылықтан арылып, тек энтропияны қалдыруға болады, бірақ ол үшін жақсы сығу алгоритмі қажет. Егер мәліметтер ағынының нәтижелі жылдамдығы энтропиядан аз болып, сығу дәрежесі өте кең көлемді болса, онда ақпарат жоғалады.
1 Мамчев Г.В. Основы радиосвязи и телевидения. Учебное пособие для ВУЗов – М.: Горячая линия –Телеком 2007. – 413 с.
2 Левченко В.Н. Спутниковое телевидение. - Санкт-Петербург: Арлит – Телеком 2005. – 287 с.
3 Смирнов А.В. Основы цифрового телевидения. Учебное пособие М. Горячая линия –Телеком 2006. – 223 с.
4 Птачек М. Цифровое телевидение: Теория и техника/Пер. с чеш.; под
ред. Л.С. Виленчика,- М: Радио и связь, 2008. - 528 с.
5 Дворкович А.В., Дворкович В.П., Макаров Д.Г, Мохин Г.Н., Соколов А.Ю, Характерные искажения при цифровом кодировании MPEG и тестовые сигналы для оценки качества кодирования Доклады 1-й Международной конференций «Цифровая обработка сигналов и ее применения – DSPA’98”.-М.: Горячая линия –Телеком 2009. – 221 с.
2 Левченко В.Н. Спутниковое телевидение. - Санкт-Петербург: Арлит – Телеком 2005. – 287 с.
3 Смирнов А.В. Основы цифрового телевидения. Учебное пособие М. Горячая линия –Телеком 2006. – 223 с.
4 Птачек М. Цифровое телевидение: Теория и техника/Пер. с чеш.; под
ред. Л.С. Виленчика,- М: Радио и связь, 2008. - 528 с.
5 Дворкович А.В., Дворкович В.П., Макаров Д.Г, Мохин Г.Н., Соколов А.Ю, Характерные искажения при цифровом кодировании MPEG и тестовые сигналы для оценки качества кодирования Доклады 1-й Международной конференций «Цифровая обработка сигналов и ее применения – DSPA’98”.-М.: Горячая линия –Телеком 2009. – 221 с.
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 17 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 17 бет
Таңдаулыға:
Мазмұны
Кіріспе
3
І
Мәліметтерді сығу және сығу түрлері
1.1
Мәліметтерді сығу
4
1.2
Ақпаратты сығу стратегиясы
4
1.3
LZW - сығу
5
1.4
Түрлендіріп сығу
7
1.5
Jpeg пен Mpeg алгоритмі және олардың сығылуы
8
1.6
MPEG кадрлар арасындағы сығылу
9
1.7
Архиваторлардың маңызы
10
II
Цифрлық тезизиялық сигналдар мен видеоларды сығу стандарттары
2.1
Цифрлық телевидениедегі ықшамдау
11
2.2
Телевизиондық сигналдың артықтығы
13
2.3
Бейнені сығу әдістері
14
2.4
Цифрлық телевизиялық сигналдың сығылуы
15
2.5
Видеоны сығу стандарты
16
Қорытынды
17
Пайдаланылған әдебиеттер
18
Кіріспе
Деректерді сығу - бұл деректерді сақтау мәселесін шешу мақсатында құрылған, әртүрлі алгоритмдер мен бағдарламаларда кеңінен қолданылатын жалпы термин. Жалпы жағдайда мәліметтер сығу немесе сандық ағындарды қысқарту деген - белгілі мандық салаларында қолданылатын, аналогты сығуға қарағанда пайдалануы өте жоғарғы технологиялардың әдісімен, аз шығындармен, максималды аудиовизуалдs нәтижелермен ерекшеленетін әдіс. Дыбысты және бейнені цифрлық кодтауда жиілік жолағының енін немесе ағынды айтарлықтай азайтып көрермендерге жеткізуге болады. Компьютерлік технологиялардың дамуымен сығудың белгілі әдістері арзандап, ал жаңа әдістері қолданысқа көптеп ендіріліп келеді. Сандық тарату және бейне бағыттары талап бойынша сығуды қолданусыз жүргізу мүмкін емес, ал сызықты емес монтаж жүйесі сығусыз пайдасыз болар еді.
Сандық сығу - қолданылатын компрессия дәрежесі және кодтаудың күрделілік деңгейі қосымшаға қатысты түрленетін ыңғайлы техника. Сандық сығудың негізгі принциптері бейнесигналдың немесе дыбыстың артықтылығы болып табылады. Артықшылық деп отырғанымыз, дыбыс және бейне ұқсастық сипатты бар облыстарға ие. Осылайша, ақпарат ағынының барлығын шартты түрде болжанатын (басқаша айтқанда - артықшылық), жаңа және болжанбайтын (ақпарат теориясында энтропия деген атпен белгілі) бөліктерге бөлуге болады. Осы шамалардың қосындысы біздерге мәліметтер ағынын береді. Осы ағынның азаюы біздің болжамдауымызға байланысты. Теориялық тұрғыдан артықшылықтан арылып, тек энтропияны қалдыруға болады, бірақ ол үшін жақсы сығу алгоритмі қажет. Егер мәліметтер ағынының нәтижелі жылдамдығы энтропиядан аз болып, сығу дәрежесі өте кең көлемді болса, онда ақпарат жоғалады.
І Мәліметтерді сығу және сығу түрлері
1.1 Мәліметтерді сығу
Ақпаратты тасымалдау мен оны сақтау үлкен шығынға ұшыратады. Деректердің ағыны неғұрлым көп болса шығын соғұрлым өсіп отырады. Көп жағдайда сандық деректер тығыз түрде сақталмайды. Керісінше, деректер қолдануға ыңғайлы кез келген түрде сақталады, мәселен мәтінді өңдейтін АSСП - код, бинарлы код, деректерді жинақтау кезінде қолданылатын жеке таңдаулар, т. б. Осы жиі қолданылатын кодтау әдістері мүмкін болатын деректердің өлшемінен 2 есе артық орын алады.
Деректерді сығу - бұл айтылған мәселені шешу мақсатында құрылған, әртүрлі алгоритмдер мен бағдарламаларда кеңінен қолданылатын жалпы термин. Бұл деректерді бастапқы қалпына келтіруге ыңғайлы болатындай етіп сығуға мүмкіндік беретін жүйе. Бұл бөлімде біз сығудың негізгі төрт түрін қарастырамыз. Сығу немесе сандық ағындарды қысқарту деген - белгілі мандық салаларында қолданылатын, аналогты сығуға қарағанда пайдалануы өте жоғарғы технологиялардың әдісімен, аз шығындармен, максималды аудиовизуалды нәтижелермен ерекшеленетін әдіс.
1.2 Ақпаратты сығу стратегиясы
Деректерді сығу - бұл деректерді сақтау мәселесін шешу мақсатында құрылған, әртүрлі алгоритмдер мен бағдарламаларда кеңінен қолданылатын жалпы термин. Жалпы жағдайда мәліметтер сығу немесе сандық ағындарды қысқарту деген - белгілі мандық салаларында қолданылатын, аналогты сығуға қарағанда пайдалануы өте жоғарғы технологиялардың әдісімен, аз шығындармен, максималды аудиовизуалдs нәтижелермен ерекшеленетін әдіс. Дыбысты және бейнені цифрлық кодтауда жиілік жолағының енін немесе ағынды айтарлықтай азайтып көрермендерге жеткізуге болады. Компьютерлік технологиялардың дамуымен сығудың белгілі әдістері арзандап, ал жаңа әдістері қолданысқа көптеп ендіріліп келеді. Сандық тарату және бейне бағыттары талап бойынша сығуды қолданусыз жүргізу мүмкін емес, ал сызықты емес монтаж жүйесі сығусыз пайдасыз болар еді.
Сандық сығу - қолданылатын компрессия дәрежесі және кодтаудың күрделілік деңгейі қосымшаға қатысты түрленетін ыңғайлы техника. Сандық сығудың негізгі принциптері бейнесигналдың немесе дыбыстың артықтылығы болып табылады. Артықшылық деп отырғанымыз, дыбыс және бейне ұқсастық сипатты бар облыстарға ие. Осылайша, ақпарат ағынының барлығын шартты түрде болжанатын (басқаша айтқанда - артықшылық), жаңа және болжанбайтын (ақпарат теориясында энтропия деген атпен белгілі) бөліктерге бөлуге болады. Осы шамалардың қосындысы біздерге мәліметтер ағынын береді. Осы ағынның азаюы біздің болжамдауымызға байланысты. Теориялық тұрғыдан артықшылықтан арылып, тек энтропияны қалдыруға болады, бірақ ол үшін жақсы сығу алгоритмі қажет. Егер мәліметтер ағынының нәтижелі жылдамдығы энтропиядан аз болып, сығу дәрежесі өте кең көлемді болса, онда ақпарат жоғалады.
Кесте 1.1 - Сығудың әдістері топтастырылған.
Топтастыру жолдары
Шығынмен және шығынсыз
Топтың тіркелген немесе ауыспалы өлшемі
Шығынсыз әдістер
шығынмен
Әдіс
Топтың өлшемі
На входе
На выходе
Ұзындық бойынша кодтау
CS&Q
CS&Q
тіркелген
тіркелген
Хаффманкодтауы
JPEG
Хаффманкодтауы
тіркелген
ауыспалы
Дельта-кодтау
MPEG
Арифметикалық
ауыспалы
ауыспалы
LZW
Ұзындық бойынша кодтау, LZW
ауыспалы
тіркелген
Интернет арқылы суреттің жіберілуі сығудың не үшін керек екенін көрсетеді.
1.3 LZW - сығу
LZW - сығу түрі осы бағдарламаны әзірлеушілердің аттарымен аталған. Олар: А. Лемпел, Дж. Зив және кейіннен бағдарламаға өзгерістер енгізген Терри А. Уелч (А. Lempel, J. Ziv,Terry А. Welch). Бұл қарапайымдылығы мен әмбебаптығымен ерекшеленетін сығу түрі болып табылады. LZW - сығу түрі мәтіндік файлды оның бастапқы өлшемінің жартысына дейін сығатын тәсіл. Берілген сығу түрі табуляцияланған сандар, бастапқы компьютерлік кодтар мен кіріс сигналдарды өңдеуде кеңінен қолданылады. LZW - сығуы дербес компьютерлердің жадтарының өлшемін кеңейту үшін арналған. LZW - сығуы GIF түрдегі суреттер, TIFF және PostScrip типті файлдарды өңдеуде кеңінен қолданылады.
LZW кодталған деректер, кодтық кестенің кез келген бір кірісіне меңзейтін толық 12 битті кодтан тұрады. Кодтық кестенің бірінші 0...255 дейінгі кодтары бастапқы файлдағы бірыңғай байттарды белгілеуге арналған.
Егер файлды кодтау үшін бірінші 256 код пайдаланылғанда, бастапқы файлдың әрбір байты кодталған деректің 12 биттін алушы еді, нәтижесінде файлдың өлшемі 50 % үлкейуші еді. LZW тәсілі деректердің тізбегін 256...4095 аралығандағы кодтарды қолдану арқылы сығуды жүзеге асырады. Мысалы, 523 коды үш түрлі байт тізбегін жүзеге асыра алады: 231 124 234. Сығу алгоритімі осы тізбекті анықтаған сайын 523 коды кодталған файл ішіне орналастырылады. Ұзақ және жиі кездесетін биттер тізбегін бир битке неғұрлым көп ауыстырған сайын сығу сапасы соғұрлым артық болады.
LZW сығуының құрылымдық сұлбасы сурет 1.1 көрсетілген.
Сурет 1.1 - LZW сығуының құрылымдық сұлбасы
Сығу алгоритімінің жұмысты бітіру уақыты кодтық кестедегі керек кодты іздеуімен тікелей байланысты.
1.4 Түрлендіріп сығу
Шығынмен сығу түрінің көптеген тәсілдері бар, алайда түрлендіріп сығу өзінің әлдеқайда бағалы екенін көрсетті. Түрлендіріп барып сығудың ең ұтымды мысалы Joint Photographic Experts Group (JPEG) суреттерін кодтау үлгісі болып табылады. Шығынға ұшырап сығу кезінде жүйе биттер санын азайтып немесе кейбір таңдауларды толығымен жойып жібереді. Осының арқасында файлдың өлшемі кішірейеді, алайда сигналдың сапасы төмендейді. Түрлендіріп сығуға келетін болсақ, атынан белгілі сигнал алдымен Фурье (немесе басқа түрлендіру түрінен) түрлендіруінен өтеді, нәтижесінде пайда болған тасымалданатын деректер бастапқы деректерден өзгеше болады. Сигналдың төменгі жиілікті компоненттері жоғарғы жиілікті компоненттерінен маңызды болып келеді. Себебі, жоғарғы жиілікті компоненттердің 50% биттерін жойып сығатын болсақ, ол кодталған деректердің санын 5% ғана азайтады.
JPEG түрдегі деректерді сығу суретті бірнеше бөліктерге бөлуден басталады. Әрбір бөлік өлшемі 8x8 болатын пикселдерді түзейді. Қарастырылып отырған мысалда әр тпиксель мағынасы сұр шкаласының 0...255 дейінгі аралығындағы бір байтпен көрсетіледі. Әр бөлік бастапқыдан 64 байттан тұрады. Сигналды түрлендіріп, жойып болған соң әр бөлік 2...20 байттан ғана тұратын болады. Не себепті әр бөліктің өлшемі 8x8 пиксель болу керек? 8x8 топтастыруы, берілген стандарт түрі енді әзірленіп жатқан кездегі шоғырланған сұлбалар технологиясымен қабылданған еді. Не десекте берілген 8x8 өлшемі жақсы жұмыс істеп жатыр, сондықтан болашақта өзгертілмеуі де өзгертілуі де мүмкін. Деректерді сапалы сығу мақсатында, түрлендірудің көптеген түрлері зерттелді. Олардың кейбіреуі арнайы сығу үшін қолданылады. Мысалы, Кархунена - Лоева тәсілі сапалы сығуды жүзеге асырады, алайда қолданылу жолы күрделі болып келеді. Фурье түрлендіруін қолдану қарапайым, алайда сығудың жоғары сапалылығын қамтамасыз етпейді. Осындай бақталастықтың нәтижесінде ең дұрысы Фурье түрлендіруіне өте ұқсас болып келетін, дискретті косинусты түрлендіру (ДКТ) түр. Дискретті косинусты түрлендіруі Фурье түрлендіруінен айырмашылығы ол косинусты толқындарды ғана қолданады. Фурье түрлендіруі синусты және косинусты толқындарды қолданады. ДКТ - дің өзара математикалық айырмашылығы бар бірнеше нұсқасы бар. Нұсқалардың бірі ретінде 129 нүктелі сигналды қарастырайық. Берілген сигналды 256 нүктелік сигналға түрлендіру үшін 1...127 дейінгі нүктелерді 255...133 нүктелеріндегі сигналды, яғни 1, 2, ..., 127, 128, 127, ..., 2, 1 нүктелерін толықтырып отыру үшін қайталаймыз. 256 нүктелік сигналды Фурье түрлендіруінен өткізу арқылы 129 нүктеден тұратын спектр аламыз. Сигналдың осындай әрбір нүктесі косинусты толқынның амплитудасы болып табылады.
Сығу тәсілдерінің тағы бір түрі, 64 спектрлік нүктелердің кейбіреуін алып тастау арқылы жүзеге асырылады.Сигналдың негізгі қуаты төменгі жиілік аймағында жататындықтан, жоғарғы жиілікті компоненттерді алып тастау үлкен шығынға алып келмейді.
1.5 Jpeg пен Mpeg алгоритмі және олардың сығылуы
Joint photograph expert group - 1982 жылы қалыптасқан. Сығу жоғалтулармен, бірақ күшті (20:1 - 25:1) Jpg алгоритм болып табылмайды. Бұл сығу әдістерінің тұтастай бір жиыны. Кодтау процесінде визуальды түрде байқау қиын болатын ақпарат алынып тасталады.
Jpg түсті және жартылай тонды фото бейнелерді кішірейту (сығу), басқа да күрделі графика үшін жасалған. Mpeg стандарты ішінде видеоны сығу үшін пайдаланылады.
Көлемі бейненің мазмұнына тәуелді. Сығу дәрежесі 25:1 құрайды, сапа жоғалтуы байқаусыз. Алғашқы файлдан ештеңе қалмайды. Ол дискреттік косинус түрлендірулер (дкт) көмегімен кодтау схемасында негізделген. Дкт әрқашан жоғалтулармен, бірақ минимальды жоғалтуларда жоғары сығу дәрежесін қамтамасыз етеді.
Jpeg схемасы көршілес пиксельдік мәндер арасындағы айырмашылық көп емес болатын көп түсті бейнелерды сығуда ғана қолданылады. Пиксельдік тереңдік =5 бит түстік каналға : 65000 түстер.
Сығу процесі бөлінеді:
1. бейнені оптимальды түстік кеңістікке түрлендіру
2. пиксельдер топтарын орташаландыру арқылы субдискретизация
3. дкс - ды бейненің мәліметтерінің артықтығын төмендету үшін қолдану.
4. коэффициенттер блогын кванттау
5. нәтижелік коэффициенттерді кодтау
6. Jpeg - ті кері ретпен декодтау.
Алгоритм түстік кеңістіктің кез-келген типіне негізделген әрбір бейнені кодтайды. Jpeg әрбір компонентті жеке-жеке YCB or YCBCR моделіне түрлендіреді, себебі онда керекті мыналарға қол жеткізіледі:
Y - жарық
CB,CR - түстілік
Видеоны өңдеуде осы ассимметриялық сығу әдісі қолданылады. Сығу процесі ашуға қарағанда күрделірек.
Mpeg - те 2 тип пайдаланылады:
oo кадрішілік
oo кадраралық
Бірінен кейін бірі жүретін кадрлардың бірдей болатын мәліметтері көп болады, сондықтан бұл кадрлардың ақпаратының бір бөлігі ғана кодталады. Нәтижеде сығу дәрежесі жоғарылайды, себебі ақпараттың аз кодталады. Мұндай тип - болжаумен кодтау. Егер екі бағыттағы болжауды қолданса, мәліметтер өлшемін азайтуға болады.
Схема видео кадрды онымен, алдыңғы және келесі видео кадр арасындағы негізде кодтауға мүмкіндік береді.
Бұны интерполятивті кодтау деп атайды. Кадраралық және кадрішілік кодтауды қолдау үшін mpeg мәліметтер ағыны кодталған кадрлар 3 типін қамтиды.
1.6 MPEG кадрлар арасындағы сығылу
MPEG - бұл компьютерлік видео мен сандық телевидения желілерінде кеңінен қолданылатын, сандық видео тізбектерін сығудың стандарты. MPEG видеомен байланысты дыбыстық деректерді де сығуда қолданылады. Айтылған стандарт атауы оны әзірлеген ұйымның атауымен аталған Moving Pictures Experts Group. MPEG тіптен бастығырылу. Бұл бағдарламаның болашағы шоғырланған сұлбалардың негізінде жатыр. MPEG әлеуеті, болашағы өте үлкен. Көз алдыңызға сіздің үйіңізге әкелінген, бір оптикалық сымға біріктірілген мыңдаған видео арналарды елестетіңіз. MPEG - ХХІ ғасыр технологияларының даму деңгейінің негізгі көрінісі болып табылады. Бұл стандарттың тағы бірнеше қасиетіне тоқталатын болсақ, MPEG видеоны алға, артқа қалыпты және өте тез жылдамдықпен ойнатуға, кез келген видеоның бөлігін қозғалмайтын сурет түрінде көруге мүмкіндік береді.
MPEG стандарты қателіктер мен ауытқуларға төзімді етіп жасалған. MPEG - те қолданылатын сығу түрін екі түрге бөлуге болады. Олар: кадр ішінде болатын сығу және кадр арасында болатын сығу. Кадр ішіндегі сығу дегеніміз, видеоны құрайтын бөліктер қозғалмайтын суреттер түрінде кодталуы. Мұндай кодтау JPEG стандарты негізінде жүзеге асырылады. MPEG осындай түрде кодталатын кадр !-сурет (I-picture - intra-coded) деп аталады. Видеоны құрайтын пиксельдер кадрдан кадрға өткен кезде кішкене ғана түрленеді.
Камера қозғалмайтын болса, суреттің артындағы фон ондаған кадрлар бойы ауыспай тұрады. Осының арқасында MPEG кадрлар арасындағы артық деректерді сығады. Кадрлардың бірін 1 сурет түрінде сығып болғаннан соң оны кодтайды. Бұл үдеріс болжайтын кодтау немесе Р - сурет (P-pictиre - predictive-coded) деп аталады.
Айтып кететін жайт, 1 суретпен салыстырғандағы өзгеріске ұшыраған пиксельдер ғана Р - суретіне кіреді. Негізінен біз қарастырып отырған стандарттың жұмыс істеу принципі әлдеқайда күрделі болып келеді. Кодтаудың екі жақты бағытталған балжау кодтауы немесе В - кодтауы деп аталатын түрі де бар. Бірақ бұл кодтау түрін өздеріңе қарастыруға тура келеді.
1.7 Архиваторлардың маңызы
Архиваторлар - дискідегі орынды үнемдеу үшін файлдың көлемін кішірейтіп сақтауға мүмкіндік беретін программалар тобы. Архив жасауға мүмкіндік беретін программалардың жалпы қызметті - файлда қайталанып тұратын фрагменттердің орнына ақпаратты жазып, кейіннен оларды өз реттіліктерін сақтай отырып алғашқы қолынға келтіретін мүмкіндікті пайдалану. Архиваторлар файл көлемін 10-70 %-ға дейін кішірейтуге мүмкіндік береді. Архивтеу программалары тегін немесе делдалдық әдіспен таратылады. Олардың ішінде кең таралған архиваторлар тобына ART, RAR, PKZIP, PKUNZIP тәрізді программалар жатады. Архивтік файл - қысылған күйде бір файлға еңгіділген, қажет болғанда бастапқы күйінде шығарып алуға болатын бір немесе бірнеше файлдың жиынтығы. Оның мазмұны және әр файлдың сақтаулы циклдің бақылау коды болады.
Win RAR - алдыңғы қатарлы архивтеуге және оларды басқаруға арналған Windows-тың RAR архиваторының 32 разрядты нұсқасы. Әр түрлі операциялық жүйелерге арналған бірнеше RAR нусқасы бар. Мысалы: DOS, OS2, UNIX, BEOS. Windows-да арналған RAR-дын екі нұсқасы бар:
Win RAR.exe - графикалық интерфейсті қолдану нұсқасы;
Rar.exe - мәтіндік режимдеу арқылы командаларды пайдалану тәсіліне арналған нұсқасы.
Win RAR-ды екі түрде қолданылуымызға болады: Windows стандартты интерфейстің графикалық қоршаушы режимінде және командалар қатарында.
Ең алдымен, Win RAR-ды іске қосу қажет. Ол үшін Win RAR белгішесін алып, тышқанды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
3
І
Мәліметтерді сығу және сығу түрлері
1.1
Мәліметтерді сығу
4
1.2
Ақпаратты сығу стратегиясы
4
1.3
LZW - сығу
5
1.4
Түрлендіріп сығу
7
1.5
Jpeg пен Mpeg алгоритмі және олардың сығылуы
8
1.6
MPEG кадрлар арасындағы сығылу
9
1.7
Архиваторлардың маңызы
10
II
Цифрлық тезизиялық сигналдар мен видеоларды сығу стандарттары
2.1
Цифрлық телевидениедегі ықшамдау
11
2.2
Телевизиондық сигналдың артықтығы
13
2.3
Бейнені сығу әдістері
14
2.4
Цифрлық телевизиялық сигналдың сығылуы
15
2.5
Видеоны сығу стандарты
16
Қорытынды
17
Пайдаланылған әдебиеттер
18
Кіріспе
Деректерді сығу - бұл деректерді сақтау мәселесін шешу мақсатында құрылған, әртүрлі алгоритмдер мен бағдарламаларда кеңінен қолданылатын жалпы термин. Жалпы жағдайда мәліметтер сығу немесе сандық ағындарды қысқарту деген - белгілі мандық салаларында қолданылатын, аналогты сығуға қарағанда пайдалануы өте жоғарғы технологиялардың әдісімен, аз шығындармен, максималды аудиовизуалдs нәтижелермен ерекшеленетін әдіс. Дыбысты және бейнені цифрлық кодтауда жиілік жолағының енін немесе ағынды айтарлықтай азайтып көрермендерге жеткізуге болады. Компьютерлік технологиялардың дамуымен сығудың белгілі әдістері арзандап, ал жаңа әдістері қолданысқа көптеп ендіріліп келеді. Сандық тарату және бейне бағыттары талап бойынша сығуды қолданусыз жүргізу мүмкін емес, ал сызықты емес монтаж жүйесі сығусыз пайдасыз болар еді.
Сандық сығу - қолданылатын компрессия дәрежесі және кодтаудың күрделілік деңгейі қосымшаға қатысты түрленетін ыңғайлы техника. Сандық сығудың негізгі принциптері бейнесигналдың немесе дыбыстың артықтылығы болып табылады. Артықшылық деп отырғанымыз, дыбыс және бейне ұқсастық сипатты бар облыстарға ие. Осылайша, ақпарат ағынының барлығын шартты түрде болжанатын (басқаша айтқанда - артықшылық), жаңа және болжанбайтын (ақпарат теориясында энтропия деген атпен белгілі) бөліктерге бөлуге болады. Осы шамалардың қосындысы біздерге мәліметтер ағынын береді. Осы ағынның азаюы біздің болжамдауымызға байланысты. Теориялық тұрғыдан артықшылықтан арылып, тек энтропияны қалдыруға болады, бірақ ол үшін жақсы сығу алгоритмі қажет. Егер мәліметтер ағынының нәтижелі жылдамдығы энтропиядан аз болып, сығу дәрежесі өте кең көлемді болса, онда ақпарат жоғалады.
І Мәліметтерді сығу және сығу түрлері
1.1 Мәліметтерді сығу
Ақпаратты тасымалдау мен оны сақтау үлкен шығынға ұшыратады. Деректердің ағыны неғұрлым көп болса шығын соғұрлым өсіп отырады. Көп жағдайда сандық деректер тығыз түрде сақталмайды. Керісінше, деректер қолдануға ыңғайлы кез келген түрде сақталады, мәселен мәтінді өңдейтін АSСП - код, бинарлы код, деректерді жинақтау кезінде қолданылатын жеке таңдаулар, т. б. Осы жиі қолданылатын кодтау әдістері мүмкін болатын деректердің өлшемінен 2 есе артық орын алады.
Деректерді сығу - бұл айтылған мәселені шешу мақсатында құрылған, әртүрлі алгоритмдер мен бағдарламаларда кеңінен қолданылатын жалпы термин. Бұл деректерді бастапқы қалпына келтіруге ыңғайлы болатындай етіп сығуға мүмкіндік беретін жүйе. Бұл бөлімде біз сығудың негізгі төрт түрін қарастырамыз. Сығу немесе сандық ағындарды қысқарту деген - белгілі мандық салаларында қолданылатын, аналогты сығуға қарағанда пайдалануы өте жоғарғы технологиялардың әдісімен, аз шығындармен, максималды аудиовизуалды нәтижелермен ерекшеленетін әдіс.
1.2 Ақпаратты сығу стратегиясы
Деректерді сығу - бұл деректерді сақтау мәселесін шешу мақсатында құрылған, әртүрлі алгоритмдер мен бағдарламаларда кеңінен қолданылатын жалпы термин. Жалпы жағдайда мәліметтер сығу немесе сандық ағындарды қысқарту деген - белгілі мандық салаларында қолданылатын, аналогты сығуға қарағанда пайдалануы өте жоғарғы технологиялардың әдісімен, аз шығындармен, максималды аудиовизуалдs нәтижелермен ерекшеленетін әдіс. Дыбысты және бейнені цифрлық кодтауда жиілік жолағының енін немесе ағынды айтарлықтай азайтып көрермендерге жеткізуге болады. Компьютерлік технологиялардың дамуымен сығудың белгілі әдістері арзандап, ал жаңа әдістері қолданысқа көптеп ендіріліп келеді. Сандық тарату және бейне бағыттары талап бойынша сығуды қолданусыз жүргізу мүмкін емес, ал сызықты емес монтаж жүйесі сығусыз пайдасыз болар еді.
Сандық сығу - қолданылатын компрессия дәрежесі және кодтаудың күрделілік деңгейі қосымшаға қатысты түрленетін ыңғайлы техника. Сандық сығудың негізгі принциптері бейнесигналдың немесе дыбыстың артықтылығы болып табылады. Артықшылық деп отырғанымыз, дыбыс және бейне ұқсастық сипатты бар облыстарға ие. Осылайша, ақпарат ағынының барлығын шартты түрде болжанатын (басқаша айтқанда - артықшылық), жаңа және болжанбайтын (ақпарат теориясында энтропия деген атпен белгілі) бөліктерге бөлуге болады. Осы шамалардың қосындысы біздерге мәліметтер ағынын береді. Осы ағынның азаюы біздің болжамдауымызға байланысты. Теориялық тұрғыдан артықшылықтан арылып, тек энтропияны қалдыруға болады, бірақ ол үшін жақсы сығу алгоритмі қажет. Егер мәліметтер ағынының нәтижелі жылдамдығы энтропиядан аз болып, сығу дәрежесі өте кең көлемді болса, онда ақпарат жоғалады.
Кесте 1.1 - Сығудың әдістері топтастырылған.
Топтастыру жолдары
Шығынмен және шығынсыз
Топтың тіркелген немесе ауыспалы өлшемі
Шығынсыз әдістер
шығынмен
Әдіс
Топтың өлшемі
На входе
На выходе
Ұзындық бойынша кодтау
CS&Q
CS&Q
тіркелген
тіркелген
Хаффманкодтауы
JPEG
Хаффманкодтауы
тіркелген
ауыспалы
Дельта-кодтау
MPEG
Арифметикалық
ауыспалы
ауыспалы
LZW
Ұзындық бойынша кодтау, LZW
ауыспалы
тіркелген
Интернет арқылы суреттің жіберілуі сығудың не үшін керек екенін көрсетеді.
1.3 LZW - сығу
LZW - сығу түрі осы бағдарламаны әзірлеушілердің аттарымен аталған. Олар: А. Лемпел, Дж. Зив және кейіннен бағдарламаға өзгерістер енгізген Терри А. Уелч (А. Lempel, J. Ziv,Terry А. Welch). Бұл қарапайымдылығы мен әмбебаптығымен ерекшеленетін сығу түрі болып табылады. LZW - сығу түрі мәтіндік файлды оның бастапқы өлшемінің жартысына дейін сығатын тәсіл. Берілген сығу түрі табуляцияланған сандар, бастапқы компьютерлік кодтар мен кіріс сигналдарды өңдеуде кеңінен қолданылады. LZW - сығуы дербес компьютерлердің жадтарының өлшемін кеңейту үшін арналған. LZW - сығуы GIF түрдегі суреттер, TIFF және PostScrip типті файлдарды өңдеуде кеңінен қолданылады.
LZW кодталған деректер, кодтық кестенің кез келген бір кірісіне меңзейтін толық 12 битті кодтан тұрады. Кодтық кестенің бірінші 0...255 дейінгі кодтары бастапқы файлдағы бірыңғай байттарды белгілеуге арналған.
Егер файлды кодтау үшін бірінші 256 код пайдаланылғанда, бастапқы файлдың әрбір байты кодталған деректің 12 биттін алушы еді, нәтижесінде файлдың өлшемі 50 % үлкейуші еді. LZW тәсілі деректердің тізбегін 256...4095 аралығандағы кодтарды қолдану арқылы сығуды жүзеге асырады. Мысалы, 523 коды үш түрлі байт тізбегін жүзеге асыра алады: 231 124 234. Сығу алгоритімі осы тізбекті анықтаған сайын 523 коды кодталған файл ішіне орналастырылады. Ұзақ және жиі кездесетін биттер тізбегін бир битке неғұрлым көп ауыстырған сайын сығу сапасы соғұрлым артық болады.
LZW сығуының құрылымдық сұлбасы сурет 1.1 көрсетілген.
Сурет 1.1 - LZW сығуының құрылымдық сұлбасы
Сығу алгоритімінің жұмысты бітіру уақыты кодтық кестедегі керек кодты іздеуімен тікелей байланысты.
1.4 Түрлендіріп сығу
Шығынмен сығу түрінің көптеген тәсілдері бар, алайда түрлендіріп сығу өзінің әлдеқайда бағалы екенін көрсетті. Түрлендіріп барып сығудың ең ұтымды мысалы Joint Photographic Experts Group (JPEG) суреттерін кодтау үлгісі болып табылады. Шығынға ұшырап сығу кезінде жүйе биттер санын азайтып немесе кейбір таңдауларды толығымен жойып жібереді. Осының арқасында файлдың өлшемі кішірейеді, алайда сигналдың сапасы төмендейді. Түрлендіріп сығуға келетін болсақ, атынан белгілі сигнал алдымен Фурье (немесе басқа түрлендіру түрінен) түрлендіруінен өтеді, нәтижесінде пайда болған тасымалданатын деректер бастапқы деректерден өзгеше болады. Сигналдың төменгі жиілікті компоненттері жоғарғы жиілікті компоненттерінен маңызды болып келеді. Себебі, жоғарғы жиілікті компоненттердің 50% биттерін жойып сығатын болсақ, ол кодталған деректердің санын 5% ғана азайтады.
JPEG түрдегі деректерді сығу суретті бірнеше бөліктерге бөлуден басталады. Әрбір бөлік өлшемі 8x8 болатын пикселдерді түзейді. Қарастырылып отырған мысалда әр тпиксель мағынасы сұр шкаласының 0...255 дейінгі аралығындағы бір байтпен көрсетіледі. Әр бөлік бастапқыдан 64 байттан тұрады. Сигналды түрлендіріп, жойып болған соң әр бөлік 2...20 байттан ғана тұратын болады. Не себепті әр бөліктің өлшемі 8x8 пиксель болу керек? 8x8 топтастыруы, берілген стандарт түрі енді әзірленіп жатқан кездегі шоғырланған сұлбалар технологиясымен қабылданған еді. Не десекте берілген 8x8 өлшемі жақсы жұмыс істеп жатыр, сондықтан болашақта өзгертілмеуі де өзгертілуі де мүмкін. Деректерді сапалы сығу мақсатында, түрлендірудің көптеген түрлері зерттелді. Олардың кейбіреуі арнайы сығу үшін қолданылады. Мысалы, Кархунена - Лоева тәсілі сапалы сығуды жүзеге асырады, алайда қолданылу жолы күрделі болып келеді. Фурье түрлендіруін қолдану қарапайым, алайда сығудың жоғары сапалылығын қамтамасыз етпейді. Осындай бақталастықтың нәтижесінде ең дұрысы Фурье түрлендіруіне өте ұқсас болып келетін, дискретті косинусты түрлендіру (ДКТ) түр. Дискретті косинусты түрлендіруі Фурье түрлендіруінен айырмашылығы ол косинусты толқындарды ғана қолданады. Фурье түрлендіруі синусты және косинусты толқындарды қолданады. ДКТ - дің өзара математикалық айырмашылығы бар бірнеше нұсқасы бар. Нұсқалардың бірі ретінде 129 нүктелі сигналды қарастырайық. Берілген сигналды 256 нүктелік сигналға түрлендіру үшін 1...127 дейінгі нүктелерді 255...133 нүктелеріндегі сигналды, яғни 1, 2, ..., 127, 128, 127, ..., 2, 1 нүктелерін толықтырып отыру үшін қайталаймыз. 256 нүктелік сигналды Фурье түрлендіруінен өткізу арқылы 129 нүктеден тұратын спектр аламыз. Сигналдың осындай әрбір нүктесі косинусты толқынның амплитудасы болып табылады.
Сығу тәсілдерінің тағы бір түрі, 64 спектрлік нүктелердің кейбіреуін алып тастау арқылы жүзеге асырылады.Сигналдың негізгі қуаты төменгі жиілік аймағында жататындықтан, жоғарғы жиілікті компоненттерді алып тастау үлкен шығынға алып келмейді.
1.5 Jpeg пен Mpeg алгоритмі және олардың сығылуы
Joint photograph expert group - 1982 жылы қалыптасқан. Сығу жоғалтулармен, бірақ күшті (20:1 - 25:1) Jpg алгоритм болып табылмайды. Бұл сығу әдістерінің тұтастай бір жиыны. Кодтау процесінде визуальды түрде байқау қиын болатын ақпарат алынып тасталады.
Jpg түсті және жартылай тонды фото бейнелерді кішірейту (сығу), басқа да күрделі графика үшін жасалған. Mpeg стандарты ішінде видеоны сығу үшін пайдаланылады.
Көлемі бейненің мазмұнына тәуелді. Сығу дәрежесі 25:1 құрайды, сапа жоғалтуы байқаусыз. Алғашқы файлдан ештеңе қалмайды. Ол дискреттік косинус түрлендірулер (дкт) көмегімен кодтау схемасында негізделген. Дкт әрқашан жоғалтулармен, бірақ минимальды жоғалтуларда жоғары сығу дәрежесін қамтамасыз етеді.
Jpeg схемасы көршілес пиксельдік мәндер арасындағы айырмашылық көп емес болатын көп түсті бейнелерды сығуда ғана қолданылады. Пиксельдік тереңдік =5 бит түстік каналға : 65000 түстер.
Сығу процесі бөлінеді:
1. бейнені оптимальды түстік кеңістікке түрлендіру
2. пиксельдер топтарын орташаландыру арқылы субдискретизация
3. дкс - ды бейненің мәліметтерінің артықтығын төмендету үшін қолдану.
4. коэффициенттер блогын кванттау
5. нәтижелік коэффициенттерді кодтау
6. Jpeg - ті кері ретпен декодтау.
Алгоритм түстік кеңістіктің кез-келген типіне негізделген әрбір бейнені кодтайды. Jpeg әрбір компонентті жеке-жеке YCB or YCBCR моделіне түрлендіреді, себебі онда керекті мыналарға қол жеткізіледі:
Y - жарық
CB,CR - түстілік
Видеоны өңдеуде осы ассимметриялық сығу әдісі қолданылады. Сығу процесі ашуға қарағанда күрделірек.
Mpeg - те 2 тип пайдаланылады:
oo кадрішілік
oo кадраралық
Бірінен кейін бірі жүретін кадрлардың бірдей болатын мәліметтері көп болады, сондықтан бұл кадрлардың ақпаратының бір бөлігі ғана кодталады. Нәтижеде сығу дәрежесі жоғарылайды, себебі ақпараттың аз кодталады. Мұндай тип - болжаумен кодтау. Егер екі бағыттағы болжауды қолданса, мәліметтер өлшемін азайтуға болады.
Схема видео кадрды онымен, алдыңғы және келесі видео кадр арасындағы негізде кодтауға мүмкіндік береді.
Бұны интерполятивті кодтау деп атайды. Кадраралық және кадрішілік кодтауды қолдау үшін mpeg мәліметтер ағыны кодталған кадрлар 3 типін қамтиды.
1.6 MPEG кадрлар арасындағы сығылу
MPEG - бұл компьютерлік видео мен сандық телевидения желілерінде кеңінен қолданылатын, сандық видео тізбектерін сығудың стандарты. MPEG видеомен байланысты дыбыстық деректерді де сығуда қолданылады. Айтылған стандарт атауы оны әзірлеген ұйымның атауымен аталған Moving Pictures Experts Group. MPEG тіптен бастығырылу. Бұл бағдарламаның болашағы шоғырланған сұлбалардың негізінде жатыр. MPEG әлеуеті, болашағы өте үлкен. Көз алдыңызға сіздің үйіңізге әкелінген, бір оптикалық сымға біріктірілген мыңдаған видео арналарды елестетіңіз. MPEG - ХХІ ғасыр технологияларының даму деңгейінің негізгі көрінісі болып табылады. Бұл стандарттың тағы бірнеше қасиетіне тоқталатын болсақ, MPEG видеоны алға, артқа қалыпты және өте тез жылдамдықпен ойнатуға, кез келген видеоның бөлігін қозғалмайтын сурет түрінде көруге мүмкіндік береді.
MPEG стандарты қателіктер мен ауытқуларға төзімді етіп жасалған. MPEG - те қолданылатын сығу түрін екі түрге бөлуге болады. Олар: кадр ішінде болатын сығу және кадр арасында болатын сығу. Кадр ішіндегі сығу дегеніміз, видеоны құрайтын бөліктер қозғалмайтын суреттер түрінде кодталуы. Мұндай кодтау JPEG стандарты негізінде жүзеге асырылады. MPEG осындай түрде кодталатын кадр !-сурет (I-picture - intra-coded) деп аталады. Видеоны құрайтын пиксельдер кадрдан кадрға өткен кезде кішкене ғана түрленеді.
Камера қозғалмайтын болса, суреттің артындағы фон ондаған кадрлар бойы ауыспай тұрады. Осының арқасында MPEG кадрлар арасындағы артық деректерді сығады. Кадрлардың бірін 1 сурет түрінде сығып болғаннан соң оны кодтайды. Бұл үдеріс болжайтын кодтау немесе Р - сурет (P-pictиre - predictive-coded) деп аталады.
Айтып кететін жайт, 1 суретпен салыстырғандағы өзгеріске ұшыраған пиксельдер ғана Р - суретіне кіреді. Негізінен біз қарастырып отырған стандарттың жұмыс істеу принципі әлдеқайда күрделі болып келеді. Кодтаудың екі жақты бағытталған балжау кодтауы немесе В - кодтауы деп аталатын түрі де бар. Бірақ бұл кодтау түрін өздеріңе қарастыруға тура келеді.
1.7 Архиваторлардың маңызы
Архиваторлар - дискідегі орынды үнемдеу үшін файлдың көлемін кішірейтіп сақтауға мүмкіндік беретін программалар тобы. Архив жасауға мүмкіндік беретін программалардың жалпы қызметті - файлда қайталанып тұратын фрагменттердің орнына ақпаратты жазып, кейіннен оларды өз реттіліктерін сақтай отырып алғашқы қолынға келтіретін мүмкіндікті пайдалану. Архиваторлар файл көлемін 10-70 %-ға дейін кішірейтуге мүмкіндік береді. Архивтеу программалары тегін немесе делдалдық әдіспен таратылады. Олардың ішінде кең таралған архиваторлар тобына ART, RAR, PKZIP, PKUNZIP тәрізді программалар жатады. Архивтік файл - қысылған күйде бір файлға еңгіділген, қажет болғанда бастапқы күйінде шығарып алуға болатын бір немесе бірнеше файлдың жиынтығы. Оның мазмұны және әр файлдың сақтаулы циклдің бақылау коды болады.
Win RAR - алдыңғы қатарлы архивтеуге және оларды басқаруға арналған Windows-тың RAR архиваторының 32 разрядты нұсқасы. Әр түрлі операциялық жүйелерге арналған бірнеше RAR нусқасы бар. Мысалы: DOS, OS2, UNIX, BEOS. Windows-да арналған RAR-дын екі нұсқасы бар:
Win RAR.exe - графикалық интерфейсті қолдану нұсқасы;
Rar.exe - мәтіндік режимдеу арқылы командаларды пайдалану тәсіліне арналған нұсқасы.
Win RAR-ды екі түрде қолданылуымызға болады: Windows стандартты интерфейстің графикалық қоршаушы режимінде және командалар қатарында.
Ең алдымен, Win RAR-ды іске қосу қажет. Ол үшін Win RAR белгішесін алып, тышқанды ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz