Банктік менеджмент, құрылымы және оның қазақстандағы қажеттілігі

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Банктер - нарықтықтық құрылым жүйесінің орталық бөлімі болып табылады. Олардың қызметінің дамуы - нарықтық механизмді құрудың қажетті шарты болып табылады. Экономикалық қайта қалыптасу процесі банк жүйесін реформалаудан басталды. Бұл сала бүгінгі күні де қарқынды дамуда.

Ұзақ уақыт бойы банктер мемлекеттік органдар болып табылды және экономиканы әкімшілдік-әміршілдік басқару жүйесінің негізгі бағыттарының немесе құрылымдарының бірі болды. Соның нәтижесінде елімізде банк ісін ұйымдастыруда Қазақстандық банктердің дәстүрі және тәжірибесі болмады. Бүгінгі күні нарықтық экономикамызды құра отырып, біз қысқа мерзім ішінде банк ісін ұйымдастырудың қазіргі әлемдік деңгейіне еріксіз жетуіміз қажет.

Отандық банк жүйесінің коммерцияландырылуы, қаржы институттары арасында бәсекелестіктің шиеленісуі немесе өткірленуі дамыған елдердін банктерімен жинақталған жағымды тәжірибелерді танып білуге және оларды тәжірибеде қолдануға әкеледі.

Соңғы уақыттарда Қазақстанның банк жүйесінің қалыптасуында үлкен ілгерілеушіліктер болды. Үздік-банктер анықталды, банктік маманданулардың негізгі бағыттары қалыптасты, қаржы институттары арасында клиенттік базаны бөлісу аяқталды. Мұндай жағдай банктер үшін банктік менеджменттің маңызын арттырды, ендігі кезде клиенттер бірдей қызметтер ұсынатын банктер арасынан өзіне деген ең жақсы қатынасты және жоғарғы деңгейлі қызмет көрсететін банктерді таңдауда. Бұл банктік менеджменттің марапаттау, мадақтау сияқты түрлі әдістер арқылы қызметкерлерді ынталандыруды, еңбекке мотивациялауды, адам ресурстарының сапасын арттыруды қамтитын банк персоналын басқару саласының маңызына жатады.

Банк қызметтері «Қазақстан Республикасындағы банктер және банктік қызмет туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 31 тамыз 1995 жылғы Заң күші бар жарлығымен [1] және «Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 30 тамыз 1995 жылғы Заң күші бар жарлығымен [2] реттеледі.

Банктік менеджмент мазмұны оның мәнін ашатын құрамды бөліктеріндегі яғни, банктің персоналын басқару және банктің экономикалық іс-әрекетін немесе қызметін басқаруды реттеу, оларға байланысты ағымды және стратегиялық жоспарлар құру, ондағы кемшіліктер мен басымдықтарды талдау, қызметкерлердің іс-әрекетіне және ішкі нұсқаулармен, ережелердің орындалуына, сыртқы экономикалық өзгерістерге қатаң бақылау жасауды қамтиды. Дұрыс ұйымдастырылмаған банктік менеджментсіз дұрыс талдауға, тиімді бақылауға, реттеуге және шынайы жоспарлар құруға жету мүмкін емес.

Банктік менеджмент басқарудың ерекше саласы ретінде тек дамыған нарықтық экономика жағдайында ғана пайда болады. Ол банктік операциялар шеңберінің деңгейі дамыған, өркениетті елдерде қабылданған деңгейіне дейін ұлғайған кезде пайда болады, бұл қызметтерге бағалы қағаздармен, төлем карточкаларымен, валютамен түрлі операциялар, басқа банктердің және коммерциялық құрылымдардың акцияларын орналастыруға және басқаруға көмек, клиенттерге олардың қаражаттарын тиімді орналастыруға көмек және инвестициялық жобаны бағалауға көмек, лизинг, факторинг және тағы басқа қызметтер жатады.

Нарықтық экономиканы жаңа өнім немесе тауар массасын жасауға бағытталған, нақты инвестициялық жобаларды, бизнес-жоспарларды несиелеуді нарықтық механизммен, инфляцияға алып келетін мемлекеттік қаржыландыруды ауыстыратын қаржы нарығындағы несиелік мекемелер арасында нақты немесе шынайы бәсекелестікке негізделген банктік менеджментсіз ойлау мүмкін емес.

Банктік менеджмент банк ісін және банк саласындағы қызметкерлерді басқарудың ғылыми жүйесі болып табылады. Ол банк ісін жүргізудегі тәжірибеде дәлелденген басқарудың ғылыми әдістеріне негізделеді және қызметтегі тиімділікті арттырудағы негізгі фактор болып табылады, сондықтан оған дүние жүзілік банк саласында үлкен мән беріліп, көңіл бөлінеді және оның әдіс-тәсілдерінің дамуына, жетілдірілуіне және тиімді түрлерінін пайда болуына жағдай жасалады.

Қазір елімізде қаржы айналымын реттеуде және қамтамасыз етуде, халықтың банктердің тұрақтылығына және сенімділігіне оң көзқараста болулары аса қажет. Мысалға, ол үшін Қазақстанның ТМД- елдері арасында ең бірінші болып Кеңес Үкіметі кезіндегі халықтың жинақ салымдарын қайтаруын атап өтуге болады. Сондықтанда банктердің тұрақтылығын және сенімділігін, сондай-ақ халықтың қаражаттарын сақтау үшін, елдегі экономикалық тұрақтылықты қамтамасыз ету үшін толықтай банк ісін немесе банк саласын басқаруды қамтитын банктік менеджментті және оның әдіс-тәсілдерін игеріп, меңгерудің маңызы арта түсуде.

Бұл дипломдық жұмыста, оның тақырыбына сәйкес теориялық бөлімінде банктік менеджменттің мән-мазмұны, түсінігі және құрылымына немесе құрамына барынша терең түсінік беріледі, сонымен бірге оны құраушы банк персоналын және банктің экономикалық іс-әрекетін басқарудың мән-маңызына және әдіс-тәсілдеріне тоқталып өтеміз.

Осы теориялық бөлімдегі жеке бөлімшелерде олардың аталуына сәйкес Қазақстандағы банктік менеджмент ерекшеліктері және қажеттілігі қарастырылмақшы. Бұл диплом жұмысындағы талдау бөлімінде талдау обектісі ретінде Қазақстандағы ең ірі, үш үздік банктер қатарына кіретін «Казкоммерцбанк» ашық акционерлік қоғамы немесе оның персоналды басқару қызметі және экономикалық іс-әрекеттерді басқару қызметі қарастырылады. Талдаудың негізгі мақсаттары банктің табыстылығын, оның жоғарыда аталған басқару қызметтерінің тиімділігін, басқару қызметтерінің дамуына кері әсер етуші факторларды анықтау және осы нақты банкті талдау нәтижелерінің негізінде екінші деңгейлі банктердегі басқару іс-әрекеттерін немесе қызметтерін, оның ішінде персоналды және экономикалық іс-әрекеттерді басқарудың жетілдіру жолдарын анықтау болып табылады. Яғни банктік менеджменті жетілдіру жолдары банктік менеджменттің банктің адам ресурстарын басқару және банктің экономикалық іс-әрекетін басқару болып бөлінушілігіне сәйкес осы бағыттардағы немесе салалардағы қызметті жетілдіру жолдары осы дипломдық жұмыстың үшінші ұсыныстар жасау немесе жетілдіру жолдарын ұсыну бөлімінде беріледі.

Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты Қазақстандағы банк менеджментінің қаржылық аспектісін қарастыру болып табылады.

Дипломдық жұмыстың тақырыбын ашу үшін келесі тапсырмалар қойылды:

• Банктік менеджмент негіздерін қарастыру;
• Банктік менеджменттің Қазақстандағы даму ерекшеліктерін ашу;
• Қазақстандық екінші деңгейлі банктерінің басқару қызметінің қаржылық аспектісін «Казкоммерцбанк мысалында талдау;
• Қазақстандағы коммерциялық банктердің экономикалық іс-әрекетін басқаруды жетілдіру жолдарын қарастыру;
• Адам ресурстарын басқарудың мотивациялық механизмін жетілдіру жолдарын қарастыру.

Зерттеудің пәні болып Қазақстан Республикасының банк жүйесінде банктік менеджментті қолдану саналады.

Зерттеу объектісі болып Қазақстан Республикасының банк жүйесінде көрсетілтен қызметтерді басқару жүйесі саналады.

Дипломдық жұмыстың теориялық және әдістемелік негізін зерттеу тақырыбына қатысты отандық және шетелдік авторлардың еңбектері, заңдар, Үкіметтің және ҚР Президентінің ресми құжаттары, заң және нормативті құжаттар, ҚР қаржы Министрлігінің нұсқаулары, ҚР Ұлттық банкісінің нұсқаулары мен әдістемелік ұсыныстары, ғылыми мақалалар мен статистикалық материалдар құрайды.

1 БАНКТІК МЕНЕДЖМЕНТ НЕГІЗДЕРІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ДАМУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ.

1. 1 Банктік менеджмент, құрылымы және оның Қазақстандағы қажеттілігі.

Банктік менеджмент банк ісін және банк саласындағы қызметкерлерді басқарудың ғылыми жүйесі болып табылады. Ол банк ісін жүргізудегі тәжірибеде дәлелденген басқарудың ғылыми әдістеріне негізделеді.

Банктік қызмет онымен айналысатын жұмысшылардың, яғни банктік менеджмент мазмұнын көрсететін немесе ашатын, мінез-құлқы және ойлау қабілетінің ерекшеліктерін анықтайтын бизнестің ерекше бір саласы болып табылады.

Дамыған елдерде менеджмент өндірістің тиімділігін арттырудағы негізгі факторлары қатарына жатады.

Банктік менеджмент мазмұнын келесілер құрайды: болашақтық (перспективалы) және ағымды жоспарларды жасау, талдау, реттеу, бақылау.

Жоспарлаудың көмегімен банктер болашақтағы іс-әрекеттердің мақсатын, саласын, көлемін және нәтижелерді қалыптасу көздеріне және шығындарға қарай өлшейді. Бұлардың барлығы қызметкерлердің міндеттерінің шеңберін белгілейтін болашақты және ағымды жоспарларды жасаудың көмегімен болады.

Жинақ көрсеткіштер арқылы банктің іс-әрекетінің барлық жақтары үйлестіріледі және ақша нарығындағы бәсекелестік жағдайында іс-әрекеттің жаңа әдіс-тәсілдерімен салаларын іздестірудің бағыттары анықталады.

Банктің барлық құрылымын қамтитын, әрбір бөлімшенің және жалпы банктің даму болашағын жоспарлаудың нәтижесіне банк дамуының жиынтық жоспары немесе бизнес-жоспар, сонымен қатар әртүрлі жеке бағыттардағы оперативті жоспарлар, яғни несиелік, пайыздық, депозиттік, кадрлық, инвестициялық және басқа да саясаттар жатады.

Талдау банк іс-әрекетін толықтай және бағыттар бойынша бағалау үшін жүргізіледі. Бұл нақты жеткен нәтижелерді болжанған, өткен кезеңдегі және басқа жақсы банктердің нәтижелерімен салыстыру арқылы жүзеге асады. Талдау материалдары банк дамуындағы кері және дұрыс тенденцияларды, шығындарды, қолданылмаған резервтерді, жоспарлаудың кемшіліктерін және шешім қабылдаудағы сәтсіздіктерді анықтауға мүмкіндік береді. Баланс көрсеткіштерін талдау банк жұмыстарын жинақ талдауының негізін құрайды. Талдаудың басты бағыттарына келесілер жатады:

• банк іс-әрекетінің келесідей көлемді көрсеткіштерінің, активтер, депозиттер, өзіндік капитал, несие, пайда динамикасын бағалау. Бұл бағалау басқа банктердің сәйкес көрсеткіштерімен салыстыру арқылы жүргізіледі және осы банктің Қазақстанның коммерциялык банктер жүйесіндегі орнын (рейтингісін) анықтауға мүмкіндік береді. Мұндай талдаудың нәтижелері осы банктің даму стратегиясын жасауға, жетілдіруге көмектеседі:
• ресурстық базаның көлемін, құрылымын және құраушы бөліктерінің дамуының негізгі тенденцияларын (өзіндік капиталды, депозитерді, банкаралық несиелерді) бағалау;

• ресурстық базаны талдау банк ресурстарының жеке бөлімдерін жіктеунегізінде, құрылымдық көрсеткіштердің есебі негізінде оларды динамикаларыбойынша және басқа банктердің көрсеткіштері бойынша салыстыру арқылыжүзеге асады. Ресурстық базаны бағалау банктің депозиттік саясатын жасауүшін қолданылады;
• банк активтерінің жағдайын бағалау (көлемін, құрылымын және несие, инвестиция сияқты құрамды бөліктерінің негізгі даму тенденцияларын) . Талдаубанк активтерін жіктеу негізінде, құрылымдық көрсеткіштердің есебі негізіндеоларды динамикалары бойынша және басқа банктердің көрсеткіштері бойыншасалыстыру арқылы жүзеге асады. Жүргізілген талдау нәтижелері банктіңинвестициялық және несиелік саясатын жасауға негіз болып табылады;
• банк өтімділігін бағалау қаржылық коэффиценттер есебі негізінде жәнеоларды белгілі - бір деңгейлермен өсу қарқыны негізінде, өзгерісіне әсер еткен факторларды анықтау арқылы жүргізіледі. Талдау материалдары банк өтімділігін басқару бойынша стратегияны жәнетактиканы анықтауға мүмкіндік береді;
• банк табыстылығын бағалау табыстар мен шығындар бойынша есепберулермен баланс мәліметтерін талдау негізінде жүзеге асады. Талдаудабанктің табыстылығы және пайдалылығы сипаттамаларының, шығындар ментабыстардың құрылымдық сипаттамаларының, активтерді қолданудыңтиімділік сипаттамаларының сандық және сапалық көрсеткіштері есепкеалынады. Осы талдаудың негізінде банк табыстылығын басқару механизміжасалады.

Осы бағыттармен қоса коммерциялық банктердің жиынтық талдау жұмыстары банктің несие портфелін талдау, бағалы қағаздар портфелін талдау, клиенттердін несиелік қабілеттілігін талдау, өзіндік капиталдың жеткіліктілігін талдау, пайыздық маржа және тағыда басқа жекеленген бағыттар бойынша талдамалық өңдеулер немесе жетілдірулер жүзеге асырылады. Аталған талдамалық өңдеулердің материалдары банктің әрекет ету саласына сәйкес банктік тәуекелдерді басқару саясатын жасау үшін қолданылады.

Банктік менеджмент жүйесіндегі реттеудің коммерциялық банктердің іс-әрекетін қадағалауды мемлекеттің жүргізуімен шартталған белгіленген ерекшеліктері бар. Банктік іс - әрекет өте тәуекелді, айналымына өте үлкен соммадағы «бөтен» ақшаларды тартатындықтан мемлекеттік реттеу банктерді лиценциялау, капитал жеткіліктілігі, өтімділік, әрекет ету саласын шектеу, міндетті резервтер қалыптастыру сияқты бірқатар принциптердің сақталуын қарастырады [3, б. 96] .

Осыған байланысты өзіндік реттеу жүйесі немесе банк ішіндегі реттеу бірінші кезекте мемлекеттік қадағалау органдарымен бекітілген талаптармен нормативтердің сақталуына бағытталған.

Банк ішіндегі реттеу жүйесіне келесідей дербес бағыттар кіреді:

• банктің ұйымдастыру құрылымын жетілдіру, яғни банктің ары қарай дамуы үшін ескі құрылымдық бөлімшелерді жетілдіріп, жаңаларын қалыптастыру. Мысалға: жоспарлау және маркетинг бөлімі, тексеру және талдау қызметтері;
• банктік іс - әрекетті басқарудың сапасын жоғарылататын нұсқаулық және әдістемелік материалдармен, шешім қабылдау процедураларын жасау және жетілдіру;
• нақты қалыптасқан жағдайларды есепке ала отырып, мақсаттарды, артықшылықтарды және банк саясатын жүзеге асыру әдістемелерін түзету;
• банк іс - әрекетінің жекелеген бағыттары бойынша тәуекелдер көлемін шектеуге байланысты немесе тәуекелдерден қорғанудың қосымша кепілдік жүйелерін жасауға байланысты нақты шаралар қабылдау;
• кадрлық саясатты, персоналды оқыту жүйесін, банк ішілік бақылауды ұйымдастыруды жетілдіру.

Банк іс - әрекетін бақылау сыртқы және ішкі болып бөлінеді.

Сыртқы бақылау Қазақстан Республикасының Ұлттық банкімен және сыртқы аудиторлармен жүзеге асырылады. Ішкі бақылауды банк өзі ұйымдастырады. Банк ішіндегі бақылау банктегі менеджменттің бір бөлігі болып табылады. Оның қызметін уәкілеттіліктеріне сәйкес менеджерлер, сонымен қатар ішкі аудит органдары жүзеге асырады. Банк ішілік бақылаудың басты міндеті банк жұмысындағы жетіспеушіліктер мен теріс тенденцияларды дер кезінде анықтауға және қажетті шараларды қабылдауға мүмкіндік беретін оперативті жүйені қалыптастыру болып табылады.

Сыртқы және ішкі бақылаудың байланысы Қазақстан Республикасы Ұлттық банкісінің заңдылық және нормативтік актілерінің, банк ішіндегі нұсқаулар және ережелердің, сыртқы бақылаушы органдардың белгілеулерінің (жарлықтарының) сақталғандығын тексеруден көрінеді.

Банктік менеджмент мазмұны басқару саласы жұмыстарында нақты білінеді. Банктік менеджменттің өрісі екі блогқа бөлінеді: қаржылық менеджмент және персоналды басқару.

Қаржылық менеджмент нақты бір банктің мақсаттарымен міндеттеріне сәйкес ақшалай өнімдердің қозғалысын, оның қалыптасуын және орналастырылуын басқаруды қамтиды. Қаржылық менеджменттің негізгі бағыттары болып банк іс - әрекетінің жекелеген салалары бойынша (депозиттер, несиелер, қызмет көрсетулер, инвестициялар және т. с. с. ) айқындалған банктік саясаттар жасау; банктік маркетинг, активтермен пассивтерді, өтімділікті, табыстылықты, өзіндік капиталды, несие портфелін, банктік тәуекелдерді басқару.

Қаржылық менеджменттің ерекшілігі бір банктік жүйе шегінде банктік іс -шараларды ұйымдастырудың және экономикалық процесстерді басқарудың біркелкі технологиясының жоқтығы. Әрбір банк ақша нарығындағы жүріс -тұрысының өзіндік тактикасымен стратегиясын жасайды. Барлық уақытта өзгеріп отыратын экономикалық жағдайлар банк ісін жүргізудің қалыптасқан тәсілдерін түзетіп және жетілдіріп отыруды қажет етеді.

Банктік менеджменттің екінші өрісі, персоналды басқару - банктік қызметкерлердің білімі және тәжірибелерін ұтымды немесе рационалды пайдалануға бағытталған. Оған еңбекті мотивациялау, кадрларды орналастыру, қызметкерлер жұмысын ұйымдастыру, кадрларды дайындау және қайта дайындау, еңбек ақыны төлеу механизмі, мадақтау және ынталандыру, қызмет бабы бойынша жоғарылау, бақылауды ұйымдастыру, коллективтегі қарым -қатынас принциптері және тағы басқалар жатады. Персоналды басқарудың ғылыми негізіне психология және іскерлік этика жатады. Олардың көмегімен әрбір қызметкердің ыңғайын немесе бабын табуды дифференсациялау, қызмет карьерасын жоспарлау, материалдық және моральдық ынталандыруды ұйымдастыруға болады.

Банктік менеджменттің негізгі бағыттарын келесідей үлгіде немесе схемада көрсетуге болады (кесте 1) .

Кесте 1 - Банктік менеджмент

Ескерту: Сейткасимов Г. С. «Банковское дело» - кітабынан алынған.

Шетелдік тәжірибеде банкті басқару сапасын бағалауға өте үлкен көңіл аударылады, себебі оған нақты банкінің және бүкіл банк жүйесінің сенімділігі байланысты болады.

Дұрыс емес немесе қате менеджмент факторларын анықтауға ерекше назар аударылады, оларға жетекшілердің және қызметкерлердің өздерінің біліксіздіктерімен немесе жете білмеушіліктерінен басқару процесіндегі техникалық қателер, банкте қалыптасқан қиын қаржылық жағдайды бүркемелеу әрекеттері, есеп берудегі бұрмаланулар немесе қателер, тікелей алдау және алаяқтық жатады. Қате немесе дұрыс емес менеджмент факторларының дер кезінде анықталуы мемлекеттік қадағалау органдарының бұндай банктерге жетекшілерін орнынан босату, банкті тарату және қайта құру шаралары түрінде әсер ете алады.

Сонымен қатар банктік менеджмент мазмұны банкті ұйымдастыру принциптерінде ашылады. Банктерді ұйымдастыру принциптері ретінде банк жұмысын ұйымдастырудың бастапқы жағдайы, өзіне тән функциялар және операциялардың орындалуының алдын - ала жағдайларының пайда болуы.

Функционалдык принцип банкті ұйымдастырудың аса маңызды принципі болып табылады. Банк ірі несие мекемесі болып табылатындықтан оның басқару аппаратында несие құрылымдары болуы тиіс, сонымен қатар ол қолма - қолсыз есеп айырусуларды ұйымдастырумен айналысатындықтан оның кұрамында операционды басқарма немесе бөлім болуы тиіс.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс