«Жылжымалы байланыс технологиясы» пәнінен «EDGE технологиясы»

Мазмұны

Кіріспе

Бұл курстық жұмыс «жылжымалы байланыс технологиясы» пәнінен «EDGE технологиясы» тақырыбына жазылды.

Жұмыстың мақсаты: EDGE технологиясы туралы жалпы ақпарат жинап, басқа мобильдік технологиялармен салыстыру болып табылады.

Жалпы ұялы байланыс мобильді радиобайланыстың ұялы желіге негізделген бір түрі. Қазіргі жаманда ұялы байланыс технологиясы қарқынды дамып, бірнеше буындарға бөлінді. Ұялы байланыс стандарттары қолдану аймағы мен диапазонына қарай дамыған. Еуропа мен Жапонияда стандарттардың түрлері көп таралған. Қазіргі заманда LTE стандарты, яғни ұялы байланыстың соңғы буыны кең таралған.

EDGE - (Enhanced Data-Rates For GSM Evolution) - каналдың үлкен өткізгіштік қабілетін қамтамасыз ететін жəне GPRS-пен салыстырғанда тасымалдаудың жоғары жылдамдығын қамтамасыз ететін мəлімет жөнелту технологиясы. EDGE технологиясын қолдану үшін қосымша баптаулар керек емес - EDGE қамту аймағында мобильдік телефон оны автоматты түрде таңдайды. EDGE технологиясын қазіргі уақытта Қазақстанның кейбір ұялы оператор компаниялары қолданады. EDGE технологиясы Америка Құрма Штаттарында (АҚШ) кең таралған. Тіпті, АҚШ-тың кейбір штаттары тек қана EDGE стандартын қолданылады екен.

Теориялық тұрғыдан мәліметтерді жолдау жылдамдығын ең биік шыңына жеткізуді қамтамасыз етеді, GPRS технологиясы бойынша 56-114 Кбит/с, ал EDGE технологиясы бойынша 473, 6 Кбит/с дейін жеткізуге мүмкіндік береді. Коммерциялық қолданысқа енгізілген үшінші буындағы 3G желісі теориялық тұрғыдан қарағанда мәліметтерді секундына 28 Мбит. дейін жодауға мүмкіндік береді.

Қазақстанның 18 қаласында EDGE технологиясы арқылы Интернет же­лі­сіне жоғары жылдамдықта қосылуды ұсына алады. Озық маркетингтік ұстаным­дарды жаулап алу мақсатында қалаларда жүргі­зіл­ген сауал­намалар нәтижесі біз үшін күтпеген жағымды жаңалық болды, Интернетке қосылу үшін баға және сапа көрсеткішінде маңызды орынға лайық деп танығандықтан, біздің байланысты таңдайды екен.

І Ұялы байланыс технологиясы

1. 1 Ұялы байланыс жүйесінің стандарттары

Оның жалпы қамту аумағы жеке базалық станциялардың қамту аумағымен анықталатын ұяшықтарға бөлінген. Ұяшықтар бір-бірін көмкеріп, желі құрайды. Тегіс және ашық жердегі қамту аумағының базалық станциялары шеңбер пішінді болып келеді, сондықтан олардан құралған желі алты бұрышты ұяшықтардан құралған бал арасының ұяшығына ұқсас болып келеді. Желі бірдей жиілікте жұмыс істейтін, кеңістікте таралатын қабылдағыш-таратқыштардан, қозғалыстағы абоненттердің орнын алдын ала анықтау және оның бір қабылдағыш-таратқыштың қызмет көрсету аумағынан басқа қызмет көрсету аумағына ауысу кезіндегі байланыстың үзіліссіздігін қамтамасыз ететін коммутаторлық жабдықтардан тұрады. Ұялы байланыстың алғашқы жүйелері 1946 ж. АҚШ-тың Сент-Луис қаласында жасалды. Бұл байланыс жүйелері автомобильдерде орнатылып, жеткілікті дәрежеде үлкен аумақты қамтамасыз ететін бірыңғай орталықпен байланыстырылды.

XX ғасырдың 70-жылдарының аяғында Солтүстік Еуропа мемлекеттерінде 450 МГц жиілікте жұмыс істейтін NMT-450 стандарты енгізілді. 1986жылдан жүйенің абоненттік сыйымдылығын кеңейтетін және функционалдық мүмкіндіктерін арттыратын NMT-900 стандарты қолданыла бастады. Алғашқы тәжірибелі GSM желісі 1990 ж. пайдаболып, 1992 ж. алғашрет Германияда қолданысқаенді. GSM-900 - қозғалмалы байланыс жүйесінің ең кең тараған түрі. Оператордың жиілікауқымы 890-960 МГц. GSM-900 стандартының басқа стандарттармен салыстырғандағы басты артықшылығы телефон аппараттары өлшемдерінің шағын болуы және аккумуляторының зарядталмай ұзақ уақыт бойы жұмыс істеуі. GSM операторында орнықты байланыс ең жақын базалық станциядан (үдеткіштер мен антенналар қолданғанда) 35 км-гедейінжетеді. GSM-900 стандартында бөгде қосылудан қорғану үшін абоненттің арнайы модулі - SIM-карта қолданылады. Бұлкартадабелгілі абонент туралынақты ақпарат жазылған микросұлба орнатылады, сондықтан оны GSM стандартты кез келген ұялы аппаратта қолдануға болады. Әрбір картаның арнайы идентификациялық нөмірі болады. SIM картаның тағы бір жетістігі абонент аппаратты ауыстырғанда оның ұялы нөмірі және ондағы барлық ақпараттар сақталады.

1. 2 Ұялы байланыстың тарихы

Ұялы байланыстың жалпы қамту аумағы жеке базалық станциялардың қамту аумағымен анықталатын ұяшықтарға бөлінген. Ұяшықтар бір-бірін көмкеріп, желі құрайды. Тегіс және ашық жердегі қамту аумағының базалық станциялары шеңбер пішінді болып келеді, сондықтан олардан құралған желі алты бұрышты ұяшықтардан құралған бал арасының ұяшығына ұқсас болып келеді. Желі бірдей жиілікте жұмыс істейтін, кеңістікте таралатын қабылдағыш-таратқыштардан, қозғалыстағы абоненттердің орнын алдын ала анықтау және оның бір қабылдағыш-таратқыштың қызмет көрсету аумағынан басқа қызмет көрсету аумағына ауысу кезіндегі байланыстың үзіліссіздігін қамтамасыз ететін коммутаторлық жабдықтардан тұрады. Ұялы байланыстың алғашқы жүйелері 1946 ж. АҚШ-тың Сент-Луис қаласында жасалды. Бұл байланыс жүйелері автомобильдерде орнатылып, жеткілікті дәрежеде үлкен аумақты қамтамасыз ететін бірыңғай орталықпен байланыстырылды.

XX ғасырдың 70-жылдарының аяғында Солтүстік Еуропа мемлекеттерінде 450 МГц жиілікте жұмыс істейтін NMT-450 стандарты енгізілді. 1986 жылдан жүйенің абоненттік сыйымдылығын кеңейтетін және функционалдық мүмкіндіктерін арттыратын NMT-900 стандарты қолданыла бастады. Алғашқы тәжірибелі GSM желісі 1990 ж. пайда болып, 1992 ж. алғаш рет Германияда қолданысқа енді. GSM-900 - қозғалмалы байланыс жүйесінің ең кең тараған түрі. Оператордың жиілік ауқымы 890-960 МГц. GSM-900 стандартының басқа стандарттармен салыстырғандағы басты артықшылығы телефон аппараттары өлшемдерінің шағын болуы және аккумуляторының зарядталмай ұзақ уақыт бойы жұмыс істеуі. GSM операторында орнықты байланыс ең жақын базалық станциядан (үдеткіштер мен антенналар қолданғанда) 35 км-ге дейін жетеді. GSM-900 стандартында бөгде қосылудан қорғану үшін абоненттің арнайы модулі - SIM-карта қолданылады. Бұл картада белгілі абонент туралы нақты ақпарат жазылған микросұлба орнатылады, сондықтан оны GSM стандартты кез келген ұялы аппаратта қолдануға болады. Әрбір картаның арнайы идентификациялық нөмірі болады. SIM картаның тағы бір жетістігі абонент аппаратты ауыстырғанда оның ұялы нөмірі және ондағы барлық ақпараттар сақталады.

1. 3 Жалпы қолданыстағы кең таралған технологиялар

GPRS (General Packet Radio Service) дегеніміз - сымсыз деректерді беру. Интернетке жоғары жылдамдықпен қол жеткізуге мүмкіндік береді.

EDGE (Enhanced Dataratesfor GSM Evolution) дегеніміз - 2G және 2. 5G (GPRS) желілерінің үстінен қондырма ретінде жұмыс істейтін, ұялы байланысқа арналған сандық технология.

GPRS пайдаланушылары сыммен қосылғандай тәртіпте, GPRS/GSM желісінің қамту шегінде Интернетке толық көлемде қол жеткізе алады. Яғни, GSM желісінің қамтуы бар болса, онда GPRS қамтуы да бар деген сөз.

GPRS - Интернет-провайдерге қоңырау шалмастан және Интернетке қол жеткізуді сатып алмастан, қызметтерге лезде қол жеткізуді ұсынады.

Деректерді беру тәртіптемесінен шықпастан, телефонға қоңырау қабылдау мүмкіндігі бар. Тек берілген/алынған ақпараттың көлеміне ғана ақы төленеді. GPRS-те деректерді берудің ең жоғарғы болжанған жылдамдығы секундына 171, 2 Кбитті құрайды. EDGE - деректерді беру жылдамдығын секундына 480 Кбитке дейін арттыруға мүмкіндік береді.

3G - мобильді байланыс технологияларының 3-буыны - Интернет желісінің қызметтеріне жоғары жылдамдықпен мобильді қол жеткізуді және деректер беру арнасын құратын радиобайланыс технологиясын біріктіреді. Мобильді байланыстың үшінші буыны деректерді пакеттік берудің негізінде құрылған. 3G үшінші буын желілері секундына 3, 2 Мбитке дейінгі жылдамдықпен деректерді бере отырып, дециметрлік диапазон жиіліктерінде жұмыс істейді, әдетте, шамамен 2 ГГц диапазонында. Олар ақпараттың үлкен көлемін беруге/қабылдауға, ұялы телефонда фильмдер мен телебағдарламаларды көруге және т. б. мүмкіндік береді.

WAP (Wireless Application Protocol) дегеніміз - тікелей ұялы телефондардан Интернеттің ақпараттық және сервистік ресурстарына сымсыз қол жеткізу хаттамасы. WAP-қызметтерін кез-келген тәулік мезгілінде, кез-келген жерде пайдалануға болады.

WAP арқылы интернетте жұмыс істеу үшін саған қосымша құрылғылар (компьютер және модем) қажет емес, WAP қолдауы бар ұялы телефонның өзі жеткілікті болады.

WAP-сайттар веб-серверлерде орналасады және ұялы телефондардың мүмкіншіліктеріне - яғни, кішкене экрандарға және шағын көлемдегі жадыға бейімделген арнайы форматта ұсынылады.

ІІ EDGE технологиясының сипаттамасы, артықшылықтары мен ерекшеліктері

2. 1 EDGE технологиясынаның артықшылықтары

EDGE - Enhanced Data-Rates For GSM Evolution - каналдың үлкен өткізгіштік қабілетін қамтамасыз ететін жəне GPRS-пен салыстырғанда тасымалдаудың жоғары жылдамдығын қамтамасыз ететін мəлімет жөнелту технологиясы. EDGE технологиясын қолдану үшін қосымша баптаулар керек емес - EDGE қамту аймағында мобильдік телефон оны автоматты түрде таңдайды. EDGE сөзі ашып оқығанда Enhanced Data rate for GSM Evolution, яғни дамып келе жатқан GSM-желілерде мəлімет берудің жетілдірілген технологиясы дегенді білдіреді. Технологияның ерекшелігі қолданылып жүрген GSM желілеріне айтарлықтай жеңіл енгізілуі болып табылады. Бүгінде EDGE стандарты көптеген операторлық компанияларда экономикалық тиімді жəне қымбат тұратын 3-буын желілерінің жеткілікті технологиялық баламасы ретінде қарастырылады. EDGE технологиясы ақпарат алмасу жылдамдығын GPRS-қа қарағанда в 2-3 есе арттыруға, жəне желінің шамадан тыс жүктелуі кезінде 150-200 КБ/сек болатын максималды жылдамдыққа жеткізуге мүмкіндік береді. Жоғары жылдамдықты EDGE технолониясының артықшылықтары GSM желілерінің операторларына бүгіннен бастап «3-буын сервистерін» жүзеге асыруды бастауға мүмкіндік береді. Ол сервистерге мыналар жатады: нақты уақыт тəртібіндегі мобильдік аудио/видеотрансляциялар (audio/video broadcasting), видеотелефония (video call), Интернет арқылы ойнау мүмкіндігі бар көп қолданушылық мобильдік ойындар (multiplayer games) жəне т. б. Қазақстанда 3G технологиясы бойынша Интернет-қызметтер көрсететін үш ірі компания бар: Jet3G (Казахтелеком), Beeline, Kcell. Қазақстанда 3G технологиясын ең бірінші енгізген компаниялардың бірі Beeline компаниясының мысалында қарайық.

2. 2 GSM жүйесін EDGE технологиясына қарасты жетілдіру

Болжам көрсеткендей, болашақтың анықтайтын тенденциясы ұялы байланыстың жаңа технологиялармен бірігуі болып келеді. Ұялы байланыс әртүрлі стандарттарда жұмыс істейді, яғни GSM, CDMA және тағы басқа.

GSM желілерінің дамуы UMTS/IMT - 2000 қарай жетілдірілуде[2] . Қазіргі тамда 3-ші буын желілеріне көптеген операторлардың назары аударылғанына қарамастан, 2, 5G желілеріне көңілдері жоғарламаса төмендеген жоқ. Осы буын GSM торапындағы жоғарғы жылдамдықты дестелі мәліметтерді беру технологиясы EDGE технологиясы (Enhanced Data rates for Global Evolution - глобальды эволюция үшін жоғарғы жылдамдықта мәліметтерді тарату) арқылы жүзеге асқан.

GSM желісіндегі Интернет қызметін енгізу үшін өткізу жолағын бөлуі GPRS (радиоқызметтің ортақ дестелі таратуы ) дестелі мәліметтерді тарату технологиясын қолдандырады. Нақты уақыт режимінде мәліметтерді таратуға бағытталған, қосымша, одан кең өткізу жолағын және қызмет көрсету сапасы (QOS) жоғары болғандығын талап етеді, қазір сол сапаны GPRS стандарты қамтамасыз ете алмайды. GPRS-тен EGPRS-ке ақырындап өту осы ахуалды шешуге көмектеседі. EGPRS стандарты жоғарғы қызмет көрсету сапасын және бір абонентке кең өткізу жолағын қамтамасыз етеді. EDGE технологиясы сегізпозициялы фазалық манипуляциясында (8PSK) негізделген, ол радиоинтерфейс үшін жаңа шешім көрсетеді.

2. 1 - кесте- Жылжымалы байланыс дамуының 5 буыны

EDGE технологиясы GSM желісінің операторларының алдында ұялы мәліметтерді тарату және мультимедиалық қызметті қамтамасыз етуі жағынан эволюциялық даму мүмкіндігін ашады, GSM-дегі бар жиілік аймағында ұялы/жиілікті жобалауда ешбір үлкен өзгеріссіз таратылып жатқан мәліметтердің көлемін үш есе үлкеюін қамтамасыз етеді. Сонымен, желінің UMTS стандартын іске асыруға лицензиясы жоқ операторларға, EDGE альтернативті шешім болып табылады. UMTS желісін дамытамын деген операторлар, қосымша EDGE технологиясын енгізе алады. Осындай желі

«эстафетті таратудың» GSM/EDGE және UMTS желілерінің арасында қатынасты қамтамасыздандыру кезіндегі ұяны қайта таңдаудың функционалдық мүмкіндіктерін қамтамасыз етеді. АҚШ-та DAMPS (ұялы телефондық байланыстың жетілдірілген есептік жүйесі) желісінің операторлары үшінші ұрпақтың желісін құрастыру үшін EDGE технологиясын қолдады [8] .

EDGE технологиясы соңғы қолданушы үшін қызмет көрсету сапасын (QoS) көп есе жоғарлатады:

жаңа мультимедиялық ұсыныстар ұялы мәліметтерді тарату қызметін қолданушылар үшін тартымды жасайды;

QoS комплексті сипаттамаларын енгізу үшін байланыс арналарының тез рұқсатына және жоғарғы өтімділік қассиетіне кепілді;

қайталап таралудың автоматты сұранысының кең таралған үлкен сұлбаларын қолдану (ARQ) (байланыс арнасының шартына байланысты мәліметтерді тарату жылдамдығының адаптациясы, жоғарлайтын кемшілік) ; - EDGE технологиясы тораптың жалпы көлемін жоғарлатады.

EDGE технологиясы ұялы мультимедиялық қосымшалардың арасында кең қолданыс таба инвестицияның мүмкін қорғау дәрежесін максималды қамтамасыз етеді, оған себепті:

• жаңа тораптық элементтерді орнату қажеттігінің болмауы;
• GSM/EDGE (интервал бойынша) торапының екілік режим жұмысының арқасында инвестициялық тәуекелдің төмендеуі;
• эволюциондық дамудың мүмкіндігі, ұйғарылатыны;
• GPRS стандартының қызметтерін де сүйемелдейді, бірақ мәліметтерді тарату жылдамдығы 473, 6 кбит/сек-ке дейін жоғары;
• GSM стандарты үшін қолданатын жиілікті спектр, өткізу жолағының, протоколдың, тасымалдаушының құрылымының кеңдігі және ұялық жобалау процессі;
• UMTS тораптарын енгізу бағытында тағы бір қадам - қызмет көрсетіп жатқан тораптардың эволюциясын қамтамасыз етеді;
• GERAN торабы арқылы үшінші ұрпақты торапқа көпір болады;
• өзінде өсу потенциалы бар, жаңа бизнес мүмкіндіктерін ашу;
• өткізу жолағының кеңдігіне қатысты шығныдардың тиімді қатынастары;
• дестелі мәліметтерді тарату торапына тура рұқсат (мысалы, Интернет) ;
• енгізу трафик көлемі бойынша тарификация моделі, абоненттердің «торапқа тұрақты қосылып тұратынына» мүмкіндік береді;
• екі нүкте арасында үнемі көп емес көлемде мәліметтері үшін оптималды тарату ортасын қамтамасыз ету немесе берілген географиялық райондағы «нүкте-көпнүкте» сұлбасы бойынша мәліметтермен айырбас.

2. 3 EDGE радио-интерфейсының сипаттамалары

EDGE технологиясын абонентке EGPRS, ECSD, (HS) CSD, GPRS және дауыстық байланыс GSM (толықжылдамдықты FR, жартыжылдамдықты HR, және AMR адаптивті көпжылдамдықты режимі) сияқты қызметтермен қолдануды қамтамасыз етеді. Берілген технология бір уақыттық интевалдағы (слоттағы) әртүрлі модуляция әдістерімен қызметтерді тығыздау мүмкіндігін береді. GSM стандартындағы қызмет істеп жатқан базалық станцияларға EDGE технологиясын енгізу үшін, минимум, тасымалдаушы блогын EDGE (ECU) деп аталатын тасымалдаушы блогына ауыстырамыз. ECU блогын қосу EDGE (EGPRS, ECSD) және EDGE-емес (мысалы, GSM дауыс байланысы, AMR адаптивті көпжылдамдықты таралу режимі, HSCSD, GPRS дестелі мәліметтерді тарату) сол бір тасымалдаушыда уақыттық интервалдарын біріктіріп (2. 5 сурет) әтүрлі комбинацияларын қолдануға болады. EDGE және EDGE-емес интервалдары, яғни EGPRS және GPRS дестелі мәліметтер ағыны сол бір берілген тасымалдаушыдағы уақыттық интервалында топталуы

(мультиплексерленуі) мүмкін[7] .

2. 3. 1- сурет - EDGE жүйесіндегі уақыттық интервалдарды толтыру

GPRS қызметін енгізу операторларға келесі артықшыларды береді:

• дестелі коммутациялық мәліметтерді таратуды қолдануы арқасында байланыс арнасын жоғарғытиімді қолдану. Нәтижесінде абонентке бүкіл уақыт интевалы бөлінбейді.
• көп мөлшердегі қолданушыларға арналған, трафиктің көлемі бойынша абоненттерге арналған қызықты тарифті жобаларды құрастыру.
• BSS жүйесіндегі минималды инвестициялық талаптар.
• үшінші ұрпақ торапына көшуді қамтамасыз ететін, жаңа технологияға енгізілген инвестицияларды қорғау.
• дестелі мәліметтерді тарату тораптарына тура рұқсат (мысалы, Интернет, X. 25) .
• қызмет көрсетуді және басқаруды интеграциялау.
• Абоненттер үшін артықшылықтар келесіде:
• мәліметтерді тарату қызметі үшін тарату жылдамдығын 170 кбит/с дейін жоғарлату(8 мультислоттар CS-4 теру мүмкіндігі ) ;
• уақыт бойынша емес, берілген мәліметтер көлемі бойынша
• тарификация (нақты қолдану) ;
• ұялы станция «тұрақты қосылу» режимінде болады, яғни GPRS қызметі қосылған;
• IP протоколы бойынша Интернет қызметінің провайдеріне арзан тура рұқсат;
• ұялы IP функциялары (Интернет, телеметрия, электрондық почта) тұұрақты қосылу режимінде болады;
• трафиктің көлемі бойынша биллинг.

GPRS бизнес қолданушыларға әрбір нүктеден өзінің офисымен мәліметтермен ауысу арнасымен қосылу мүмкіндігін береді. Олар қазіргі уақытта қайда болмаса да өзінің электорндық почталарына, Интернет торапына, өздерінің электрондық файлдарына, факстарына және басқа мәліметтеріне рұқсаты болады.

2. 4 GPRS-тен EDGE (EGPRS) -ке көшу.

GPRS нарық реакциясын тексеру үшін жаңа дестелі-бағытталған ұсыныстардың бірінші қадамы. GPRS-тен EDGE және EGPRS көшу эволюциясы екінші ұрпақтың операторлары абоненттерге үшінші ұрпақтық қызметтерін ұсыну мүмкіндіктерін ашады. EDGE технологиясын енгізу операторлармен екі мүмкін сценарий бойынша өткізіледі:

UMTS торапын енгізу үшін лицензиясы бар операторлар, үшінші ұрпақ торапының қосымшаларының жұмысын жалғастыру үшін екінші ұрпақ торапының базасының негізінде тұтынушыларға жылдамдықты режимдер ұсынылады. Бұл жол операторларға минималды ұстаным кезінде және GSM GPRS қызмет істейтін торапындағы конфигурацияларды минималды өзгертіп тұтынушыларға тартымды қызмет жиынтығын ұсынады [8] .

UMTS торапын енгізу үшін лицензиясы жоқ операторлар үшін, EDGE үшінші ұрпақты торапты дамыту үшін ұстанымдардың едәуір төмендеуін қамтамасыз етеді. Осындай операторлар үшін EDGE ауылдық жерлердегі екінші ұрпақтың қызмет істейтін тораптырның негізінде үшінші ұрпақтың жылдамдықты ұсыныстары экономды әдісі болып табылады. Осы жол үшінші ұрпақтың құрылғысын табу үшін ұстанымдарды азайтады, жаңа қызметтерді ұсыну қызмет көрсетіп жатқан база аймағында және екінші ұрпақтың құрылғысында іске асырыла алады.

2. 5 EDGE кодттау сұлбалары

Кодттау сұлбалары (MCS) (2. 1 кесте) пайдалы жүктеме бойынша үш топқа бөлінеді: А, В және С. Қайталанып таралу үшін сол топқа жататын MCSдың әртүрлі кодттау сұлбалары қолданылады, ал бастапқы таралу үшін басқа топқа жататын кодттау схемалары қолданылады. Ұялы станция үшін MCS оптималды сұлбасы PCU блогындағы байланыс арнасының адаптация алгоритмі көмегімен анықталады. 2. 6 суретте көрсетілгендей, қолданылатын кодттау сұлбаларында таралу биттердің жылдамдықтары жоғары болса, Abis интерфейсі арқылы радио-интерфейстың уақыттық интервалында (слотында) алынған, мәліметтерді жіберу үшін қолданылатын PCU қадрлары көп болады. Берілген сервистер радио-интерфейстың бөліну алгоритмімен және «байланыс арнасының адаптациясы» алгоритмімен (Link Adaptation) синхронизацияны талап етеді.

2. 5. 1 - сурет - GPRS және EDGE код схемалары

EDGE технологиясы қосымша көрсеткіш қолданады: сигнал/бөгеуіл қатынасы (SIR) немесе тасушы/бөгеуіл (C/I) қатынасы, ол келесі байланыс арнасының сапасымен басқарудың екі механизімімен жузеге асырылады:

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс