Туризмді дамытуға әр елдердің және Қазақстандағы туризм түрлерін дамытуға арналған перспективті бағдарламаларды талдау
1 ТУРИЗМДІ ДАМЫТУ БАҒДАРЛАМАЛАРЫНЫҢ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Туризм аясындағы бағдарламалар түсінігі және мәні
1.2 Перспективті бағдарламалар түрлері
2 ҚР.ҒЫ ТУРИЗМНІҢ ПЕРСПЕКТИВТІ БАҒДАРЛАМАЛАРЫН ТАЛДАУ
2.1 Туризмнің перспективті бағдарламалар жүйесінің даму үрдісі
2.2 Перспективті бағдарламалар аясындағы демографиялық, әлеуметтік жағдайды талдау
3 ҚР.ДАҒЫ ТУРИЗМ АЯСЫНДАҒЫ ПЕРСПЕКТИВТІ БАҒДАРЛАМАЛАР
3.1 Перспективті бағдарламалардағы негізгі өзгерістер
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1.1 Туризм аясындағы бағдарламалар түсінігі және мәні
1.2 Перспективті бағдарламалар түрлері
2 ҚР.ҒЫ ТУРИЗМНІҢ ПЕРСПЕКТИВТІ БАҒДАРЛАМАЛАРЫН ТАЛДАУ
2.1 Туризмнің перспективті бағдарламалар жүйесінің даму үрдісі
2.2 Перспективті бағдарламалар аясындағы демографиялық, әлеуметтік жағдайды талдау
3 ҚР.ДАҒЫ ТУРИЗМ АЯСЫНДАҒЫ ПЕРСПЕКТИВТІ БАҒДАРЛАМАЛАР
3.1 Перспективті бағдарламалардағы негізгі өзгерістер
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Әлем тәжірибиесінде табысы жағынан туризм индустриясы –газбен мұнайдан кейін үшінші орынды иеленеді. Туризм – кез-келген елдің экономикасына 3 қолайлы ықпалмен әсерін тигізеді. Олар – шет елдік валюта ағынын артырады, жергілікті азаматтарды жұмыс орындарымен қамтиды, мемлекеттің инфрақұрылымының дамуына ықпал етеді. ДТҰ мәліметтері бойынша, бір ғана саяхаттаушы саяхаттаған елінде шамамен Америка Құрама Штаттарының 1000 долларын тастайды екен. Ол ешқандай өсімсіз, қайта - қайтарып берілмей елдегі қалынатын ақшалар. Сондай ақ бір турист ақшасы 8 немесе 9 жұмыстық орындарын құрайтындай мүмкіндіктері бар. Себебі турист қаржысының 30%-ын орналастыру орындарында, 20%-ын тасымалдыуға, 35%-ын тамақтандыру орындарында және де 15%-ын тағы да басқа қызмет көрсету (театрлар, көрмелер т.б) орындарда қалдырады.
Қазіргі кезде туризмді дамытуға, мемлекеттердің қарым - қатынасына, бейбітшілігіне, гүлденуіне, адамдар құқықтарын құрметтеуіне, сақтауына үлесті арттыру, туризм дамытуына жәрдем ету жұмысынтарын атқарушы Дүниежүзілік туристік ұйым. Дүниежүзілік туризм ұйымы туризмдегі жобалар мен бағдарламаларды қаржыландырып және оларды жүзеге асырылуына ықпал етеді. Дамып келе жатқан елдерге туризм дамуы туралы тәжірибелермен алмасып, таныстыруды көздейді. "Тұрақты туризм - кедейшілікпен күресу құралы" бағдарламасы 2002 жылы ДТҰ мен ЮНКТАД-тың шешімі бойынша қабылданған болатын. Бұл бағдарлама 2 мәселені шешті олар туризмді дамыту және кедейшілікпен күресу [1].
ДТҰ-ның жергілікті уәкілдіктері жергілікті туристік және ұлттық ұйымдардың қызметін дамыту мен қолдау мақсатында тікелей акцияларды жүргізеді. Дүниежүзінің кез-келген аймағы - Африка, Америка аймағы, Шығыс Азия мен Тынық мұхиты аймағы, Таяу Шығыс пен Оңтүстік Азия - осы жергілікті ұйымдардың көз алдында, Дүниежүзілік туризм ұйымының штаб-пәтері Мадрид қаласында базаға тіркеліп енген болатын. Жергікті уәкілдіктер ДТҰ-ның қызметін осы жерлерде тікелей жүзеге асырады. Олар әрдайым сан қилы, жердің түкпір-түкпіріне іс сапарлар шегеді.
Қазіргі кезде туризмді дамытуға, мемлекеттердің қарым - қатынасына, бейбітшілігіне, гүлденуіне, адамдар құқықтарын құрметтеуіне, сақтауына үлесті арттыру, туризм дамытуына жәрдем ету жұмысынтарын атқарушы Дүниежүзілік туристік ұйым. Дүниежүзілік туризм ұйымы туризмдегі жобалар мен бағдарламаларды қаржыландырып және оларды жүзеге асырылуына ықпал етеді. Дамып келе жатқан елдерге туризм дамуы туралы тәжірибелермен алмасып, таныстыруды көздейді. "Тұрақты туризм - кедейшілікпен күресу құралы" бағдарламасы 2002 жылы ДТҰ мен ЮНКТАД-тың шешімі бойынша қабылданған болатын. Бұл бағдарлама 2 мәселені шешті олар туризмді дамыту және кедейшілікпен күресу [1].
ДТҰ-ның жергілікті уәкілдіктері жергілікті туристік және ұлттық ұйымдардың қызметін дамыту мен қолдау мақсатында тікелей акцияларды жүргізеді. Дүниежүзінің кез-келген аймағы - Африка, Америка аймағы, Шығыс Азия мен Тынық мұхиты аймағы, Таяу Шығыс пен Оңтүстік Азия - осы жергілікті ұйымдардың көз алдында, Дүниежүзілік туризм ұйымының штаб-пәтері Мадрид қаласында базаға тіркеліп енген болатын. Жергікті уәкілдіктер ДТҰ-ның қызметін осы жерлерде тікелей жүзеге асырады. Олар әрдайым сан қилы, жердің түкпір-түкпіріне іс сапарлар шегеді.
1. http://kk.encyclopedia.kz
2. Кусаинов Х.Х., Сергеева А.М. Туризм экономикасы: Оқу құралы. – Алматы, 2012.-208 бет.
3. З.М. Әбішева, А.Р.Жұмаділов. «Туризмнің географиялық ортасы».Алматы.2007 ж.3-5б.
4. Қазақстан Республикасының Ұлттық Экономика Министрлігі Статистика комитетінің 2016 жылындағы есебі
5. http://www.inform.kz/kz/nursultan-nazarbaev-zhol-turizmdi-damytudyn-negizgi-sharty_a3057051
6. Айжанова Д.А., Дуйсен Г.М. Особенности развития кластерного потенциала в условиях модернизации национальной экономики // Экономика и статистика. Научно-информацинный журнал, 2005, №3.С.-8-12.
7. Статистический пресс-бюллетень. Агентство Республики Казахстан по статистике, Алматы, №4, 2005 г.
8. Сенин В.С Организация международного экологического туризма: Учебник.- Финансы и статистика, 2000 г.
9. С.С.Шназбаева, Г.М.Керимханова, Л.А.Смирнорва, Л.М.Смағұлова, Н.В.Маркевич, Г.Д.Шопобаева,Л.С.Кажигали «Статистикалық Жылнамасы «2004» Қазақстан Республикасының статистика агенттігі,
10. Алматы қаласының статистика басқармасының есебі, Алматы, 2006 жыл.
11. Дурович А.П. Маркетинг в туризме. – М.: Институт дистанционного образования; МЭСИ,изд.2000.
12. Раева Р. Казахстанский туризм: новый поворот // Деловой мир Казахстана. -2010. -№3.
13. Азар В.И. «Экономика и организация туризма». ─ М., 2002.
14. Ердавлетов С.Р. «Туризм теографиясы: тарихы, теориясы, тәжірибесі».─Алматы, 2000. Б.77-82.
15. З.М. Әбішева, А.Р.Жұмаділов. «Туризмнің географиялық ортасы».Алматы.2007 ж.3-5б.
16. . www.elgazeti.kz, www.bag.kz. Бұқаралық ақпарат құралдары.
17. . Ж.Н.Алиева. «Экологический туризм»: Учеб.пособие. Алматы: КазГУ. 2002г.26-27б.
18. 4. Wikipedia®- Wikimedia Foundation, Inc. Коммерции. 2012ж.
19. Кусаинов Х.Х., Сергеева А.М. Туризм экономикасы: Оқу құралы. – Алматы, 2012.-208 бет.
20. Драчева Е.Л. Экономика и организация туризма. – М.:2005.-135с.
21. Айжанова Д.А., Дуйсен Г.М. Особенности развития кластерного потенциала в условиях модернизации национальной экономики // Экономика и статистика. Научно-информацинный журнал, 2005, №3.С.-8-12.
22. Қазақстан Республикасының туристік саласын дамытудың 2023 жылға дейінгі тұжырымдамасын бекіту туралыҚазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 30 маусымдағы № 406 қаулысы.
23. Бейсенова А.С., Каймулдинова К. Атлас географии Казахстана: Глобус 2004.
2. Кусаинов Х.Х., Сергеева А.М. Туризм экономикасы: Оқу құралы. – Алматы, 2012.-208 бет.
3. З.М. Әбішева, А.Р.Жұмаділов. «Туризмнің географиялық ортасы».Алматы.2007 ж.3-5б.
4. Қазақстан Республикасының Ұлттық Экономика Министрлігі Статистика комитетінің 2016 жылындағы есебі
5. http://www.inform.kz/kz/nursultan-nazarbaev-zhol-turizmdi-damytudyn-negizgi-sharty_a3057051
6. Айжанова Д.А., Дуйсен Г.М. Особенности развития кластерного потенциала в условиях модернизации национальной экономики // Экономика и статистика. Научно-информацинный журнал, 2005, №3.С.-8-12.
7. Статистический пресс-бюллетень. Агентство Республики Казахстан по статистике, Алматы, №4, 2005 г.
8. Сенин В.С Организация международного экологического туризма: Учебник.- Финансы и статистика, 2000 г.
9. С.С.Шназбаева, Г.М.Керимханова, Л.А.Смирнорва, Л.М.Смағұлова, Н.В.Маркевич, Г.Д.Шопобаева,Л.С.Кажигали «Статистикалық Жылнамасы «2004» Қазақстан Республикасының статистика агенттігі,
10. Алматы қаласының статистика басқармасының есебі, Алматы, 2006 жыл.
11. Дурович А.П. Маркетинг в туризме. – М.: Институт дистанционного образования; МЭСИ,изд.2000.
12. Раева Р. Казахстанский туризм: новый поворот // Деловой мир Казахстана. -2010. -№3.
13. Азар В.И. «Экономика и организация туризма». ─ М., 2002.
14. Ердавлетов С.Р. «Туризм теографиясы: тарихы, теориясы, тәжірибесі».─Алматы, 2000. Б.77-82.
15. З.М. Әбішева, А.Р.Жұмаділов. «Туризмнің географиялық ортасы».Алматы.2007 ж.3-5б.
16. . www.elgazeti.kz, www.bag.kz. Бұқаралық ақпарат құралдары.
17. . Ж.Н.Алиева. «Экологический туризм»: Учеб.пособие. Алматы: КазГУ. 2002г.26-27б.
18. 4. Wikipedia®- Wikimedia Foundation, Inc. Коммерции. 2012ж.
19. Кусаинов Х.Х., Сергеева А.М. Туризм экономикасы: Оқу құралы. – Алматы, 2012.-208 бет.
20. Драчева Е.Л. Экономика и организация туризма. – М.:2005.-135с.
21. Айжанова Д.А., Дуйсен Г.М. Особенности развития кластерного потенциала в условиях модернизации национальной экономики // Экономика и статистика. Научно-информацинный журнал, 2005, №3.С.-8-12.
22. Қазақстан Республикасының туристік саласын дамытудың 2023 жылға дейінгі тұжырымдамасын бекіту туралыҚазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 30 маусымдағы № 406 қаулысы.
23. Бейсенова А.С., Каймулдинова К. Атлас географии Казахстана: Глобус 2004.
және халықаралық жағдайлар. Туризм өнімінің ерекшеліктері туризм саласының даму этаптары бойынша өзгеріп отырған.
Курстық жұмыстың мақсаты Туризмді дамытуға әр елдердің және Қазақстандағы туризм түрлерін дамытуға арналған перспективті бағдарламаларды талдау.
Мақсатымен бірге келесі міндеттерді қамтиды:
Бағдарламалардың түрлерін көбейту;
Перспективті бағдарламалардың туризм дамуына қосатын үлесін анықтау;
Перспективті бағдарламалардың орындалуын бақылау.
Курстық жұмыстың обьектісі Қазақстан Республикасының ірі қалалары.
Бірінші бөлімде, туризмді дамыту бағдарламаларының негіздері
Екінші бөлімде, ҚР-ғы туризмнің перспективті бағдарламаларын талдау.
Үшінші бөлімде, ҚР-ғы туризм аясындағы перспективті бағдарламалардағы мәселелерді анықтау.
Курстық жұмыс кіріспе, үш бөлім, қорытынды және қолданылған әдебиеттерден тұрады.
1 ТУРИЗМДІ ДАМЫТУ БАҒДАРЛАМАЛАРЫНЫҢ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Туризм аясындағы бағдарламалар түсінігі және мәні
Әлем тәжірибиесінде табысы жағынан туризм индустриясы - газбен мұнайдан кейін үшінші орынды иеленеді. Туризм - кез-келген елдің экономикасына 3 қолайлы ықпалмен әсерін тигізеді. Олар - шет елдік валюта ағынын артырады, жергілікті азаматтарды жұмыс орындарымен қамтиды, мемлекеттің инфрақұрылымының дамуына ықпал етеді. ДТҰ мәліметтері бойынша, бір ғана саяхаттаушы саяхаттаған елінде шамамен Америка Құрама Штаттарының 1000 долларын тастайды екен. Ол ешқандай өсімсіз, қайта - қайтарып берілмей елдегі қалынатын ақшалар. Сондай ақ бір турист ақшасы 8 немесе 9 жұмыстық орындарын құрайтындай мүмкіндіктері бар. Себебі турист қаржысының 30%-ын орналастыру орындарында, 20%-ын тасымалдыуға, 35%-ын тамақтандыру орындарында және де 15%-ын тағы да басқа қызмет көрсету (театрлар, көрмелер т.б) орындарда қалдырады.
Қазіргі кезде туризмді дамытуға, мемлекеттердің қарым - қатынасына, бейбітшілігіне, гүлденуіне, адамдар құқықтарын құрметтеуіне, сақтауына үлесті арттыру, туризм дамытуына жәрдем ету жұмысынтарын атқарушы Дүниежүзілік туристік ұйым. Дүниежүзілік туризм ұйымы туризмдегі жобалар мен бағдарламаларды қаржыландырып және оларды жүзеге асырылуына ықпал етеді. Дамып келе жатқан елдерге туризм дамуы туралы тәжірибелермен алмасып, таныстыруды көздейді. "Тұрақты туризм - кедейшілікпен күресу құралы" бағдарламасы 2002 жылы ДТҰ мен ЮНКТАД-тың шешімі бойынша қабылданған болатын. Бұл бағдарлама 2 мәселені шешті олар туризмді дамыту және кедейшілікпен күресу [1].
ДТҰ-ның жергілікті уәкілдіктері жергілікті туристік және ұлттық ұйымдардың қызметін дамыту мен қолдау мақсатында тікелей акцияларды жүргізеді. Дүниежүзінің кез-келген аймағы - Африка, Америка аймағы, Шығыс Азия мен Тынық мұхиты аймағы, Таяу Шығыс пен Оңтүстік Азия - осы жергілікті ұйымдардың көз алдында, Дүниежүзілік туризм ұйымының штаб-пәтері Мадрид қаласында базаға тіркеліп енген болатын. Жергікті уәкілдіктер ДТҰ-ның қызметін осы жерлерде тікелей жүзеге асырады. Олар әрдайым сан қилы, жердің түкпір-түкпіріне іс сапарлар шегеді.
Олар барлық елдердің туризм индустриясының басшыларымен жағдайларды талқылап және қажетті шешімдерді қабылдау үшін кездеседі.
Олар туристік ұйымдармен, әкімшіліктермен қажетті байланысты қамтамасыз етіп отырады. Әсіресе, БҰҰ-ның Даму Бағдарламасымен қажетті қаражатты бөліп отыруын қадағалап отырады.
Олар ДТҰ-ның көптеген халықаралық және жергілікті іс-шараларында уәкілдік қызметін атқарып отырады.
Олар белгілі бір елде қызығушылық тудыратын тақырыпшаларға сәйкес семинарлар мен конференциялар өткізеді.
Олар көптеген елдерде қазіргі таңда актуалды болып келетін тақарыптарға презентациялар өткізеді. Осыған дейін, Таяу Шығыстағы Жаһандандыру мәселесі, Шығыс Азия мен Тынық мұхиты аймағында адам ресурстарын дамыту, Европадағы туризм, Америка аймағындағы сапа стандарттары, Шығыс Азия мен Тынық мұхиты аймағында дағдарыстық мәселелерді шешу сияқты және тағы да басқа жағдайларды қарастырды.
Олар көбінесе президенттік деңгейде туристік өнім туралы мәселелер мен туындаған жағдайларды шешуге көмектеседі. ДТҰ жылына бір рет өзінің 6 жергілікті комиссияларына конференция өткізіп тұрады.
Туризм әлем экономикасында бастапқы рөлдердің бiрiн атқарады. ДТҰ-ның деректерiне сүйенсек туризм әлемнің жалпылама өнiмінiң 10-нан 1 бөлiгiн, халықаралық инвестициялардың 11 пайызынан астамын, әлем өндiрiсінiң әрбiр 9-шы жұмыстар орындарын қамтамасыз етедi.
ДТҰ және Дүниежүзiлiк туризм және саяхат кеңесiнiң бақылауы бойынша туризмде құрылынатын әр жұмыстар орнында басқада салалар пайда болатын бестен тоғызға дейiнгі жұмыс орындары келедi екен. Туризм тікелей немесе жанамалық түрлерде экономиканың әртүрлі 32 салаларының дамуына ықпал жасайды. Мемлекеттің инфрақұрылымын дамытуға жәрдемдеседi [2].
Туризм елдің тұтас аудандарының экономикасына белсенді әсер етеді. Туризм саласындағы шаруашылық жүргізуші субъектілердің құрылуы және жұмыс істеуі жол көлігін, сауданы, коммуналдық тұрмыстық, мәдени, медициналық қызмет көрсетуі дамытумен тығыз байланысты. Туризм индустриясы басқа экономикалық секторлардың көпшілігімен салыстырғанда, неғұрлым пәрменді мультипликаторлық тиімділікке ие.
Туризм аясындағы перспективті бағдарламалар - мемлекеттің туризм жағдайын және де мемлекет ішіндегі туризм дамығын аумақтардың инфрақұрылымын дамыту үшін қолданатын сан қилы бағдарламалар. Туризмнен табысты салыстырмалы түрде азырақ алатын дамып келе жатқан мемлекеттер жыл сайынғы ел ішіндегі туризмді дамытуына деген әр түрлі бағыт - бағдарламарды құрайды және де қолданады.
Көбінесе туризмді дамыту бағдарламаларында келесі факторлар ерекше орын алады:
- адамдардың туристік қызметке қажетін тудыратын обьективті факторлар;
- адамдардың туристік қажеттерінің мазмұны мен сипаты, сондай-ақ қажеттіліктің әр түрлі категориялы класификациясы;
- туристік өнімдерді пайдаланушы адамдардың экономикалық көзқарасы және олардың (туристердің) ынта-көңілі;
- туристік өнімдерді өндіру үрдісінің экономикалық ерекшеліктері, туристік индустрияға және туризм сферасының еңбек мүмкіншіліктеріне талдау жасау;
- қазіргі ішкі және сыртқы нарық жағдайындағы туристік өнімдерді өндіру, айырбастау және таратудың экономикалық ерекшеліктері;
- мекеме және сала деңгейлеріндегі туризм жұмысының қаражат және экономикалық ерекшеліктері;
- макро - және микро деңгейдегі туризмнің экономикалық және әлуметтік әсері [3].
Сонымен, бағдарлама - алдын-ала жоспарланған және нақты ақшалай соммасы бөлінген жоспардың түрі. Бағдарлама туризмнің дамуын үлкен үлесін қосатын және әр түрлі туризм түрлерінде кездесетін мәселелерді шешуге бағытталған бағдар болып табылады.
1.2 Перспективті бағдарламалар түрлері
Туризмді дамытудағы перспективті бағдарламалар көптеген түрлерге бөлінеді соның ішіндегі маңыздылары:
- Визалық рәсімдіктерді жеңілдету;
- Туризм дамыған аймақтарда инфрақұрылымды дамыту;
- Тарихи ескерткіштерді реставрациялау;
- Туризм обьектілеріне кадрлар дайындау;
- Мемлекеттің туризм имиджін көтеру;
- Туристік обьектілерге арнайы мемлекеттік стандарттар енгізу.
Әлемде қазіргі заманға сай инфрақұрылымның салаларын және туризмді дамытуға үлкен мән береді. Өйткені туризм индустриясы елдің барлық өңірлеріндегі экономика деңгейін белсенді түрде дамытуға ықпалын тигізеді. Туризмнің салаларында шаруашылықтарды жүргізетін субъектілер құрылысы мен олардың жұмысты атқаруы автомобиль көліктері, халықтың сауда, мәдениет, медициналық қызметті көрсетуінің даму жолдарымен өте тығыз байланысты. Әлемнің кез-келген елінде мәдени - тарихи және демалыс зоналары, ресурстары жеткілікті, соны туритсерге таныстыру арқылы әр елдің туризм саласында имиджін құру басты мәселе болып табылады.
Елдің экономикалық қабілетін дамытуды туризммен қатар тур өнім маңызды орынды алатындықтан, тур өнімге тоқталуымыз керек. Туризм елде көрсетілетін қызметтері және тауарлардың сауда-саттығынан көп өзгешеліктері орасан зор. Туризмдегі тауарлардың бұл өзгешеліктеріне тоқтала кететін болсақ. Бірінші өзгешелік, тур өнімнің сұраныстық бағасы және табысына бір-біріне байланысы жоғары болып келеді. Бірақта қазіргі уақыттағы сан түрлі саяси және де географиялық-әлеуметтік факторларға тәуелді болып келеді. Екінші өзгешелік, тұтынушыны өнімнен және тұтынатын орындарынан бөлетін қашықтықтарды бағындырады. Үшінші өзгешелік, туристерге көрсетілетін қызметтерінің сапасына келесі сыртқы факторлар үлкен әсер тигізеді: табиғи жағдайлар, ауа райы, туризм саласындағы саясат, халықаралық жағдайлар. Туризм өнімінің ерекшеліктері туризм саласының даму этаптары бойынша өзгеріп отырған [4].
Осы туризм арқылы экономикасын дамытып отырған елдерде жетерлік. Ауданы бойынша шағын елдер Израильдің бюджетіне тек қана туризмнен - 2 млрд. доллар, Тайландқа - 7 млрд. доллар, ал АҚШ - тың қоржынына 50 - млрд. доллар пайда түседі екен.
Ал, бізде сыртқа шығатын туристік сапарлардың мөлшері - 50 пайызға жуық болса, елімізге келетін туристік сапарлар - 16 пайызды ғана құрайды. Туристер ағының қайткенде көбейтуге болады. Осы орайда Туркия мен Тайландтың туризмнен түсетін кірісті көбейту үшін визаны арзандатып, кейбір елдер үшін визасыз жүе кіргізгені нәтижелі болған. Туркия мен Тайландты туристер тасқыны басып қалды. Тайланд визасы небәрі 8 доллар тұрады.
Туризм елдің тұтас аудандарының экономикасына белсенді әсер етеді. Туризм саласындағы шаруашылық жүргізуші субъектілердің құрылуы және жұмыс істеуі жол көлігін, сауданы, коммуналдық тұрмыстық, мәдени, медициналық қызмет көрсетуі дамытумен тығыз байланысты. Туризм индустриясы басқа экономикалық секторлардың көпшілігімен салыстырғанда, неғұрлым пәрменді мультипликаторлық тиімділікке ие
Бірінші бөлімді қорытындылай кетсек, туризм дамуы Қазақстанның әлемдік нарықта бәсекеге қабілеттілігін жоғарылатады. Сондықтан ҚР туризмін дамытуда алдыңғы қатарлы дамыған елдердің туризмде қолданатын перспективті бағдарламаларын қолдану немесе өзіндік бағдарламаларды қолдану қажет.
2 ҚР-ҒЫ ТУРИЗМНІҢ ПЕРСПЕКТИВТІ БАҒДАРЛАМАЛАРЫН ТАЛДАУ
2.1 Туризмнің перспективті бағдарламалар жүйесінің даму үрдісі
Дүниежүзінде туризм барлық әлемдік экономиканың 10 пайызын құрайды. Бұл өте үлкен көлем. Бізде әлі өте аз. Мысалы біз 2025 жылға дейін экономикамыздың 8 пайызын туризмнен аламыз деп отырмыз. Ол үшін өте көп жұмыс істеу керек. Рухани жаңғыру, экономикамызды түзеу, инфрақұрылым, Нұрлы жол - барлығы осыған байланысты. Қазақстанда көретін жерлер, баратын жерлер көп. Даланың өзі, таудың өзі басқа елдер үшін өте қызықты. Көрсете білуіміз керек. Мына жүргізіп жатқан Нұрлы жол бағдарламасының мағынасын қазақ әлі түсінген жоқ. Біз тарихымызда, еш уақытта ұлан-ғайыр жерімізде мұндай жолдар салғанымыз жоқ. Мысалы, оңтүстіктің азаматтары мұндай даңғыл жолмен өмір бақи жүріп көрді ме?
Қазір Шымкенттен Алматыға келу, Шымкенттен Ақтөбеге жету көзді ашып-жұмғанша. Астана мен Бурабайдың арасындағыдай жолдар салынды. Ол жол - Қытайдың шекарасынан Алматыны, Жамбылды, Оңтүстік Қазақстанды, Қызылорданы, Ақтөбені басып өтіп, Ресейге шықты, 2700 шақырым, - деді Елбасы. Осы ретте Мемлекет басшысы Нұрлы жол бағдарламасы аясында Астанадан күннің сәулесіндей барлық өңірге жолдар салынып жатқанын атап өтті. Оны ақпарат құралдарынан әр уақытта көрсетіп отыру керек деп ылғи айтамын. Бұл ұрпақтан-ұрпаққа жететін мәселе. Елдің ішкі экономикасы даму үшін қарым-қатынас болу керек, ол жылдам болуы тиіс. Тальго пойызы жүре бастаған кезге дейін Астанадан Алматыға 26 сағат жүретін едік, қазір 11 сағатта жетеміз. Астанадан Павлодар, Павлодардан Семейге, Семейден Өскеменге дейін жол салынып жатыр. Астанадан Қарағандыға дейін жол түсті. Қарағандыдан Алматыға дейін жеткіземіз. Астанадан Қостанай арқылы Ақтөбеге, Ақтөбеден Атырауға саламыз. Салынып жатқан ішкі жолдарды айтып отырғаным жоқ. Оралдан төмен қарай жол түседі. Сонда елдің елордасы бүкіл Қазақстан жерімен байланыста болады. Ол жолаушылардың жол жүруіне пайдалы екені рас. Жаңағы айтып отырған туризмді дамытудың негізгі шарты - осы. Егер келген адамдар Қазақстанды шарлап жүре алатын болса, мынадай жолмен жүрудің өзі қандай рахат. Қандай машинаң болса да, 150 шақырыммен жүйткіп отырасың. Сол жолдың бойында неше түрлі қонақүйлер, шағын бизнес дамиды, - деді ҚР Президенті.
Елбасы небәрі 2 жылдың ішінде Қытайдан - Каспий теңізіне дейін теміржол салынғанын да еске салып өтті. Жұрт байқамай да қалды. Біз екі жылдың ішінде Қытайдан бастап Жезқазған арқылы Каспийге дейін 1500 шақырым теміржол салдық. Біз 1500 шақырым жол салып тастадық.
Сол жолдың бойында иен далада, бетпақ далада станциялар, тұрғын үйлер, ауылдар, тамақтанатын жерлер, көлік тоқтайтын жерлер пайда болды. Бетпақ далада өмір пайда болды. Жол - экономиканы жоғары көтеретін ең күрделі мәселе. Біздің қазір салып жатқан жолдарымыз балаларымызға, немерелерімізге, шөберелерімізге жетеді, - деді Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев.
Қазақстан Президенті туризмді дамыту үшін жол, инфрақұрылым, сапалы қызмет қажет екендігін атап өтіп, олар дұрыс жолға қойылғанда мол қаржы табуға болатынын айтты. Туризм әуежайдан, теміржол вокзалынан басталады. Өздеріңіз көрген әуежайды салдық. Үш миллиондық әуежайды 8 млн. адам қабылдайтындай жасадық. Ол терминал дүниежүзіндегі ең үздік технологиямен жабдықталған. Ал темір жол вокзалының (Астананың Нұрлы жол темір жол вокзалы) ауқымы Мәскеудегі Қызыл алаңмен бірдей. Соны көргенде Қазақстанның мынадай жағдайы, мүмкіншілігі бар, баруға болады, келген қонақтарды жақсы қарсы алады, жататын жері, көретін дүниесі бар екен дейді. Қазір Мәдениет және спорт министрлігінің ішінен арнайы туризм жөнінде комитет, компания құрып, осы істі қолға алайық деп отырмыз, деді Мемлекет басшысы [5].
Кесте- 1. Туризм дамуының индикаторы
2011
2012
2013
2014
2015
Туризммен құрылған жалпы қызмет қосылған құны, млрд. теңге
364,1
415,1
530,7
791,6
-
Орналастыру орындарының саны, бірлік
1642
1526
1678
2056
2338
Санаторий-курорттық мекемелердің сандары, бірлік
121
123
120
111
109
Туризм саласы қызметкерлерінің тізімдік саны (есепті кезеңге орта есеппен), мың адам
туристік фирмалар
4,9
5,0
6,6
6,5
7,3
Орналастыру орындарында
47,7
42,6
50,4
53,9
17,6
санаторий-курорттық мекемелерінің
10,9
11,1
10,8
10,3
10,5
Туризм саласында жұмыспен қамтылған қызметкерлердің орташа айлық атаулы есептелген жалақысы, теңге
туристік фирмалар
60551
71557
70475
71233
85002
орналастыру орындарында
66199
77503
76360
86272
106823
санаторий-курорттық мекемелерінің
58097
67277
71059
76885
77245
Шетелге шығып кеткен Қазақстан Республикасына резидент келушілерінің саны, адам
8020400
9065579
10143710
10449972
11302476
Қазақстан Республикасына келген резидент емес келушілердің саны, адам
5685132
6163204
6841085
6332734
6430158
Ескерту: [6] ҚР Ұлттық экономика министрлігінің статистика комитетінің статистикалық мәліметтерінен алынды.
Қазақстанда экотуризмді дамытуға көптеген мүмкіндік бар. Соның арқасында ҚР әлемнің экотуризмдегі орталығы ретінде коюға мүмкіндік зор.
Экотуризм туристік ағындардың табиғи аумақтары, қоршаған ортаның негативті ықпалын қабілетті түрде инвестициялық жобаларды іске асыру кезінде табиғат ресурстарын сақтауға мүмкіндік береді.
Қазақстан аумақтарында ерекше қорғалатын 118 табиғи аумақ жұмыс істейді, соңын ішінде туризмнің дамуына бағытталған 11 мемлекеттік ұлттық табиғи саябақтар бар. Мəдени назар аударарлық табиғи жасанды жерлерді қаржыландыру, олардың экологиялық жағдайын қамтамасыз ету мүмкіндіктері жасалуда. Сонымен бірге, ауыл шаруашылық туризмі потенциялды түрде даму үстінде халықаралық тəжірибені зерттеу барысында туризмнің əлеуметтік-экономикалық рөлі əртүрлі ресурстары бар аудандар.
Қазақстан Республикасында экологиялық туризмді дамыту қажеттілігі тек экономикалық фактормен - жаңа жұмыс орындарын ашу ғана емес, сонымен бірге əлуметтік тапсырыспен - халықтың денсаулық жəне бос уақытын пайдалану проблемасына тұтастай əрі жүйелі түрде мəн берумен де түсіндіріледі. Дүниежүзілік туристік ұйым сарапшыларының деректері бойынша соңғы он жылда экологиялық туризм неғұрлым танымал жəне кезкелген мемлекеттің тұрақты даму құралы болып табылады. Расында, экономиканың қарыштап дамуында туризмнің алар орны айрықша. Туристік əлеуетті зерттеу қорытындылары көрсеткендей, Қазақстанның экологиялық туризмді дамыту үшін үлкен мүмкіндіктер бар. Оның негізін Еуразия орталығындағы бірегей табиғи жағдайлар мен ландшафттар, көптеген табиғи, тарихи ескерткіштер құрайды. Тұтастай алғанда, Қазақстандағы экологиялық туризмнің жағдайы тұрақталып келеді. Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің деректері бойынша, заңды тұлға мəртебесіндегі ұлттық ерекше қорғалатын аумақтар 2016 жылы 500,8 мың туристке қызмет көрсеткен, туристік топтардың келуінен түскен кіріс 2016 жылы 84,1 млн. теңгені құраған [7].
Алайда экологиялық туризмнің басқа туризм түрлеріне қарағанда табиғи ортаға әлсіз әсеріне және кең дамыған инфрақұрылымды қажет етпейтініне қарамастан осы бағыттың дамуы күрделі қиындықтарға ұшырауда, ол рекрациялық - туристік инфрақұрылымның көп бөлігінің әлі қалыптасу кезеңінде болуына байланысты. Дүниежүзілік туристік ұйымның соңғы кездегі таратқан мәліметтеріне қарғанда, осы саламен айналысатын мемлекеттер қазынасына сырттан түсетін инвестицияның 10% жуығы тек біз сөз етіп отырған табыс көзінің еншісіне тиесілі екен. Сондықтан да туризмнен түскен кіріс дүние жүзі бойынша әлі күнге дейін мұнай экспорты мен көлік сатудан кеінгі үшінші орынды иеленіп келеді. Экологиялық туризмнің басқа туризмдерден принциптік айырмашылығы - табиғатта туристердің берілген тәртіпке бағынуы, табиғи ландшафттарды шамадан тыс ластаудан қорғау және индустриялық туризм дамуының басты шарты болып табылатын табиғи ресурстардың деградациясын болдырмау.
Экологиялық туризм бүгінде - соңғы оңжылдықта бүкіл әлем бойынща кең тарған,қазіргі заманға сай туризмнің жаңа бір бағыты болып табылады. Экологиялық туризмнің танымалдылығына дәлел болатын фактірлер, яғни экотуризмді одан әрі дамытуға қызығушылық танытып жүрген атақты халықаралық ұйымдар: Бүкіләлемдік Туристік Ұйым, Біріккен Ұлттар Ұйымы, Бүкіләлемдік жабайы табиғат қоры, Халықаралық табиғат күзеті одағы және табиғат ресурстары.
Экотуризмді халықаралық және аумақтық деңгейде дамыту жөнінде жаппай барлық жерде конференциялар, конгрестер, кеңестер, симпозиумдар (халықаралық жиналыс) өткізілді. Осының нәтижесінде көптеген фирмалар туризмнің ішінен экотуризмге аса көңіл бөлді. Осындай кеңестердің бірі - 2004 жылы басталған Қазақстандағы экологиялық туризмді дамыту жөніндегі бастама ағымдағы жылы аяқталатын болады. Бастаманың мақсаты - ауылды өңірлердегі тұрақты экономикалық дамуды қамтамасыз ету және ауыл тұрғындары арасында экологиялық сана - сезімнің деңгейін арттыру болып табылады. 2009 жылы экологиялық туризм жөнінде қоғамдастық үкіметтік емес ұйымдардың көмегінсіз туристік фирмалар мен тікелей жұмыс істей бастады. Өзіндік ерекшеліктері бар Қазақстан бәсекелестік туризм индустриясын құруға үлкен мүмкіндік бар. Бұған мүмкіндік туғызатындар:
- аймақтың пайдалы геосаяси жағдайы халықаралық туристік және коммерциялық тасындар өтуінің мүмкіндігін сорл территория арқылы туғызу;
- саяси тұрақтылық,демократиялық қайта құру, экономикалық реформалар өткізу;
- мәдени - тарихи үзілістік ресурстардың әр түрлігі;
- еркін еңбек ресурстарының болуы.
Қазіргі уақытта Қазақстандағы жұмыс істеп жатқан туризм жүйесі туристердің барлық сұранымдарын қамтамасыз етуге мүмкіндіктері доқ.
Қазақстандағы экологиялық туризмнің әлсіз дамуының себептеріне келесілерді жатқызуға болады:
- экологиялық туризмнің нормативті-құқықтық базасының дамымағандығы;
- экологиялық туризмнің объектісінің жағдайы мен саны жөніндегі статистикалық есептің болмауы;
- салық саясатының жетілмегендігінің нәтижесінде туристік қызметке шетел туристерін қабылдайтын және отандық туристерді шетелге жіберілуін жүргізетін туристік фирма қызметінің сипаты шектеусізден 20% көлемінде қосымша құнға салық салынады;
- ерекше қорғалатын табиғи территориялардыңқөпшілігінде экологиялық туризм маршруттарын дамытуға қаражаттың жоқтығы , келушілерге қызмет көрсететін және ақпарат беретін дайындықтан өткен кадрлардың жоқтығы;
- магистральді жолдарды айтарлықтай алыста орналасқан экологиялық туризм объектілеріне көліктің жетуінің төменділігі;
- экологиялық туризм саласындағы халықаралық қатынастардың және экологиялық туризмді ұйымдастырудағы халықаралық тәжірибенің болмауы.
Экотуризм дамуы - мүлтіксіз және туристік қызмет нәтижесінде болған экожүйеге теріс әсер етуін төмендетудегі жалғыз жол болып табылады. Барлық дерлік елдерде экологиялық туризмнің дамуына үлкен көңіл аударылады. Соның нәтижесінде біздің тіршілік әрекетімізді қолдап тұратын қоғамның табиғи ортаға және экожүцеге көңіл аударуы жоғарлай бастады. Осы арқылы Қазақстандағы экологиялық туризм дамуы, біздің көзқарасымыз бойынша республикадағы барлық табиғи шаруашылық кешеннің сәтті дамуына, сондай-ақ басты әлеуметтік-экономикалық елдің мақсаты-қоғамның тұрақты дамуы мен салауатты өмір салты болуы үшін қоршаған ортаны жағымды жағдайлармен қамтамасыз етуді ұйымдастыруға қол жеткізе алады [8].
ҚР Үкіметі 2014 жылы 2020 жылға дейінгі туризмді дамыту тұжырымдамасын бекітті. Бұл тұжырымдамада бес туристік кластерді дамыту көзделген. Астана іскерлік туризм орталығы болып анықталды. Алматы - іскерлік және халықаралық тау туризмінің орталығы болады. Тұжырымдамада ұлттық жобаларды жүзеге асыру қарастырылған. Бұл - Оңтүстік Қаскелең және Көк - Жайлау; Шығыс Қазақстан - экологиялық туризмді дамыту орталығы, Бұқтырма және Қатон - Қарағай ұлттық жобалары іске асырылады; Оңтүстік Қазақстан - мәдениет туризмінің орталығы; Батыс Қазақстан - мәдениет және жағажай туризмінің орталығы [9].
Туризм кластерін жетілдіруді қолға алып жатқан энтузиастарға Үкіметтің осы жылдың қаңтар айында еліміздің бірқатар аймақтарындағы ұлттық парктердің жағдайын жақсарту жөнінде қаулы қабылдауы жаңа серпіліс әкелгендей. Сондықтан да, олар Оңтүстіктегі Ақсу - Жабағалымен қатар, Жетісудағы бұрыннан бар ұлттық парктер Алтынемел мен Алатауға мықтап назар аударып отыр. Себебі шетелдерден туристер көп келетін жер, міне, осы табиғат нүктелері.
Экотуризмнің қазіргі тұжырымдамасына тікелей сәйкес келетін және туризмді дамытудың Мемлекеттік бағдарламасында қарастырылған, берілген құжат бойынша іс-шараларға төмендегілер енеді:
- экотуризм бойынша Квебек декларациясының жүзеге асыруын қамтамасыз ету;
- жергілікті тұрғындармен, жеке меншік сектормен, мемлекеттік емес ұйымдамен меріктестікте табиғатты, жергілікті мәдениетті қорғау және ұлттық дәстүрлер мен генетикалық қорларды сақтау бойынша шараларды ескере отырып, экотуризмді дамыту бойынша ұлттық,аймақтық және жергілікті саясатты өндіру;
- қоршаған ортаға жағымсыз әсердің алдын алуға арналған ықпалды механизмдерді дамыту;
- шағын және орта бизнес өкілдері үшін техникалық, қаржылық және адамдық күшті талап ету;
- қорларды дамытуға қолдау көрсетуді қамтамасыз ету.
Қорыта келгенде, республикамызда экотуризм саласын қолға алып қалыптасқан жағдайды Үкіметте арнайы қарап қосымша шаралар қабылдау қажет. Осы жұмыстар атқарылмаса, аталған сала мешеу күйінде қала бермек және турагенттіктерін салып қана еңсемізді тіктей алмасымыз анық [10].
Қазақстанда туризмнің қанат жаюы үшін, шекаралық тексерулер мен туристердің қауіпсіздігін қамтамасыз етуді, туристерді тасымалдау, яғни, көлік қатынасына жағдай жасау санды факторларды іске асыруды дұрыс жолға қою керек.
Қазақстанда қазіргі жаңа экономиканың қызмет етуі жағдайында, салаларды дамыту стратегиялық мінезге ие болады, болжау мәні бірден өседі, әлеуметтік, экономикалық және сыртқы экономикалық приоритеттерінің қалыптасуы негізінде қоғамдық ұдайы өндірістің барлық процестерін реттеуге алғышарттар жасалады. Республикада соңғы жылдары туристік саланы дамытуға бағытталған және мемлекет жағынан оны жан-жақты қолдау шараларының кешені жүргізілді. Сондықтанда жүргізілетін шаралардың күшті және әлсіз жақтарын анықтау және жүргізілген талдау негізінде туристік қызметтің жақсаруын қамтамасыз ететін шаралар ұсыну қажеттілігі туды (кесте 2). Туризм сферасында мемлекеттік басқару органдарының жүргізген ұйымды-экономикалық шаралары, толығымен, конструктивті мінезге ие, бірақта талдау туристік нарықта сәтті қызмет үшін белгілі бір резервтер бар екендігін көрсетті. 2-ші кестеде көрсетілген деректерден келесідей шешімдер жасауға, белгіленіп отырған бірқатар шаралар саланың қызметін жақсартуға мүмкіндік береді, экономикалық тиімділік көрсеткіштерін көтереді, туристік белсенділік дәрежелері көрсеткіштерін жоғарлатыды, ішке кіру туризмін дамытады, шетелдік туристерді тартады [11].
Кесте- 2. Қазақстан Республикасында туризмді
ұйымды-экономикалық қолдау бағасы
Сала деңгейінде туризмді ұйымдық және экономикалық қолдау шаралары
Мемлекетпен құрылған шаралар
Ұсынылатын шаралар
Мазмұны
Күшті жақтары
Әлсіз жақтары
Интеграциялық процестер
ДСҰ-мен қолдау және ынтымақтасу
Дүниежүзілік туристік агенттіктер ассоциациясының федерациясымен, Халықаралық туристік альянспен мүлдем ынтымақтаспайды
Дүниежүзілік туристік агенттіктер ассоциациясының федерациясымен, Халықаралық туристік альянспен ынтымақтастық құру
Ұлы Жібек Жолының қайта жаңғыруы
Жібек Жолында визалық рәсімдеулерді жеңілдеті, ескерткіштерді қалпына келтіру және қазіргі жағдайға сай келетін инфрақұрылым құру, шетелдік инвестицияны тарту
Шетелдік туристер үшін ойын-сауықтық құралдардың шектелуі
Қазіргі ойын-сауықтық индустрияны құру мақсатталынған
Саланы инвестициялау
Инвестицияның негізгі бөлігі қонақүйлік секторды дамытуға,коммуника-цияны салуға, туристік ескерткіштерді қалпына келтіру мен жаңартуға қолданылады
Демалысты ұйымдастырудың нысандарын дамыту үшін инвестициялар қолданылмайды.
Қаржылық құралдардың бір бөлігін шетелдік туристердің қажеттіліктерді оқып-үйренуге, белсенді демалуға бағыттау
Маркетингті қолдану
Туристік биржар мен көрмелерге қатысу, каталогтар мен жарнамалық проспектілер шығару, топтық сапарлар үшін жеңілдіктер беру, сапарлар географиясын кеңейту
Белсенді кең масш-табты жарнамалық компаниялар қолдан-байды, тұтынушылар сгементін есепке ала отырып бағаларды дифференциациялау және тұтынушыларды сегменттеу, туризм сферасында маркетингтік зерттеу жүргізбейді
Туристік маркетинг институтын құру, арзан пэкидж - турларды қалыптастыру
Статистикалық есепті ұйымдастыру
Статистикалық есептілікті жетілдіру, ТЭ-1 есебін қалыптастыру
Туристердің барлық категорияларын есепке алу қамтамасыз етілмеген
Туристік, кедендік органдардың бірігіп жұмыс істеуі мақсатталынған
Визалық режим
Визалық рәсімдеудің жеңілдетілуі, ішке кіру визасын алуды жеңілдету
Еуропалық елдер мен Америкаға виза алудың қиындылығы, ішке кіру визалары құнының жоғарлығы
Ішке кіру визаларының құнын төмендету
Ескерту: [12] әдебиет негізінде алынған
Туристік фирмалар қызметінің экономикалық жағдайларының шамалас жүйесін және оның әкімшілікпен және басқа органдармен өзара әрекеттері кезіндегі мүдделерін, сонымен қатар дамытудың негізгі приоритеттерін анықтау қажет (кесте 3).
Туристік фирмалардың қызметтерін жақсартуға мүмкіндік беретін негізгі шаралар - бұл шағын бизнес кәсіпорындарын капиталдандыру, фирмалардың қызметін маркетинг принциптеріне қайта бағыттау, лицензиялық жүйені жетілдіру. Қазақстанда туристік қызметтің әлеуметті - экономикалық механизмдерін оқып - үйренумен қатар, туристік ағымдар болжамын есептеуді жүргіземіз және мемлекеттік бағдарламамен ұсынылған болжаммен талдау.
Қазақстанда Қазақстан Республикасында туризм индустиясын дамытудың ұлттық бағдарламасы құрылды, онда 2016 жылға дейінгі туризм бойынша көрсеткіштер мен туристік ағымдардың болжамы есептелінді. Осы кезде болжамдарды есептеу кезінде қонақ үйлер мен басқа орналастыру құралдарының максималды сыйымдылығы есепке алынды. Орналастыру орындарында қажеттілік пен туристердің жалпы болжамды ағымының құрылымы математикалық әдістер көмегімен өткен көрсеткіштер негізінде бағаланатын болжамның сандық әдісі негізінде анықталынған.
Қазақстан туризм саласында дүниежүзілік тәжірибені, ғаламдар болжамын ескере ортырып, төл туристік бизнесін жедел дамытуға күш салуы тиіс. Жалпы, тарихи, мәдени байланыстар халықтың пиғылын, мемлекет азаматтарының ой -- өрісін көрсетеді. тарихи мұрағаттар да, туристік бизнесте болашаққа қызмет етеді, стартегиялық идеяларды жүзеге асыруға тартылар көпір болады.
Дүниежүзілік туристік ұйымның болжамы бойынша, 2020 жылға қарай саяхатшыларды ең көп қабылдайтын ел Қытай болмақ. Ал, осы елге жетудің тиімді де қысқа жолының екеуі де Қазақстан арқылы өтеді.
Өркениетті елдерде туризмді дамыту басты мақсаттардың біріне жатады және туризм елдің мәртебесін (имидж) қалаптастыратын құрал болып есептеледі. Елінің сұлу табиғатымен әлемді тандандыру арқылы мемлекет бюджетіне ақша түсірі, кіріс келтіру ең пайдалы іс екені де белгілі [13].
Кесте- 3. Қазақстан Республикасында
туристік фирмаларды ұйымды-экономикалық қолдаудың бағасы
Кәсіпорын деңгейінде туризмді дамытуды қолдаудың ұйымдық және экономикалық шаралары
Мемлекетпен құрылған шаралар
Ұсынылатын шаралар
Мазмұны
Күшті жақтары
Әлсіз жақтары
Лицензиялаудың эволюциялық жүйесі
Қызмет көрсету сапасының жоғарылауы
Туроператорлық және турагенттік қызметтер үшін лицензияны алу кезіндегі монополияландыру
Туризм бойынша жергілікті басқару органдарында лицензия алу құқығын делегирлеу
Алматы қаласын-да KIFT туризм бойынша жыл сайын халықаралық көрмелерді ұйымдастыру
Фирмалардың туристік белсенділіктерін жоғарлату
Шағын туристік фирмалар үшін қатысудың жоғары құны
Алматы қаласындағы туризм бойынша халықаралық көрмеге бірқатар туристік фирмалардың қатысуы үшін мемлекеттік қолдау
Туристік фирмаларды инвестиция-лау
Негізінен ірі ұлттық компаниялар инвестициялайды
Шағын бизнес кәсіпорындары қаржылық қолдаусыз қалады
Шағын бизнес кәсіпорындарын қаржылық қолдау бағдарламасын жасау
Маркетингті қолдану
Каталогтар мен жарнамалық проспектілерді шығару, жарнамалық құралдардың кең арсеналын қолдану, туризм бойынша көрмелер мен жәрмеңкелерге қатысу, шетелдік туристік фирмалардың өкілдері үшін ақысыз танысулық турлар ұйымдастыру
Маркетингті қолдану үшін ресурстардың шектелінуі, көрмелерге қатысу үшін шығындар деңгейінің жоғарлығы, ірі туристік фирмаларда ғана маркетингтік бөлімдердің болуы
Маркетингтік концепцияны қалыптастыруға және маркетолог мамандарды ұстау үшін кәсіпорын қаражаттарын қайта бөлу
Ескерту: [14] әдебиет негізінде алынған
Туризм бойынша көрсеткіштерді болжау кезінде орналастыру орындарының өткізілімдік мүмкіндігін ғана есепке алып қана қоймай, сондай-ақ көрсету объектілерінің өткізілімдік мүмкіндіктерін, сонымен қатар республика ландшафтарының максималды мүмкін болатын туристік жүктелімді есепке алу қажет.
Осымен бірге туристік ағымды шектейтін негізгі факторларының бірі неғұрлым әйгілі ескерткіштер немесе құнды градоқұрылыстық ансамбльдердің және қызмет көрсету объектілерінің өткізілімдік мүмкінділіктері болып табылады.
Туризмдегі физикалық жүктелім туризм мен қоршаған орта арасындағы сандық-сапалық өзара байланысты көрсетеді. Қабылдау жүктелімі туристік топтардың жекелеген мінездеріне әлеуметті-психологиялық тәсілге негізделген, бұл көрсеткішке туристердің талғамдары, әдеттері мен жергілікті халықтың дәстүрлері және т.б. әсерлерін тигізеді. Осы кезде жүктелім түрінде субъективті элементтер үлкен мәнге ие болады, сондықтан да туристік ағымдарды болжау рекреациялық ресурстардың физикалық жүктелімінен шыға жүргізіледі. Әрине, бұл тәсіл кезінде, экономикалық көзқарас жағынан берілген ресурстарды қолдану тиімділігін есептеу керек.
Күнделікті тұтынушылар циклі бір күндегі туристік қызметтер сағытының санын әрбір туриске қызмет сағатының санына қатынасы ретінде анықтайды. өткізілімдік мүмкіндікке негізделген туристік ағымдарды есептеу жоғары жүктелімдіктің салдарынан табиғи ландшафтардың бұзылуына алып келуі мүмкін. сондықтан да болжау кезінде туристердің өтілімділік көрсеткіші, сонымен қатар туристік жүктелім нормативі оптималды сәйкес келуі керек.
Туристік жүктелімді анықтау туристік ағымды болжау кезінде неғұрлым объективті болып табылмайды, өйткені ол тек сезілетін және сезілмейтін көптеген параметрлерге байланысты сандық көрсеткіш. Бұл көрсеткіш ұзақмерзімді жоспарлау кезінде пайдалы ақпарат береді.
Қазақстан Республикасында туризм индустриясын дамытудың ұлттық бағдарламасы бойынша болжамдық көрсеткіштер мен туристік жүктелім параметрлері бойынша болжамдық көрсеткіштерге зерттеу жүргіземіз. Бірақта жұмыста көрсетілген көрсеткіштерге жету осы бөлімнің басында көрсетілген саланы дамыту жағдайларын қалыптастыру кезінде ғана мүмкін. 4-ші кестедегі көрсетілген болжалынған көрсеткіштер шетелдік туристердің белсенді демалуы үшін жағдайлар жасау мен дамыған туристік инфрақұрылымы кезінде неғұрлым нақты болады [15].
Болжамдарды салыстыру туристік сыйымдылық шегі 1020 мың адамды құрайтынын көрсетеді, ал Қазақстан Республикасында туризм индустриясын дамытудың ұлттық бағдарламасы бойынша 2016 жылы бұл көрсеткіш 7522 мың адамды құрды, норманы 490 мың адамға жоғарлатады ал туристер ағымының жоғарылымы - жылына 8,8 млн. адам-сағат. Осы көрсеткіштің жоғарлауы салдарынан табиғи ресурстардың деградациясы болуы мүмкін, басқа жағынан тарих пен мәдени ескерткіштерінің эстетикалық негіздерін бұзуына алып келеді.
Туристік ағымдарды болжаудағы маңызды мәнге неғұрлым аттрактивті туристік аймақтардың приоритеттерін анықтау ие болады.
Бұл туристік қызмет көрсетуді болжау мен жоспарлау тәжірбиесінен шығады, сонымен қатар бар туристік бағдарлар, туристік аймақтар бойынша орналастыру объектілерінде қажетті орын санын анықтау және оларды жоғарлату бойынша жобалық шешімдерді қабылдау.
Кесте- 4. Қазақстан Республикасында
туризм бойынша болжамдық көрсеткіштер
Көрсеткіштер
2016 жылға туристік толығу бойынша болжамдық көрсеткіштер
2016 жылға бағдарлама бойынша болжамдық көрсеткіштер
Туристердің саны (мың адам)
1020
1510
Туристік ағым (жылына млн. адамкүніне)
17,9
26,7
Шетелдік туристердің саны (мың адам)
153
154
Шетелдік туристердің туристік ағымы (жылына млн. адамкүніне)
1,7
1,8
Отандық туристердің саны (мың адам)
867
1356
Отандық туристердің туристік ағымы (жылына млн. адамкүніне)
16,0
25,0
Ескерту [16] әдебиет негізінде алынған
Осыған орай, ежелде Ұлы Жібек Жолы өткен туристік аймақтарда туристердің қандай ерекше қызығушылықтары бар екендігін анықтауға болады. Ұлы Жібек Жолының қазақстандық бөлігінде болжанылған туристердің ағымы жылына 50 мыңға жуық шетелдік туристерді құрайды. болжауға әсер ететін орналастыру объектілерінің сыйымдылығы, туристердің ағымы, туристік объектілердің өткізілімдік мүмкіндіктері, сонымен қатар бір туристен алатын табыс сияқты негізгі факторларға сүйене отырп, толығымен Қазақстан Республикасы бойынша пайда мен өткізілген өнімдер бойынша болжанылған көрсеткіштерді есептеу жүргізілді.
Тәжірибеде болжалынған көрсеткіштерді алу үшін келісілген инвестициялық саясатты жүргізу қажет. Біз көңілімізді туристерді қабылдаумен айналысатын фирмалар, яғни ішке кіру туризмін сегменттеуде ғана инвестициялық және салықтық қолдауға көңіл бөлінеді. Барлық сала қызметінің тиімділігі үшін оның барлық бөлімшелік құрылымдарының өзара байланысы қажет, бір уақытта әртүрлі қалаларда орналастыру, тамақтану, көліктік және экскурсиялық қызмет көрсету сұрақтарын шешу үшін біртипті туристік ұйымдар әрекет етуі қажет. Бір элементінде жетіспеушілік пайда болған кезде потенциалдық клиент үшін тізбектеме аттрактивтілігін жоғалтады. Сондықтан да толық құнды және сапалы туристік өнімді жасауға барлық қатысушылардың мүдделерін үйлестіру туралы сұрақ тұр.
Туризмді дамытудағы табыс оның мемлекеттік деңгейде қалай қабылданатына тікелей байланысты.
Туристік қызметті мемлекеттік реттеу мен қолдау жүйесін дамыту бағытында мынадай шараларды іске асыру қажет:
# Қазақстан Республикасының алда тұрған Дүниежүзілік сауда ұйымына кіруін ескере отырып, туристік қызмет көрсетулердің халықаралық саудасын мемлекеттік реттеуді қамтамасыз ету мәселелері жөнінде нормативтік құқықтық актілер жобасын әзірлеу;
# сырттан келушілер туризмі мен ішкі туризмді дамыту, көші-қон, визалық және тіркеу рәсімдерін, кеден және шекара бақылауын оңайлату мәселелері жөніндегі ұлттық заңнаманы жетілдіру;
# сырттан келушілер және ішкі туризмді дамыту үшін инвестициялау және салық салу мәселелері жөніндегі қажетті нормативтік құқықтық актілерді қабылдау;
# туризм саласындағы статистикалық есеп пен есептілік жүйесін жетілдіру, Туризмнің қосымша шотын (ТҚШ) ұлттық шоттар жүйесіне енгізу;
# туристік саланың төлем теңгерімін қалыптастыру әдістемесін Дүниежүзілік туризм ұйымның ұсынымдарын және Біріккен Ұлттар Ұйымы Статистикалық комиссиясының шешімдерін ескере отырып жетілдіру;
# шет елдермен туризм саласындағы ынтымақтастықты саланың халықаралық шарттық базасын кеңейту негізінде жандандыру;
# туристік және қонақ үйлік қызмет көрсетулердің сапасын техникалық реттеу жүйесінің белгіленген талаптарына сәйкес арттыру;
# туризм саласындағы қызметті мүдделі орталық атқарушы және басқа да мемлекеттік органдар, сондай-ақ мемлекеттік және жеке меншік секторлар арасында үйлестірудің ең жоғары деңгейін қамтамасыз ету;
# туристік менеджменттің тиісті деңгейін қамтамасыз ету;
# туристік инфрақұрылымды дамытуды мемлекеттік қолдауды және орталық пен жергілікті атқарушы органдардың осы бағыттағы іс-қимылдарын үйлестіруді қамтамасыз ету;
# туристік саладағы жеке бастамалардың дамуына жәрдем ету.
Туризм инфрақұрылымын дамыту және инвестициялық ахуалды жақсарту мәселелерін шешу үшін мынадай шараларды жүзеге асыру қажет:
* электр беру желісін жүргізу;
* сумен жабдықтау және су бұру жүйесінің құрылысын салу;
* телефон желісін төсеу немесе өткізу және спутниктік байланыспен қамтамасыз ету;
* көлік жолдарын салу және қайта салу.
Бірінші кезекте коммуникациялық жүйелерді Қапшағай су қоймасындағы, Алматы облысындағы Алакөл көлінде, Маңғыстау облысындағы Каспий теңізі жағалауындағы (Кендірлі ауданы), жағажай туризмі және ойын-сауық индустриясы дамыған аудандарда, Жібек жолының қазақстандық учаскесінің орталығы - Оңтүстік Қазақстан облысының Түркістан қаласында қамтамасыз ету қажет.
Рекреациялық ресурстардың ірі шоғырланған базасында рекреациялық шаруашылық мамандануы бар аумақтық аймақтар қалыптастыру қажет.
Қазақстан Республикасында санаторийлік-курорттық істі дамыту ерекше маңызға ие, ол мынадай шараларды іске асыруды талап етеді:
* санаторийлік-курорттық объектілерге сертификаттау және жіктеу жүргізу;
* санаторийлік-курорттық объектілердің қызметін реттейтін нормативтік құқықтық актілер әзірлеу;
* санаторийлік-курорттық мақсаттағы объектілердің қызметін үйлестіруді қамтамасыз ету.
Туризм инфрақұрылымының жеткіліксіз дамуын, сондай-ақ қаржылық қаражаттың шектеулілігін ескере отырып, мынадай өңірлерде үш, екі жұлдызды санаттағы қонақ үйлер желісі мен туркластар құрылысына бағытталған өңірлік деңгейдегі "Еурокемпинг" жобасын іске асыру шеңберінде мейманханалар, қонақ үйлер мен мотелдер, сондай-ақ кемпингтер желісін салудың бірінші кезектегі құрылысының басымдықтарын айқындау қажет:
* Ақмола облысы - Көкшетау қаласы Зеренді ауданының Зеренді кенті және Щучинск қаласы;
* Алматы облысы - Текелі қаласы, Жаркент қаласы;
* Жамбыл облысы - Тараз қаласы (Тектұрмас архитектуралық кешенінің аумағында), Байзақ ауданы (Ақыртас көне қалашығының аумағында), Жуалы ауданының Б.Момышұлы ауылында.
Мынадай жерлерде туркласс санатындағы мейманханалар, қонақ үйлер мен кемпингтер желісі құрылысын қамтамасыз еткен жөн:
* Шығыс Қазақстан облысында - Алакөл және Марқакөл көлдерінде, Бұқтырма су қоймасында;
* Қызылорда облысында - Шымкент-Самарқан трассасы бойындағы Ұлы Жібек Жолының учаскесінде;
* Атырау облысында - Сарайшық қалашығында;
* Маңғыстау облысында - Маңғыстау ауданы Шетпе ауылында;
* Павлодар облысында - Баянауыл МҰТП аумағында.
Болжамдарды ескерсек, 2017 жылдың соңына қарай елде 768300 орынға арналған қонақ үйлер салу қажет.
Бұл ретте туризм саласының инвестициялық тартымдылығын арттыру мақсатында мынадай мәселелерді шешу қажет:
* халықаралық бизнес - қоғамдастықтың Қазақстанның туристік мүмкіндіктері туралы хабардарлығын арттыру және осы бағытта шетелдік ұйымдармен, оның ішінде Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы Шетелдік инвесторлар кеңесінің Қазақстан Республикасының инвестициялық имиджін арттыру мәселелері жөніндегі жұмыс тобы арқылы ынтымақтастықты дамыту;
* туристік-этнографиялық кешендер түріндегі объектілердің құрылысы, бос уақытты өткізу және ойын-сауық индустриясы желісін құру жөніндегі жобаларды шетелдік және отандық даму институттарының инвестициялауына жәрдемдесу;
* Шағын кәсіпкерлікті қолдау қоры мен басқа да отандық даму институттарының мүмкіндіктері мен ресурстарын тарту арқылы туристік және жәдігерлік өнім индустриясын құру және дамыту жөнінде шаралар қабылдау;
* сырттан келушілер туризмін дамыту үшін неғұрлым тартымды, әлемдік стандарттарға сәйкес келетін туристік инфрақұрылым объектілері бар аудандар салудың өңірлік бас жоспарларын әзірлеу;
* киіз үйлер дайындайтын кәсіпорындарды қалпына келтіру және жаңаларын салу, ұлттық қолөнерді қайта жаңғырту, жаңа жұмыс орындарын ашу.
Инвестициялау институтын дамыту тиімділігі бұл бағытта жүйелі мемлекеттік саясат жүргізуге және туризм инфрақұрылымын дамыту жөніндегі мемлекеттік, жекеше және туристік қоғамдық ұйымдардың күш-жігерін шоғырландыруға байланысты болады [17].
2007 - 2008 жылдары әзірленген шебер-жоспарлар негізінде Алматы, Ақмола, Шығыс Қазақстан, Маңғыстау және Оңтүстік Қазақстан облыстарында туристік кластерлер құру және оны дамыту жөнінде іс-шаралар қабылданды. Қазақстанның әлеуеті туристік мақсатта іс жүзінде елдің барлық өңірін пайдалануға мүмкіндік бере алатындықтан, экономикалық орындылығын ескере отырып, сонымен қатар басқа да әлеуетті өңірлерде шебер-жоспарлар жасаудың мүмкіндігін қарау қажет. Бұл ретте оларды іске асыру жөніндегі іс-шараларды қажетті деңгейде қаржыландыруды қамтамасыз етуге айрықша назар аударған жөн.
Кесте- 6. Қазақстан Республикасының
2007 - 2008 және 2017 жылдарға арналған туристік кластерлері
2007 - 2008 жылдардағы ҚР - ғы туризм кластерлері
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 30 маусымдағы № 406 қаулысы.
1. Алматы,
2. Ақмола,
3. Шығыс Қазақстан,
4. Маңғыстау
5. Оңтүстік Қазақстан облыстары
1. "Астана - Еуразияжүрегі"
2. "Алматы - Қазақстанның еркін мәдени аймағы"
3. "Алтай інжуі"
4. "Ұлы Жібек жолын жаңғырту"
Ескерту [18] әдебиет негізінде алынған
Мемлекеттік бағдарламаның мақсаты - сырттан келушілер туризмі және ішкі туризм көлемін арттыру есебінен халықты жұмыспен қамтуды, мемлекет пен халық кірісінің тұрақты өсуін қамтамасыз ету үшін бәсекеге қабілетті туристік индустрия құру.
Қойылған мақсаттарға сәйкес бірінші кезектегі міндеттер мыналар болып айқындалды:
- туризм инфрақұрылымын дамыту;
- туризмді мемлекеттік реттеу мен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Курстық жұмыстың мақсаты Туризмді дамытуға әр елдердің және Қазақстандағы туризм түрлерін дамытуға арналған перспективті бағдарламаларды талдау.
Мақсатымен бірге келесі міндеттерді қамтиды:
Бағдарламалардың түрлерін көбейту;
Перспективті бағдарламалардың туризм дамуына қосатын үлесін анықтау;
Перспективті бағдарламалардың орындалуын бақылау.
Курстық жұмыстың обьектісі Қазақстан Республикасының ірі қалалары.
Бірінші бөлімде, туризмді дамыту бағдарламаларының негіздері
Екінші бөлімде, ҚР-ғы туризмнің перспективті бағдарламаларын талдау.
Үшінші бөлімде, ҚР-ғы туризм аясындағы перспективті бағдарламалардағы мәселелерді анықтау.
Курстық жұмыс кіріспе, үш бөлім, қорытынды және қолданылған әдебиеттерден тұрады.
1 ТУРИЗМДІ ДАМЫТУ БАҒДАРЛАМАЛАРЫНЫҢ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Туризм аясындағы бағдарламалар түсінігі және мәні
Әлем тәжірибиесінде табысы жағынан туризм индустриясы - газбен мұнайдан кейін үшінші орынды иеленеді. Туризм - кез-келген елдің экономикасына 3 қолайлы ықпалмен әсерін тигізеді. Олар - шет елдік валюта ағынын артырады, жергілікті азаматтарды жұмыс орындарымен қамтиды, мемлекеттің инфрақұрылымының дамуына ықпал етеді. ДТҰ мәліметтері бойынша, бір ғана саяхаттаушы саяхаттаған елінде шамамен Америка Құрама Штаттарының 1000 долларын тастайды екен. Ол ешқандай өсімсіз, қайта - қайтарып берілмей елдегі қалынатын ақшалар. Сондай ақ бір турист ақшасы 8 немесе 9 жұмыстық орындарын құрайтындай мүмкіндіктері бар. Себебі турист қаржысының 30%-ын орналастыру орындарында, 20%-ын тасымалдыуға, 35%-ын тамақтандыру орындарында және де 15%-ын тағы да басқа қызмет көрсету (театрлар, көрмелер т.б) орындарда қалдырады.
Қазіргі кезде туризмді дамытуға, мемлекеттердің қарым - қатынасына, бейбітшілігіне, гүлденуіне, адамдар құқықтарын құрметтеуіне, сақтауына үлесті арттыру, туризм дамытуына жәрдем ету жұмысынтарын атқарушы Дүниежүзілік туристік ұйым. Дүниежүзілік туризм ұйымы туризмдегі жобалар мен бағдарламаларды қаржыландырып және оларды жүзеге асырылуына ықпал етеді. Дамып келе жатқан елдерге туризм дамуы туралы тәжірибелермен алмасып, таныстыруды көздейді. "Тұрақты туризм - кедейшілікпен күресу құралы" бағдарламасы 2002 жылы ДТҰ мен ЮНКТАД-тың шешімі бойынша қабылданған болатын. Бұл бағдарлама 2 мәселені шешті олар туризмді дамыту және кедейшілікпен күресу [1].
ДТҰ-ның жергілікті уәкілдіктері жергілікті туристік және ұлттық ұйымдардың қызметін дамыту мен қолдау мақсатында тікелей акцияларды жүргізеді. Дүниежүзінің кез-келген аймағы - Африка, Америка аймағы, Шығыс Азия мен Тынық мұхиты аймағы, Таяу Шығыс пен Оңтүстік Азия - осы жергілікті ұйымдардың көз алдында, Дүниежүзілік туризм ұйымының штаб-пәтері Мадрид қаласында базаға тіркеліп енген болатын. Жергікті уәкілдіктер ДТҰ-ның қызметін осы жерлерде тікелей жүзеге асырады. Олар әрдайым сан қилы, жердің түкпір-түкпіріне іс сапарлар шегеді.
Олар барлық елдердің туризм индустриясының басшыларымен жағдайларды талқылап және қажетті шешімдерді қабылдау үшін кездеседі.
Олар туристік ұйымдармен, әкімшіліктермен қажетті байланысты қамтамасыз етіп отырады. Әсіресе, БҰҰ-ның Даму Бағдарламасымен қажетті қаражатты бөліп отыруын қадағалап отырады.
Олар ДТҰ-ның көптеген халықаралық және жергілікті іс-шараларында уәкілдік қызметін атқарып отырады.
Олар белгілі бір елде қызығушылық тудыратын тақырыпшаларға сәйкес семинарлар мен конференциялар өткізеді.
Олар көптеген елдерде қазіргі таңда актуалды болып келетін тақарыптарға презентациялар өткізеді. Осыған дейін, Таяу Шығыстағы Жаһандандыру мәселесі, Шығыс Азия мен Тынық мұхиты аймағында адам ресурстарын дамыту, Европадағы туризм, Америка аймағындағы сапа стандарттары, Шығыс Азия мен Тынық мұхиты аймағында дағдарыстық мәселелерді шешу сияқты және тағы да басқа жағдайларды қарастырды.
Олар көбінесе президенттік деңгейде туристік өнім туралы мәселелер мен туындаған жағдайларды шешуге көмектеседі. ДТҰ жылына бір рет өзінің 6 жергілікті комиссияларына конференция өткізіп тұрады.
Туризм әлем экономикасында бастапқы рөлдердің бiрiн атқарады. ДТҰ-ның деректерiне сүйенсек туризм әлемнің жалпылама өнiмінiң 10-нан 1 бөлiгiн, халықаралық инвестициялардың 11 пайызынан астамын, әлем өндiрiсінiң әрбiр 9-шы жұмыстар орындарын қамтамасыз етедi.
ДТҰ және Дүниежүзiлiк туризм және саяхат кеңесiнiң бақылауы бойынша туризмде құрылынатын әр жұмыстар орнында басқада салалар пайда болатын бестен тоғызға дейiнгі жұмыс орындары келедi екен. Туризм тікелей немесе жанамалық түрлерде экономиканың әртүрлі 32 салаларының дамуына ықпал жасайды. Мемлекеттің инфрақұрылымын дамытуға жәрдемдеседi [2].
Туризм елдің тұтас аудандарының экономикасына белсенді әсер етеді. Туризм саласындағы шаруашылық жүргізуші субъектілердің құрылуы және жұмыс істеуі жол көлігін, сауданы, коммуналдық тұрмыстық, мәдени, медициналық қызмет көрсетуі дамытумен тығыз байланысты. Туризм индустриясы басқа экономикалық секторлардың көпшілігімен салыстырғанда, неғұрлым пәрменді мультипликаторлық тиімділікке ие.
Туризм аясындағы перспективті бағдарламалар - мемлекеттің туризм жағдайын және де мемлекет ішіндегі туризм дамығын аумақтардың инфрақұрылымын дамыту үшін қолданатын сан қилы бағдарламалар. Туризмнен табысты салыстырмалы түрде азырақ алатын дамып келе жатқан мемлекеттер жыл сайынғы ел ішіндегі туризмді дамытуына деген әр түрлі бағыт - бағдарламарды құрайды және де қолданады.
Көбінесе туризмді дамыту бағдарламаларында келесі факторлар ерекше орын алады:
- адамдардың туристік қызметке қажетін тудыратын обьективті факторлар;
- адамдардың туристік қажеттерінің мазмұны мен сипаты, сондай-ақ қажеттіліктің әр түрлі категориялы класификациясы;
- туристік өнімдерді пайдаланушы адамдардың экономикалық көзқарасы және олардың (туристердің) ынта-көңілі;
- туристік өнімдерді өндіру үрдісінің экономикалық ерекшеліктері, туристік индустрияға және туризм сферасының еңбек мүмкіншіліктеріне талдау жасау;
- қазіргі ішкі және сыртқы нарық жағдайындағы туристік өнімдерді өндіру, айырбастау және таратудың экономикалық ерекшеліктері;
- мекеме және сала деңгейлеріндегі туризм жұмысының қаражат және экономикалық ерекшеліктері;
- макро - және микро деңгейдегі туризмнің экономикалық және әлуметтік әсері [3].
Сонымен, бағдарлама - алдын-ала жоспарланған және нақты ақшалай соммасы бөлінген жоспардың түрі. Бағдарлама туризмнің дамуын үлкен үлесін қосатын және әр түрлі туризм түрлерінде кездесетін мәселелерді шешуге бағытталған бағдар болып табылады.
1.2 Перспективті бағдарламалар түрлері
Туризмді дамытудағы перспективті бағдарламалар көптеген түрлерге бөлінеді соның ішіндегі маңыздылары:
- Визалық рәсімдіктерді жеңілдету;
- Туризм дамыған аймақтарда инфрақұрылымды дамыту;
- Тарихи ескерткіштерді реставрациялау;
- Туризм обьектілеріне кадрлар дайындау;
- Мемлекеттің туризм имиджін көтеру;
- Туристік обьектілерге арнайы мемлекеттік стандарттар енгізу.
Әлемде қазіргі заманға сай инфрақұрылымның салаларын және туризмді дамытуға үлкен мән береді. Өйткені туризм индустриясы елдің барлық өңірлеріндегі экономика деңгейін белсенді түрде дамытуға ықпалын тигізеді. Туризмнің салаларында шаруашылықтарды жүргізетін субъектілер құрылысы мен олардың жұмысты атқаруы автомобиль көліктері, халықтың сауда, мәдениет, медициналық қызметті көрсетуінің даму жолдарымен өте тығыз байланысты. Әлемнің кез-келген елінде мәдени - тарихи және демалыс зоналары, ресурстары жеткілікті, соны туритсерге таныстыру арқылы әр елдің туризм саласында имиджін құру басты мәселе болып табылады.
Елдің экономикалық қабілетін дамытуды туризммен қатар тур өнім маңызды орынды алатындықтан, тур өнімге тоқталуымыз керек. Туризм елде көрсетілетін қызметтері және тауарлардың сауда-саттығынан көп өзгешеліктері орасан зор. Туризмдегі тауарлардың бұл өзгешеліктеріне тоқтала кететін болсақ. Бірінші өзгешелік, тур өнімнің сұраныстық бағасы және табысына бір-біріне байланысы жоғары болып келеді. Бірақта қазіргі уақыттағы сан түрлі саяси және де географиялық-әлеуметтік факторларға тәуелді болып келеді. Екінші өзгешелік, тұтынушыны өнімнен және тұтынатын орындарынан бөлетін қашықтықтарды бағындырады. Үшінші өзгешелік, туристерге көрсетілетін қызметтерінің сапасына келесі сыртқы факторлар үлкен әсер тигізеді: табиғи жағдайлар, ауа райы, туризм саласындағы саясат, халықаралық жағдайлар. Туризм өнімінің ерекшеліктері туризм саласының даму этаптары бойынша өзгеріп отырған [4].
Осы туризм арқылы экономикасын дамытып отырған елдерде жетерлік. Ауданы бойынша шағын елдер Израильдің бюджетіне тек қана туризмнен - 2 млрд. доллар, Тайландқа - 7 млрд. доллар, ал АҚШ - тың қоржынына 50 - млрд. доллар пайда түседі екен.
Ал, бізде сыртқа шығатын туристік сапарлардың мөлшері - 50 пайызға жуық болса, елімізге келетін туристік сапарлар - 16 пайызды ғана құрайды. Туристер ағының қайткенде көбейтуге болады. Осы орайда Туркия мен Тайландтың туризмнен түсетін кірісті көбейту үшін визаны арзандатып, кейбір елдер үшін визасыз жүе кіргізгені нәтижелі болған. Туркия мен Тайландты туристер тасқыны басып қалды. Тайланд визасы небәрі 8 доллар тұрады.
Туризм елдің тұтас аудандарының экономикасына белсенді әсер етеді. Туризм саласындағы шаруашылық жүргізуші субъектілердің құрылуы және жұмыс істеуі жол көлігін, сауданы, коммуналдық тұрмыстық, мәдени, медициналық қызмет көрсетуі дамытумен тығыз байланысты. Туризм индустриясы басқа экономикалық секторлардың көпшілігімен салыстырғанда, неғұрлым пәрменді мультипликаторлық тиімділікке ие
Бірінші бөлімді қорытындылай кетсек, туризм дамуы Қазақстанның әлемдік нарықта бәсекеге қабілеттілігін жоғарылатады. Сондықтан ҚР туризмін дамытуда алдыңғы қатарлы дамыған елдердің туризмде қолданатын перспективті бағдарламаларын қолдану немесе өзіндік бағдарламаларды қолдану қажет.
2 ҚР-ҒЫ ТУРИЗМНІҢ ПЕРСПЕКТИВТІ БАҒДАРЛАМАЛАРЫН ТАЛДАУ
2.1 Туризмнің перспективті бағдарламалар жүйесінің даму үрдісі
Дүниежүзінде туризм барлық әлемдік экономиканың 10 пайызын құрайды. Бұл өте үлкен көлем. Бізде әлі өте аз. Мысалы біз 2025 жылға дейін экономикамыздың 8 пайызын туризмнен аламыз деп отырмыз. Ол үшін өте көп жұмыс істеу керек. Рухани жаңғыру, экономикамызды түзеу, инфрақұрылым, Нұрлы жол - барлығы осыған байланысты. Қазақстанда көретін жерлер, баратын жерлер көп. Даланың өзі, таудың өзі басқа елдер үшін өте қызықты. Көрсете білуіміз керек. Мына жүргізіп жатқан Нұрлы жол бағдарламасының мағынасын қазақ әлі түсінген жоқ. Біз тарихымызда, еш уақытта ұлан-ғайыр жерімізде мұндай жолдар салғанымыз жоқ. Мысалы, оңтүстіктің азаматтары мұндай даңғыл жолмен өмір бақи жүріп көрді ме?
Қазір Шымкенттен Алматыға келу, Шымкенттен Ақтөбеге жету көзді ашып-жұмғанша. Астана мен Бурабайдың арасындағыдай жолдар салынды. Ол жол - Қытайдың шекарасынан Алматыны, Жамбылды, Оңтүстік Қазақстанды, Қызылорданы, Ақтөбені басып өтіп, Ресейге шықты, 2700 шақырым, - деді Елбасы. Осы ретте Мемлекет басшысы Нұрлы жол бағдарламасы аясында Астанадан күннің сәулесіндей барлық өңірге жолдар салынып жатқанын атап өтті. Оны ақпарат құралдарынан әр уақытта көрсетіп отыру керек деп ылғи айтамын. Бұл ұрпақтан-ұрпаққа жететін мәселе. Елдің ішкі экономикасы даму үшін қарым-қатынас болу керек, ол жылдам болуы тиіс. Тальго пойызы жүре бастаған кезге дейін Астанадан Алматыға 26 сағат жүретін едік, қазір 11 сағатта жетеміз. Астанадан Павлодар, Павлодардан Семейге, Семейден Өскеменге дейін жол салынып жатыр. Астанадан Қарағандыға дейін жол түсті. Қарағандыдан Алматыға дейін жеткіземіз. Астанадан Қостанай арқылы Ақтөбеге, Ақтөбеден Атырауға саламыз. Салынып жатқан ішкі жолдарды айтып отырғаным жоқ. Оралдан төмен қарай жол түседі. Сонда елдің елордасы бүкіл Қазақстан жерімен байланыста болады. Ол жолаушылардың жол жүруіне пайдалы екені рас. Жаңағы айтып отырған туризмді дамытудың негізгі шарты - осы. Егер келген адамдар Қазақстанды шарлап жүре алатын болса, мынадай жолмен жүрудің өзі қандай рахат. Қандай машинаң болса да, 150 шақырыммен жүйткіп отырасың. Сол жолдың бойында неше түрлі қонақүйлер, шағын бизнес дамиды, - деді ҚР Президенті.
Елбасы небәрі 2 жылдың ішінде Қытайдан - Каспий теңізіне дейін теміржол салынғанын да еске салып өтті. Жұрт байқамай да қалды. Біз екі жылдың ішінде Қытайдан бастап Жезқазған арқылы Каспийге дейін 1500 шақырым теміржол салдық. Біз 1500 шақырым жол салып тастадық.
Сол жолдың бойында иен далада, бетпақ далада станциялар, тұрғын үйлер, ауылдар, тамақтанатын жерлер, көлік тоқтайтын жерлер пайда болды. Бетпақ далада өмір пайда болды. Жол - экономиканы жоғары көтеретін ең күрделі мәселе. Біздің қазір салып жатқан жолдарымыз балаларымызға, немерелерімізге, шөберелерімізге жетеді, - деді Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев.
Қазақстан Президенті туризмді дамыту үшін жол, инфрақұрылым, сапалы қызмет қажет екендігін атап өтіп, олар дұрыс жолға қойылғанда мол қаржы табуға болатынын айтты. Туризм әуежайдан, теміржол вокзалынан басталады. Өздеріңіз көрген әуежайды салдық. Үш миллиондық әуежайды 8 млн. адам қабылдайтындай жасадық. Ол терминал дүниежүзіндегі ең үздік технологиямен жабдықталған. Ал темір жол вокзалының (Астананың Нұрлы жол темір жол вокзалы) ауқымы Мәскеудегі Қызыл алаңмен бірдей. Соны көргенде Қазақстанның мынадай жағдайы, мүмкіншілігі бар, баруға болады, келген қонақтарды жақсы қарсы алады, жататын жері, көретін дүниесі бар екен дейді. Қазір Мәдениет және спорт министрлігінің ішінен арнайы туризм жөнінде комитет, компания құрып, осы істі қолға алайық деп отырмыз, деді Мемлекет басшысы [5].
Кесте- 1. Туризм дамуының индикаторы
2011
2012
2013
2014
2015
Туризммен құрылған жалпы қызмет қосылған құны, млрд. теңге
364,1
415,1
530,7
791,6
-
Орналастыру орындарының саны, бірлік
1642
1526
1678
2056
2338
Санаторий-курорттық мекемелердің сандары, бірлік
121
123
120
111
109
Туризм саласы қызметкерлерінің тізімдік саны (есепті кезеңге орта есеппен), мың адам
туристік фирмалар
4,9
5,0
6,6
6,5
7,3
Орналастыру орындарында
47,7
42,6
50,4
53,9
17,6
санаторий-курорттық мекемелерінің
10,9
11,1
10,8
10,3
10,5
Туризм саласында жұмыспен қамтылған қызметкерлердің орташа айлық атаулы есептелген жалақысы, теңге
туристік фирмалар
60551
71557
70475
71233
85002
орналастыру орындарында
66199
77503
76360
86272
106823
санаторий-курорттық мекемелерінің
58097
67277
71059
76885
77245
Шетелге шығып кеткен Қазақстан Республикасына резидент келушілерінің саны, адам
8020400
9065579
10143710
10449972
11302476
Қазақстан Республикасына келген резидент емес келушілердің саны, адам
5685132
6163204
6841085
6332734
6430158
Ескерту: [6] ҚР Ұлттық экономика министрлігінің статистика комитетінің статистикалық мәліметтерінен алынды.
Қазақстанда экотуризмді дамытуға көптеген мүмкіндік бар. Соның арқасында ҚР әлемнің экотуризмдегі орталығы ретінде коюға мүмкіндік зор.
Экотуризм туристік ағындардың табиғи аумақтары, қоршаған ортаның негативті ықпалын қабілетті түрде инвестициялық жобаларды іске асыру кезінде табиғат ресурстарын сақтауға мүмкіндік береді.
Қазақстан аумақтарында ерекше қорғалатын 118 табиғи аумақ жұмыс істейді, соңын ішінде туризмнің дамуына бағытталған 11 мемлекеттік ұлттық табиғи саябақтар бар. Мəдени назар аударарлық табиғи жасанды жерлерді қаржыландыру, олардың экологиялық жағдайын қамтамасыз ету мүмкіндіктері жасалуда. Сонымен бірге, ауыл шаруашылық туризмі потенциялды түрде даму үстінде халықаралық тəжірибені зерттеу барысында туризмнің əлеуметтік-экономикалық рөлі əртүрлі ресурстары бар аудандар.
Қазақстан Республикасында экологиялық туризмді дамыту қажеттілігі тек экономикалық фактормен - жаңа жұмыс орындарын ашу ғана емес, сонымен бірге əлуметтік тапсырыспен - халықтың денсаулық жəне бос уақытын пайдалану проблемасына тұтастай əрі жүйелі түрде мəн берумен де түсіндіріледі. Дүниежүзілік туристік ұйым сарапшыларының деректері бойынша соңғы он жылда экологиялық туризм неғұрлым танымал жəне кезкелген мемлекеттің тұрақты даму құралы болып табылады. Расында, экономиканың қарыштап дамуында туризмнің алар орны айрықша. Туристік əлеуетті зерттеу қорытындылары көрсеткендей, Қазақстанның экологиялық туризмді дамыту үшін үлкен мүмкіндіктер бар. Оның негізін Еуразия орталығындағы бірегей табиғи жағдайлар мен ландшафттар, көптеген табиғи, тарихи ескерткіштер құрайды. Тұтастай алғанда, Қазақстандағы экологиялық туризмнің жағдайы тұрақталып келеді. Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің деректері бойынша, заңды тұлға мəртебесіндегі ұлттық ерекше қорғалатын аумақтар 2016 жылы 500,8 мың туристке қызмет көрсеткен, туристік топтардың келуінен түскен кіріс 2016 жылы 84,1 млн. теңгені құраған [7].
Алайда экологиялық туризмнің басқа туризм түрлеріне қарағанда табиғи ортаға әлсіз әсеріне және кең дамыған инфрақұрылымды қажет етпейтініне қарамастан осы бағыттың дамуы күрделі қиындықтарға ұшырауда, ол рекрациялық - туристік инфрақұрылымның көп бөлігінің әлі қалыптасу кезеңінде болуына байланысты. Дүниежүзілік туристік ұйымның соңғы кездегі таратқан мәліметтеріне қарғанда, осы саламен айналысатын мемлекеттер қазынасына сырттан түсетін инвестицияның 10% жуығы тек біз сөз етіп отырған табыс көзінің еншісіне тиесілі екен. Сондықтан да туризмнен түскен кіріс дүние жүзі бойынша әлі күнге дейін мұнай экспорты мен көлік сатудан кеінгі үшінші орынды иеленіп келеді. Экологиялық туризмнің басқа туризмдерден принциптік айырмашылығы - табиғатта туристердің берілген тәртіпке бағынуы, табиғи ландшафттарды шамадан тыс ластаудан қорғау және индустриялық туризм дамуының басты шарты болып табылатын табиғи ресурстардың деградациясын болдырмау.
Экологиялық туризм бүгінде - соңғы оңжылдықта бүкіл әлем бойынща кең тарған,қазіргі заманға сай туризмнің жаңа бір бағыты болып табылады. Экологиялық туризмнің танымалдылығына дәлел болатын фактірлер, яғни экотуризмді одан әрі дамытуға қызығушылық танытып жүрген атақты халықаралық ұйымдар: Бүкіләлемдік Туристік Ұйым, Біріккен Ұлттар Ұйымы, Бүкіләлемдік жабайы табиғат қоры, Халықаралық табиғат күзеті одағы және табиғат ресурстары.
Экотуризмді халықаралық және аумақтық деңгейде дамыту жөнінде жаппай барлық жерде конференциялар, конгрестер, кеңестер, симпозиумдар (халықаралық жиналыс) өткізілді. Осының нәтижесінде көптеген фирмалар туризмнің ішінен экотуризмге аса көңіл бөлді. Осындай кеңестердің бірі - 2004 жылы басталған Қазақстандағы экологиялық туризмді дамыту жөніндегі бастама ағымдағы жылы аяқталатын болады. Бастаманың мақсаты - ауылды өңірлердегі тұрақты экономикалық дамуды қамтамасыз ету және ауыл тұрғындары арасында экологиялық сана - сезімнің деңгейін арттыру болып табылады. 2009 жылы экологиялық туризм жөнінде қоғамдастық үкіметтік емес ұйымдардың көмегінсіз туристік фирмалар мен тікелей жұмыс істей бастады. Өзіндік ерекшеліктері бар Қазақстан бәсекелестік туризм индустриясын құруға үлкен мүмкіндік бар. Бұған мүмкіндік туғызатындар:
- аймақтың пайдалы геосаяси жағдайы халықаралық туристік және коммерциялық тасындар өтуінің мүмкіндігін сорл территория арқылы туғызу;
- саяси тұрақтылық,демократиялық қайта құру, экономикалық реформалар өткізу;
- мәдени - тарихи үзілістік ресурстардың әр түрлігі;
- еркін еңбек ресурстарының болуы.
Қазіргі уақытта Қазақстандағы жұмыс істеп жатқан туризм жүйесі туристердің барлық сұранымдарын қамтамасыз етуге мүмкіндіктері доқ.
Қазақстандағы экологиялық туризмнің әлсіз дамуының себептеріне келесілерді жатқызуға болады:
- экологиялық туризмнің нормативті-құқықтық базасының дамымағандығы;
- экологиялық туризмнің объектісінің жағдайы мен саны жөніндегі статистикалық есептің болмауы;
- салық саясатының жетілмегендігінің нәтижесінде туристік қызметке шетел туристерін қабылдайтын және отандық туристерді шетелге жіберілуін жүргізетін туристік фирма қызметінің сипаты шектеусізден 20% көлемінде қосымша құнға салық салынады;
- ерекше қорғалатын табиғи территориялардыңқөпшілігінде экологиялық туризм маршруттарын дамытуға қаражаттың жоқтығы , келушілерге қызмет көрсететін және ақпарат беретін дайындықтан өткен кадрлардың жоқтығы;
- магистральді жолдарды айтарлықтай алыста орналасқан экологиялық туризм объектілеріне көліктің жетуінің төменділігі;
- экологиялық туризм саласындағы халықаралық қатынастардың және экологиялық туризмді ұйымдастырудағы халықаралық тәжірибенің болмауы.
Экотуризм дамуы - мүлтіксіз және туристік қызмет нәтижесінде болған экожүйеге теріс әсер етуін төмендетудегі жалғыз жол болып табылады. Барлық дерлік елдерде экологиялық туризмнің дамуына үлкен көңіл аударылады. Соның нәтижесінде біздің тіршілік әрекетімізді қолдап тұратын қоғамның табиғи ортаға және экожүцеге көңіл аударуы жоғарлай бастады. Осы арқылы Қазақстандағы экологиялық туризм дамуы, біздің көзқарасымыз бойынша республикадағы барлық табиғи шаруашылық кешеннің сәтті дамуына, сондай-ақ басты әлеуметтік-экономикалық елдің мақсаты-қоғамның тұрақты дамуы мен салауатты өмір салты болуы үшін қоршаған ортаны жағымды жағдайлармен қамтамасыз етуді ұйымдастыруға қол жеткізе алады [8].
ҚР Үкіметі 2014 жылы 2020 жылға дейінгі туризмді дамыту тұжырымдамасын бекітті. Бұл тұжырымдамада бес туристік кластерді дамыту көзделген. Астана іскерлік туризм орталығы болып анықталды. Алматы - іскерлік және халықаралық тау туризмінің орталығы болады. Тұжырымдамада ұлттық жобаларды жүзеге асыру қарастырылған. Бұл - Оңтүстік Қаскелең және Көк - Жайлау; Шығыс Қазақстан - экологиялық туризмді дамыту орталығы, Бұқтырма және Қатон - Қарағай ұлттық жобалары іске асырылады; Оңтүстік Қазақстан - мәдениет туризмінің орталығы; Батыс Қазақстан - мәдениет және жағажай туризмінің орталығы [9].
Туризм кластерін жетілдіруді қолға алып жатқан энтузиастарға Үкіметтің осы жылдың қаңтар айында еліміздің бірқатар аймақтарындағы ұлттық парктердің жағдайын жақсарту жөнінде қаулы қабылдауы жаңа серпіліс әкелгендей. Сондықтан да, олар Оңтүстіктегі Ақсу - Жабағалымен қатар, Жетісудағы бұрыннан бар ұлттық парктер Алтынемел мен Алатауға мықтап назар аударып отыр. Себебі шетелдерден туристер көп келетін жер, міне, осы табиғат нүктелері.
Экотуризмнің қазіргі тұжырымдамасына тікелей сәйкес келетін және туризмді дамытудың Мемлекеттік бағдарламасында қарастырылған, берілген құжат бойынша іс-шараларға төмендегілер енеді:
- экотуризм бойынша Квебек декларациясының жүзеге асыруын қамтамасыз ету;
- жергілікті тұрғындармен, жеке меншік сектормен, мемлекеттік емес ұйымдамен меріктестікте табиғатты, жергілікті мәдениетті қорғау және ұлттық дәстүрлер мен генетикалық қорларды сақтау бойынша шараларды ескере отырып, экотуризмді дамыту бойынша ұлттық,аймақтық және жергілікті саясатты өндіру;
- қоршаған ортаға жағымсыз әсердің алдын алуға арналған ықпалды механизмдерді дамыту;
- шағын және орта бизнес өкілдері үшін техникалық, қаржылық және адамдық күшті талап ету;
- қорларды дамытуға қолдау көрсетуді қамтамасыз ету.
Қорыта келгенде, республикамызда экотуризм саласын қолға алып қалыптасқан жағдайды Үкіметте арнайы қарап қосымша шаралар қабылдау қажет. Осы жұмыстар атқарылмаса, аталған сала мешеу күйінде қала бермек және турагенттіктерін салып қана еңсемізді тіктей алмасымыз анық [10].
Қазақстанда туризмнің қанат жаюы үшін, шекаралық тексерулер мен туристердің қауіпсіздігін қамтамасыз етуді, туристерді тасымалдау, яғни, көлік қатынасына жағдай жасау санды факторларды іске асыруды дұрыс жолға қою керек.
Қазақстанда қазіргі жаңа экономиканың қызмет етуі жағдайында, салаларды дамыту стратегиялық мінезге ие болады, болжау мәні бірден өседі, әлеуметтік, экономикалық және сыртқы экономикалық приоритеттерінің қалыптасуы негізінде қоғамдық ұдайы өндірістің барлық процестерін реттеуге алғышарттар жасалады. Республикада соңғы жылдары туристік саланы дамытуға бағытталған және мемлекет жағынан оны жан-жақты қолдау шараларының кешені жүргізілді. Сондықтанда жүргізілетін шаралардың күшті және әлсіз жақтарын анықтау және жүргізілген талдау негізінде туристік қызметтің жақсаруын қамтамасыз ететін шаралар ұсыну қажеттілігі туды (кесте 2). Туризм сферасында мемлекеттік басқару органдарының жүргізген ұйымды-экономикалық шаралары, толығымен, конструктивті мінезге ие, бірақта талдау туристік нарықта сәтті қызмет үшін белгілі бір резервтер бар екендігін көрсетті. 2-ші кестеде көрсетілген деректерден келесідей шешімдер жасауға, белгіленіп отырған бірқатар шаралар саланың қызметін жақсартуға мүмкіндік береді, экономикалық тиімділік көрсеткіштерін көтереді, туристік белсенділік дәрежелері көрсеткіштерін жоғарлатыды, ішке кіру туризмін дамытады, шетелдік туристерді тартады [11].
Кесте- 2. Қазақстан Республикасында туризмді
ұйымды-экономикалық қолдау бағасы
Сала деңгейінде туризмді ұйымдық және экономикалық қолдау шаралары
Мемлекетпен құрылған шаралар
Ұсынылатын шаралар
Мазмұны
Күшті жақтары
Әлсіз жақтары
Интеграциялық процестер
ДСҰ-мен қолдау және ынтымақтасу
Дүниежүзілік туристік агенттіктер ассоциациясының федерациясымен, Халықаралық туристік альянспен мүлдем ынтымақтаспайды
Дүниежүзілік туристік агенттіктер ассоциациясының федерациясымен, Халықаралық туристік альянспен ынтымақтастық құру
Ұлы Жібек Жолының қайта жаңғыруы
Жібек Жолында визалық рәсімдеулерді жеңілдеті, ескерткіштерді қалпына келтіру және қазіргі жағдайға сай келетін инфрақұрылым құру, шетелдік инвестицияны тарту
Шетелдік туристер үшін ойын-сауықтық құралдардың шектелуі
Қазіргі ойын-сауықтық индустрияны құру мақсатталынған
Саланы инвестициялау
Инвестицияның негізгі бөлігі қонақүйлік секторды дамытуға,коммуника-цияны салуға, туристік ескерткіштерді қалпына келтіру мен жаңартуға қолданылады
Демалысты ұйымдастырудың нысандарын дамыту үшін инвестициялар қолданылмайды.
Қаржылық құралдардың бір бөлігін шетелдік туристердің қажеттіліктерді оқып-үйренуге, белсенді демалуға бағыттау
Маркетингті қолдану
Туристік биржар мен көрмелерге қатысу, каталогтар мен жарнамалық проспектілер шығару, топтық сапарлар үшін жеңілдіктер беру, сапарлар географиясын кеңейту
Белсенді кең масш-табты жарнамалық компаниялар қолдан-байды, тұтынушылар сгементін есепке ала отырып бағаларды дифференциациялау және тұтынушыларды сегменттеу, туризм сферасында маркетингтік зерттеу жүргізбейді
Туристік маркетинг институтын құру, арзан пэкидж - турларды қалыптастыру
Статистикалық есепті ұйымдастыру
Статистикалық есептілікті жетілдіру, ТЭ-1 есебін қалыптастыру
Туристердің барлық категорияларын есепке алу қамтамасыз етілмеген
Туристік, кедендік органдардың бірігіп жұмыс істеуі мақсатталынған
Визалық режим
Визалық рәсімдеудің жеңілдетілуі, ішке кіру визасын алуды жеңілдету
Еуропалық елдер мен Америкаға виза алудың қиындылығы, ішке кіру визалары құнының жоғарлығы
Ішке кіру визаларының құнын төмендету
Ескерту: [12] әдебиет негізінде алынған
Туристік фирмалар қызметінің экономикалық жағдайларының шамалас жүйесін және оның әкімшілікпен және басқа органдармен өзара әрекеттері кезіндегі мүдделерін, сонымен қатар дамытудың негізгі приоритеттерін анықтау қажет (кесте 3).
Туристік фирмалардың қызметтерін жақсартуға мүмкіндік беретін негізгі шаралар - бұл шағын бизнес кәсіпорындарын капиталдандыру, фирмалардың қызметін маркетинг принциптеріне қайта бағыттау, лицензиялық жүйені жетілдіру. Қазақстанда туристік қызметтің әлеуметті - экономикалық механизмдерін оқып - үйренумен қатар, туристік ағымдар болжамын есептеуді жүргіземіз және мемлекеттік бағдарламамен ұсынылған болжаммен талдау.
Қазақстанда Қазақстан Республикасында туризм индустиясын дамытудың ұлттық бағдарламасы құрылды, онда 2016 жылға дейінгі туризм бойынша көрсеткіштер мен туристік ағымдардың болжамы есептелінді. Осы кезде болжамдарды есептеу кезінде қонақ үйлер мен басқа орналастыру құралдарының максималды сыйымдылығы есепке алынды. Орналастыру орындарында қажеттілік пен туристердің жалпы болжамды ағымының құрылымы математикалық әдістер көмегімен өткен көрсеткіштер негізінде бағаланатын болжамның сандық әдісі негізінде анықталынған.
Қазақстан туризм саласында дүниежүзілік тәжірибені, ғаламдар болжамын ескере ортырып, төл туристік бизнесін жедел дамытуға күш салуы тиіс. Жалпы, тарихи, мәдени байланыстар халықтың пиғылын, мемлекет азаматтарының ой -- өрісін көрсетеді. тарихи мұрағаттар да, туристік бизнесте болашаққа қызмет етеді, стартегиялық идеяларды жүзеге асыруға тартылар көпір болады.
Дүниежүзілік туристік ұйымның болжамы бойынша, 2020 жылға қарай саяхатшыларды ең көп қабылдайтын ел Қытай болмақ. Ал, осы елге жетудің тиімді де қысқа жолының екеуі де Қазақстан арқылы өтеді.
Өркениетті елдерде туризмді дамыту басты мақсаттардың біріне жатады және туризм елдің мәртебесін (имидж) қалаптастыратын құрал болып есептеледі. Елінің сұлу табиғатымен әлемді тандандыру арқылы мемлекет бюджетіне ақша түсірі, кіріс келтіру ең пайдалы іс екені де белгілі [13].
Кесте- 3. Қазақстан Республикасында
туристік фирмаларды ұйымды-экономикалық қолдаудың бағасы
Кәсіпорын деңгейінде туризмді дамытуды қолдаудың ұйымдық және экономикалық шаралары
Мемлекетпен құрылған шаралар
Ұсынылатын шаралар
Мазмұны
Күшті жақтары
Әлсіз жақтары
Лицензиялаудың эволюциялық жүйесі
Қызмет көрсету сапасының жоғарылауы
Туроператорлық және турагенттік қызметтер үшін лицензияны алу кезіндегі монополияландыру
Туризм бойынша жергілікті басқару органдарында лицензия алу құқығын делегирлеу
Алматы қаласын-да KIFT туризм бойынша жыл сайын халықаралық көрмелерді ұйымдастыру
Фирмалардың туристік белсенділіктерін жоғарлату
Шағын туристік фирмалар үшін қатысудың жоғары құны
Алматы қаласындағы туризм бойынша халықаралық көрмеге бірқатар туристік фирмалардың қатысуы үшін мемлекеттік қолдау
Туристік фирмаларды инвестиция-лау
Негізінен ірі ұлттық компаниялар инвестициялайды
Шағын бизнес кәсіпорындары қаржылық қолдаусыз қалады
Шағын бизнес кәсіпорындарын қаржылық қолдау бағдарламасын жасау
Маркетингті қолдану
Каталогтар мен жарнамалық проспектілерді шығару, жарнамалық құралдардың кең арсеналын қолдану, туризм бойынша көрмелер мен жәрмеңкелерге қатысу, шетелдік туристік фирмалардың өкілдері үшін ақысыз танысулық турлар ұйымдастыру
Маркетингті қолдану үшін ресурстардың шектелінуі, көрмелерге қатысу үшін шығындар деңгейінің жоғарлығы, ірі туристік фирмаларда ғана маркетингтік бөлімдердің болуы
Маркетингтік концепцияны қалыптастыруға және маркетолог мамандарды ұстау үшін кәсіпорын қаражаттарын қайта бөлу
Ескерту: [14] әдебиет негізінде алынған
Туризм бойынша көрсеткіштерді болжау кезінде орналастыру орындарының өткізілімдік мүмкіндігін ғана есепке алып қана қоймай, сондай-ақ көрсету объектілерінің өткізілімдік мүмкіндіктерін, сонымен қатар республика ландшафтарының максималды мүмкін болатын туристік жүктелімді есепке алу қажет.
Осымен бірге туристік ағымды шектейтін негізгі факторларының бірі неғұрлым әйгілі ескерткіштер немесе құнды градоқұрылыстық ансамбльдердің және қызмет көрсету объектілерінің өткізілімдік мүмкінділіктері болып табылады.
Туризмдегі физикалық жүктелім туризм мен қоршаған орта арасындағы сандық-сапалық өзара байланысты көрсетеді. Қабылдау жүктелімі туристік топтардың жекелеген мінездеріне әлеуметті-психологиялық тәсілге негізделген, бұл көрсеткішке туристердің талғамдары, әдеттері мен жергілікті халықтың дәстүрлері және т.б. әсерлерін тигізеді. Осы кезде жүктелім түрінде субъективті элементтер үлкен мәнге ие болады, сондықтан да туристік ағымдарды болжау рекреациялық ресурстардың физикалық жүктелімінен шыға жүргізіледі. Әрине, бұл тәсіл кезінде, экономикалық көзқарас жағынан берілген ресурстарды қолдану тиімділігін есептеу керек.
Күнделікті тұтынушылар циклі бір күндегі туристік қызметтер сағытының санын әрбір туриске қызмет сағатының санына қатынасы ретінде анықтайды. өткізілімдік мүмкіндікке негізделген туристік ағымдарды есептеу жоғары жүктелімдіктің салдарынан табиғи ландшафтардың бұзылуына алып келуі мүмкін. сондықтан да болжау кезінде туристердің өтілімділік көрсеткіші, сонымен қатар туристік жүктелім нормативі оптималды сәйкес келуі керек.
Туристік жүктелімді анықтау туристік ағымды болжау кезінде неғұрлым объективті болып табылмайды, өйткені ол тек сезілетін және сезілмейтін көптеген параметрлерге байланысты сандық көрсеткіш. Бұл көрсеткіш ұзақмерзімді жоспарлау кезінде пайдалы ақпарат береді.
Қазақстан Республикасында туризм индустриясын дамытудың ұлттық бағдарламасы бойынша болжамдық көрсеткіштер мен туристік жүктелім параметрлері бойынша болжамдық көрсеткіштерге зерттеу жүргіземіз. Бірақта жұмыста көрсетілген көрсеткіштерге жету осы бөлімнің басында көрсетілген саланы дамыту жағдайларын қалыптастыру кезінде ғана мүмкін. 4-ші кестедегі көрсетілген болжалынған көрсеткіштер шетелдік туристердің белсенді демалуы үшін жағдайлар жасау мен дамыған туристік инфрақұрылымы кезінде неғұрлым нақты болады [15].
Болжамдарды салыстыру туристік сыйымдылық шегі 1020 мың адамды құрайтынын көрсетеді, ал Қазақстан Республикасында туризм индустриясын дамытудың ұлттық бағдарламасы бойынша 2016 жылы бұл көрсеткіш 7522 мың адамды құрды, норманы 490 мың адамға жоғарлатады ал туристер ағымының жоғарылымы - жылына 8,8 млн. адам-сағат. Осы көрсеткіштің жоғарлауы салдарынан табиғи ресурстардың деградациясы болуы мүмкін, басқа жағынан тарих пен мәдени ескерткіштерінің эстетикалық негіздерін бұзуына алып келеді.
Туристік ағымдарды болжаудағы маңызды мәнге неғұрлым аттрактивті туристік аймақтардың приоритеттерін анықтау ие болады.
Бұл туристік қызмет көрсетуді болжау мен жоспарлау тәжірбиесінен шығады, сонымен қатар бар туристік бағдарлар, туристік аймақтар бойынша орналастыру объектілерінде қажетті орын санын анықтау және оларды жоғарлату бойынша жобалық шешімдерді қабылдау.
Кесте- 4. Қазақстан Республикасында
туризм бойынша болжамдық көрсеткіштер
Көрсеткіштер
2016 жылға туристік толығу бойынша болжамдық көрсеткіштер
2016 жылға бағдарлама бойынша болжамдық көрсеткіштер
Туристердің саны (мың адам)
1020
1510
Туристік ағым (жылына млн. адамкүніне)
17,9
26,7
Шетелдік туристердің саны (мың адам)
153
154
Шетелдік туристердің туристік ағымы (жылына млн. адамкүніне)
1,7
1,8
Отандық туристердің саны (мың адам)
867
1356
Отандық туристердің туристік ағымы (жылына млн. адамкүніне)
16,0
25,0
Ескерту [16] әдебиет негізінде алынған
Осыған орай, ежелде Ұлы Жібек Жолы өткен туристік аймақтарда туристердің қандай ерекше қызығушылықтары бар екендігін анықтауға болады. Ұлы Жібек Жолының қазақстандық бөлігінде болжанылған туристердің ағымы жылына 50 мыңға жуық шетелдік туристерді құрайды. болжауға әсер ететін орналастыру объектілерінің сыйымдылығы, туристердің ағымы, туристік объектілердің өткізілімдік мүмкіндіктері, сонымен қатар бір туристен алатын табыс сияқты негізгі факторларға сүйене отырп, толығымен Қазақстан Республикасы бойынша пайда мен өткізілген өнімдер бойынша болжанылған көрсеткіштерді есептеу жүргізілді.
Тәжірибеде болжалынған көрсеткіштерді алу үшін келісілген инвестициялық саясатты жүргізу қажет. Біз көңілімізді туристерді қабылдаумен айналысатын фирмалар, яғни ішке кіру туризмін сегменттеуде ғана инвестициялық және салықтық қолдауға көңіл бөлінеді. Барлық сала қызметінің тиімділігі үшін оның барлық бөлімшелік құрылымдарының өзара байланысы қажет, бір уақытта әртүрлі қалаларда орналастыру, тамақтану, көліктік және экскурсиялық қызмет көрсету сұрақтарын шешу үшін біртипті туристік ұйымдар әрекет етуі қажет. Бір элементінде жетіспеушілік пайда болған кезде потенциалдық клиент үшін тізбектеме аттрактивтілігін жоғалтады. Сондықтан да толық құнды және сапалы туристік өнімді жасауға барлық қатысушылардың мүдделерін үйлестіру туралы сұрақ тұр.
Туризмді дамытудағы табыс оның мемлекеттік деңгейде қалай қабылданатына тікелей байланысты.
Туристік қызметті мемлекеттік реттеу мен қолдау жүйесін дамыту бағытында мынадай шараларды іске асыру қажет:
# Қазақстан Республикасының алда тұрған Дүниежүзілік сауда ұйымына кіруін ескере отырып, туристік қызмет көрсетулердің халықаралық саудасын мемлекеттік реттеуді қамтамасыз ету мәселелері жөнінде нормативтік құқықтық актілер жобасын әзірлеу;
# сырттан келушілер туризмі мен ішкі туризмді дамыту, көші-қон, визалық және тіркеу рәсімдерін, кеден және шекара бақылауын оңайлату мәселелері жөніндегі ұлттық заңнаманы жетілдіру;
# сырттан келушілер және ішкі туризмді дамыту үшін инвестициялау және салық салу мәселелері жөніндегі қажетті нормативтік құқықтық актілерді қабылдау;
# туризм саласындағы статистикалық есеп пен есептілік жүйесін жетілдіру, Туризмнің қосымша шотын (ТҚШ) ұлттық шоттар жүйесіне енгізу;
# туристік саланың төлем теңгерімін қалыптастыру әдістемесін Дүниежүзілік туризм ұйымның ұсынымдарын және Біріккен Ұлттар Ұйымы Статистикалық комиссиясының шешімдерін ескере отырып жетілдіру;
# шет елдермен туризм саласындағы ынтымақтастықты саланың халықаралық шарттық базасын кеңейту негізінде жандандыру;
# туристік және қонақ үйлік қызмет көрсетулердің сапасын техникалық реттеу жүйесінің белгіленген талаптарына сәйкес арттыру;
# туризм саласындағы қызметті мүдделі орталық атқарушы және басқа да мемлекеттік органдар, сондай-ақ мемлекеттік және жеке меншік секторлар арасында үйлестірудің ең жоғары деңгейін қамтамасыз ету;
# туристік менеджменттің тиісті деңгейін қамтамасыз ету;
# туристік инфрақұрылымды дамытуды мемлекеттік қолдауды және орталық пен жергілікті атқарушы органдардың осы бағыттағы іс-қимылдарын үйлестіруді қамтамасыз ету;
# туристік саладағы жеке бастамалардың дамуына жәрдем ету.
Туризм инфрақұрылымын дамыту және инвестициялық ахуалды жақсарту мәселелерін шешу үшін мынадай шараларды жүзеге асыру қажет:
* электр беру желісін жүргізу;
* сумен жабдықтау және су бұру жүйесінің құрылысын салу;
* телефон желісін төсеу немесе өткізу және спутниктік байланыспен қамтамасыз ету;
* көлік жолдарын салу және қайта салу.
Бірінші кезекте коммуникациялық жүйелерді Қапшағай су қоймасындағы, Алматы облысындағы Алакөл көлінде, Маңғыстау облысындағы Каспий теңізі жағалауындағы (Кендірлі ауданы), жағажай туризмі және ойын-сауық индустриясы дамыған аудандарда, Жібек жолының қазақстандық учаскесінің орталығы - Оңтүстік Қазақстан облысының Түркістан қаласында қамтамасыз ету қажет.
Рекреациялық ресурстардың ірі шоғырланған базасында рекреациялық шаруашылық мамандануы бар аумақтық аймақтар қалыптастыру қажет.
Қазақстан Республикасында санаторийлік-курорттық істі дамыту ерекше маңызға ие, ол мынадай шараларды іске асыруды талап етеді:
* санаторийлік-курорттық объектілерге сертификаттау және жіктеу жүргізу;
* санаторийлік-курорттық объектілердің қызметін реттейтін нормативтік құқықтық актілер әзірлеу;
* санаторийлік-курорттық мақсаттағы объектілердің қызметін үйлестіруді қамтамасыз ету.
Туризм инфрақұрылымының жеткіліксіз дамуын, сондай-ақ қаржылық қаражаттың шектеулілігін ескере отырып, мынадай өңірлерде үш, екі жұлдызды санаттағы қонақ үйлер желісі мен туркластар құрылысына бағытталған өңірлік деңгейдегі "Еурокемпинг" жобасын іске асыру шеңберінде мейманханалар, қонақ үйлер мен мотелдер, сондай-ақ кемпингтер желісін салудың бірінші кезектегі құрылысының басымдықтарын айқындау қажет:
* Ақмола облысы - Көкшетау қаласы Зеренді ауданының Зеренді кенті және Щучинск қаласы;
* Алматы облысы - Текелі қаласы, Жаркент қаласы;
* Жамбыл облысы - Тараз қаласы (Тектұрмас архитектуралық кешенінің аумағында), Байзақ ауданы (Ақыртас көне қалашығының аумағында), Жуалы ауданының Б.Момышұлы ауылында.
Мынадай жерлерде туркласс санатындағы мейманханалар, қонақ үйлер мен кемпингтер желісі құрылысын қамтамасыз еткен жөн:
* Шығыс Қазақстан облысында - Алакөл және Марқакөл көлдерінде, Бұқтырма су қоймасында;
* Қызылорда облысында - Шымкент-Самарқан трассасы бойындағы Ұлы Жібек Жолының учаскесінде;
* Атырау облысында - Сарайшық қалашығында;
* Маңғыстау облысында - Маңғыстау ауданы Шетпе ауылында;
* Павлодар облысында - Баянауыл МҰТП аумағында.
Болжамдарды ескерсек, 2017 жылдың соңына қарай елде 768300 орынға арналған қонақ үйлер салу қажет.
Бұл ретте туризм саласының инвестициялық тартымдылығын арттыру мақсатында мынадай мәселелерді шешу қажет:
* халықаралық бизнес - қоғамдастықтың Қазақстанның туристік мүмкіндіктері туралы хабардарлығын арттыру және осы бағытта шетелдік ұйымдармен, оның ішінде Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы Шетелдік инвесторлар кеңесінің Қазақстан Республикасының инвестициялық имиджін арттыру мәселелері жөніндегі жұмыс тобы арқылы ынтымақтастықты дамыту;
* туристік-этнографиялық кешендер түріндегі объектілердің құрылысы, бос уақытты өткізу және ойын-сауық индустриясы желісін құру жөніндегі жобаларды шетелдік және отандық даму институттарының инвестициялауына жәрдемдесу;
* Шағын кәсіпкерлікті қолдау қоры мен басқа да отандық даму институттарының мүмкіндіктері мен ресурстарын тарту арқылы туристік және жәдігерлік өнім индустриясын құру және дамыту жөнінде шаралар қабылдау;
* сырттан келушілер туризмін дамыту үшін неғұрлым тартымды, әлемдік стандарттарға сәйкес келетін туристік инфрақұрылым объектілері бар аудандар салудың өңірлік бас жоспарларын әзірлеу;
* киіз үйлер дайындайтын кәсіпорындарды қалпына келтіру және жаңаларын салу, ұлттық қолөнерді қайта жаңғырту, жаңа жұмыс орындарын ашу.
Инвестициялау институтын дамыту тиімділігі бұл бағытта жүйелі мемлекеттік саясат жүргізуге және туризм инфрақұрылымын дамыту жөніндегі мемлекеттік, жекеше және туристік қоғамдық ұйымдардың күш-жігерін шоғырландыруға байланысты болады [17].
2007 - 2008 жылдары әзірленген шебер-жоспарлар негізінде Алматы, Ақмола, Шығыс Қазақстан, Маңғыстау және Оңтүстік Қазақстан облыстарында туристік кластерлер құру және оны дамыту жөнінде іс-шаралар қабылданды. Қазақстанның әлеуеті туристік мақсатта іс жүзінде елдің барлық өңірін пайдалануға мүмкіндік бере алатындықтан, экономикалық орындылығын ескере отырып, сонымен қатар басқа да әлеуетті өңірлерде шебер-жоспарлар жасаудың мүмкіндігін қарау қажет. Бұл ретте оларды іске асыру жөніндегі іс-шараларды қажетті деңгейде қаржыландыруды қамтамасыз етуге айрықша назар аударған жөн.
Кесте- 6. Қазақстан Республикасының
2007 - 2008 және 2017 жылдарға арналған туристік кластерлері
2007 - 2008 жылдардағы ҚР - ғы туризм кластерлері
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 30 маусымдағы № 406 қаулысы.
1. Алматы,
2. Ақмола,
3. Шығыс Қазақстан,
4. Маңғыстау
5. Оңтүстік Қазақстан облыстары
1. "Астана - Еуразияжүрегі"
2. "Алматы - Қазақстанның еркін мәдени аймағы"
3. "Алтай інжуі"
4. "Ұлы Жібек жолын жаңғырту"
Ескерту [18] әдебиет негізінде алынған
Мемлекеттік бағдарламаның мақсаты - сырттан келушілер туризмі және ішкі туризм көлемін арттыру есебінен халықты жұмыспен қамтуды, мемлекет пен халық кірісінің тұрақты өсуін қамтамасыз ету үшін бәсекеге қабілетті туристік индустрия құру.
Қойылған мақсаттарға сәйкес бірінші кезектегі міндеттер мыналар болып айқындалды:
- туризм инфрақұрылымын дамыту;
- туризмді мемлекеттік реттеу мен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz