Балалардағы тірек-қимыл жүйесінің жасқа байланысты ерекшіліктері

 КІРІСПЕ
 НЕГІЗГІ БӨЛІМ
А) Балалар қаңқасының өсіп дамуы.
Ә) Балалар бас сүйегінің дамуы.
Б) Балалар сүйегінің байланысуының және дене құрылысы қатынасының жастық ерекшеліктері.
В) Бала бұлшықеттерінің дамуы. Қаңқа бұлшықеттерінің физиологиясы
 ҚОРЫТЫНДЫ

Сүйектер, олардың байланысуы (буындар) және бұлшықеттер тірек-қимыл жүйелі мүшелерге жатады. Адамда қаңқа сүйектері 250-ден асады. Қаңқа (грекше: sceletom – кеберу) адамның денесіне белгілі пішін берумен бірге тірек-қимыл және қорғаныш қызметін атқарады. Қол-аяқ – денені қимылдатса, бассүйек – миды, сезім мүшелерін қорғайды, омыртқа бағанасы (жотасы) – тірек, таяныш, иілгіш бола тұрып, ондағы жұлынды қорғайды, кеуде қуысы - өкпе мен жүректі, ал жамбас қуысы (астау) құрсақтың (іштің) төменгі бөлігіндегі мүшелер мен несеп-жыныс мүшелерін қорғайды.
Нәрестенің қаңқа сүйектері 270-ке жетеді. Оның 98-і аяқ-қолдарда, қалғандары білік (оқ) қаңқасының және бас сүйектерін қалыптастыруға қатынасады (2-сурет). Сүйектер ірі талшықты сүйек ұлпасынан түзілген. Олардың негізгі мақсаты кемікті заттан құралған. Тығыз заттары нашар дамып, сүйектің жиектері бойынша жұқа қабық түрінде болады. Нәрестенің кемікті заттарында сүйектің қызыл майы болып, ол қан жасайтын мүше болып саналады (2-сурет).
Бала туылғаннан 1-6 жасқа келгенге дейін жілік (түтікті) сүйектерінің екі басында (эпифи-зінді), білезік және тілерсек сүйектерде сүйектену нүктелері пайда болады. Тек топай сүйегі мен өкше сүйегінде туғанға дейін, түтікті сүйектердің диафизі мен эпифиздерінің арасында сүйектену басталып, қалғаны эпифиздік шеміршек күйінде болып, солардың есебінен сүйек ұзынынан өседі. Сүйектердің жуандауы сүйекқабығының остеоген құрамдары есебінен болады. Осы кезде тығыз жабынының қалыңдығы ұлғаяды да заттар біртіндеп жойылады. Соның нәтижесінде жіліктің (түтікті) сүйектің ортаңғы денесінің (диафизінің) ұзына бойын қамтып жатқан қуыс пайда болады. Осы қуыста сүйектің қызыл майы қан жасайтын қызметін жоғалтып, жіліктің сары майын түзеді. Ересек адамдарда сүйектің қызыл майы тек омыртқаларда, қабырѓаларда, төсте, бас сүйекте-рінде және жіліктердің жекелеген эпифиздерінде ғана болады. 8-9 жастан бастап, сүйектердің төбешіктерінде, айдар-тарақшала-рында, өсінділерінде қосымша сүйектену нүктелері пайда болып, толық қалыптасуы жүреді. Бұл нүктелер 16-18 жасқа дейін өседі. Сүйектердің өсу аймағындағы (зонасындағы) шеміршек жыныстық жетілген кезеңде жұқарады да біртіндеп сүйек ұлпасына алмасады. Осыған орай сүйектердің ұзына бойына өсуі тоқталады. Сондықтан да 21-25 жасында адам денесінің өсуі тоқталады.

1. Адам физиологиясы. Х.К. Сәтбаева, А.А.Өтепбергенов, Ж.Б. Нілдібаева, Алматы, 2005, 663 б.
2. Адам анатомиясы. А.Р. Рахшпев, Алматы, 2005, 598 б.
3. Қалыпты физиологиядан тәжірибелік сабақтарға жетекшілік нұсқаулар.
Сайдахметова А.С., Рахыжанова С.О. Семей, 2006 г. - 174 бет.
4. Қанқожа М Қ. Қозғьпп ұлпалар физиологиясы. — Алматы, 2004ж. 78 бет.
Қосымша:
5. Рахшпев А.Р. Русско-казахский толковый словарь медицинских терминов. (каз., русс. , А-Ата, 2002, 550 б.
6. Ибраева С.С. Организмнің шартты-рефлекторльщ әрекеті және оның нейрофизиологиялық тегершіктері. Жоғарғы жүйке іс-әрекетінің типтері. Астана, 2006, 52 б.