Қоймалық операцияларды есепке алу және өнімді сату есептін информациялық қамтамасыздандыруы
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
1 ПӘН АЙМАҒЫНЫҢ СИПАТТАМАСЫ
1.1 ЖШС «БугорОк» кәсіпорынның мінездемесі
1.2 Қоймалық операцияларды және өнімдерді сатуды есепке алудың экономикалық мәні
1.3 Информацияны өндеу ұйымдарының мінездемесі
1.4 Информациялық қамтамасыздандыру бойынша әзірлемелерді негіздеу
1.5 Есептеулерді формализациялау
2 БАҒДАРЛАМАЛАУ АЙМАҒЫН ТАҢДАУ ЖӘНЕ НЕГІЗДЕУ
2.1 Объекті.қалыптамалы бағдарламалауға кіріспе (ОҚБ)
2.2 DELPHI визуалдық бағдарламалау ортасы
2.3 Оқиғалар мен оқиғаларды өндеушілер
2.4 DELPHI бағдарламаларының құрылымы
2.5 Мәліметтер қорымен жұмыс істеуге арналған бағдарламаларды құру
3 ИНФОРМАЦИЯЛЫҚ ЖҮЙЕНІ ЖОБАЛАУ
3.1 3.1. Есептің қойылуын сипаттау
3.2 3.2 Техникалық мінездемесі
3.3 Қоймалық операцияларды есепке алу және өнімді сату есептін информациялық қамтамасыздандыруы
3.4 Енгізу информацияның мінездемесі
3.4.1 Оперативной информацияның сипаттамасы және құрылымы
3.4.2 Тұрақты информация құрылымының сипаттамасы
3.4.3 Нәтижелік информациянын мінездемесі
3.4.4 Мерзімдік информацияның мінездемесі
3.5 Қолданушы инструкциясы
3.6 Бағдарламашы инструкциясы
4 ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ
4.1 Техникалық экономикалық негіздеу
4.2 Экономикалық тиімділік есебі
4.3 Күрделі шығындардың өзін ақтау мерзімі мен жылдық үнемдеу тиімділікті анықтау есебі
5. ЕҢБЕК ҚОРҒАУ ШАРАЛАРЫНЫҢ ЖИЫНТЫҒЫ
Кіріспе
5.1 Өндірістік санитария және еңбек гигиенасы
5.2 Өндірістік жарақаттану және кәсіптік аурулар
5.2.1 Еңбек жағдайларының сипаттамасы
5.2.2 Жарақаттану себептері
5.2.3 Оқыс жағдайларда дәрігерлік көмекке дейінгі көмек
5.2.4 Кәсіптік аурулардың сипаттамасы
5.3. Жекелеме қорғау құралдары
5.4. Кәсіпорын мәдениеті
5.4.1 Кәсіпорынның интерьері
5.4.2 Функционалды бояу
5.5 Есептеу техникасын қолдануда қауіпсіздік техникасы
5.5.1 Жалпы ережелер
5.5.2 Жұмыс басталар алдындағы еңбекті қоғауға қойылатын талаптар
5.5.3 Жұмыс істеу кезіндегі қауіпсіздік талаптары
5.5.4 Жұмыс аяқталғаннан кейінгі еңбек қауіпсіздінің талаптары
5.5.5 Авария, өрт, жарақат алу кезіндегі іс қимылдар
5.5.6 Нұсқауларды бұзғаны үшін жауапкершілік
5.6 Электрқауіпсіздік
5.7 Өрт қауіпсіздігі
ҚОРЫТЫНДЫ
ӘДЕБИЕТТЕР
А ҚОСЫМШАСЫ
Б ҚОСЫМШАСЫ
В ҚОСЫМШАСЫ
Г ҚОСЫМШАСЫ
Д ҚОСЫМШАСЫ
Е ҚОСЫМШАСЫ
Ж ҚОСЫМШАСЫ
КІРІСПЕ 3
1 ПӘН АЙМАҒЫНЫҢ СИПАТТАМАСЫ
1.1 ЖШС «БугорОк» кәсіпорынның мінездемесі
1.2 Қоймалық операцияларды және өнімдерді сатуды есепке алудың экономикалық мәні
1.3 Информацияны өндеу ұйымдарының мінездемесі
1.4 Информациялық қамтамасыздандыру бойынша әзірлемелерді негіздеу
1.5 Есептеулерді формализациялау
2 БАҒДАРЛАМАЛАУ АЙМАҒЫН ТАҢДАУ ЖӘНЕ НЕГІЗДЕУ
2.1 Объекті.қалыптамалы бағдарламалауға кіріспе (ОҚБ)
2.2 DELPHI визуалдық бағдарламалау ортасы
2.3 Оқиғалар мен оқиғаларды өндеушілер
2.4 DELPHI бағдарламаларының құрылымы
2.5 Мәліметтер қорымен жұмыс істеуге арналған бағдарламаларды құру
3 ИНФОРМАЦИЯЛЫҚ ЖҮЙЕНІ ЖОБАЛАУ
3.1 3.1. Есептің қойылуын сипаттау
3.2 3.2 Техникалық мінездемесі
3.3 Қоймалық операцияларды есепке алу және өнімді сату есептін информациялық қамтамасыздандыруы
3.4 Енгізу информацияның мінездемесі
3.4.1 Оперативной информацияның сипаттамасы және құрылымы
3.4.2 Тұрақты информация құрылымының сипаттамасы
3.4.3 Нәтижелік информациянын мінездемесі
3.4.4 Мерзімдік информацияның мінездемесі
3.5 Қолданушы инструкциясы
3.6 Бағдарламашы инструкциясы
4 ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ
4.1 Техникалық экономикалық негіздеу
4.2 Экономикалық тиімділік есебі
4.3 Күрделі шығындардың өзін ақтау мерзімі мен жылдық үнемдеу тиімділікті анықтау есебі
5. ЕҢБЕК ҚОРҒАУ ШАРАЛАРЫНЫҢ ЖИЫНТЫҒЫ
Кіріспе
5.1 Өндірістік санитария және еңбек гигиенасы
5.2 Өндірістік жарақаттану және кәсіптік аурулар
5.2.1 Еңбек жағдайларының сипаттамасы
5.2.2 Жарақаттану себептері
5.2.3 Оқыс жағдайларда дәрігерлік көмекке дейінгі көмек
5.2.4 Кәсіптік аурулардың сипаттамасы
5.3. Жекелеме қорғау құралдары
5.4. Кәсіпорын мәдениеті
5.4.1 Кәсіпорынның интерьері
5.4.2 Функционалды бояу
5.5 Есептеу техникасын қолдануда қауіпсіздік техникасы
5.5.1 Жалпы ережелер
5.5.2 Жұмыс басталар алдындағы еңбекті қоғауға қойылатын талаптар
5.5.3 Жұмыс істеу кезіндегі қауіпсіздік талаптары
5.5.4 Жұмыс аяқталғаннан кейінгі еңбек қауіпсіздінің талаптары
5.5.5 Авария, өрт, жарақат алу кезіндегі іс қимылдар
5.5.6 Нұсқауларды бұзғаны үшін жауапкершілік
5.6 Электрқауіпсіздік
5.7 Өрт қауіпсіздігі
ҚОРЫТЫНДЫ
ӘДЕБИЕТТЕР
А ҚОСЫМШАСЫ
Б ҚОСЫМШАСЫ
В ҚОСЫМШАСЫ
Г ҚОСЫМШАСЫ
Д ҚОСЫМШАСЫ
Е ҚОСЫМШАСЫ
Ж ҚОСЫМШАСЫ
КІРІСПЕ
Соңғы жиырма жылдың ішінде информацияның айналымы және көлемі адамзаттың барлық қызмет ету салаларында - экономикалық, қаражаттық, саяси, рухани үлкейді. Және де білімнің жинау, өндеу және қолдану процесі жылдан-жылға жеделденеді. Ғылымдардың айтуы бойынша, әр оң жыл өткен сайын, информацияның көлемі екі есе үлкейеді. Осыған байланысты жиналған информацияны эффективті сақтауға, өндеуге және таратуға мүмкіндік беретін автоматтандырылған құралдарды қолдануға қажеттілік туады
Үлкен кәсіпорындардың қаражаттық буындар жұмыстарының сапасына қойылатын казіргі заманғы талаптарын алғанда, олардың эффективті жұмыстары, компаниялардың автоматтандырылған қоймалық есепке алудың компьютерлік жүйелерінің базасындағы, информациялық құралдармен қамтамасыздандырылғандарына байланысты екендігін ескеру қажет.
Компьютерлік есепке алудың өзіндік ерекшеліктері бар және ол кәдімгіден радикалды ерекше болады. Компьютер есепке алуды жеңілдетумен қоса, құжаттарды толтыру және сауда қызметінің жүруін анализдеу әрі басқару үшін жиналған деректерді жалпылау уақытын үнемдейді. Компьютер көмегімен алынған саудадағы болып жатқан жағдайлар туралы есеп берулерді онсыз да алуға болады – компьютерде ешқандай ерекше математика жоқ – ал есептеу сонша уақыт алады, тіпті жасалып болған соң ешкімге керегі болмай қалады немесе көптеген есепшілерді жұмысқа алып, соңында оларға кететін жалақының көлемі алған табыстан асып кетуі мүмкін. Демек, компьютерді қолданған соң «сан сапаға айналады»: есептеу жылдамдығы өскен сайын сауданы ұйымдастыру схемасы сапалық жақсарады.
Деректер базасымен жұмыс істеуге арналған бағдарламалық қамтамасыздандыру дербес компьютерлерде әлдеқашан қолдана бастады. Бірақ та бұлар немесе деректерді сақтау үшін арналған қарапайым бағдарламалар болды және де оларда қосымшаларды әзірлеу үшін құралдары болған жоқ, немесе олар соншалықты күрделі және қиын болған, тіпті компьютерді жақсы білетін адамдар, олармен қолданушыға толық бағытталған қосымшалары болмағанша жұмыс істегілері келмеген.
Берілген дипломдық жұмыстың мақсаты қоймалық есепке алу және құрылыс материалдардың сауда сферасында жұмыс істейтін кәсіпорындарға өнімдерді сату бойынша бухгалтерінің жұмыс орнын автоматтандыру жүйесін әзірлеу болып табылады.
Қоймалық есепке алу операцияларын және өнімдерді сатуды автоматтандыру үшін келесі есептерді шешу қажет:
1. ЖШС «БугорОк» туралы материалды жинау;
2. Қоймалық есепке алу операцияларын және өнімдерді сату есептерінің мағынасын анализдеу;
3. Есептеуіш техниканы пайдалануды негіздеу;
4. Есептеуді құру;
5. Әзірлемелерді барлық қамтамасыздандырулар түрлерінен негіздеу;
6. Инфологиялық моделді құру;
7. Енгізілетін, тұрақты, мерзімдік және нәтижелік информацияны сипаттау;
8. Жобаның таңдалған нұсқасын әзірлеу.
Автоматизацияның негізгі артықшылығы – ол сақталған информацияның артығын азайту, демек қолданылатын жады көлемін үнемдеу, артық көшірмелерді қайта жаңартудың көптеген операцияларына кететін қаражатты азайту, және әртүрлі жерде сақталған бір объект туралы мәліметтер арасындағы болатын қайшылықтарды жою, информацияның шындық дәрежесін үлкейту және информацияны өндеу жылдамдылығын үлкейту; артық ішкі, уақыт аралық құжаттардың, әртүрлі журналдардың, бумалардың, мәлімдемелердің және т.б. санын азайту.
Объектіні іздеу параметрлері көрсетілетін, арнайы экрандық формаларда орындалатын автоматты информацияны іздеу де уақытты азайтады.
Берілген жобаланатын жүйенің негізгі есебі есепке алу және шаруашылық операцияларды оперативті қадағалау, сыртқы орта үшін стандартты құжаттарды дайындау (есептер, накладнойлар, есеп-фактуралар) болып табылады. Шаруашылық процестермен оперативті басқару бірден бірнеше күнге дейін уақыт алады және оқиғаларды тіркеуді орындайды, мысалы, заказдарды жасау және орындалуының мониторингі, қоймадағы материалды бағалық заттардың түсуі және шығыны. Бұл операциялар итеративті, жүйелі мінездемелі болады, олар шаруашылықтық процестердің орындаушылардың өздерімен тікелей орындалады (жұмысшылармен, қоймашылармен, администраторлармен және т.б.) және де құжаттарды нақты анықталған алгоритмдерге сәйкес жасаумен және тасымалдаумен байланысты. Шаруашылық операциялардың орындалуы сәйкес журналдарда есепке алынады. Бұл процестерді автоматизациялау информацияны бір базада сақтауға мүмкіндік береді, мұнда информация ыңғайлы интерфейс арқылы енгізіледі.
Берілген информациялық жүйе бухгалтерия бөлімінде көшірме блогінде іске асырылады. Бұл жүйенің қолданушысы қоймалық есепке алумен әрі шығындық құжаттарды көшірумен және түскен өнімдерді қабылдаумен айналысатын адам болады.
Информаәциялық жүйе қызметшіні күнделікті шығындық наклоднойларды толтырудың жұмыс көлемінен босатуға мүмкіндік береді. Бұрын құжаттар қолмен көшірілген болғандықтан, мұнда қайталынатын реквизиттер әрі номенклатураның үлкен тізімі көрсетілетін, сондықтан көп уақыт алатын. Автоматтандыру уақытты көп үнемдеуге мүмкіндік береді. Қызметшіге тізімнен тек керек клиенті таңдауға және анықтамадағы номенклатураны көрсету, күнді жазу және құжатты баспаға шығару жеткілікті. Баспаға шығарылған құжатта құжаттың басылатын формасына сәйкес орнатылған барлық керек реквизиттер автоматты көрсетіледі.
Соңғы жиырма жылдың ішінде информацияның айналымы және көлемі адамзаттың барлық қызмет ету салаларында - экономикалық, қаражаттық, саяси, рухани үлкейді. Және де білімнің жинау, өндеу және қолдану процесі жылдан-жылға жеделденеді. Ғылымдардың айтуы бойынша, әр оң жыл өткен сайын, информацияның көлемі екі есе үлкейеді. Осыған байланысты жиналған информацияны эффективті сақтауға, өндеуге және таратуға мүмкіндік беретін автоматтандырылған құралдарды қолдануға қажеттілік туады
Үлкен кәсіпорындардың қаражаттық буындар жұмыстарының сапасына қойылатын казіргі заманғы талаптарын алғанда, олардың эффективті жұмыстары, компаниялардың автоматтандырылған қоймалық есепке алудың компьютерлік жүйелерінің базасындағы, информациялық құралдармен қамтамасыздандырылғандарына байланысты екендігін ескеру қажет.
Компьютерлік есепке алудың өзіндік ерекшеліктері бар және ол кәдімгіден радикалды ерекше болады. Компьютер есепке алуды жеңілдетумен қоса, құжаттарды толтыру және сауда қызметінің жүруін анализдеу әрі басқару үшін жиналған деректерді жалпылау уақытын үнемдейді. Компьютер көмегімен алынған саудадағы болып жатқан жағдайлар туралы есеп берулерді онсыз да алуға болады – компьютерде ешқандай ерекше математика жоқ – ал есептеу сонша уақыт алады, тіпті жасалып болған соң ешкімге керегі болмай қалады немесе көптеген есепшілерді жұмысқа алып, соңында оларға кететін жалақының көлемі алған табыстан асып кетуі мүмкін. Демек, компьютерді қолданған соң «сан сапаға айналады»: есептеу жылдамдығы өскен сайын сауданы ұйымдастыру схемасы сапалық жақсарады.
Деректер базасымен жұмыс істеуге арналған бағдарламалық қамтамасыздандыру дербес компьютерлерде әлдеқашан қолдана бастады. Бірақ та бұлар немесе деректерді сақтау үшін арналған қарапайым бағдарламалар болды және де оларда қосымшаларды әзірлеу үшін құралдары болған жоқ, немесе олар соншалықты күрделі және қиын болған, тіпті компьютерді жақсы білетін адамдар, олармен қолданушыға толық бағытталған қосымшалары болмағанша жұмыс істегілері келмеген.
Берілген дипломдық жұмыстың мақсаты қоймалық есепке алу және құрылыс материалдардың сауда сферасында жұмыс істейтін кәсіпорындарға өнімдерді сату бойынша бухгалтерінің жұмыс орнын автоматтандыру жүйесін әзірлеу болып табылады.
Қоймалық есепке алу операцияларын және өнімдерді сатуды автоматтандыру үшін келесі есептерді шешу қажет:
1. ЖШС «БугорОк» туралы материалды жинау;
2. Қоймалық есепке алу операцияларын және өнімдерді сату есептерінің мағынасын анализдеу;
3. Есептеуіш техниканы пайдалануды негіздеу;
4. Есептеуді құру;
5. Әзірлемелерді барлық қамтамасыздандырулар түрлерінен негіздеу;
6. Инфологиялық моделді құру;
7. Енгізілетін, тұрақты, мерзімдік және нәтижелік информацияны сипаттау;
8. Жобаның таңдалған нұсқасын әзірлеу.
Автоматизацияның негізгі артықшылығы – ол сақталған информацияның артығын азайту, демек қолданылатын жады көлемін үнемдеу, артық көшірмелерді қайта жаңартудың көптеген операцияларына кететін қаражатты азайту, және әртүрлі жерде сақталған бір объект туралы мәліметтер арасындағы болатын қайшылықтарды жою, информацияның шындық дәрежесін үлкейту және информацияны өндеу жылдамдылығын үлкейту; артық ішкі, уақыт аралық құжаттардың, әртүрлі журналдардың, бумалардың, мәлімдемелердің және т.б. санын азайту.
Объектіні іздеу параметрлері көрсетілетін, арнайы экрандық формаларда орындалатын автоматты информацияны іздеу де уақытты азайтады.
Берілген жобаланатын жүйенің негізгі есебі есепке алу және шаруашылық операцияларды оперативті қадағалау, сыртқы орта үшін стандартты құжаттарды дайындау (есептер, накладнойлар, есеп-фактуралар) болып табылады. Шаруашылық процестермен оперативті басқару бірден бірнеше күнге дейін уақыт алады және оқиғаларды тіркеуді орындайды, мысалы, заказдарды жасау және орындалуының мониторингі, қоймадағы материалды бағалық заттардың түсуі және шығыны. Бұл операциялар итеративті, жүйелі мінездемелі болады, олар шаруашылықтық процестердің орындаушылардың өздерімен тікелей орындалады (жұмысшылармен, қоймашылармен, администраторлармен және т.б.) және де құжаттарды нақты анықталған алгоритмдерге сәйкес жасаумен және тасымалдаумен байланысты. Шаруашылық операциялардың орындалуы сәйкес журналдарда есепке алынады. Бұл процестерді автоматизациялау информацияны бір базада сақтауға мүмкіндік береді, мұнда информация ыңғайлы интерфейс арқылы енгізіледі.
Берілген информациялық жүйе бухгалтерия бөлімінде көшірме блогінде іске асырылады. Бұл жүйенің қолданушысы қоймалық есепке алумен әрі шығындық құжаттарды көшірумен және түскен өнімдерді қабылдаумен айналысатын адам болады.
Информаәциялық жүйе қызметшіні күнделікті шығындық наклоднойларды толтырудың жұмыс көлемінен босатуға мүмкіндік береді. Бұрын құжаттар қолмен көшірілген болғандықтан, мұнда қайталынатын реквизиттер әрі номенклатураның үлкен тізімі көрсетілетін, сондықтан көп уақыт алатын. Автоматтандыру уақытты көп үнемдеуге мүмкіндік береді. Қызметшіге тізімнен тек керек клиенті таңдауға және анықтамадағы номенклатураны көрсету, күнді жазу және құжатты баспаға шығару жеткілікті. Баспаға шығарылған құжатта құжаттың басылатын формасына сәйкес орнатылған барлық керек реквизиттер автоматты көрсетіледі.
ӘДЕБИЕТ
1. Дж. Тельман, "Основы систем баз данных", Москва, Финансы и статистика', 1983г.
2. Дейт К., "Введение в системы баз данных", Москва, 'Hаука', 1980 г.
3. Когловский М.Р., "Технология баз данных на персональных ЭВМ", Москва, 'Финансы и статистика', 1992 г.
4. Шумаков П. В. “Delphi 3.0 и создание баз данных”. Москва 1997г.
5. Джон Матчо, Дэвид Р.Фолкнер. «Delphi» — пер. с англ. — М.:Бином, 1995г.
6. A.M.Епанешников, "Программирование в среде Delphi 2.0"
7. Дж. Мартин, "Организация баз данных в вычислительных системах" М: Мир 1978г.
8. С.М.Диго "Проектирование и использования баз данных". Москва: Финансы и статистика 1995.
9. Горев А., Ахаян Р., Макашарипов С. «Эффективная работа с СУБД».СПб.:Питер, 1997.— 704 с.,ил.
10. Атре Ш. Структурный подход к организации баз данных. – М.: Финансы и статистика, 1983. – 320 с.
11. Бойко В.В., Савинков В.М. Проектирование баз данных информационных систем. – М.: Финансы и статистика, 1989. – 351 с.
12. Джексон Г. Проектирование реляционных баз данных для использования с микроЭВМ. -М.: Мир, 1991. – 252 с.
13. Кириллов В.В. Структуризованный язык запросов (SQL). – СПб.: ИТМО, 1994. – 80 с.
14. Мейер М. Теория реляционных баз данных. – М.: Мир, 1987. – 608 с.
15. Тиори Т., Фрай Дж. Проектирование структур баз данных. В 2 кн., – М.: Мир, 1985. Кн. 1. – 287 с.: Кн. 2. – 320 с.
16. Цикритизис Д., Лоховски Ф. Модели данных. – М.: Финансы и статистика, 1985. – 344 с.
17. Paradox for Windows: Практическое руководство. Под редакцией Оспищева Д. А. Издательство АОЗ’ "Алевар", 1993.
18. Брябрин В.М., "Программное обеспечение персональных ЭВМ", Москва, 'Hаука', 1989 г.
19. Шафрин Ю.А. «Основы компьютерной технологии». М., 1998
20. «Кибернетические диалоговые системы», И.П.Кузнецов.
21. «Рекоммендации по общепользовательскому интерфейсу», Microsoft, редакция 1995г.
22. Подборка рефератов из сети Internet. Московская коллекция рефератов. (Адреса хранителей коллекции 2:5020/240@fidonet.org, 2:5020/630@fidonet.org).
1. Дж. Тельман, "Основы систем баз данных", Москва, Финансы и статистика', 1983г.
2. Дейт К., "Введение в системы баз данных", Москва, 'Hаука', 1980 г.
3. Когловский М.Р., "Технология баз данных на персональных ЭВМ", Москва, 'Финансы и статистика', 1992 г.
4. Шумаков П. В. “Delphi 3.0 и создание баз данных”. Москва 1997г.
5. Джон Матчо, Дэвид Р.Фолкнер. «Delphi» — пер. с англ. — М.:Бином, 1995г.
6. A.M.Епанешников, "Программирование в среде Delphi 2.0"
7. Дж. Мартин, "Организация баз данных в вычислительных системах" М: Мир 1978г.
8. С.М.Диго "Проектирование и использования баз данных". Москва: Финансы и статистика 1995.
9. Горев А., Ахаян Р., Макашарипов С. «Эффективная работа с СУБД».СПб.:Питер, 1997.— 704 с.,ил.
10. Атре Ш. Структурный подход к организации баз данных. – М.: Финансы и статистика, 1983. – 320 с.
11. Бойко В.В., Савинков В.М. Проектирование баз данных информационных систем. – М.: Финансы и статистика, 1989. – 351 с.
12. Джексон Г. Проектирование реляционных баз данных для использования с микроЭВМ. -М.: Мир, 1991. – 252 с.
13. Кириллов В.В. Структуризованный язык запросов (SQL). – СПб.: ИТМО, 1994. – 80 с.
14. Мейер М. Теория реляционных баз данных. – М.: Мир, 1987. – 608 с.
15. Тиори Т., Фрай Дж. Проектирование структур баз данных. В 2 кн., – М.: Мир, 1985. Кн. 1. – 287 с.: Кн. 2. – 320 с.
16. Цикритизис Д., Лоховски Ф. Модели данных. – М.: Финансы и статистика, 1985. – 344 с.
17. Paradox for Windows: Практическое руководство. Под редакцией Оспищева Д. А. Издательство АОЗ’ "Алевар", 1993.
18. Брябрин В.М., "Программное обеспечение персональных ЭВМ", Москва, 'Hаука', 1989 г.
19. Шафрин Ю.А. «Основы компьютерной технологии». М., 1998
20. «Кибернетические диалоговые системы», И.П.Кузнецов.
21. «Рекоммендации по общепользовательскому интерфейсу», Microsoft, редакция 1995г.
22. Подборка рефератов из сети Internet. Московская коллекция рефератов. (Адреса хранителей коллекции 2:5020/240@fidonet.org, 2:5020/630@fidonet.org).
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 115 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 115 бет
Таңдаулыға:
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
1 ПӘН АЙМАҒЫНЫҢ СИПАТТАМАСЫ
1.1 ЖШС БугорОк кәсіпорынның мінездемесі
1.2 Қоймалық операцияларды және өнімдерді сатуды есепке алудың
экономикалық мәні
1.3 Информацияны өндеу ұйымдарының мінездемесі
1.4 Информациялық қамтамасыздандыру бойынша әзірлемелерді негіздеу
1.5 Есептеулерді формализациялау
2 БАҒДАРЛАМАЛАУ АЙМАҒЫН ТАҢДАУ ЖӘНЕ НЕГІЗДЕУ
2.1 Объекті-қалыптамалы бағдарламалауға кіріспе (ОҚБ)
2.2 DELPHI визуалдық бағдарламалау ортасы
2.3 Оқиғалар мен оқиғаларды өндеушілер
2.4 DELPHI бағдарламаларының құрылымы
2.5 Мәліметтер қорымен жұмыс істеуге арналған бағдарламаларды құру
3 ИНФОРМАЦИЯЛЫҚ жүйені жобалау
3.1 3.1. Есептің қойылуын сипаттау
3.2 3.2 Техникалық мінездемесі
3.3 Қоймалық операцияларды есепке алу және өнімді сату есептін
информациялық қамтамасыздандыруы
3.4 Енгізу информацияның мінездемесі
3.4.1Оперативной информацияның сипаттамасы және құрылымы
3.4.2Тұрақты информация құрылымының сипаттамасы
3.4.3Нәтижелік информациянын мінездемесі
3.4.4Мерзімдік информацияның мінездемесі
3.5 Қолданушы инструкциясы
3.6 Бағдарламашы инструкциясы
4 Экономикалық бөлім
4.1 Техникалық экономикалық негіздеу
4.2 Экономикалық тиімділік есебі
4.3 Күрделі шығындардың өзін ақтау мерзімі мен жылдық үнемдеу
тиімділікті анықтау есебі
5. Еңбек қорғау ШАРАЛАРЫНЫҢ ЖИЫНТЫҒЫ
Кіріспе
5.1 Өндірістік санитария және еңбек гигиенасы
5.2 Өндірістік жарақаттану және кәсіптік аурулар
5.2.1Еңбек жағдайларының сипаттамасы
5.2.2Жарақаттану себептері
5.2.3Оқыс жағдайларда дәрігерлік көмекке дейінгі көмек
5.2.4Кәсіптік аурулардың сипаттамасы
5.3. Жекелеме қорғау құралдары
5.4. Кәсіпорын мәдениеті
5.4.1Кәсіпорынның интерьері
5.4.2Функционалды бояу
5.5 Есептеу техникасын қолдануда қауіпсіздік техникасы
5.5.1Жалпы ережелер
5.5.2Жұмыс басталар алдындағы еңбекті қоғауға қойылатын талаптар
5.5.3Жұмыс істеу кезіндегі қауіпсіздік талаптары
5.5.4Жұмыс аяқталғаннан кейінгі еңбек қауіпсіздінің талаптары
5.5.5Авария, өрт, жарақат алу кезіндегі іс қимылдар
5.5.6Нұсқауларды бұзғаны үшін жауапкершілік
5.6 Электрқауіпсіздік
5.7 Өрт қауіпсіздігі
Қорытынды
ӘДЕБИЕТТЕР
А ҚОСЫМШАСЫ
Б ҚОСЫМШАСЫ
В ҚОСЫМШАСЫ
Г ҚОСЫМШАСЫ
Д ҚОСЫМШАСЫ
Е ҚОСЫМШАСЫ
Ж ҚОСЫМШАСЫ
КІРІСПЕ
Соңғы жиырма жылдың ішінде информацияның айналымы және көлемі
адамзаттың барлық қызмет ету салаларында - экономикалық, қаражаттық, саяси,
рухани үлкейді. Және де білімнің жинау, өндеу және қолдану процесі жылдан-
жылға жеделденеді. Ғылымдардың айтуы бойынша, әр оң жыл өткен сайын,
информацияның көлемі екі есе үлкейеді. Осыған байланысты жиналған
информацияны эффективті сақтауға, өндеуге және таратуға мүмкіндік беретін
автоматтандырылған құралдарды қолдануға қажеттілік туады
Үлкен кәсіпорындардың қаражаттық буындар жұмыстарының сапасына
қойылатын казіргі заманғы талаптарын алғанда, олардың эффективті жұмыстары,
компаниялардың автоматтандырылған қоймалық есепке алудың компьютерлік
жүйелерінің базасындағы, информациялық құралдармен
қамтамасыздандырылғандарына байланысты екендігін ескеру қажет.
Компьютерлік есепке алудың өзіндік ерекшеліктері бар және ол кәдімгіден
радикалды ерекше болады. Компьютер есепке алуды жеңілдетумен қоса,
құжаттарды толтыру және сауда қызметінің жүруін анализдеу әрі басқару үшін
жиналған деректерді жалпылау уақытын үнемдейді. Компьютер көмегімен алынған
саудадағы болып жатқан жағдайлар туралы есеп берулерді онсыз да алуға
болады – компьютерде ешқандай ерекше математика жоқ – ал есептеу сонша
уақыт алады, тіпті жасалып болған соң ешкімге керегі болмай қалады немесе
көптеген есепшілерді жұмысқа алып, соңында оларға кететін жалақының көлемі
алған табыстан асып кетуі мүмкін. Демек, компьютерді қолданған соң сан
сапаға айналады: есептеу жылдамдығы өскен сайын сауданы ұйымдастыру
схемасы сапалық жақсарады.
Деректер базасымен жұмыс істеуге арналған бағдарламалық
қамтамасыздандыру дербес компьютерлерде әлдеқашан қолдана бастады. Бірақ
та бұлар немесе деректерді сақтау үшін арналған қарапайым бағдарламалар
болды және де оларда қосымшаларды әзірлеу үшін құралдары болған жоқ, немесе
олар соншалықты күрделі және қиын болған, тіпті компьютерді жақсы білетін
адамдар, олармен қолданушыға толық бағытталған қосымшалары болмағанша жұмыс
істегілері келмеген.
Берілген дипломдық жұмыстың мақсаты қоймалық есепке алу және құрылыс
материалдардың сауда сферасында жұмыс істейтін кәсіпорындарға өнімдерді
сату бойынша бухгалтерінің жұмыс орнын автоматтандыру жүйесін әзірлеу болып
табылады.
Қоймалық есепке алу операцияларын және өнімдерді сатуды автоматтандыру
үшін келесі есептерді шешу қажет:
1. ЖШС БугорОк туралы материалды жинау;
2. Қоймалық есепке алу операцияларын және өнімдерді сату есептерінің
мағынасын анализдеу;
3. Есептеуіш техниканы пайдалануды негіздеу;
4. Есептеуді құру;
5. Әзірлемелерді барлық қамтамасыздандырулар түрлерінен негіздеу;
6. Инфологиялық моделді құру;
7. Енгізілетін, тұрақты, мерзімдік және нәтижелік информацияны сипаттау;
8. Жобаның таңдалған нұсқасын әзірлеу.
Автоматизацияның негізгі артықшылығы – ол сақталған информацияның
артығын азайту, демек қолданылатын жады көлемін үнемдеу, артық
көшірмелерді қайта жаңартудың көптеген операцияларына кететін қаражатты
азайту, және әртүрлі жерде сақталған бір объект туралы мәліметтер
арасындағы болатын қайшылықтарды жою, информацияның шындық дәрежесін
үлкейту және информацияны өндеу жылдамдылығын үлкейту; артық ішкі, уақыт
аралық құжаттардың, әртүрлі журналдардың, бумалардың, мәлімдемелердің
және т.б. санын азайту.
Объектіні іздеу параметрлері көрсетілетін, арнайы экрандық формаларда
орындалатын автоматты информацияны іздеу де уақытты азайтады.
Берілген жобаланатын жүйенің негізгі есебі есепке алу және шаруашылық
операцияларды оперативті қадағалау, сыртқы орта үшін стандартты құжаттарды
дайындау (есептер, накладнойлар, есеп-фактуралар) болып табылады.
Шаруашылық процестермен оперативті басқару бірден бірнеше күнге дейін уақыт
алады және оқиғаларды тіркеуді орындайды, мысалы, заказдарды жасау және
орындалуының мониторингі, қоймадағы материалды бағалық заттардың түсуі және
шығыны. Бұл операциялар итеративті, жүйелі мінездемелі болады, олар
шаруашылықтық процестердің орындаушылардың өздерімен тікелей орындалады
(жұмысшылармен, қоймашылармен, администраторлармен және т.б.) және де
құжаттарды нақты анықталған алгоритмдерге сәйкес жасаумен және
тасымалдаумен байланысты. Шаруашылық операциялардың орындалуы сәйкес
журналдарда есепке алынады. Бұл процестерді автоматизациялау информацияны
бір базада сақтауға мүмкіндік береді, мұнда информация ыңғайлы интерфейс
арқылы енгізіледі.
Берілген информациялық жүйе бухгалтерия бөлімінде көшірме блогінде іске
асырылады. Бұл жүйенің қолданушысы қоймалық есепке алумен әрі шығындық
құжаттарды көшірумен және түскен өнімдерді қабылдаумен айналысатын адам
болады.
Информаәциялық жүйе қызметшіні күнделікті шығындық наклоднойларды
толтырудың жұмыс көлемінен босатуға мүмкіндік береді. Бұрын құжаттар қолмен
көшірілген болғандықтан, мұнда қайталынатын реквизиттер әрі номенклатураның
үлкен тізімі көрсетілетін, сондықтан көп уақыт алатын. Автоматтандыру
уақытты көп үнемдеуге мүмкіндік береді. Қызметшіге тізімнен тек керек
клиенті таңдауға және анықтамадағы номенклатураны көрсету, күнді жазу және
құжатты баспаға шығару жеткілікті. Баспаға шығарылған құжатта құжаттың
басылатын формасына сәйкес орнатылған барлық керек реквизиттер автоматты
көрсетіледі.
Есеп беруді жасау үшін керек деректерді сәйкес құжаттар ішінен іздеу
арқылы жинау қажет, егер бұл жыл бойынша есеп беру болса, онда жылдық
барлық құжаттарды қарау қажет, ал оған көп уақыт кетеді. Есеп беру бойынша
қорытындыларды шығарғанда есептеуде үлкен нақтылық керек, ал бұл жоғарғы
дәрежелі маманның қолынан әрқашан келе бермейді. Осы және көптеген басқа
есептерді жобаланған информациялық жүйе шеше алатын болады.
Керек объектіні іздеу барысында (сумманы, құжатты, санды), егер ол
туралы жазылған құжат белгілі болмаса, онда барлық құжаттар жиының ашуға
және әр позицияны қарау керек болады. Автоматтандыру осы позиция бойынша
таңдауды орындауға мүмкіндік беретін болады және керек құжаттардың көлемін
азайтады, тіпті ізделініп отырған бір құжатқа әкеледі.
Прайс-бетті құрған кезде де қиындықтар кездесуі мүмкін. Егер қоймаға
жаңа түрлі өнім әкелінген немесе ескі өнімнің бағасы өзгерген болса,
барлық прайс-бетті жаңадан өзгерту керек болады. Автоматтандырылған жүйені
іске асыру бұл қимылдарды номенклатураға жаңа позицияны қосу немесе ескі
номенклатура мінездемелерін редакциялау арқылы автоматты орындауға мүмкін
береді.
Узақ ескішіл жұмыстарды орындауға кететін уақыттарды үнемдеу арқылы
қызметкердің еңбекшілігін көтеруге болады, ол енді тек өзінің жұмысын ғана
емес өзіне басқа қызметтерді де орындай алады. Өзіндік автоматтандырылған
жүйені әзірлеу барлық ерекшеліктерді ескеруге мүмкіндік береді, тек керек
және қалай керек нәрсе ғана әзірленеді. Басқа жақта әзірленген өнімдермен
жұмыс істейтін өнеркәсіптер бойынша анализ бағдарламаларды жүргізу бойынша
кейбір қиындықтар болатының көрсетті, оның негізісі өнеркәсіптің және
әзірлеушінің әртүрлі қалаларда болуларына байланысты. Осыған байланысты,
қандай да бір толықтыруға немесе жөндеуге тапсырыс және нәтиже арасына
кем дегенде бір ай уақыт кетеді.
1. ПӘН АЙМАҒЫНЫҢ СИПАТТАМАСЫ
1.1 ЖШС БугорОк кәсіпорынның мінездемесі
ЖШС БугорОк фирмасы Семей қаласының нарығында пайда болуына үш жылдай
уақыт болды. Фирма аумағында қомаларға аудандар бөлінген, онда клиенттерге
сатылатын өнімдердің негізгі түрлері сақталады, сондықтан менеджерлер
материалдардың қоймадағы бар болуын, түсуін, кетуін қадағалай және офистен
жақын жерде өнімдерді есептеуді орындала алады. Осыған юайланысты құжаттар
айналымы жеңілденген.
Өнім зауыт-өндірушіден тікелей түседі және осы өнім түрінде мұқтаж
клиенттерге сатылады. Ұйым өнімнің өнеркәсіптен базаға жеткізілуін,
қоймалануын, сақталуын және клиенттерге тиелуін орындайды.
Сатылатын өнімнің жүзден аса атаулары бар және оның саны тұрақты
үлкейіп отырады. Көбінесе бұл құрылыс материалдары.
Ұйым көтерме сауданы ақшасыз есеп-қисап үшін жүргізеді. Бөліп сататын
саудашылардың қажеттіліктерін қанағаттандыра отырып, көтерме саудамен
айналысатын кәсіпорын табысты сатылатын тауарға саудалық қосудан алады.
Сыртқы жүйеде ЖШС БугорОк өндірушілер және клиенттер арасындағы осы
өнімге делдал ролін атқарады. Бұл 1 қосымшада көрсетілген.
Фирманың ішкі құрылымы өзін қосымшада (Б және В қосымшаларда)
бейнеленген сызба ретінде ұсынады.
Фирманың басында бас директор тұрады, ол негізінен басқару сұрақтарын
және стратегиялық сұрақтарды шешеді. Ол барлық бөлімдердің қызметтерін
бақылайды. Сонымен қоса оның хабарламалық қызметіне қаражат тасқынының
жылжу сұрақтарын шешу жатады.
Тауарды сатып алумен жабдықтау бөлімі айналысады. Оның функциясына тағы
жабдықтау шарттары пайдалы жаңа жеткізушілерді іздеу кіреді. Осы бөлім
барлық ассортимент бойынша сатып алулар сұрақтарын шешеді. Сатып алу,
менеджерлермен жасалған сатып алушылардың мүдделері негіздерінде
орындалады.
Сату бөліміне клиенттермен тікелей жұмыс істейтін менеджерлер кіреді.
Әр менеджердің өзіндік клиенттер базасы бар. Ол келісім-шарттарды,
мерзімдерді, жеткізу шарттарын және тауарды төлеуді келістіреді;
сатыпалушылардан мүдделерді қабылдауды орындайды. Өзінің клиенттер базасын
жаңа клиенттерді іздеу арқылы толықтырады.
Есеп бөлімі өзіне үш ішкі бөлімдерді кірістіреді: бас есепші, көшірме,
төлеу және касса.
Бас есепші бухгалтерлік есепті жүргізеді, баланс, әртүрлі кездесетін
салыстыруларды жасайды, барлық салықтарды есептейді және өзіне тәуелді
бөлімдерді болатын сұрақтарды шешеді.
Төлеу бөлімі арнайы банкілік бағдарлама арқылы төлемдерді бенкіге
жіберумен, алумен айналысады. Бұл есеп-шот бойынша жіберушілерге ақша
жіберу, салықтарды төлеу, клиенттерден фирма есеп-шотіне күнделікті түсетін
ақша қаражатын алу және т.б. төлемдер.
Кассир фирманың қолдағы ақша қаражатын таратумен айналысады (жалақыны
төлеу, шаруашылық қажеттіліктерге ақша бөлу, іссапарлық ақшаны беру және
т.б.)
Экономикалық қауіпсіздік бөліміне кіреді: күзет басшысы, ол объектінің
қауіпсіздігі және рұқсатпен кіргізу жүйесі үшін жауап береді, жүйелік
администратор, оның қызметіне информацияның қауіпсіздігінің сақталуы және
есептеу кешенінің функционалдық қамтамасыздығы кіреді.
Автоматтандырылған жүйе Көшірме бөлімінің есептерін шешуге арналған.
Бұл бөлімнің негізгі есептері- бұл шығын құжаттарын көшіру, кірулерді
тіркеу, банкілік көшірмелерді тіркеу, қойма бойынша қалдықтарды шығару,
номенклатураны және жаңа клиенттерді енгізу, клиенттермен өзара төлеуді
орындау.
Бүкіл фирма және жеке көшірме бөлімі бойынша шешілетін есептің
экономикалық маңызын толығырақ қарастырайық.
1.2 Қоймалық операцияларды және өнімдерді сатуды есепке алудың
экономикалық мәні
Шаруашылық есепке алу өзін бухгалтерлік, оперативті және статистикалық
есепке алу жиынтығы ретінде ұсынады. Есепке алу – басқарудың еңбекқорлық
функцияларының бірі. Есепке алудың ерекшелігі, ол шығатын және қорытынды
көрсеткіштердің үлкен көпшілігі және біртектестігі. Ереже бойынша,
қорытынды көрсеткіштер шығатын алғашқыдеректерді күрделі есептеулерді
қолданбай әртүрлі белгілеулер бойынша көп рет топтастыру жолымен құралады.
ЖШС БугорОк-та сауда процестермен басқару тауарлардың түсу, сатылу
және сұрау динамикасын, құрылымын және көлемін бейнелейтін информацияға
негізделеді. ЖШС БугорОк және сыртқы орта (жеткізушілер, сатыпалушылар)
арасындағы информацияның жыжуы информациялар тасқыны түрінде орындалады.
Көтерме кәсіпорынға қатысты информацияның енгізу, ішкі және шығу тасқындары
ажыратыла алады. Көтерме кәсіпорынның информация тасқынының рационалды
ұйымдастырылуынан, жинау, тіркеу, тасымалдау, сақтау және информацияны
өндеу әдістерінен, оның құрылымынан және уақытында алуынан сауда
процестерімен эффективті және оперативті басқару тәуелді болады.
Көтерме саудасында тауарладың сатылуын есепке алу тауарды тиеу және
сатыпалушыларға есептеу құжаттарын ұсыну кезінде орындалады.
Тауарды сату 3 қосымшадағы сызба арқылы орындалады.
Өнеркәсіптің информациялық тасқындарын қарастырайық. Мүддеші (юристік
кісі) менеджерде өзіне қажет өнімге мүдде жасайды (факс бойынша жібереді
немесе телефон бойынша келіседі).
Менеджер төлеуге есеп-шотты шығарады және мүддешіге жібереді. Тауардың
қоимада бар кезінде қажетті саны реззервіленеді. Егер тауар жоқ болса, онда
жіберуге мәлімдеме құралады, мұнда мәлімдеменің құрылу күні, жауапты
менеджер фамилиясы, өнім атауы және тауарды жеткізудің шекті мерзімдері
көрсетіледі.
Құрылған мәлімдеме жабдықтау бөліміне жіберіледі, мұнда барлық
мәлімдемелер өнімге, жіберілу мерзімі және т.б. қатысты сурыпталады және
тауардың қоймға түсуінің мысалдық күні анықталады.
Менеджер осы деректерді ала отырып, клиентпен тауарды жеткізу
мерзімдерін нақтылайды.
Жабдықтаушылар тауарға мәлімдемелерді жеткізушілерге ұсынады, ұсынылған
есеп-шоттарды төлейді және фирма қоймасына түскен тауарды әкеледі.
Мүддеші оған ұсынылған есеп-шотты төлеген соң және төлеу банкі арқылы
өтсе, онда ол тапсырған өнімнің артынан келе алады. Онымен бірге жұмыс
істейтін менеджер қажетті құжаттарды құрайды және тауарды жібереді.
Өнімді сату және автоматтандырылатын объектінің функционалдық есептерін
толық қадағалау процесін 3 қосымша сызбадан көруге болады.
АБЖ бағалы тауарлы-материалдардық заттардың кіруі және шығыны бойынша
оперативті есепке алуды жүргізетін бухгалтердің күнделікті жұмысының
автоматтандыруын шешу үшін арналған.
Жүйедегі негізгі информация бірлігі ол құжат. Құжаттың бірнеше түрлері
бар: накладной, есептеу, алып тастау акті, төлеу және т.б. Барлық басқа
информация (мысалы, ағымды уақыттағы қойыма жағдайы, есептеу шоттарының
жағдайы, контрагенттермен баланс) деректер базасының осы негізгі файлдары
негізінде есептелінуі мүмкін, оны тек керек құжатты енгізу немесе
редакциялау жолымен өзгертуге болады.
Жүйедегі негізгі операциялар екі топқа бөлінеді: тауарлық және есептік-
қаражаттық операциялар.
Тауарлық операцияларды орындау барысында, қоймадағы тауар саны
өзгереді. Оларға Тауарды сату, Тауарды сатып алу, Тауардың жылжуы жатады.
Көшірме бөлімінің информациялық тасқының қарастырайық. (4 қосымша)
Тауардың түсуі кезінде жеткізушілерден келу накладнойы жасалады.
Клиент менеджермен оған ұсынылған есеп-шотты төлеген соң қомаға келіп
өзінің өнімін алып кетуге құқы бар. Төленген соң үш күн аралығында тауар
қоймашымен қоймада резервіленеді.
Есеп-шот негізінде қоймаға шығын накладнойының көшірмесі беріледі. Осы
накладной бойынша клиент қоймадан өзінің төленген өнімін ала алады. Қоймада
тауардың ұзындығы немесе салмағы өлшенеді және накладнойда өнімнің нақты
саны көрсетіледі және қоймашы қолымен белгілінеді. Жасалынған белгілеулерді
есепке алып тауарлық накладной және есеп-фактура көшірмесі беріледі, оларға
содан соң қол және таңба қойылады.
Тауардың бұзылуы немесе артықшылығы жағдайында ішкі құжаттар жасалынады-
алып тастау және оприходтау.
Бар деректер негізінде есеп берулерді құрастыруға болады.
Қоймадағы қалдықтар бойынша есеп беру. Ол нақты күнге және нақты өнім
бойынша жасалуы мүмкін.
Сонымен қатар есеп берулерді түсу, шығын құжаттар және анықталған уақыт
мерзіміндегі банкілік көшірмелер бойынша құрастыруға болады., олар қандай
да бір уақыт мерзіміндегі осы құжаттар бойынша жылпы сомманы көрсететін,
Бұрын құралған кез-келген құжатты деректер базасынан шақырып баспаға
шығаруға, қайта редакциялауға немесе жоюға болады.
1.3 Информацияны өндеу ұйымдарының мінездемесі
Жобаланған жүйеде шешілетін есептер сәйкес бағдарламалық модулдермен
іске асырылады, олардың әрқайсысының қанда да бір операцияларды орындау
мүмкіншілігі болады, мысалы, информацияны түзету, деректерді іздеу, есеп
берулерді құрастыру. Деректерді толтыру, түзету және іздеу процестері
барлық модульдерде біртипті әдістермен іске асырылады. Деректерді енгізу
және редакциялау кезінде қолданушымен енгізілетін информацияның дұрыстығын,
оны қажетті типпен, мүмкін өзгеруге болатын мәндер жиынымен, енгізу
маскасымен және т.б. салыстыру арқылы, тексеретін бақылау пайдалынады.
Деректерді енгізу және редакциялау үшін, барлық енгізу алаңдары әрі
сипаттамалары мен басқару әрекеттерді (сақтау, өзгерістерді алып тастау)
таңдау және ДБ-да жылжу үшін арналған басқару (мысалы, батырмалар) және
навигация (жылжу) элементтері бар экрандық формалар қолданылады.
Деректерді іздеуді қамтамасыз ету үшін сол сияқты экрандық формалар
қолданылады, олар керек информацияның әртүрлі мәндерін (мәндер диапазоны),
іздеу шарттарындағы мүмкін мәндерді бақылау арқылы, енгізуге мүмкіндік
береді. Информацияны жеке алаңдар және алаңдар жиынтығы бойынша, іздеу
шарттарымен жартылай немесе толық сәйкес келетін, қолданушы үшін ыңғайлы
болатын әріптер регистрлерін ескермейтін іздеуді орындауға болады, сандық
немесе дата типті алаңдар үшін мәндердің өзгеру диапазоның және т.б.
көрсетуге болатын мүмкіншілік беріледі. Жүйенің әр бағдарламалық модулінде,
анықталған түрдегі құжаттарды құрастыруға және баспаға шығару үшін, барлық
қажет есеп беру формалары болады. Барлық есеп берулер ДБ-нан
информацияларды таңдауды қолдана отырып автоматты генерацияланады.
Қойылған есептердің шешімдерін іске асыру үшін оперативті информация
көзі ретінде түсу накладнойлар, шығын накладнойлар, төлеу бойынша есеп-
шоттар, банкілік көшірмелер, қоймадан алынған деректер.
Бұл деректер тұрақты өзгеріп отырады және өнделетін информацияның үлкен
көлемімен ажыратылады. Деректер жүйеге арнайы формалар арқылы енгізіледі
және деректер базасында кесте түрінде сақталады.
Тұрақты информация да кесте түрінде сақталады және арнайы анықтамалар
көмегімен іске асырылады. Бұл деректер практикалы өзгермейді, негізінен
жаңалар енгізіледі, ал ескілер редакцияланады, ал керек жағдайда жойылады.
Берілген жүйеде мұндай анықтамалар болып Материалдар, Материалдар типі,
Өлшеу бірліктері, Ұйымдар, НДС ставкалары. Бірінші анықтамада фирманың
негізгі тауарлары туралы информция кірістірілген, олардың типі, өлшеу
бірліктері және бағалары. Контрагенттер анықтамасында клиент-фирмалар,
жеткізушілер аттары және олардың адрестері көрсетілген. НДС ставкасы
анықтамасында НДС проценттері және ставкалары көрсетілген.
Қорытынды информацияны есептеу үшін есеп берулер қолданылады. Есеп
берулер берілген парамерлерге тәуелді құралады.
Негізгі есеп берулер бұл түсу және шығын құжаттар бойынша есеп берулер,
қалдық тауарлар бойынша есеп берулер және прайс-беттерді құру.
Түсу және шығын накладнойлар бойынша есеп беру осы құжаттарды берілген
мерзімге сәйкес топтастырады.
Бағалы тауарлы-материалды заттардың қоймадағы қалдықтары бойынша есеп
берулері қойманың ағымды жағдайын, яғни дәл мезгілде бар тауар санын (есеп
беруді жасау уақыты).
1.4 Есептеулерді формализациялау
Бағалы тауарлы-материалды заттардың түсуін есепке алу
Нақты түсу накладнойлар негізінде деректер компьютерге енгізіледі.
Накладнойда: құжат номері, күні, ұйым, тауар аты, саны, бағасы, қорытынды
соммасы көрсетіледі. Бұл мәліметтер есепке алуды жүргізу және әртүрлі есеп
берулерді құрастыру үшін қажет. Деректер Материалдардың түсуі құжаты
түрінде Түсу кестесіне енгізіледі, сақталады және редакцияланады. Тауардың
қоймаға түсуі бойынша енгізіледі. Қолданушыдан құжатты толтыру кезінде
зерделі болуы талап етіледі. Сонымен қатар, түсу қоймада тікелей қоймашымен
ескеріледі, сондықтан деректерді қоймадағы деректермен компьютердегі
деректерді салыстыра отырып бақылауға болады, егер бұл деректер сәйкес
келмеген жағдайда алдынғы құжатты көтеру керек болады.
Бағалы тауарлы-материалды заттарды есепке алу
Тауарларды клиентке тиеу кезінде шығын құжаттарын толтыру қажет. Шығын
құжаттарға есеп-фактура және тауарлық накладной жатады. Бұл құжаттарда түсі
накладнойы сияқты көрсетіледі: құжат номері, күні, ұйым, тауар аты, саны,
бағасы, қорытынды соммасы көрсетіледі. Шығын бойынша мәліметтер қоймада
ескеріледі, сондықтан оны кейін оңай тексеруге болады. Қолданушыдан
құжатты толтыру кезінде зерделі болуы талап етіледі.
Артық тауарды есепке алу
Өнімді қабылдау және сату барасында туардың жетіспеушлігі немесе
артықшылығы болалды. Деректер неқтылыққа сәйкес келуі үшін осы процесті
қадағалайтын құжаттарды жүргізу қажет. Мұндай құжаттарға тауарды алып
тастау (списание) және қабылдау (оприходывание) жатады. Қабылдау құжаты
бағалы тауарлы-материалдарды қабылдау фактін құрастыру үшін арналған. Құжат
өткізілген инвентаризация негізінде жасалуы мүмкін Құжаттың спецификациясы
стандартты түрмен толтырылады – жолдық енгізумен немесе катаготан таңдау
арқылы. Бағалы тауарлы-материалдырды қабылдау өзіндік баға бойынша
қабылдануы мүмкін. Қабылдау нәтижесінде Қабылдау құжаты әзірленеді, ол
Түсу кестесіне жазылым қосады. Тауардың артық жағдайында алып тастау актісі
көшіріледі, ол Шығын кестесіне жызылым қосады.
Бағалы тауарлы-материалдардың қалдықтары бойынша есеп беру
Берілгендер ретінде Түсі және шығын кестелеріндегі деректер алынады.
Бұл есеп анықталған уақыт мерзіміндегі беруде тауарлардың барлық жылжуы
есепке алынады. Бұған барлық жоғарыда айтылып кеткен құжаттар кіреді. Онда
тауар атаулары, түскен саны, сатылған саны және қорытынды саны бейнеленеді.
Ол жыл, ай немесе күнделікті орындалуы мүмкін.
Құжаттар бойынша есеп берулер
Есеп беру құжаттар тізімін алуға мүмкіндік береді. Есеп берудың
құрамына кіретін құжаттар түрлерін таңдауға болады, және құжаттың
реквизиттері бойынша фильтр орнатуға болады, мұнда контрагент фирма
қосылады. Тізімдегі әр құжат үшін келесі информация шығарылады: тізім
номері, күні, құжат номері, соммасы, клиент аты. Қолданушыға құжат номерін,
күнін және контрагентті (келісім-шарт бойынша есеп беру контрагент бойынша
құралады) таңдай қажет.
Прайс-бетті құрастыру
Прайс-бетті құрастыру үшін мәліметтер Материалдар анықтамасынан
алынады. Деректер орнатылған түрде шығарылады, онда ұйымның аты, түсу күні,
бағасы көрсетіледі. Прайсті барлық номенклатура немесе жеке позиция бойынша
шығаруға болады.
Анықтамаларды жүргізу
Фирмалар, тауарлар, клиенттер және жеткізушілер бойынша деректер жеке
кестелерде сақталады. Бұл біріншіден қойылған есептерді шешу үшін қажет.
Мұндай ұйымдастыру қажетті есеп берулерді құрастыру үшін қажет. Екіншіден –
бұл қажетті информацияны алу үшін деректерді ұсынудың ыңғайлы түрі. Бұл
құжаттарды көшіру үшін де қажет. Фирма, контрагент және номенклатура
алаңдарына жазылымды қолмен енгізбей, тек қажет позицияны таңдау қажет. Бұл
жобаланатын жүйеде бүтінділікті қамтамасыз етеді.
Ары қарай қойылған есептерді шешу үшін информациялық қамтамасыздандыру
бойынша негізгі принциптерді және негіздеуді қарастыру қажет.
1.5 Информациялық қамтамасыздандыру бойынша әзірлемелерді негіздеу
Информациялық қамтамасыздандыру (ИҚ) – классификациялау және
информацияны кодтау жүйенің, құжаттардың унификациялық жүйелерінің,
ұйымдарды айналатын информациялық тасқындар сызбаларының, деректер
базаларын жасау әдістемелерінің біркелкі жиынтығы. Берілген ішкі жүйе
информацияны уақытында ұсынуға, басқару шешімдерін қабылдауға арналған.
Көшіру бөлімінің информациялық қамтамасыздандыруы машиналық емес
(адамнің техникалық құралдарсыз қабылдайтын информациясы) – бұл технико-
экономикалық информациялардың және құжаттардың классификаторлары; ішкі
машиналық информациялық қамтамасыздандыру (машиналых жинақтауыштарда
жазылған, анықталған белгілер бойынша топтастырылған барлық деректердің
жиынтығы) – бұл макеттер, ЭЕМ жаңа деректерді енгізу немесе қорытынды
информацияны шығару үшін арналған экрандық формалар.
Бағалы тауарлы-материалдарды есепке алудың деректер базасын ұйымдастыру
барысында келесі типті деректер базасын қолдану қажет.
Негізгі база- бұл әр жазылымы осы деректер базасының басқа
жазылымдарымен ешқандай байланысы жоқ информацияны сақтайтын деректер
базасы. Негізгі деректер базалары бір бірімен өздерінің алаңдары арқылы
байланыса алмайды. Олар қосымша базаны бөлшектеу арқылы сәйкестіре алынады.
Негізгі ДБ-ғы жазылымдар жойыла, өзгертіле, қысыла немесе тізімделе
алынады. Жүйеде негізгі деректер базаларына алғашқы деректер түскенде
толтырылатын және алғашқы шығын құжаттар информациясын кірістіретін база
жатады.
Анықтама – бұл басқа компоненттерімен бөлінетін жылпы деретерді
кірістіретін ДБ. Мұндай дерекер базасы бір жерде информацияның өзгеруі, осы
информация қолданылатын, басқа жердегі информацияның өзгеруіне әкелетін
информацияны сақтау үшін қолданылады. Бұл анықтамаға сылтеме жасау арқылы
орындалады. Мұндай иілгіштік өзгерістерді енгізуде анықтамадағы
жазылымдардың тізбегін өзгерту қимылдарына, сонымен қатар одан жазылымдарды
жоюға рұқсат бермейді. Жүедегі анықтамаларға келесі деректер базасы жатады:
номенклатуралар анықтамасы, клиенттер анықтамасы, жеткізушілер анықтамасы
және фирмалар анықтамасы.
Деректер базалары арасындағы байланыстарды ұйымдастыру жызылымдармен
жұмыс істеудің анықталған ережелер талаптарын қажет етеді:
• Қандай да бір базадан немесе тәуелді базадағы жазылымдарды жою
кезде төменгі деңгейлі базадағы жойылатын жазылымдарға қатысы
бар барлық жазылымдар жойылуы керек;
• Егер анықтамадағы жазылымды жою қажет болса, онда барлық
базаларда осы анықтамамен байланысты болатын барлық
сілтемелерді жою қажет;
• Қандай да бір базаның құрылымын толықтыру кезінде, тәуелді
базаны, қанша біртипті информация сақталынатыны белгісіз
болатын жерде пайдалану қажет;
• Анықтама логикалық жағынан байланысты информацияны жылдам
енгізу үшін қолданылады. Сонымен қатар ол объектілерді
классификациялау үшін жалғыз құрал болып табылады. Сондықтан
анықтаманы деректерді қандай да бір белгі арқылы топтастыру
болжамдайтын жерде пайдалану қажет.
2. Бағдарламалау аймағын таңдау және негіздеу
2.1 Объекті-қалыптамалы бағдарламалауға кіріспе (ОҚБ)
ОҚБ-ның негізінде шынайы өмірдің объектісін белгілі бір құрылым ретінде
сипаттайтын объект ұғымы жататын программаларды құру әдістемесі.
Объект дегеніміз бізді қоршаған әлемнің белгілі бір бөлігі. Кез
келген объекті мына түрде сипаттауға болады:
1. аты
2. объектінің параметрі – объектінің қасиеттерін сипаттайтын көрсеткіш
3. іс-әрекеттер жиыны – объект атқаратын қызметтер
ОҚБ – тілінің 3 түрлі негізгі қасиеті бар:
1. инкапсуляция – процедуралар мен функцияларды жазбалармен
біріктіреді;
2. полиморфизм – белгілі бір іс-әрекетке бір атау меншіктеледі;
3. орын басу – объектті анықтау және оның қасиетін қолдану.
2.2 DELPHI визуалдық бағдарламалау ортасы
DELPHI – Windows операциялық жүйесінің ортасында жұмыс істеуге
қалыптанған программаларды құруға арналған біртұтас орта. DELPHI-дің
негізінде оқиғаларды программалау мен визуальды жобалау технологиялары
жатыр. Оларды қолдану программаны құру процесін жеделдетеді және
жеңілдетеді. DELPHI программасының алгоритмдік бөлігі және визуальдық
компоненттері объект Pascal-да (Object Pascal) жазылған. Оны Turbo Pascal
7.0-дің ары қарай дамуы ретінде қарастыруға болады. Программаларды құру
кезінде программист немесе жобалаушы компоненттер жиыны дайын
компонеттерді таңдайды.
DELPHI ортасымен танысу
DELPHI-ді іске қосқаннан кейін экранда келесі терезелер пайда болады:
1. программаның негізгі терезесі (атауында DELPHI 6 – Project 1);
2. форманың дизайнері терезесі (атауында Form 1);
3. объектілер инспекторы терезесі (атауында Object Inspector);
4. программа кодының терезесі (Unit 1.Pas).
Жобамен байланысқан файлдар
Жоба – тұтастай қосымшамен байланысқан бастапқы программалар мен
файлдардың жиынтығы.
Форма – үстіне басқа объектілер орналасатын объект. Кез келген жобамен
келесі файлдар байланысты:
1. жобаның негізгі файлы – кеңейтілімі .dpr. Үнсіз келісім бойынша оның
атауы Project 1.dpr. Оның текстін көру үшін ViewProject Source
командасын орындау қажет.
2. dfm кеңейтілімді файлдар – форманың сыртқы түрі жайлы ақпаратты
сақтайды. Бұл файлдар бірнешеу болуы мүмкін. Үнсіз келісім бойынша
Unit 1.dfm
Unit 2.dfm
3. Pas кеңейтілімді файлдар – объектті Pascal тіліндегі программалар.
Олар программа кодының терезесіндегі мәтіннен тұрады.
DELPHI-дің меню жолы
1. FILE:
➢ NEW – DELPHI репозютариіне кіруге мүмкіндік береді.
➢ NEW APPLICATION – жаңа проект құрады.
➢ NEW FORM – жаңа форма құрып, оны проектке жалғайды.
➢ OPEN – алдыңғы құрылған форманы ашады.
➢ OPEN PROJECT – алдыңғы құрылған проектті ашады.
➢ REOPEN – орындауға жіберілген проекттер тізімін ашады.
➢ SAVE – активті форманы сақтайды.
➢ SAVE AS – активті форманы басқа атпен сақтайды.
➢ SAVE PROJECT AS – проекттің файлын басқа атпен сақтайды.
➢ SAVE ALL – барлық ашық тұрған модульдерді және проекттердің файлын
сақтайды.
➢ CLOSE – ағымдық форманы жабады.
➢ CLOSE ALL – барлық ашық тұрған файлдарды жабады.
➢ USE UNIT – ағымдық формаға басқа модульге сілтемені қосады.
➢ PRINT – активті форманы немесе модульді басуға жібереді.
➢ EXIT – DELPHI-ден шығу.
Компоненттермен жұмыс істеудің кейбір ережелері:
Қосымшаны құру процесі қажет компонеттерді таңдау және олардың
қасиеттерін баптауға негізделген. Формадағы әрбір компонеттің ерекше атауы
болуы керек. Сондықтан DELPHI компонеттер үшін кейбір ережелерді қолданады
және оларға реттік номерлер береді. Мысалы, метка компонеттеріне Label 1,
Label 2, ... атауларын береді. Батырма компонеттері Button 1, Button 2,
... үнсіз келісім бойынша берілген атауларды өзгертуге болады. Атаулар
латын алфавитінің әріптерінен, сандардан тұруы қажет.
Компоненттердің қасиеттерін баптау
Компонеттердің қасиеттерін жобалау кезінде өзгерту статикалық деп, ал
программаны орындауға жіберу кезіндегі динамикалық өзгерту деп аталады.
Қасиеттерді динамикалық өзгерту кезінде меншіктеу операторы қолданылады.
Мысалы,
1) FORM 1.Color:=clred. Бұл оператор форма компонентін қызыл түске
бояйды.
2 ) LABEL 1.Caption:= Привет. Меткада привет сөзін шығарады.
3) LABEL 1.Font.Color:=clgreen. Бұл оператор меткадағы шығатын сөздің
символдарын жасыл түске бояйды.
4) LABEL 1.Color:=clgreen. Меткадағы фонның түсін жасылға бояйды.
Компоненттерді редакциялау
Компонеттерді редакторлеу комнадалары EDIT менюінде орналасқан.
CUT – вырезать
COPY – копировать
PASTE- вставить
STANDART (Стандарт) бетінің компонеттері:
1. LABEL (метка) – формада әр түрлі текстік жазбаларды шығару үшін
арналған.
Қасиеттері:
➢ CAPTION – меткаға жазылған тексттен тұрады.
➢ COLOR – метканың фонының түсін анықтайды.
➢ FONT – меткадағы текст шрифтінің түрін анықтайды.
2. BUTTON – программаны басқару үшін жиі қолданылады.
Қасиеті:
➢ CAPTION – кнопкада шығарылатын тексттен тұрады.
3. EDIT – стандартты бір жолды текстік редакторды көрсетеді. Онда
мәліметтерді жинаумен байланыстырылған өріс ішінен мәліметтер көрінеді және
өзгертіледі. EDIT компонентінің тікелей класы CustomMaskEdit. Компонент
шаблондағы өріс үшін берілген редактірленетін мәліметтерді тексеруді
қамтамасыз етеді. Field объектісі редакторда мәліметтерді тексеру кезінде
қолданылатын EditMask құрамында бар. Редактірленген тексті тексеру
ValidateEdit әдісімен әрбір енгізілген немесе өзгертілген символдардан
кейін жүзеге асады. Компонетте алмастыру буферін қолдануға болады. Ол
CopyToClipboard, CutToClipboard, PasteFromClipboard әдістерінің көмегімен
орындалады.
4. MEMO – қарапайым редактірлеу өрісі. Оның негізгі ерекшелігі – бір
уақытта көру және айнымалы ұзындықтың бірнеше жолдарын редактірлеу
мүмкіндігі. Компонент биіктігі бойынша толық көрінетін жолдарды көрсете
алады.
5. CheckBox – қарапайым жалаушаны толық көрсетеді және екі мағынасы
ғана бар мәліметтерді редактірлеуге және көрсетуге арналған. Ол
мәліметтердің логикалық типі немесе кез келген жолдық мағыналар болуы
мүмкін., бірақ өріс тек екі жолдан тұратын мағыналарды қабылдайды.
6. RadioGroup – стандартты айырып-қосқыш тобын көрсетеді. Өрісте
бекітілген мағынаны беруге болады. Егер байланысқан өріс мағынасы қандайда
бір айырып-қосқыш мағынасына сәйкес келсе, онда ол іске қосылады. Егер
қолданушы басқа айырып-қосқышты қосатын болса, онда айырып-қосқышпен
байланысқан мағынасы өріске енгізіледі.
7. ListBox – мәліметтер жинау өрісімен байланысқан ағымды мағынаны
көрсетеді және оны тізімнен белгіленгенді өзгертуге мүмкіндік береді. Өріс
мағынасы тізім элементтерінің ішіндегі біреуімен сәйкес келуі керек.
8. ComboBox – редактірлеу жолында мәліметтерді жинау өрісімен
байланыстырылған ағымды мағынаны көрсетеді және де өріс мағынасы тізімнен
алынған элементтер ішінен біреуімен сәйкес келуі керек. Ағымды мағынаны кез
келген тізімде белгіленген компонентке өзгертуге болады.
9. Panel – жалпылама мақсаттарда қолданылатын контейнер болып табылады.
Оны Caption қасиетін мәліметтер шығаруға болады. Бұл компонент үстіне
қосымша компонеттер орналастыруға арналған.
Қасиеті:
➢ BorderStyle– рамканың стилін анықтайды.
10. RadioButton – бұл компонент әр түрлі варианттарды көрсету үшін
қолданылады. - переключатель
Қасиеттері:
➢ CAPTION – мәтіннен тұрады.
➢ Checked – егер переключатель болса, онда true мәніне тең болады, ал
егер орнатылмаған болса, false болады.
ADDITIONAL астарлы бетінің компоненттері
1. BitBtn – Button стандартты кнопкасының бір түрі. Оның ерекшелігі бұл
кнопкада нүктелік суреттерді орналастыруға болады.
Қасиеттері:
➢ Glyph – бірден төртке дейінгі нүктелік суреттен тұрады;
➢ Kind – кнопканың түрін анықтайды.
Нүктелік сурет дегеніміз bmp форматында сақталынған графикалық файл.
Графикалық компоненттерді қолдану
1. Image компоненті – бұл компонеттің қолдануы қарапайым мысалдармен
қарастырады.
№1 мысал.
➢ әшекейлеу мақсатында қолданылатын суреттен тұратын программа
құрамыз. Проектілеу: формаға Image компонентін орнату. Ол Additional
бетінде орналасқан;
➢ картинканы іске қосу үшін оның Picture қасиетін таңдау керек.
батырмасын шертіп, load кнопкасын шертіңіз. Сосын суреттен тұратын
файлдарды бір папканы ашып, қажеттісін таңдаңыз. Картинка bmp, wmf,
emf, ico және т.б. кеңейтілімді файлдарда сақталыну керек. Бұл
компоненттің ең маңызды қасиеттері Center, Stretch болып табылады.
Егер Center қасиетіне true мәнін берсек, онда бейненің центрі Image
компонентінің центрімен сәйкес келеді. Егер Stretch қасиетіне true
мәнін берсек, онда бейне Image компонентіне сиятындай етіп
кішірейеді.
№2 мысал.
Екі пунктілі тізімнен тұратын программа құрыңыз. Менюдің 1 пунктін
таңдаған кезде сәйкес сурет жүктелу керек. Проектілеу:
➢ формаға 1 ListBox компонентін, 1 Image компонентін орнатыңыз. Бұл
тапсырмада менюдің пунктілеріне оқиға өңдеуішін құру керек. Бейнені
программаны орындауға жіберу кезінде жүктеу үшін Picture қасиетінің
LoadFromFile
if ListBox1. Itemindex=0
then Image1.Picture
LoadFromFile (1-файл аты);
If ListBox1. Itemindex=1
then Image1.Picture.
LoadFromFile (2-файл аты);
Image1.Center:=true;
Image1.Stretch:=true;
MAIN MENU компоненттерді қолдану
Формаға меню орнату үшін Main Menu компонентін орнату керек. Оны 2 рет
шертіп, MenuDesigner терезесінде пайда болған төртбұрыштарға менюдің атын
клавиатурадан теріп жазу керек. Менюдің ішіндегі команда атын жазу үшін
курсорды төмен қарай басып, пайда болған төртбұрышқа команда атын жазу
керек.
Ашылатын меню жасау үшін қажет пунктке курсорды орналастырып, ctrl +
→ пернелерін басамыз.
Menu пунктіне сурет орнату үшін қажет пунктті белгілеп, bitmap
қасиетіне мән енгізу керек.
С:\Program Files\Common Files\Borland Shared\Images\Buttons
Открыть\ОК.
Menu пунктына ыстық клавишалар орнату. Ол үшін қажет меню командасын
белгілеп, ShortCut қасиетіне мән енгізу.
Menu-дің пунктін alt-пен ашу үшін меню атауындағы қажет әріптің алдына
& қою керек.
Компонентке тышқанның курсорын орнатқан кезде шығатын подсказкаларды
көрсету:
1. Компонетті белгілеу;
2. ShowHint қасиетіне true мәнін беріп, Hint қасиетіне подсказканы жазу.
Формаға көп вкладкалы терезе орнату. Ол үшін формаға Win32 бетіндегі
PageControl компонентін орнату керек. Осы компоненттің үстіне тышқанның оң
жақ батырмасын шертіп, NewPage командасын орындау керек.
Сұхбат терезелерді шығару
Ол үшін ShowMessage (‘привет’)
Сұхбат терезелерді шығару
Сұхбат терезелерді шығару үшін MessageDlg функциясы қолданылады.
Жазу форматы:
MessageDlg(‘сообщение’,Т, К, Х);
Т – сұхбат терезесінің типі, келесідей мәндерді қабылдай алады:
mtWarning
mtInformation
mtConfirmation
mtError
mtCustom
Әрбір константаның арнайы пиктограммасы және терезесінің атауы бар.
К – сұхбат терезеде орналасқан батырмаларды анықтайды. Олар квадрат
жақшаларда жазылып, келесі мәндерді қабылдай алады:
mbYes, mbNo, mbOK, mbCancel, mbRetry, mbIgnore, mbAbout, mbAll, mbHelp.
Х – қолданушы қай кнопканы шерткенде көрсететін константа.
Мысал:
MessageDlg(‘Вы действительно хотите выйти’, mtConfirmation, [mbYes,
mbNo, mbCancel],0);
Контекстік меню құру
Кез келген компонент үшін контекстті меню құруға болады. Контекстті
меню құруға арналған компонент PopupMenu деп аталады. Компонентке
тышқанның оң жақ кнопкасын шерткен кезде пайда болатын меню құру үшін
компоненттің PopupMenu қасиетіне компоненттің атын, менюді орналастыру
қажет. Яғни мысалы, егер Label1 компонентіне PopupMenu1 компоненті
байланысқан болса, онда Label1 компонентінің PopupMenu қасиетінде
PopupMenu1 деп жазылу керек. Контекстті менюдің командаларын жазу кәдімгі
менюді құруға ұқсас.
Анимация (Animate) компонентін орнату қажет.
Қасиеттері:
CommonAvi – анимация түрін анықтайды.
Active – анимацияны іске қосады (true).
DIALOGS бетінің кейбір компоненттері
Windows операциялық жүйесінің құрамына жүктелетін файлды таңдау, шрифті
таңдау, принтерді баптау және т.б. стандартты терезелер кіреді. Стандартты
сұхбат терезелермен жұмыс 3 кезеңнен тұрады:
1. формаға сәйкес компонент орнатылып, оның қасиеттері енгізіледі.
2. диалог үшін арналған execute стандартты әдісі шақырылады. Ол бапталған
терезені құрады және көрсетеді. Бұл әдісті шақыру әдетте белгілі бір
оқиға өңдеуіштің ішінде орналасады. Сұхбат терезелері модальды терезе
болып табылады. Сондықтан execute әдісін пайдаланғаннан соң
программаның ары қарай жұмыс істеуі қолданушы терезені жапқанға дейін
тоқтатылады. Execute логикалық функция болып табылады. Сондықтан егер
қолданушы мен диалог нәтижесі сәтті болса, ол true мәнін қабылдайды.
3. execute нәтижесін талдай отырып, программа диалогтық терезе көмегімен
енгізілген мәліметтерді қолданады. Мысалы, файл аттарын, таңдалған
шрифтерді және т.б.
OPEN DIALOG және SAVE DIALOG компоненттері
Бұл компоненттердің қасиеттері ұқсас болғандықтан бірге қарастырылады.
Open Dialog - файлды ашу стандартты терезесін құру үшін қолданылады.
Save Dialog – файлды сақтау стандартты терезесін құру үшін қолданылады.
Қасиеттері:
1. FileName – файлдың аты мен орнынан тұрады.
2. Filter – сұхбат терезеде көрсетілетін файлдарды сүзу үшін
қолданылады.
OPENPICTUREDIALOG және SAVEPICTUREDIALOG компоненттері
Бұл компоненттер графикалық файлдарды және сақтау үшін арналған.
Олардың Open Dialog және Save Dialog компоненттерінен айырмашылығы:
❖ Оларда графикалық файлдарды таңдауға арналған стандартты фильтрлар
бар.
❖ Диалог терезесінде таңдалған файлды алдын-ала көруге арналған
тақталар бар.
FontDialog компоненті - Шрифті таңдау стандартты терезесін құрады.
FaindDialog компоненті – мәтін фрагменттерін іздеуге арналған.
ReplaceDialog компоненті – мәтіндік фрагменттерін іздеу және алмастыру
терезесін құрып көрсетеді.
ColorDialog компоненті – түсті таңдаудың стандартты терезесін құрайды.
Вид Цвет формы:
If ColorDialog1.execute=true then
Form1.Color:=ColorDialog1.Color;
2.3 Оқиғалар мен оқиғаларды өндеушілер
Оқиғаның реакциясы белгілі бір іс-әрекет болуы керек. Мысалы, закрыть
батырмасын тышқанмен шерту оқиғаның реакциясы – программа терезесінің
жабылуы болу керек. DELPHI-де оқиғалардың реакциясы – оқиғаларды өңдеуіш
деп аталатын, оны өңдейтін процедура ретінде іске асырылады. Осылайша
программистің міндеті қажетті оқиғаларды өңдеуіш деп атайды.
Оқиғаларды өңдеуіштерді құру үшін мыналарды орындау қажет:
1. компонетті белгілеу;
2. Object Inspector терезесінде Events (оқиғалар) астарлы бетіне көшіп,
сол жақ колонкада белгіленген объект іске асыра алатын оқиғалардың
аттарының тізімі орналасады. Мысалы: а) OnClick – тышқанмен шерту; б)
OnDblClick – тышқанмен екі рет шерту; в) OnKeyPress – клавиатурадағы
пернені шерту. Егер оқиға үшін оны өңдеуші анықталған болса, онда оң жақ
колонкада оның аты шығып тұрады;
3. Оқиға өңдеуішті анықтау үшін оқиға атауының өрісінде тышқанды екі
рет шерту керек. Нәтижесінде оқиға өңдеуіш процедурасының макеті бар
программа коды редакторының терезесі ашылады, яғни Unit 1. DELPHI автоматты
түрде өңдеуішке екі бөліктен тұратын атау береді. Бірінші бөлік компонент
орналасқан форманы анықтайды, екінші бөлік компоненттің өзін және оқиғаны
анықтайды. Мысалы: кнопканы шертуге оқиға өңдеуішін жазу керек болса, оның
процедурасының аты былай болады:
TForm1.Button1.Click
Форманың компонент- оқиға
аты тің аты
Ескерту:
1. Кейбір компоненттер ешқандай оқиғаларды өңдеуге тиіс емес, сондықтан
да оларға оқиға өңдеуіштер құрылмайды.
2. Оқиға өңдеуішті жазу үшін инспектор объектовті қолданбай-ақ бірден
программа кодының терезесіне шығуға болады.
Кластар
DELPHI кластары деп үлгілерге ұқсас экземплярлар құру үшін қызмет
атқаратын функциональды аяқталған программалардың фрагменттерін айтады. Бір
кезде класты құрып, программист оның экземплярын (копияларын) әр түрлі
программаларға немесе сол программаның әр түрлі жеріне қосуына болады.
DELPHI-дің құрамына жүзден аса стандартты кластар кіреді. Ал формаға
орнатылған компоненттердің нақтылы экземплярларының барлығы сандық индексі
бар кластың атауын қабылдайды. Кластардың барлық атаулары Т әрпінен
басталады. Осылайша TForm1атауы – TҒorm стандартты кластың үлгісі бойынша
құрылған кластың атауын білдіреді. Мысалы: құрылатын программаның
терезесінде кнопка, метка компонеттері орнатылған болсын және кнопка үшін
тышқанмен шерту оқиға өңдеуіші жазылған болсын. Сонда программа кодының
терезесіндегі мәтіннің басында мына жолдарды көруге болады:
Type
TFrom1=Class (TForm);
Button1:TВutton;
Label1:TLabel;
Procedure Button1.Click (Sender:Tobject);
Private
{private declarations};
public
{public declarations}
end;
Var Form1: TForm1;
TҒorm1=Class (TForm) жолы TҒorm стандартты класынан туған TҒorm1 жаңа
класын анықтайды, яғни TҒorm класының өрісі бойынша құрылған. TҒorm
стандартты класы Windows-тың бос терезесін сипаттайды. Ал TҒorm1. класы
кнопка және метка компоненттері орнатылған терезені сипаттайды. Button1
компоненті – ТВutton стандартты класының экземпляры болып табылады. Ал
Label1 компоненті - TLabel класының экземпляры болып табылады.
Sender:Tobject – Tobject класына жататын Sender процедурасының параметрін
анықтайды. Sender параметрі DELPHI-де қандайда бір жағдай үшін қойылған.
Оның көмегімен Button1.Click подпрограммасы қай компонент OnClick оқиғасын
құрғанын кез келген уақытта анықтайды.
2.4 DELPHI бағдарламаларының құрылымы
DELPHI-дің кез келген программасы проекттің файлына және бір немесе
бірнеше модульдерден тұрады.
Жобаның құрылымы: проекттің файлы – Object Pascal-да жазылған программа
болып табылады және компиляторда ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ 3
1 ПӘН АЙМАҒЫНЫҢ СИПАТТАМАСЫ
1.1 ЖШС БугорОк кәсіпорынның мінездемесі
1.2 Қоймалық операцияларды және өнімдерді сатуды есепке алудың
экономикалық мәні
1.3 Информацияны өндеу ұйымдарының мінездемесі
1.4 Информациялық қамтамасыздандыру бойынша әзірлемелерді негіздеу
1.5 Есептеулерді формализациялау
2 БАҒДАРЛАМАЛАУ АЙМАҒЫН ТАҢДАУ ЖӘНЕ НЕГІЗДЕУ
2.1 Объекті-қалыптамалы бағдарламалауға кіріспе (ОҚБ)
2.2 DELPHI визуалдық бағдарламалау ортасы
2.3 Оқиғалар мен оқиғаларды өндеушілер
2.4 DELPHI бағдарламаларының құрылымы
2.5 Мәліметтер қорымен жұмыс істеуге арналған бағдарламаларды құру
3 ИНФОРМАЦИЯЛЫҚ жүйені жобалау
3.1 3.1. Есептің қойылуын сипаттау
3.2 3.2 Техникалық мінездемесі
3.3 Қоймалық операцияларды есепке алу және өнімді сату есептін
информациялық қамтамасыздандыруы
3.4 Енгізу информацияның мінездемесі
3.4.1Оперативной информацияның сипаттамасы және құрылымы
3.4.2Тұрақты информация құрылымының сипаттамасы
3.4.3Нәтижелік информациянын мінездемесі
3.4.4Мерзімдік информацияның мінездемесі
3.5 Қолданушы инструкциясы
3.6 Бағдарламашы инструкциясы
4 Экономикалық бөлім
4.1 Техникалық экономикалық негіздеу
4.2 Экономикалық тиімділік есебі
4.3 Күрделі шығындардың өзін ақтау мерзімі мен жылдық үнемдеу
тиімділікті анықтау есебі
5. Еңбек қорғау ШАРАЛАРЫНЫҢ ЖИЫНТЫҒЫ
Кіріспе
5.1 Өндірістік санитария және еңбек гигиенасы
5.2 Өндірістік жарақаттану және кәсіптік аурулар
5.2.1Еңбек жағдайларының сипаттамасы
5.2.2Жарақаттану себептері
5.2.3Оқыс жағдайларда дәрігерлік көмекке дейінгі көмек
5.2.4Кәсіптік аурулардың сипаттамасы
5.3. Жекелеме қорғау құралдары
5.4. Кәсіпорын мәдениеті
5.4.1Кәсіпорынның интерьері
5.4.2Функционалды бояу
5.5 Есептеу техникасын қолдануда қауіпсіздік техникасы
5.5.1Жалпы ережелер
5.5.2Жұмыс басталар алдындағы еңбекті қоғауға қойылатын талаптар
5.5.3Жұмыс істеу кезіндегі қауіпсіздік талаптары
5.5.4Жұмыс аяқталғаннан кейінгі еңбек қауіпсіздінің талаптары
5.5.5Авария, өрт, жарақат алу кезіндегі іс қимылдар
5.5.6Нұсқауларды бұзғаны үшін жауапкершілік
5.6 Электрқауіпсіздік
5.7 Өрт қауіпсіздігі
Қорытынды
ӘДЕБИЕТТЕР
А ҚОСЫМШАСЫ
Б ҚОСЫМШАСЫ
В ҚОСЫМШАСЫ
Г ҚОСЫМШАСЫ
Д ҚОСЫМШАСЫ
Е ҚОСЫМШАСЫ
Ж ҚОСЫМШАСЫ
КІРІСПЕ
Соңғы жиырма жылдың ішінде информацияның айналымы және көлемі
адамзаттың барлық қызмет ету салаларында - экономикалық, қаражаттық, саяси,
рухани үлкейді. Және де білімнің жинау, өндеу және қолдану процесі жылдан-
жылға жеделденеді. Ғылымдардың айтуы бойынша, әр оң жыл өткен сайын,
информацияның көлемі екі есе үлкейеді. Осыған байланысты жиналған
информацияны эффективті сақтауға, өндеуге және таратуға мүмкіндік беретін
автоматтандырылған құралдарды қолдануға қажеттілік туады
Үлкен кәсіпорындардың қаражаттық буындар жұмыстарының сапасына
қойылатын казіргі заманғы талаптарын алғанда, олардың эффективті жұмыстары,
компаниялардың автоматтандырылған қоймалық есепке алудың компьютерлік
жүйелерінің базасындағы, информациялық құралдармен
қамтамасыздандырылғандарына байланысты екендігін ескеру қажет.
Компьютерлік есепке алудың өзіндік ерекшеліктері бар және ол кәдімгіден
радикалды ерекше болады. Компьютер есепке алуды жеңілдетумен қоса,
құжаттарды толтыру және сауда қызметінің жүруін анализдеу әрі басқару үшін
жиналған деректерді жалпылау уақытын үнемдейді. Компьютер көмегімен алынған
саудадағы болып жатқан жағдайлар туралы есеп берулерді онсыз да алуға
болады – компьютерде ешқандай ерекше математика жоқ – ал есептеу сонша
уақыт алады, тіпті жасалып болған соң ешкімге керегі болмай қалады немесе
көптеген есепшілерді жұмысқа алып, соңында оларға кететін жалақының көлемі
алған табыстан асып кетуі мүмкін. Демек, компьютерді қолданған соң сан
сапаға айналады: есептеу жылдамдығы өскен сайын сауданы ұйымдастыру
схемасы сапалық жақсарады.
Деректер базасымен жұмыс істеуге арналған бағдарламалық
қамтамасыздандыру дербес компьютерлерде әлдеқашан қолдана бастады. Бірақ
та бұлар немесе деректерді сақтау үшін арналған қарапайым бағдарламалар
болды және де оларда қосымшаларды әзірлеу үшін құралдары болған жоқ, немесе
олар соншалықты күрделі және қиын болған, тіпті компьютерді жақсы білетін
адамдар, олармен қолданушыға толық бағытталған қосымшалары болмағанша жұмыс
істегілері келмеген.
Берілген дипломдық жұмыстың мақсаты қоймалық есепке алу және құрылыс
материалдардың сауда сферасында жұмыс істейтін кәсіпорындарға өнімдерді
сату бойынша бухгалтерінің жұмыс орнын автоматтандыру жүйесін әзірлеу болып
табылады.
Қоймалық есепке алу операцияларын және өнімдерді сатуды автоматтандыру
үшін келесі есептерді шешу қажет:
1. ЖШС БугорОк туралы материалды жинау;
2. Қоймалық есепке алу операцияларын және өнімдерді сату есептерінің
мағынасын анализдеу;
3. Есептеуіш техниканы пайдалануды негіздеу;
4. Есептеуді құру;
5. Әзірлемелерді барлық қамтамасыздандырулар түрлерінен негіздеу;
6. Инфологиялық моделді құру;
7. Енгізілетін, тұрақты, мерзімдік және нәтижелік информацияны сипаттау;
8. Жобаның таңдалған нұсқасын әзірлеу.
Автоматизацияның негізгі артықшылығы – ол сақталған информацияның
артығын азайту, демек қолданылатын жады көлемін үнемдеу, артық
көшірмелерді қайта жаңартудың көптеген операцияларына кететін қаражатты
азайту, және әртүрлі жерде сақталған бір объект туралы мәліметтер
арасындағы болатын қайшылықтарды жою, информацияның шындық дәрежесін
үлкейту және информацияны өндеу жылдамдылығын үлкейту; артық ішкі, уақыт
аралық құжаттардың, әртүрлі журналдардың, бумалардың, мәлімдемелердің
және т.б. санын азайту.
Объектіні іздеу параметрлері көрсетілетін, арнайы экрандық формаларда
орындалатын автоматты информацияны іздеу де уақытты азайтады.
Берілген жобаланатын жүйенің негізгі есебі есепке алу және шаруашылық
операцияларды оперативті қадағалау, сыртқы орта үшін стандартты құжаттарды
дайындау (есептер, накладнойлар, есеп-фактуралар) болып табылады.
Шаруашылық процестермен оперативті басқару бірден бірнеше күнге дейін уақыт
алады және оқиғаларды тіркеуді орындайды, мысалы, заказдарды жасау және
орындалуының мониторингі, қоймадағы материалды бағалық заттардың түсуі және
шығыны. Бұл операциялар итеративті, жүйелі мінездемелі болады, олар
шаруашылықтық процестердің орындаушылардың өздерімен тікелей орындалады
(жұмысшылармен, қоймашылармен, администраторлармен және т.б.) және де
құжаттарды нақты анықталған алгоритмдерге сәйкес жасаумен және
тасымалдаумен байланысты. Шаруашылық операциялардың орындалуы сәйкес
журналдарда есепке алынады. Бұл процестерді автоматизациялау информацияны
бір базада сақтауға мүмкіндік береді, мұнда информация ыңғайлы интерфейс
арқылы енгізіледі.
Берілген информациялық жүйе бухгалтерия бөлімінде көшірме блогінде іске
асырылады. Бұл жүйенің қолданушысы қоймалық есепке алумен әрі шығындық
құжаттарды көшірумен және түскен өнімдерді қабылдаумен айналысатын адам
болады.
Информаәциялық жүйе қызметшіні күнделікті шығындық наклоднойларды
толтырудың жұмыс көлемінен босатуға мүмкіндік береді. Бұрын құжаттар қолмен
көшірілген болғандықтан, мұнда қайталынатын реквизиттер әрі номенклатураның
үлкен тізімі көрсетілетін, сондықтан көп уақыт алатын. Автоматтандыру
уақытты көп үнемдеуге мүмкіндік береді. Қызметшіге тізімнен тек керек
клиенті таңдауға және анықтамадағы номенклатураны көрсету, күнді жазу және
құжатты баспаға шығару жеткілікті. Баспаға шығарылған құжатта құжаттың
басылатын формасына сәйкес орнатылған барлық керек реквизиттер автоматты
көрсетіледі.
Есеп беруді жасау үшін керек деректерді сәйкес құжаттар ішінен іздеу
арқылы жинау қажет, егер бұл жыл бойынша есеп беру болса, онда жылдық
барлық құжаттарды қарау қажет, ал оған көп уақыт кетеді. Есеп беру бойынша
қорытындыларды шығарғанда есептеуде үлкен нақтылық керек, ал бұл жоғарғы
дәрежелі маманның қолынан әрқашан келе бермейді. Осы және көптеген басқа
есептерді жобаланған информациялық жүйе шеше алатын болады.
Керек объектіні іздеу барысында (сумманы, құжатты, санды), егер ол
туралы жазылған құжат белгілі болмаса, онда барлық құжаттар жиының ашуға
және әр позицияны қарау керек болады. Автоматтандыру осы позиция бойынша
таңдауды орындауға мүмкіндік беретін болады және керек құжаттардың көлемін
азайтады, тіпті ізделініп отырған бір құжатқа әкеледі.
Прайс-бетті құрған кезде де қиындықтар кездесуі мүмкін. Егер қоймаға
жаңа түрлі өнім әкелінген немесе ескі өнімнің бағасы өзгерген болса,
барлық прайс-бетті жаңадан өзгерту керек болады. Автоматтандырылған жүйені
іске асыру бұл қимылдарды номенклатураға жаңа позицияны қосу немесе ескі
номенклатура мінездемелерін редакциялау арқылы автоматты орындауға мүмкін
береді.
Узақ ескішіл жұмыстарды орындауға кететін уақыттарды үнемдеу арқылы
қызметкердің еңбекшілігін көтеруге болады, ол енді тек өзінің жұмысын ғана
емес өзіне басқа қызметтерді де орындай алады. Өзіндік автоматтандырылған
жүйені әзірлеу барлық ерекшеліктерді ескеруге мүмкіндік береді, тек керек
және қалай керек нәрсе ғана әзірленеді. Басқа жақта әзірленген өнімдермен
жұмыс істейтін өнеркәсіптер бойынша анализ бағдарламаларды жүргізу бойынша
кейбір қиындықтар болатының көрсетті, оның негізісі өнеркәсіптің және
әзірлеушінің әртүрлі қалаларда болуларына байланысты. Осыған байланысты,
қандай да бір толықтыруға немесе жөндеуге тапсырыс және нәтиже арасына
кем дегенде бір ай уақыт кетеді.
1. ПӘН АЙМАҒЫНЫҢ СИПАТТАМАСЫ
1.1 ЖШС БугорОк кәсіпорынның мінездемесі
ЖШС БугорОк фирмасы Семей қаласының нарығында пайда болуына үш жылдай
уақыт болды. Фирма аумағында қомаларға аудандар бөлінген, онда клиенттерге
сатылатын өнімдердің негізгі түрлері сақталады, сондықтан менеджерлер
материалдардың қоймадағы бар болуын, түсуін, кетуін қадағалай және офистен
жақын жерде өнімдерді есептеуді орындала алады. Осыған юайланысты құжаттар
айналымы жеңілденген.
Өнім зауыт-өндірушіден тікелей түседі және осы өнім түрінде мұқтаж
клиенттерге сатылады. Ұйым өнімнің өнеркәсіптен базаға жеткізілуін,
қоймалануын, сақталуын және клиенттерге тиелуін орындайды.
Сатылатын өнімнің жүзден аса атаулары бар және оның саны тұрақты
үлкейіп отырады. Көбінесе бұл құрылыс материалдары.
Ұйым көтерме сауданы ақшасыз есеп-қисап үшін жүргізеді. Бөліп сататын
саудашылардың қажеттіліктерін қанағаттандыра отырып, көтерме саудамен
айналысатын кәсіпорын табысты сатылатын тауарға саудалық қосудан алады.
Сыртқы жүйеде ЖШС БугорОк өндірушілер және клиенттер арасындағы осы
өнімге делдал ролін атқарады. Бұл 1 қосымшада көрсетілген.
Фирманың ішкі құрылымы өзін қосымшада (Б және В қосымшаларда)
бейнеленген сызба ретінде ұсынады.
Фирманың басында бас директор тұрады, ол негізінен басқару сұрақтарын
және стратегиялық сұрақтарды шешеді. Ол барлық бөлімдердің қызметтерін
бақылайды. Сонымен қоса оның хабарламалық қызметіне қаражат тасқынының
жылжу сұрақтарын шешу жатады.
Тауарды сатып алумен жабдықтау бөлімі айналысады. Оның функциясына тағы
жабдықтау шарттары пайдалы жаңа жеткізушілерді іздеу кіреді. Осы бөлім
барлық ассортимент бойынша сатып алулар сұрақтарын шешеді. Сатып алу,
менеджерлермен жасалған сатып алушылардың мүдделері негіздерінде
орындалады.
Сату бөліміне клиенттермен тікелей жұмыс істейтін менеджерлер кіреді.
Әр менеджердің өзіндік клиенттер базасы бар. Ол келісім-шарттарды,
мерзімдерді, жеткізу шарттарын және тауарды төлеуді келістіреді;
сатыпалушылардан мүдделерді қабылдауды орындайды. Өзінің клиенттер базасын
жаңа клиенттерді іздеу арқылы толықтырады.
Есеп бөлімі өзіне үш ішкі бөлімдерді кірістіреді: бас есепші, көшірме,
төлеу және касса.
Бас есепші бухгалтерлік есепті жүргізеді, баланс, әртүрлі кездесетін
салыстыруларды жасайды, барлық салықтарды есептейді және өзіне тәуелді
бөлімдерді болатын сұрақтарды шешеді.
Төлеу бөлімі арнайы банкілік бағдарлама арқылы төлемдерді бенкіге
жіберумен, алумен айналысады. Бұл есеп-шот бойынша жіберушілерге ақша
жіберу, салықтарды төлеу, клиенттерден фирма есеп-шотіне күнделікті түсетін
ақша қаражатын алу және т.б. төлемдер.
Кассир фирманың қолдағы ақша қаражатын таратумен айналысады (жалақыны
төлеу, шаруашылық қажеттіліктерге ақша бөлу, іссапарлық ақшаны беру және
т.б.)
Экономикалық қауіпсіздік бөліміне кіреді: күзет басшысы, ол объектінің
қауіпсіздігі және рұқсатпен кіргізу жүйесі үшін жауап береді, жүйелік
администратор, оның қызметіне информацияның қауіпсіздігінің сақталуы және
есептеу кешенінің функционалдық қамтамасыздығы кіреді.
Автоматтандырылған жүйе Көшірме бөлімінің есептерін шешуге арналған.
Бұл бөлімнің негізгі есептері- бұл шығын құжаттарын көшіру, кірулерді
тіркеу, банкілік көшірмелерді тіркеу, қойма бойынша қалдықтарды шығару,
номенклатураны және жаңа клиенттерді енгізу, клиенттермен өзара төлеуді
орындау.
Бүкіл фирма және жеке көшірме бөлімі бойынша шешілетін есептің
экономикалық маңызын толығырақ қарастырайық.
1.2 Қоймалық операцияларды және өнімдерді сатуды есепке алудың
экономикалық мәні
Шаруашылық есепке алу өзін бухгалтерлік, оперативті және статистикалық
есепке алу жиынтығы ретінде ұсынады. Есепке алу – басқарудың еңбекқорлық
функцияларының бірі. Есепке алудың ерекшелігі, ол шығатын және қорытынды
көрсеткіштердің үлкен көпшілігі және біртектестігі. Ереже бойынша,
қорытынды көрсеткіштер шығатын алғашқыдеректерді күрделі есептеулерді
қолданбай әртүрлі белгілеулер бойынша көп рет топтастыру жолымен құралады.
ЖШС БугорОк-та сауда процестермен басқару тауарлардың түсу, сатылу
және сұрау динамикасын, құрылымын және көлемін бейнелейтін информацияға
негізделеді. ЖШС БугорОк және сыртқы орта (жеткізушілер, сатыпалушылар)
арасындағы информацияның жыжуы информациялар тасқыны түрінде орындалады.
Көтерме кәсіпорынға қатысты информацияның енгізу, ішкі және шығу тасқындары
ажыратыла алады. Көтерме кәсіпорынның информация тасқынының рационалды
ұйымдастырылуынан, жинау, тіркеу, тасымалдау, сақтау және информацияны
өндеу әдістерінен, оның құрылымынан және уақытында алуынан сауда
процестерімен эффективті және оперативті басқару тәуелді болады.
Көтерме саудасында тауарладың сатылуын есепке алу тауарды тиеу және
сатыпалушыларға есептеу құжаттарын ұсыну кезінде орындалады.
Тауарды сату 3 қосымшадағы сызба арқылы орындалады.
Өнеркәсіптің информациялық тасқындарын қарастырайық. Мүддеші (юристік
кісі) менеджерде өзіне қажет өнімге мүдде жасайды (факс бойынша жібереді
немесе телефон бойынша келіседі).
Менеджер төлеуге есеп-шотты шығарады және мүддешіге жібереді. Тауардың
қоимада бар кезінде қажетті саны реззервіленеді. Егер тауар жоқ болса, онда
жіберуге мәлімдеме құралады, мұнда мәлімдеменің құрылу күні, жауапты
менеджер фамилиясы, өнім атауы және тауарды жеткізудің шекті мерзімдері
көрсетіледі.
Құрылған мәлімдеме жабдықтау бөліміне жіберіледі, мұнда барлық
мәлімдемелер өнімге, жіберілу мерзімі және т.б. қатысты сурыпталады және
тауардың қоймға түсуінің мысалдық күні анықталады.
Менеджер осы деректерді ала отырып, клиентпен тауарды жеткізу
мерзімдерін нақтылайды.
Жабдықтаушылар тауарға мәлімдемелерді жеткізушілерге ұсынады, ұсынылған
есеп-шоттарды төлейді және фирма қоймасына түскен тауарды әкеледі.
Мүддеші оған ұсынылған есеп-шотты төлеген соң және төлеу банкі арқылы
өтсе, онда ол тапсырған өнімнің артынан келе алады. Онымен бірге жұмыс
істейтін менеджер қажетті құжаттарды құрайды және тауарды жібереді.
Өнімді сату және автоматтандырылатын объектінің функционалдық есептерін
толық қадағалау процесін 3 қосымша сызбадан көруге болады.
АБЖ бағалы тауарлы-материалдардық заттардың кіруі және шығыны бойынша
оперативті есепке алуды жүргізетін бухгалтердің күнделікті жұмысының
автоматтандыруын шешу үшін арналған.
Жүйедегі негізгі информация бірлігі ол құжат. Құжаттың бірнеше түрлері
бар: накладной, есептеу, алып тастау акті, төлеу және т.б. Барлық басқа
информация (мысалы, ағымды уақыттағы қойыма жағдайы, есептеу шоттарының
жағдайы, контрагенттермен баланс) деректер базасының осы негізгі файлдары
негізінде есептелінуі мүмкін, оны тек керек құжатты енгізу немесе
редакциялау жолымен өзгертуге болады.
Жүйедегі негізгі операциялар екі топқа бөлінеді: тауарлық және есептік-
қаражаттық операциялар.
Тауарлық операцияларды орындау барысында, қоймадағы тауар саны
өзгереді. Оларға Тауарды сату, Тауарды сатып алу, Тауардың жылжуы жатады.
Көшірме бөлімінің информациялық тасқының қарастырайық. (4 қосымша)
Тауардың түсуі кезінде жеткізушілерден келу накладнойы жасалады.
Клиент менеджермен оған ұсынылған есеп-шотты төлеген соң қомаға келіп
өзінің өнімін алып кетуге құқы бар. Төленген соң үш күн аралығында тауар
қоймашымен қоймада резервіленеді.
Есеп-шот негізінде қоймаға шығын накладнойының көшірмесі беріледі. Осы
накладной бойынша клиент қоймадан өзінің төленген өнімін ала алады. Қоймада
тауардың ұзындығы немесе салмағы өлшенеді және накладнойда өнімнің нақты
саны көрсетіледі және қоймашы қолымен белгілінеді. Жасалынған белгілеулерді
есепке алып тауарлық накладной және есеп-фактура көшірмесі беріледі, оларға
содан соң қол және таңба қойылады.
Тауардың бұзылуы немесе артықшылығы жағдайында ішкі құжаттар жасалынады-
алып тастау және оприходтау.
Бар деректер негізінде есеп берулерді құрастыруға болады.
Қоймадағы қалдықтар бойынша есеп беру. Ол нақты күнге және нақты өнім
бойынша жасалуы мүмкін.
Сонымен қатар есеп берулерді түсу, шығын құжаттар және анықталған уақыт
мерзіміндегі банкілік көшірмелер бойынша құрастыруға болады., олар қандай
да бір уақыт мерзіміндегі осы құжаттар бойынша жылпы сомманы көрсететін,
Бұрын құралған кез-келген құжатты деректер базасынан шақырып баспаға
шығаруға, қайта редакциялауға немесе жоюға болады.
1.3 Информацияны өндеу ұйымдарының мінездемесі
Жобаланған жүйеде шешілетін есептер сәйкес бағдарламалық модулдермен
іске асырылады, олардың әрқайсысының қанда да бір операцияларды орындау
мүмкіншілігі болады, мысалы, информацияны түзету, деректерді іздеу, есеп
берулерді құрастыру. Деректерді толтыру, түзету және іздеу процестері
барлық модульдерде біртипті әдістермен іске асырылады. Деректерді енгізу
және редакциялау кезінде қолданушымен енгізілетін информацияның дұрыстығын,
оны қажетті типпен, мүмкін өзгеруге болатын мәндер жиынымен, енгізу
маскасымен және т.б. салыстыру арқылы, тексеретін бақылау пайдалынады.
Деректерді енгізу және редакциялау үшін, барлық енгізу алаңдары әрі
сипаттамалары мен басқару әрекеттерді (сақтау, өзгерістерді алып тастау)
таңдау және ДБ-да жылжу үшін арналған басқару (мысалы, батырмалар) және
навигация (жылжу) элементтері бар экрандық формалар қолданылады.
Деректерді іздеуді қамтамасыз ету үшін сол сияқты экрандық формалар
қолданылады, олар керек информацияның әртүрлі мәндерін (мәндер диапазоны),
іздеу шарттарындағы мүмкін мәндерді бақылау арқылы, енгізуге мүмкіндік
береді. Информацияны жеке алаңдар және алаңдар жиынтығы бойынша, іздеу
шарттарымен жартылай немесе толық сәйкес келетін, қолданушы үшін ыңғайлы
болатын әріптер регистрлерін ескермейтін іздеуді орындауға болады, сандық
немесе дата типті алаңдар үшін мәндердің өзгеру диапазоның және т.б.
көрсетуге болатын мүмкіншілік беріледі. Жүйенің әр бағдарламалық модулінде,
анықталған түрдегі құжаттарды құрастыруға және баспаға шығару үшін, барлық
қажет есеп беру формалары болады. Барлық есеп берулер ДБ-нан
информацияларды таңдауды қолдана отырып автоматты генерацияланады.
Қойылған есептердің шешімдерін іске асыру үшін оперативті информация
көзі ретінде түсу накладнойлар, шығын накладнойлар, төлеу бойынша есеп-
шоттар, банкілік көшірмелер, қоймадан алынған деректер.
Бұл деректер тұрақты өзгеріп отырады және өнделетін информацияның үлкен
көлемімен ажыратылады. Деректер жүйеге арнайы формалар арқылы енгізіледі
және деректер базасында кесте түрінде сақталады.
Тұрақты информация да кесте түрінде сақталады және арнайы анықтамалар
көмегімен іске асырылады. Бұл деректер практикалы өзгермейді, негізінен
жаңалар енгізіледі, ал ескілер редакцияланады, ал керек жағдайда жойылады.
Берілген жүйеде мұндай анықтамалар болып Материалдар, Материалдар типі,
Өлшеу бірліктері, Ұйымдар, НДС ставкалары. Бірінші анықтамада фирманың
негізгі тауарлары туралы информция кірістірілген, олардың типі, өлшеу
бірліктері және бағалары. Контрагенттер анықтамасында клиент-фирмалар,
жеткізушілер аттары және олардың адрестері көрсетілген. НДС ставкасы
анықтамасында НДС проценттері және ставкалары көрсетілген.
Қорытынды информацияны есептеу үшін есеп берулер қолданылады. Есеп
берулер берілген парамерлерге тәуелді құралады.
Негізгі есеп берулер бұл түсу және шығын құжаттар бойынша есеп берулер,
қалдық тауарлар бойынша есеп берулер және прайс-беттерді құру.
Түсу және шығын накладнойлар бойынша есеп беру осы құжаттарды берілген
мерзімге сәйкес топтастырады.
Бағалы тауарлы-материалды заттардың қоймадағы қалдықтары бойынша есеп
берулері қойманың ағымды жағдайын, яғни дәл мезгілде бар тауар санын (есеп
беруді жасау уақыты).
1.4 Есептеулерді формализациялау
Бағалы тауарлы-материалды заттардың түсуін есепке алу
Нақты түсу накладнойлар негізінде деректер компьютерге енгізіледі.
Накладнойда: құжат номері, күні, ұйым, тауар аты, саны, бағасы, қорытынды
соммасы көрсетіледі. Бұл мәліметтер есепке алуды жүргізу және әртүрлі есеп
берулерді құрастыру үшін қажет. Деректер Материалдардың түсуі құжаты
түрінде Түсу кестесіне енгізіледі, сақталады және редакцияланады. Тауардың
қоймаға түсуі бойынша енгізіледі. Қолданушыдан құжатты толтыру кезінде
зерделі болуы талап етіледі. Сонымен қатар, түсу қоймада тікелей қоймашымен
ескеріледі, сондықтан деректерді қоймадағы деректермен компьютердегі
деректерді салыстыра отырып бақылауға болады, егер бұл деректер сәйкес
келмеген жағдайда алдынғы құжатты көтеру керек болады.
Бағалы тауарлы-материалды заттарды есепке алу
Тауарларды клиентке тиеу кезінде шығын құжаттарын толтыру қажет. Шығын
құжаттарға есеп-фактура және тауарлық накладной жатады. Бұл құжаттарда түсі
накладнойы сияқты көрсетіледі: құжат номері, күні, ұйым, тауар аты, саны,
бағасы, қорытынды соммасы көрсетіледі. Шығын бойынша мәліметтер қоймада
ескеріледі, сондықтан оны кейін оңай тексеруге болады. Қолданушыдан
құжатты толтыру кезінде зерделі болуы талап етіледі.
Артық тауарды есепке алу
Өнімді қабылдау және сату барасында туардың жетіспеушлігі немесе
артықшылығы болалды. Деректер неқтылыққа сәйкес келуі үшін осы процесті
қадағалайтын құжаттарды жүргізу қажет. Мұндай құжаттарға тауарды алып
тастау (списание) және қабылдау (оприходывание) жатады. Қабылдау құжаты
бағалы тауарлы-материалдарды қабылдау фактін құрастыру үшін арналған. Құжат
өткізілген инвентаризация негізінде жасалуы мүмкін Құжаттың спецификациясы
стандартты түрмен толтырылады – жолдық енгізумен немесе катаготан таңдау
арқылы. Бағалы тауарлы-материалдырды қабылдау өзіндік баға бойынша
қабылдануы мүмкін. Қабылдау нәтижесінде Қабылдау құжаты әзірленеді, ол
Түсу кестесіне жазылым қосады. Тауардың артық жағдайында алып тастау актісі
көшіріледі, ол Шығын кестесіне жызылым қосады.
Бағалы тауарлы-материалдардың қалдықтары бойынша есеп беру
Берілгендер ретінде Түсі және шығын кестелеріндегі деректер алынады.
Бұл есеп анықталған уақыт мерзіміндегі беруде тауарлардың барлық жылжуы
есепке алынады. Бұған барлық жоғарыда айтылып кеткен құжаттар кіреді. Онда
тауар атаулары, түскен саны, сатылған саны және қорытынды саны бейнеленеді.
Ол жыл, ай немесе күнделікті орындалуы мүмкін.
Құжаттар бойынша есеп берулер
Есеп беру құжаттар тізімін алуға мүмкіндік береді. Есеп берудың
құрамына кіретін құжаттар түрлерін таңдауға болады, және құжаттың
реквизиттері бойынша фильтр орнатуға болады, мұнда контрагент фирма
қосылады. Тізімдегі әр құжат үшін келесі информация шығарылады: тізім
номері, күні, құжат номері, соммасы, клиент аты. Қолданушыға құжат номерін,
күнін және контрагентті (келісім-шарт бойынша есеп беру контрагент бойынша
құралады) таңдай қажет.
Прайс-бетті құрастыру
Прайс-бетті құрастыру үшін мәліметтер Материалдар анықтамасынан
алынады. Деректер орнатылған түрде шығарылады, онда ұйымның аты, түсу күні,
бағасы көрсетіледі. Прайсті барлық номенклатура немесе жеке позиция бойынша
шығаруға болады.
Анықтамаларды жүргізу
Фирмалар, тауарлар, клиенттер және жеткізушілер бойынша деректер жеке
кестелерде сақталады. Бұл біріншіден қойылған есептерді шешу үшін қажет.
Мұндай ұйымдастыру қажетті есеп берулерді құрастыру үшін қажет. Екіншіден –
бұл қажетті информацияны алу үшін деректерді ұсынудың ыңғайлы түрі. Бұл
құжаттарды көшіру үшін де қажет. Фирма, контрагент және номенклатура
алаңдарына жазылымды қолмен енгізбей, тек қажет позицияны таңдау қажет. Бұл
жобаланатын жүйеде бүтінділікті қамтамасыз етеді.
Ары қарай қойылған есептерді шешу үшін информациялық қамтамасыздандыру
бойынша негізгі принциптерді және негіздеуді қарастыру қажет.
1.5 Информациялық қамтамасыздандыру бойынша әзірлемелерді негіздеу
Информациялық қамтамасыздандыру (ИҚ) – классификациялау және
информацияны кодтау жүйенің, құжаттардың унификациялық жүйелерінің,
ұйымдарды айналатын информациялық тасқындар сызбаларының, деректер
базаларын жасау әдістемелерінің біркелкі жиынтығы. Берілген ішкі жүйе
информацияны уақытында ұсынуға, басқару шешімдерін қабылдауға арналған.
Көшіру бөлімінің информациялық қамтамасыздандыруы машиналық емес
(адамнің техникалық құралдарсыз қабылдайтын информациясы) – бұл технико-
экономикалық информациялардың және құжаттардың классификаторлары; ішкі
машиналық информациялық қамтамасыздандыру (машиналых жинақтауыштарда
жазылған, анықталған белгілер бойынша топтастырылған барлық деректердің
жиынтығы) – бұл макеттер, ЭЕМ жаңа деректерді енгізу немесе қорытынды
информацияны шығару үшін арналған экрандық формалар.
Бағалы тауарлы-материалдарды есепке алудың деректер базасын ұйымдастыру
барысында келесі типті деректер базасын қолдану қажет.
Негізгі база- бұл әр жазылымы осы деректер базасының басқа
жазылымдарымен ешқандай байланысы жоқ информацияны сақтайтын деректер
базасы. Негізгі деректер базалары бір бірімен өздерінің алаңдары арқылы
байланыса алмайды. Олар қосымша базаны бөлшектеу арқылы сәйкестіре алынады.
Негізгі ДБ-ғы жазылымдар жойыла, өзгертіле, қысыла немесе тізімделе
алынады. Жүйеде негізгі деректер базаларына алғашқы деректер түскенде
толтырылатын және алғашқы шығын құжаттар информациясын кірістіретін база
жатады.
Анықтама – бұл басқа компоненттерімен бөлінетін жылпы деретерді
кірістіретін ДБ. Мұндай дерекер базасы бір жерде информацияның өзгеруі, осы
информация қолданылатын, басқа жердегі информацияның өзгеруіне әкелетін
информацияны сақтау үшін қолданылады. Бұл анықтамаға сылтеме жасау арқылы
орындалады. Мұндай иілгіштік өзгерістерді енгізуде анықтамадағы
жазылымдардың тізбегін өзгерту қимылдарына, сонымен қатар одан жазылымдарды
жоюға рұқсат бермейді. Жүедегі анықтамаларға келесі деректер базасы жатады:
номенклатуралар анықтамасы, клиенттер анықтамасы, жеткізушілер анықтамасы
және фирмалар анықтамасы.
Деректер базалары арасындағы байланыстарды ұйымдастыру жызылымдармен
жұмыс істеудің анықталған ережелер талаптарын қажет етеді:
• Қандай да бір базадан немесе тәуелді базадағы жазылымдарды жою
кезде төменгі деңгейлі базадағы жойылатын жазылымдарға қатысы
бар барлық жазылымдар жойылуы керек;
• Егер анықтамадағы жазылымды жою қажет болса, онда барлық
базаларда осы анықтамамен байланысты болатын барлық
сілтемелерді жою қажет;
• Қандай да бір базаның құрылымын толықтыру кезінде, тәуелді
базаны, қанша біртипті информация сақталынатыны белгісіз
болатын жерде пайдалану қажет;
• Анықтама логикалық жағынан байланысты информацияны жылдам
енгізу үшін қолданылады. Сонымен қатар ол объектілерді
классификациялау үшін жалғыз құрал болып табылады. Сондықтан
анықтаманы деректерді қандай да бір белгі арқылы топтастыру
болжамдайтын жерде пайдалану қажет.
2. Бағдарламалау аймағын таңдау және негіздеу
2.1 Объекті-қалыптамалы бағдарламалауға кіріспе (ОҚБ)
ОҚБ-ның негізінде шынайы өмірдің объектісін белгілі бір құрылым ретінде
сипаттайтын объект ұғымы жататын программаларды құру әдістемесі.
Объект дегеніміз бізді қоршаған әлемнің белгілі бір бөлігі. Кез
келген объекті мына түрде сипаттауға болады:
1. аты
2. объектінің параметрі – объектінің қасиеттерін сипаттайтын көрсеткіш
3. іс-әрекеттер жиыны – объект атқаратын қызметтер
ОҚБ – тілінің 3 түрлі негізгі қасиеті бар:
1. инкапсуляция – процедуралар мен функцияларды жазбалармен
біріктіреді;
2. полиморфизм – белгілі бір іс-әрекетке бір атау меншіктеледі;
3. орын басу – объектті анықтау және оның қасиетін қолдану.
2.2 DELPHI визуалдық бағдарламалау ортасы
DELPHI – Windows операциялық жүйесінің ортасында жұмыс істеуге
қалыптанған программаларды құруға арналған біртұтас орта. DELPHI-дің
негізінде оқиғаларды программалау мен визуальды жобалау технологиялары
жатыр. Оларды қолдану программаны құру процесін жеделдетеді және
жеңілдетеді. DELPHI программасының алгоритмдік бөлігі және визуальдық
компоненттері объект Pascal-да (Object Pascal) жазылған. Оны Turbo Pascal
7.0-дің ары қарай дамуы ретінде қарастыруға болады. Программаларды құру
кезінде программист немесе жобалаушы компоненттер жиыны дайын
компонеттерді таңдайды.
DELPHI ортасымен танысу
DELPHI-ді іске қосқаннан кейін экранда келесі терезелер пайда болады:
1. программаның негізгі терезесі (атауында DELPHI 6 – Project 1);
2. форманың дизайнері терезесі (атауында Form 1);
3. объектілер инспекторы терезесі (атауында Object Inspector);
4. программа кодының терезесі (Unit 1.Pas).
Жобамен байланысқан файлдар
Жоба – тұтастай қосымшамен байланысқан бастапқы программалар мен
файлдардың жиынтығы.
Форма – үстіне басқа объектілер орналасатын объект. Кез келген жобамен
келесі файлдар байланысты:
1. жобаның негізгі файлы – кеңейтілімі .dpr. Үнсіз келісім бойынша оның
атауы Project 1.dpr. Оның текстін көру үшін ViewProject Source
командасын орындау қажет.
2. dfm кеңейтілімді файлдар – форманың сыртқы түрі жайлы ақпаратты
сақтайды. Бұл файлдар бірнешеу болуы мүмкін. Үнсіз келісім бойынша
Unit 1.dfm
Unit 2.dfm
3. Pas кеңейтілімді файлдар – объектті Pascal тіліндегі программалар.
Олар программа кодының терезесіндегі мәтіннен тұрады.
DELPHI-дің меню жолы
1. FILE:
➢ NEW – DELPHI репозютариіне кіруге мүмкіндік береді.
➢ NEW APPLICATION – жаңа проект құрады.
➢ NEW FORM – жаңа форма құрып, оны проектке жалғайды.
➢ OPEN – алдыңғы құрылған форманы ашады.
➢ OPEN PROJECT – алдыңғы құрылған проектті ашады.
➢ REOPEN – орындауға жіберілген проекттер тізімін ашады.
➢ SAVE – активті форманы сақтайды.
➢ SAVE AS – активті форманы басқа атпен сақтайды.
➢ SAVE PROJECT AS – проекттің файлын басқа атпен сақтайды.
➢ SAVE ALL – барлық ашық тұрған модульдерді және проекттердің файлын
сақтайды.
➢ CLOSE – ағымдық форманы жабады.
➢ CLOSE ALL – барлық ашық тұрған файлдарды жабады.
➢ USE UNIT – ағымдық формаға басқа модульге сілтемені қосады.
➢ PRINT – активті форманы немесе модульді басуға жібереді.
➢ EXIT – DELPHI-ден шығу.
Компоненттермен жұмыс істеудің кейбір ережелері:
Қосымшаны құру процесі қажет компонеттерді таңдау және олардың
қасиеттерін баптауға негізделген. Формадағы әрбір компонеттің ерекше атауы
болуы керек. Сондықтан DELPHI компонеттер үшін кейбір ережелерді қолданады
және оларға реттік номерлер береді. Мысалы, метка компонеттеріне Label 1,
Label 2, ... атауларын береді. Батырма компонеттері Button 1, Button 2,
... үнсіз келісім бойынша берілген атауларды өзгертуге болады. Атаулар
латын алфавитінің әріптерінен, сандардан тұруы қажет.
Компоненттердің қасиеттерін баптау
Компонеттердің қасиеттерін жобалау кезінде өзгерту статикалық деп, ал
программаны орындауға жіберу кезіндегі динамикалық өзгерту деп аталады.
Қасиеттерді динамикалық өзгерту кезінде меншіктеу операторы қолданылады.
Мысалы,
1) FORM 1.Color:=clred. Бұл оператор форма компонентін қызыл түске
бояйды.
2 ) LABEL 1.Caption:= Привет. Меткада привет сөзін шығарады.
3) LABEL 1.Font.Color:=clgreen. Бұл оператор меткадағы шығатын сөздің
символдарын жасыл түске бояйды.
4) LABEL 1.Color:=clgreen. Меткадағы фонның түсін жасылға бояйды.
Компоненттерді редакциялау
Компонеттерді редакторлеу комнадалары EDIT менюінде орналасқан.
CUT – вырезать
COPY – копировать
PASTE- вставить
STANDART (Стандарт) бетінің компонеттері:
1. LABEL (метка) – формада әр түрлі текстік жазбаларды шығару үшін
арналған.
Қасиеттері:
➢ CAPTION – меткаға жазылған тексттен тұрады.
➢ COLOR – метканың фонының түсін анықтайды.
➢ FONT – меткадағы текст шрифтінің түрін анықтайды.
2. BUTTON – программаны басқару үшін жиі қолданылады.
Қасиеті:
➢ CAPTION – кнопкада шығарылатын тексттен тұрады.
3. EDIT – стандартты бір жолды текстік редакторды көрсетеді. Онда
мәліметтерді жинаумен байланыстырылған өріс ішінен мәліметтер көрінеді және
өзгертіледі. EDIT компонентінің тікелей класы CustomMaskEdit. Компонент
шаблондағы өріс үшін берілген редактірленетін мәліметтерді тексеруді
қамтамасыз етеді. Field объектісі редакторда мәліметтерді тексеру кезінде
қолданылатын EditMask құрамында бар. Редактірленген тексті тексеру
ValidateEdit әдісімен әрбір енгізілген немесе өзгертілген символдардан
кейін жүзеге асады. Компонетте алмастыру буферін қолдануға болады. Ол
CopyToClipboard, CutToClipboard, PasteFromClipboard әдістерінің көмегімен
орындалады.
4. MEMO – қарапайым редактірлеу өрісі. Оның негізгі ерекшелігі – бір
уақытта көру және айнымалы ұзындықтың бірнеше жолдарын редактірлеу
мүмкіндігі. Компонент биіктігі бойынша толық көрінетін жолдарды көрсете
алады.
5. CheckBox – қарапайым жалаушаны толық көрсетеді және екі мағынасы
ғана бар мәліметтерді редактірлеуге және көрсетуге арналған. Ол
мәліметтердің логикалық типі немесе кез келген жолдық мағыналар болуы
мүмкін., бірақ өріс тек екі жолдан тұратын мағыналарды қабылдайды.
6. RadioGroup – стандартты айырып-қосқыш тобын көрсетеді. Өрісте
бекітілген мағынаны беруге болады. Егер байланысқан өріс мағынасы қандайда
бір айырып-қосқыш мағынасына сәйкес келсе, онда ол іске қосылады. Егер
қолданушы басқа айырып-қосқышты қосатын болса, онда айырып-қосқышпен
байланысқан мағынасы өріске енгізіледі.
7. ListBox – мәліметтер жинау өрісімен байланысқан ағымды мағынаны
көрсетеді және оны тізімнен белгіленгенді өзгертуге мүмкіндік береді. Өріс
мағынасы тізім элементтерінің ішіндегі біреуімен сәйкес келуі керек.
8. ComboBox – редактірлеу жолында мәліметтерді жинау өрісімен
байланыстырылған ағымды мағынаны көрсетеді және де өріс мағынасы тізімнен
алынған элементтер ішінен біреуімен сәйкес келуі керек. Ағымды мағынаны кез
келген тізімде белгіленген компонентке өзгертуге болады.
9. Panel – жалпылама мақсаттарда қолданылатын контейнер болып табылады.
Оны Caption қасиетін мәліметтер шығаруға болады. Бұл компонент үстіне
қосымша компонеттер орналастыруға арналған.
Қасиеті:
➢ BorderStyle– рамканың стилін анықтайды.
10. RadioButton – бұл компонент әр түрлі варианттарды көрсету үшін
қолданылады. - переключатель
Қасиеттері:
➢ CAPTION – мәтіннен тұрады.
➢ Checked – егер переключатель болса, онда true мәніне тең болады, ал
егер орнатылмаған болса, false болады.
ADDITIONAL астарлы бетінің компоненттері
1. BitBtn – Button стандартты кнопкасының бір түрі. Оның ерекшелігі бұл
кнопкада нүктелік суреттерді орналастыруға болады.
Қасиеттері:
➢ Glyph – бірден төртке дейінгі нүктелік суреттен тұрады;
➢ Kind – кнопканың түрін анықтайды.
Нүктелік сурет дегеніміз bmp форматында сақталынған графикалық файл.
Графикалық компоненттерді қолдану
1. Image компоненті – бұл компонеттің қолдануы қарапайым мысалдармен
қарастырады.
№1 мысал.
➢ әшекейлеу мақсатында қолданылатын суреттен тұратын программа
құрамыз. Проектілеу: формаға Image компонентін орнату. Ол Additional
бетінде орналасқан;
➢ картинканы іске қосу үшін оның Picture қасиетін таңдау керек.
батырмасын шертіп, load кнопкасын шертіңіз. Сосын суреттен тұратын
файлдарды бір папканы ашып, қажеттісін таңдаңыз. Картинка bmp, wmf,
emf, ico және т.б. кеңейтілімді файлдарда сақталыну керек. Бұл
компоненттің ең маңызды қасиеттері Center, Stretch болып табылады.
Егер Center қасиетіне true мәнін берсек, онда бейненің центрі Image
компонентінің центрімен сәйкес келеді. Егер Stretch қасиетіне true
мәнін берсек, онда бейне Image компонентіне сиятындай етіп
кішірейеді.
№2 мысал.
Екі пунктілі тізімнен тұратын программа құрыңыз. Менюдің 1 пунктін
таңдаған кезде сәйкес сурет жүктелу керек. Проектілеу:
➢ формаға 1 ListBox компонентін, 1 Image компонентін орнатыңыз. Бұл
тапсырмада менюдің пунктілеріне оқиға өңдеуішін құру керек. Бейнені
программаны орындауға жіберу кезінде жүктеу үшін Picture қасиетінің
LoadFromFile
if ListBox1. Itemindex=0
then Image1.Picture
LoadFromFile (1-файл аты);
If ListBox1. Itemindex=1
then Image1.Picture.
LoadFromFile (2-файл аты);
Image1.Center:=true;
Image1.Stretch:=true;
MAIN MENU компоненттерді қолдану
Формаға меню орнату үшін Main Menu компонентін орнату керек. Оны 2 рет
шертіп, MenuDesigner терезесінде пайда болған төртбұрыштарға менюдің атын
клавиатурадан теріп жазу керек. Менюдің ішіндегі команда атын жазу үшін
курсорды төмен қарай басып, пайда болған төртбұрышқа команда атын жазу
керек.
Ашылатын меню жасау үшін қажет пунктке курсорды орналастырып, ctrl +
→ пернелерін басамыз.
Menu пунктіне сурет орнату үшін қажет пунктті белгілеп, bitmap
қасиетіне мән енгізу керек.
С:\Program Files\Common Files\Borland Shared\Images\Buttons
Открыть\ОК.
Menu пунктына ыстық клавишалар орнату. Ол үшін қажет меню командасын
белгілеп, ShortCut қасиетіне мән енгізу.
Menu-дің пунктін alt-пен ашу үшін меню атауындағы қажет әріптің алдына
& қою керек.
Компонентке тышқанның курсорын орнатқан кезде шығатын подсказкаларды
көрсету:
1. Компонетті белгілеу;
2. ShowHint қасиетіне true мәнін беріп, Hint қасиетіне подсказканы жазу.
Формаға көп вкладкалы терезе орнату. Ол үшін формаға Win32 бетіндегі
PageControl компонентін орнату керек. Осы компоненттің үстіне тышқанның оң
жақ батырмасын шертіп, NewPage командасын орындау керек.
Сұхбат терезелерді шығару
Ол үшін ShowMessage (‘привет’)
Сұхбат терезелерді шығару
Сұхбат терезелерді шығару үшін MessageDlg функциясы қолданылады.
Жазу форматы:
MessageDlg(‘сообщение’,Т, К, Х);
Т – сұхбат терезесінің типі, келесідей мәндерді қабылдай алады:
mtWarning
mtInformation
mtConfirmation
mtError
mtCustom
Әрбір константаның арнайы пиктограммасы және терезесінің атауы бар.
К – сұхбат терезеде орналасқан батырмаларды анықтайды. Олар квадрат
жақшаларда жазылып, келесі мәндерді қабылдай алады:
mbYes, mbNo, mbOK, mbCancel, mbRetry, mbIgnore, mbAbout, mbAll, mbHelp.
Х – қолданушы қай кнопканы шерткенде көрсететін константа.
Мысал:
MessageDlg(‘Вы действительно хотите выйти’, mtConfirmation, [mbYes,
mbNo, mbCancel],0);
Контекстік меню құру
Кез келген компонент үшін контекстті меню құруға болады. Контекстті
меню құруға арналған компонент PopupMenu деп аталады. Компонентке
тышқанның оң жақ кнопкасын шерткен кезде пайда болатын меню құру үшін
компоненттің PopupMenu қасиетіне компоненттің атын, менюді орналастыру
қажет. Яғни мысалы, егер Label1 компонентіне PopupMenu1 компоненті
байланысқан болса, онда Label1 компонентінің PopupMenu қасиетінде
PopupMenu1 деп жазылу керек. Контекстті менюдің командаларын жазу кәдімгі
менюді құруға ұқсас.
Анимация (Animate) компонентін орнату қажет.
Қасиеттері:
CommonAvi – анимация түрін анықтайды.
Active – анимацияны іске қосады (true).
DIALOGS бетінің кейбір компоненттері
Windows операциялық жүйесінің құрамына жүктелетін файлды таңдау, шрифті
таңдау, принтерді баптау және т.б. стандартты терезелер кіреді. Стандартты
сұхбат терезелермен жұмыс 3 кезеңнен тұрады:
1. формаға сәйкес компонент орнатылып, оның қасиеттері енгізіледі.
2. диалог үшін арналған execute стандартты әдісі шақырылады. Ол бапталған
терезені құрады және көрсетеді. Бұл әдісті шақыру әдетте белгілі бір
оқиға өңдеуіштің ішінде орналасады. Сұхбат терезелері модальды терезе
болып табылады. Сондықтан execute әдісін пайдаланғаннан соң
программаның ары қарай жұмыс істеуі қолданушы терезені жапқанға дейін
тоқтатылады. Execute логикалық функция болып табылады. Сондықтан егер
қолданушы мен диалог нәтижесі сәтті болса, ол true мәнін қабылдайды.
3. execute нәтижесін талдай отырып, программа диалогтық терезе көмегімен
енгізілген мәліметтерді қолданады. Мысалы, файл аттарын, таңдалған
шрифтерді және т.б.
OPEN DIALOG және SAVE DIALOG компоненттері
Бұл компоненттердің қасиеттері ұқсас болғандықтан бірге қарастырылады.
Open Dialog - файлды ашу стандартты терезесін құру үшін қолданылады.
Save Dialog – файлды сақтау стандартты терезесін құру үшін қолданылады.
Қасиеттері:
1. FileName – файлдың аты мен орнынан тұрады.
2. Filter – сұхбат терезеде көрсетілетін файлдарды сүзу үшін
қолданылады.
OPENPICTUREDIALOG және SAVEPICTUREDIALOG компоненттері
Бұл компоненттер графикалық файлдарды және сақтау үшін арналған.
Олардың Open Dialog және Save Dialog компоненттерінен айырмашылығы:
❖ Оларда графикалық файлдарды таңдауға арналған стандартты фильтрлар
бар.
❖ Диалог терезесінде таңдалған файлды алдын-ала көруге арналған
тақталар бар.
FontDialog компоненті - Шрифті таңдау стандартты терезесін құрады.
FaindDialog компоненті – мәтін фрагменттерін іздеуге арналған.
ReplaceDialog компоненті – мәтіндік фрагменттерін іздеу және алмастыру
терезесін құрып көрсетеді.
ColorDialog компоненті – түсті таңдаудың стандартты терезесін құрайды.
Вид Цвет формы:
If ColorDialog1.execute=true then
Form1.Color:=ColorDialog1.Color;
2.3 Оқиғалар мен оқиғаларды өндеушілер
Оқиғаның реакциясы белгілі бір іс-әрекет болуы керек. Мысалы, закрыть
батырмасын тышқанмен шерту оқиғаның реакциясы – программа терезесінің
жабылуы болу керек. DELPHI-де оқиғалардың реакциясы – оқиғаларды өңдеуіш
деп аталатын, оны өңдейтін процедура ретінде іске асырылады. Осылайша
программистің міндеті қажетті оқиғаларды өңдеуіш деп атайды.
Оқиғаларды өңдеуіштерді құру үшін мыналарды орындау қажет:
1. компонетті белгілеу;
2. Object Inspector терезесінде Events (оқиғалар) астарлы бетіне көшіп,
сол жақ колонкада белгіленген объект іске асыра алатын оқиғалардың
аттарының тізімі орналасады. Мысалы: а) OnClick – тышқанмен шерту; б)
OnDblClick – тышқанмен екі рет шерту; в) OnKeyPress – клавиатурадағы
пернені шерту. Егер оқиға үшін оны өңдеуші анықталған болса, онда оң жақ
колонкада оның аты шығып тұрады;
3. Оқиға өңдеуішті анықтау үшін оқиға атауының өрісінде тышқанды екі
рет шерту керек. Нәтижесінде оқиға өңдеуіш процедурасының макеті бар
программа коды редакторының терезесі ашылады, яғни Unit 1. DELPHI автоматты
түрде өңдеуішке екі бөліктен тұратын атау береді. Бірінші бөлік компонент
орналасқан форманы анықтайды, екінші бөлік компоненттің өзін және оқиғаны
анықтайды. Мысалы: кнопканы шертуге оқиға өңдеуішін жазу керек болса, оның
процедурасының аты былай болады:
TForm1.Button1.Click
Форманың компонент- оқиға
аты тің аты
Ескерту:
1. Кейбір компоненттер ешқандай оқиғаларды өңдеуге тиіс емес, сондықтан
да оларға оқиға өңдеуіштер құрылмайды.
2. Оқиға өңдеуішті жазу үшін инспектор объектовті қолданбай-ақ бірден
программа кодының терезесіне шығуға болады.
Кластар
DELPHI кластары деп үлгілерге ұқсас экземплярлар құру үшін қызмет
атқаратын функциональды аяқталған программалардың фрагменттерін айтады. Бір
кезде класты құрып, программист оның экземплярын (копияларын) әр түрлі
программаларға немесе сол программаның әр түрлі жеріне қосуына болады.
DELPHI-дің құрамына жүзден аса стандартты кластар кіреді. Ал формаға
орнатылған компоненттердің нақтылы экземплярларының барлығы сандық индексі
бар кластың атауын қабылдайды. Кластардың барлық атаулары Т әрпінен
басталады. Осылайша TForm1атауы – TҒorm стандартты кластың үлгісі бойынша
құрылған кластың атауын білдіреді. Мысалы: құрылатын программаның
терезесінде кнопка, метка компонеттері орнатылған болсын және кнопка үшін
тышқанмен шерту оқиға өңдеуіші жазылған болсын. Сонда программа кодының
терезесіндегі мәтіннің басында мына жолдарды көруге болады:
Type
TFrom1=Class (TForm);
Button1:TВutton;
Label1:TLabel;
Procedure Button1.Click (Sender:Tobject);
Private
{private declarations};
public
{public declarations}
end;
Var Form1: TForm1;
TҒorm1=Class (TForm) жолы TҒorm стандартты класынан туған TҒorm1 жаңа
класын анықтайды, яғни TҒorm класының өрісі бойынша құрылған. TҒorm
стандартты класы Windows-тың бос терезесін сипаттайды. Ал TҒorm1. класы
кнопка және метка компоненттері орнатылған терезені сипаттайды. Button1
компоненті – ТВutton стандартты класының экземпляры болып табылады. Ал
Label1 компоненті - TLabel класының экземпляры болып табылады.
Sender:Tobject – Tobject класына жататын Sender процедурасының параметрін
анықтайды. Sender параметрі DELPHI-де қандайда бір жағдай үшін қойылған.
Оның көмегімен Button1.Click подпрограммасы қай компонент OnClick оқиғасын
құрғанын кез келген уақытта анықтайды.
2.4 DELPHI бағдарламаларының құрылымы
DELPHI-дің кез келген программасы проекттің файлына және бір немесе
бірнеше модульдерден тұрады.
Жобаның құрылымы: проекттің файлы – Object Pascal-да жазылған программа
болып табылады және компиляторда ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz