Аудармадағы транспозиция және трансмутация ұғымы

1) Көркем тәржіманың жанрлық түрлерін атап, мысалмен дәйектеңіз
2) Аудармадағы транспозиция және трансмутация ұғымын түсіндіріп, мысалдармен дәйектеңіз

Транспозиция – белгілі бір жанрдағы немесе функционалды стильдегі мәтінді басқа бір жанр немесе функционалды стильге аудару.
Аударманың бұл түрі көбінесе әдеби пародияларда немесе адамдардың шағын топтары арасындағы жаргон тілінде құрастырылған және жалпыхалықтық тілде сөйлеушілірге түсініксіз мәтіндерде кездеседі.Бұл топта мейлінше көп тараған аударманың түрі диахрондық тәржіме болып табылады.
Транспозиция негізінде тілдік бірліктерді семантикалық немесе қызметтік салыстыру қажет; бұл қарым-қатынас метафоралық процесс, мұнда 3 элемент түрленеді: бастапқы форма (транспозицияланатын), транспозиция құралы (транспозитор), нәтиже (транспозит). Транспозитор – айқындалушы және айқындауыш арасындағы байланыс таңбасы. Мәселен, “Соңғы парыз” романында күлкіге байланысты бірнеше метафоралық сөздердің бірнеше транспозициясы берілген: сайқал күлкі, мысқыл күлкі, берекесіз күлкі, қуақы күлкі. Жазушы күлкі деген бір сөзге байланысты көптеген метафоралық тіркестер түзген: а) Қыз бас-аяғына асықпай көз жүгіртті де, бағанағы мысқыл күлкіні бетіне қайта шаптырып, теңіз суына қымсынбай кіре берді (133-б.); ә) Сол арада ғана санаңа бірдеңе жеткен еді, құр қиялға әуейіленген өз қылығыңа өзің ұялғандай, бетіндегі берекесіз күлкіні дереу жиып алып, жан-жағыңа қарап едің-ау (136-б.); б) …әйтеуір торай көздің қарашығына қуақы күлкі ұшқындады (8-б.). Бұл сөйлемдерде күлкі сөзімен тіркесіп қана образ жасалып тұр. Бұлардың дені – қаламгердің өз қалам тартысынан туындаған тіркестер. Ең алғашқы рет транспозиция теориясын Ш. Балли жасады, оның жекелеген аспектілерін – (трансляция түрінде), бірінші деңгейдегі транспозиция ерекшелегенде (сөздерді немесе негіздерді бір сөз табынан екінші сөз табына ауыстыру). О. Есперсен, А. Сэше, А. Фреем, Л. Теньер дамытты. Транспозиция идеясы трансформациялық әдіс негізінде жатыр. Қазіргі тіл білімінде транспозиция сөзжасам, синтаксистік синонимдер, семантика, синтаксис, троптар теориясы т.б. мәселелерге қатысты зерттеліп келеді. Көптеген ғалымдар транспозицияны сөздің бір сөз табынан екінші сөз табына көшуі, ауысуы тұрғысынан қарастырады. Ал атақты ғалым А.И. Моисеев 1985 жылы баспадан шыққан “Словообразования современного русского языка” деген монографиясында транспозицияны тілде бар сөздерге омоним жасайтын тәсіл тұрғысынан қарастырады. “Транспозиция – образование омонимов к уже существующим словам” [77, 76 б.]. Сөздердің бір сөз табынан екінші сөз табына көшуі тілде жаңа мағыналы сөз тудырады. Сондықтан оның сөзжасам мәселесі екені ешбір күмән туғызуы мүмкін емес. Сондай-ақ, бір сөз табы сөзінен екінші сөз табы сөзінің жасалуы дыбыстық құрамы бар жұрнақ арқылы да, дыбыстық құрамы жоқ нөлдік жұрнақ арқылы да жасалатыны ғылымда танылғаны белгілі. Ал транспозиция термині көп жағдайда нөлдік жұрнақ арқылы жасалған туынды сөздермен байланысты қолданылады. Бұл мәселе жалпы тіл біліміндегі, орыс тіл біліміндегі зерттеулерде түрліше аталып, түрліше сипатталып келгенімен, оған нақты ғылыми сипаттама берген сөзжасамның көрнекті маманы Е.С. Кубрякованың пікірін атап өткен жөн. Транспозиция мәселесінің ғылымда ерте басталғанын айтады, ғалым бір категорияның тілдік таңбасының екінші категорияға көшуі тілде 92 үлкен қызмет атқаратындығына сүйеніп, Ш. Баллиден мына сөзін келтіреді: “Өз категорияларында қамалып қалған белгілер сөйлеудің көптеген қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін құралдардың шектеулі көзі қызметін атқаратын еді. Алайда, категория аралық алмастырулардың арқасында, ой босатылады, ал ой көріністері байытылады және әртүрлі реңктерге ие болады” деген үзіндісін көрсетіп транспозиция сөзжасамда үлкен қызмет атқарады деп түйеді [78, 64]. Ш. Балли транспозициялық процесті зерттеу барысында қолданылып отырған терминдер мен ұғымдарды енгізді. Ш. Балли енгізген “транспозиция”, “транспозицияланатын”, “транспо-зициялаушы”, “транспозицияланған” және “функционалдық-семантикалық транспозиция” деген терминдер тілде ауыспалы құбылыс деп аталатын зерттеу аппаратына кірді.