Перфорация
I Кіріспе
II Негізгі бөлім
1) Пайдалану тізбегін қабатпен байланыстыру
2) Кумулятивті перфорация
3) Гидроқұмағынды перфорациялау
III Қорытынды
II Негізгі бөлім
1) Пайдалану тізбегін қабатпен байланыстыру
2) Кумулятивті перфорация
3) Гидроқұмағынды перфорациялау
III Қорытынды
Ұңғыма конструкциясын кен орынның геологиялық ерекшелігіне (бос тау жынысты кеніштердің тереңдігі, жұту, сулану, өнімді қабаттардың орналасу тереңдігі) өндірілетін өнім түріне (мұнай жəне газ) пайдалану жəне бұрғылау əдістеріне, бұрғылау техникасы мен технологиясын есепке алып таңдайды.
Цемент ерітіндісінің биіктігін анықтағаннан кейін құбыраралық кеңістікті саңылаусыздандыратын, пайдалану тізбегінен соң шегендеу тізбегін іліп, тізбек басын ұңғының сағасымен байланыстырамыз. 1-суретте бір колонкалы ұңғының сағасын байланыстыру үлгісі көрсетілген.
Тізбек басы фланецтен (қосқыш тетіктен) 2, кондукторға бұрап кигізетін 3, жəне педьесталдан 1, пайдалану құбырының жоғарғы соңына бұралады. Бақылау бұрма 4 бұрандасы 5 газды құбыраралық кеңістіктен бұру үшін қолданылады.
Ұңғыма түбі жабдығы. Ұңғыма түп аймағының конструкциясын таңдау ұңғыны бұрғыламас бұрын, кеніш орналасқан жердің қасиетіне, қабаттың литологиялық жəне физикалық қасиетіне, қабаттың жабындысы мен табанды сулану горизонттарының жəне басқа факторлардың болуымен жүзеге асырылады.
Ұңғымалардың келесі түп аймақ конструкциясының түрлері:
1. Ұңғыманы қабат өнімділігінің жабандысына дейін бұрғылайды, пайдалану колоннасын түсіреді жəне башмаг арқылы цемент ерітіндісінің көтерілуімен цементтейді, одан соң цементті тығынды бұрғылайды, берік сақинаны жəне ұңғыманы қабаттың өнімділік табанына дейін тереңдетеді.
Егерде қабат тұрақты жыныстармен күрделенсе жəне де құрамындағы қабатшалар опырылатын саздар болмаса, онда ұңғы оқпанынан ашық қалдырылған дұрыс. (2а-cурет) Мұндай конструкция ашық түпті деп аталады.
Егерде қабат бос жыныстардан тұрса, онда пайдалану колоннасы құм келуін болдыртпау үшін өнімділік қабатының маңына сүзгі қондырылады. 2 б-суретте пайдалану колоннасының төменгі бөлігінде сүзгі-ілмекті пайдалану көрсетілген.
Ұңғыманың түп аймағы бөлігінде баяндалған конструкцияда қабаттың жабыны мен табанында сулану горизонттары жоқ болғанда қолданылады.
2. Ұңғыманы өнімділік қабатты табанынан төмендеу бұрғылайды, пайдалану тізбегін түсіріп, бір немесе екі қатарлы əдіспен шегендейміз.
Қабатпен пайдалану тізбегін бір-бірімен байланыстыру үшін, шегендеу ертіндісі қатайғаннан кейін өнімділік қабатына қарсы тізбек қабырғасын жəне шегендеу сақинасын перфорациялаймыз (3 а-сурет). Кейбір пайдалану тізбегіне құм түспеу үшін фильтр орнатамыз.
Цемент ерітіндісінің биіктігін анықтағаннан кейін құбыраралық кеңістікті саңылаусыздандыратын, пайдалану тізбегінен соң шегендеу тізбегін іліп, тізбек басын ұңғының сағасымен байланыстырамыз. 1-суретте бір колонкалы ұңғының сағасын байланыстыру үлгісі көрсетілген.
Тізбек басы фланецтен (қосқыш тетіктен) 2, кондукторға бұрап кигізетін 3, жəне педьесталдан 1, пайдалану құбырының жоғарғы соңына бұралады. Бақылау бұрма 4 бұрандасы 5 газды құбыраралық кеңістіктен бұру үшін қолданылады.
Ұңғыма түбі жабдығы. Ұңғыма түп аймағының конструкциясын таңдау ұңғыны бұрғыламас бұрын, кеніш орналасқан жердің қасиетіне, қабаттың литологиялық жəне физикалық қасиетіне, қабаттың жабындысы мен табанды сулану горизонттарының жəне басқа факторлардың болуымен жүзеге асырылады.
Ұңғымалардың келесі түп аймақ конструкциясының түрлері:
1. Ұңғыманы қабат өнімділігінің жабандысына дейін бұрғылайды, пайдалану колоннасын түсіреді жəне башмаг арқылы цемент ерітіндісінің көтерілуімен цементтейді, одан соң цементті тығынды бұрғылайды, берік сақинаны жəне ұңғыманы қабаттың өнімділік табанына дейін тереңдетеді.
Егерде қабат тұрақты жыныстармен күрделенсе жəне де құрамындағы қабатшалар опырылатын саздар болмаса, онда ұңғы оқпанынан ашық қалдырылған дұрыс. (2а-cурет) Мұндай конструкция ашық түпті деп аталады.
Егерде қабат бос жыныстардан тұрса, онда пайдалану колоннасы құм келуін болдыртпау үшін өнімділік қабатының маңына сүзгі қондырылады. 2 б-суретте пайдалану колоннасының төменгі бөлігінде сүзгі-ілмекті пайдалану көрсетілген.
Ұңғыманың түп аймағы бөлігінде баяндалған конструкцияда қабаттың жабыны мен табанында сулану горизонттары жоқ болғанда қолданылады.
2. Ұңғыманы өнімділік қабатты табанынан төмендеу бұрғылайды, пайдалану тізбегін түсіріп, бір немесе екі қатарлы əдіспен шегендейміз.
Қабатпен пайдалану тізбегін бір-бірімен байланыстыру үшін, шегендеу ертіндісі қатайғаннан кейін өнімділік қабатына қарсы тізбек қабырғасын жəне шегендеу сақинасын перфорациялаймыз (3 а-сурет). Кейбір пайдалану тізбегіне құм түспеу үшін фильтр орнатамыз.
1. Антонова Е.О., Крылов Г.В., Прохоров А.Д., Степанов О.А. Основы нефтегазового дела. Учеб.для вузов.-М,: ООО «Недра-Бизнесцентр», 2003
2. Справочник по добыче нефти. В.В.Андреев, К.Р.Уразаков, В.У.Далимов и др.: Под.ред.К.Р.Уразакова,-М: «Недра-Бизнесцентр», 2000
3. Журналы «Нефть и газ Казахстана»
4. Подгорнов В.М. Введение в нефтегазовое буровое дело. .,М, РГУН и Г им. Губкина, 2011 г.
5. Подгорнов В.М. Заканчивания скважин. В двух частях. Учебник для вузов. – М.: МАКС Пресс, 2008.
6. Шуров В.И. Технология и техника добычи нефти. М. 1983
7. Умаров М., Баймухаметов М.А. Скважинная добыча нефти. Электронный учебник. –Алматы. КазНТУ, 2002
2. Справочник по добыче нефти. В.В.Андреев, К.Р.Уразаков, В.У.Далимов и др.: Под.ред.К.Р.Уразакова,-М: «Недра-Бизнесцентр», 2000
3. Журналы «Нефть и газ Казахстана»
4. Подгорнов В.М. Введение в нефтегазовое буровое дело. .,М, РГУН и Г им. Губкина, 2011 г.
5. Подгорнов В.М. Заканчивания скважин. В двух частях. Учебник для вузов. – М.: МАКС Пресс, 2008.
6. Шуров В.И. Технология и техника добычи нефти. М. 1983
7. Умаров М., Баймухаметов М.А. Скважинная добыча нефти. Электронный учебник. –Алматы. КазНТУ, 2002
Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті
Тақырыбы: Перфорация
Орындаған: Амангельди Ж.
Қабылдаған: Амангельдиева М.
Қызылорда, 2016ж
Перфорация
Жоспар:
I Кіріспе
II Негізгі бөлім
1) Пайдалану тізбегін қабатпен байланыстыру
2) Кумулятивті перфорация
3) Гидроқұмағынды перфорациялау
III Қорытынды
Кіріспе
Ұңғыма конструкциясын кен орынның геологиялық ерекшелігіне (бос тау жынысты кеніштердің тереңдігі, жұту, сулану, өнімді қабаттардың орналасу тереңдігі) өндірілетін өнім түріне (мұнай жəне газ) пайдалану жəне бұрғылау əдістеріне, бұрғылау техникасы мен технологиясын есепке алып таңдайды.
Цемент ерітіндісінің биіктігін анықтағаннан кейін құбыраралық кеңістікті саңылаусыздандыратын, пайдалану тізбегінен соң шегендеу тізбегін іліп, тізбек басын ұңғының сағасымен байланыстырамыз. 1-суретте бір колонкалы ұңғының сағасын байланыстыру үлгісі көрсетілген.
1-сурет. Бір қатарлы ұңғының сағасын байланыстыру үлгісі
Тізбек басы фланецтен (қосқыш тетіктен) 2, кондукторға бұрап кигізетін 3, жəне педьесталдан 1, пайдалану құбырының жоғарғы соңына бұралады. Бақылау бұрма 4 бұрандасы 5 газды құбыраралық кеңістіктен бұру үшін қолданылады.
Ұңғыма түбі жабдығы. Ұңғыма түп аймағының конструкциясын таңдау ұңғыны бұрғыламас бұрын, кеніш орналасқан жердің қасиетіне, қабаттың литологиялық жəне физикалық қасиетіне, қабаттың жабындысы мен табанды сулану горизонттарының жəне басқа факторлардың болуымен жүзеге асырылады.
Ұңғымалардың келесі түп аймақ конструкциясының түрлері:
1. Ұңғыманы қабат өнімділігінің жабандысына дейін бұрғылайды, пайдалану колоннасын түсіреді жəне башмаг арқылы цемент ерітіндісінің көтерілуімен цементтейді, одан соң цементті тығынды бұрғылайды, берік сақинаны жəне ұңғыманы қабаттың өнімділік табанына дейін тереңдетеді.
Егерде қабат тұрақты жыныстармен күрделенсе жəне де құрамындағы қабатшалар опырылатын саздар болмаса, онда ұңғы оқпанынан ашық қалдырылған дұрыс. (2а-cурет) Мұндай конструкция ашық түпті деп аталады.
Егерде қабат бос жыныстардан тұрса, онда пайдалану колоннасы құм келуін болдыртпау үшін өнімділік қабатының маңына сүзгі қондырылады. 2 б-суретте пайдалану колоннасының төменгі бөлігінде сүзгі-ілмекті пайдалану көрсетілген.
а) б) в)
2-сурет. Цементтелмеген пайдалану колоннасының жəне ашық түпті ұңғы бөлігінің түп аймағы конструкциясы 1 - пайдалану колоннасы; 2 - шегендеу ерітіндісі; 3 - манжет орналасу қондырғысы; 4 - сүзгі-ілмек; 5 - сүзгі пайдалану колоннасының жалғасы
Кейде 2 в-суретте көрсетілгендей сүзгінің қондырғысының басқа түрі қолданылады. Бұл өнімді қабатты диаметрі сондай қашаумен бұрғылаймыз, жоғарыдағы горизонттар секілді, түбінде сүзгі жабдығы бар пайдалану колоннасын түсіреміз жəне қабатты табанынан жоғары, манжетті əдіспен шегендейміз. Алдынғыдағыдай жəне басқа жағдайларда да қуысаралық (2 б, в-суретті қараңыз), металды-керамикалық, құмды пластмассалы немесе қиыршық тасты сүзгілер қолданылады. Ұңғыманың түп аймағы бөлігінде баяндалған конструкцияда қабаттың жабыны мен табанында сулану горизонттары жоқ болғанда қолданылады.
2. Ұңғыманы өнімділік қабатты табанынан төмендеу бұрғылайды, пайдалану тізбегін түсіріп, бір немесе екі қатарлы əдіспен шегендейміз.
Қабатпен пайдалану тізбегін бір-бірімен байланыстыру үшін, шегендеу ертіндісі қатайғаннан кейін өнімділік қабатына қарсы тізбек қабырғасын жəне шегендеу сақинасын перфорациялаймыз (3 а-сурет). Кейбір пайдалану тізбегіне құм түспеу үшін фильтр орнатамыз. (3 б-сурет).
3-сурет. Ұңғының түп аймақ бөлігіндегі пайдалану тізбегінің цементтелген конструкциясы 1 - мұнайлылық қабаты; 2 - газды қабат; 3 - сулы қабат; 4 - пайдалану тізбегі; 5 - сүзгі-ілмек; 6 - пакер; 7 - перфорацияланған тесіктер
Мұнайланған құмдар саз бен сулы горизонттармен қабаттанып жəне де өнімділік горизонт жабындысымен табанында сулы қабатшалар болғанда, осы ұңғыма түп аймағының келтірілген конструкциясы қолданылады. Бұл түп аймақ конструкциясы - бұрғылау тəжірибесінде кеңінен қолданылады. Бұрғылау практикасында төселінетін жəне жамылатын көбіне сулы горизонттары бар біртексіз қабаттар кездеседі, бірақ олардың кемшіліктері бар:
- Шегендеу ерітіндісінің кері əсерінен қабаттың коллекторлық қасиеттері нашарлайды;
- Пайдалану тізбегін перфорациялағанда цементті тастардың жарықшақтануы жəне т.б.
1. Пайдалану тізбегін қабатпен байланыстыру
Ұңғыманың түп аймағындағы цементтелген конструкциялы пайдалану тізбегін қабатпен байланыстыру деп - оны қоршаған цементті сақинаны, қабатты арнайы аппарат - перфоратор мен қабат жыныстарына бағыттап колоннаны ату арқылы тескенде жүзеге асуын атаймыз.
Ұңғыманы игергенде пайдалану тізбегіне өнімді қабаттан мұнай мен газ осы саңылау арқылы келеді. Диаметрі мен саңылаулар саны 1м-ге (перфорация тығыздығы) қабаттан келетін мұнай мен газ ағымы максимальды етіп есептелінеді.
Перфорацияның бірнеше түрлері болады:
а) кумулятивтік
б) торпедалы
в) оқты
г) Гидроқұмдыағынды (Гидропескоструйный)
Кумулятивті перфорациялар цементті тастарды, саңылауды жəне түп аймақ алқабындағы жұмыстарға жапсарлас каналдарды жасауда, болат шегендеу қүбырларында саңылауды бұзғанда қолданылады. (1.9-сурет)
Оқтың жарылыс кезінде мыс қабыршағының сығылуынан оқтың толқын соққысы əсерінен кумилятивті ағыс түзіледі.
Толқын соққысы əсерінен мыс қабыршағының іші ериді жəне оның кіндігінен газ тəрізді өнім шегендеу тізбегіне 8000- 10000 мс жылдамдықпен радиалды лақтырымы жоғары тығыздықты жіңішке металды ағыс болып қалыптасады. Мұндай жылдамдықпен қозғалатын сұйық металл ағымы шегендеу колоннасына 30мПа қысыммен əсер етіп жəне осы жыныста тереңдігі 300 мм жəне одан да терең арна түзеді.
Кумулятивті перфоратор қалың қабырғалы саңылаусыз болаттан жасалған жабық құбырдан тұрады. Мұнда кумулятивті ағыс өту үшін спираль бойымен саңылаулар, тесілген саңылауларға қарсы кумуляливті зарядттар перфоратор тұлғасында орнатылған. Зарядтар жарылысы алғашқы кезде оқ өртену білтелі бауы арқылы іске асады, электркабельмен жалғанады. Онымен перфоратор ұңғымаға түсіріледі.
Тұрақты жыныстардан түзілген шегендеу колоннасын цементті сақинаны жəне қабатты ату үшін, айдау ұңғыларында торпедалы перфораторлар қолданылады. Оның ату диаметрі 22-32 мм, жарылатын снарядпен атамыз.
Атылғаннан кейін оқ жынысқа 200-250 мм тереңдікке еніп сонда жарылады. Жарылыс нəтижесінде жыныста диаметрі 300 мм болатын қуыс түзіледі.
Перфорацияның (бұрғылау) механикалық кезеңіне оқты перфорация ауысты. Бұл əдіс кумуляливті перфораторлар ойлап табылғанша кең масштабта қолданды.
Оқты перфорацияның тиімсіздігі өту кезінде құбыраралық кеңістікте цементті тас жарықшақтанып кетуі мүмкін.
Соңғы кездері кең көлемде - гидроқұмағынды перфорацияны қолданып жүр. Бұл əдісте пайдалану колоннасына түсірілген сорапты-компрессорлы құбырларға үлкен қысыммен сұйық пен құм айдайды. Бұл қоспа шегендеу колоннасының цементті сақинасын жəне тау жыныстардың қажалып тез бұзылуын қамтамасыз етеді.
Гидроқұмдыағынды перфорация кезінде шегендеу колоннасы жəне цементті сақина жарықтанбайды. Одан басқа бұл əдісте саңылаудың диаметрі мен тереңдігін реттеуге болады.
2. Кумулятивті перфорация
Өндірістік геофизикада ұңғымалардың перфорациясы жақсы нәтиже беру үшін және де перфорациялық интервалдарды дәл анықтау үшін: перфорациялық интервалдардың байланысы мен бақылануы қажет. Перфорация интервалдарын ұңғыманың қимасына дәл байланыстыру үшін локатор муфт пен гамма каротаж әдістері қолданылады.
Муфталық байланыстар локаторы ЛМ. Шегендеу құбырда муфталық байланыстардың орналасу орнын анықтау үшін локатор муфт әдісінде индукция принципі қолданылады. Пассивті локатор екі тұрақты магниттерден тұрады. Ортасынан өзеке оралған өлшегіш катушкамен бөлінеді. Екі магнит бір-біріне қарама-қарсы аттас полюстермен орналастырылады.
Екі полюстің орналасу ерекшелігі өте мықты магнит өрісін тудырады. ЛМ шегендеу құбырда төмен түсірілгенде магнит ағынының күш сызықтары шегендеу құбырдың қалыңдығы азайған аймақтарға жеткенше тұрақты болып қала береді. Осы айырмашылық қосымша тоқ индукцияланатын өлшегіш катушканың көрсеткіштеріне әсер етеді. Осы токтан пайда болған кері сигнал жоғарыға жіберіледі.
Магнит өрісін өлшейтін әдісті құбырлардың тұтастығын тексеру мен муфталық байланыстарды анықтау мақсатында пайдаланады.
Гамма каротаж. Гамма каротаж әдісі ұңғымалық құрылғымен ұңғыманың қимасын құрайтын тау жыныстардың табиғи радиоактивтілік қасиеттерін тіркеуге негізделген.
Табиғи радиоактивтілік деп - тау жыныстарын құрайтын химиялық элементтердің ядроларының өздігінен ыдырауын айтады. Табиғи радиоактивтілік тау жыныстардың альфа, бета, және гамма сәулелерін шашырау қабілеттіліген сипаттайды. Тау жыныстарда альфа сәулесінің өту тереңдігі он шақты микрон, бетта сәулелену бастапқы милиметрлер, ал гамма сәулелену 30-дан 40 сантиметрге дейін өте алады.
Ұңғымалардың қимасын зерттеу жағынан гамма сәулеленудің практикалық маңызы зор.
Кумулятивті перфорация.Бұрғылау аяқталған соң, ұңғымаға бірнеше шегендеу құбыры түсіріліп, құбыр сыртындағы кеңістікті цементтейді. Ұңғыманы шегендеу мен цементтеу ұңғыманың оқпанын бекіту мен су, мұнай және газға қаныққан қабаттарды бөлу мақсатында іске асырады.
ҰГЗ мәліметтері бойынша өнімді қабаттарды игеру мақсатында қабатты ашу атқыш аппараттар перфораторлар арқылы іске асырылады. Шегендеуіш құбырларда, цемент скқинасында және тау жыныстарда саңылаулар жасау процессі перфорация деп аталады. Ұңғымаларды перфорациялау операциясын жүзеге асыру үшін кумулятивтік перфораторларды қолданады. Перфоратордың түрі мен ұңғыманың ұзындығының бір бойлық метріне перфорациялық саңылаулар тығыздығы ұңғыманың құрылысы мен коллектордың литологиясы арқылы анықталады.
Кең қолданыс тапқан кумулятивтік перфорация оқдәріліктен өлшемдермен, құрылысымен, қуатымен және заряд өнімділігімен ерекшеленеді. Перфоратордың кумулятивтік заряды жарылғыш заттан, аралық детонатордан, металл ойығынан, кумулятивті шұңқырдан және қорғаныс корпусынан тұрады. Детонатор жарылысы моментінде кумулятивті зарядпен детонациялық толқын тарайды. Детонациялық толқын заряд осі бойымен тарап, кумулятивтік шұңқырдың басына жетеді. Зарядта өте үлкен қысым мен газ тәрізді металл ағын пайда болады. Қызған газ ағыны шұңқыр осі бойымен 6-8 кмсек жылдамдықпен атқылайды. Кумулятивті ағын құбыр бетіне 1010 па қысыммен әсер етеді. Ішіне енген ағын цемент сақинасы мен коллекторда жарықшақ жасайды. Осындай процесті жүзеге асыру үшін перфоратор мен құбыр арасындағы кеңістік сұйық немесе қатты фазамен толтырылуы тиіс.
Кумулятивті перфораторлар. Негізгі тағайындалуы - шегендеу құбырын тесу, цемент сақинасы мен тау жыныстарын байланыстыратын арналарды жасау.
Перфоратордың берік герметикалық пішіні оның ішінде орналастырылған кумулятивті зарядтар мен детонаторды ұңғымалық сұйықпен байланысудан және гидростатикалық қысымнан сақтайды. Корпусты перфораторды ұңғымаға кабельмен түсіреді. Корпусты перфораторды кабельге ГК 60-3 ұштыққа бекітеді. Ұштыққа перфоратордың басын бекіту үшін, перфоратордың ұшы бұрандалы болып кетеді, ал электротізбекпен байланысты қамтамасыз ету үшін - герметикалық электроөткізгішпен жабдықталады. Электроөткізгіште оқшауланған орталық контакт бар, бұл контакт кабель желісі мен ұштық арқылы перфоратордың детонаторына жалғанады.
Перфоратордың корпусында орналасқан кумулятивті зарядтардың тобын белсендіру, детонациялық жіп арқылы іске асады. Детонациялық тізбектің бос кеңістігі сұйықтықпен толып қалса, онда детонация болмайды. Жарылғыш патронды перфоратордың төменгі бөлігінде кумулятивті зарядтардың астында орналастырады. Бұл корпустың сұйықтықпен жартылай толған жағдайында да детонациялық жіп пен зарядтардың жарылып кетуін болдырмайды. Кумулятивті зарядтардың ұшындағы саңылаулары арқылы детонациялық жіппен байланыстырылады. Зарядтар перфоратордың ішінде орам арқылы орналасды.
Көпретті қолданылатын корпусты перфораторлар ПК - 105. Шегенделген пайдаланушы ұңғымаларда өнімді қабаттарды ашуға арналған перофраторларында ЗПК - 105 - АТ, ЗПК - 105 - DN - 01, ЗПКМ - 105 - ПП - 22 зарядтарын қолданады.
Каркасты перфораторлар ПКС. Кумулятивті ленталы перфораторлар зарядтары шыны не ситаллды қабықшамен жабылған. Зарядтар каркастары жиналмалы гирляндалы болат лентаға жиналады. Лента ұшында шойын жүк, басында кабель жалғауыш, каркасында ұяшықтар болады. ПКС лентасында детонациялық жіпті өткізетін саңылаулары болады.
Перфораторды атқан кезде зарядтың қабықшасы бұзылып, ұсақ бөлшектерге шашырайды. Лента деформацияланады, бірақ бұзылмайды.
ПКС перфораторды жинаған кезде кейбір ленталарды гирляндаларға жинайды.
Ерекшеліктері: қолдануда ыңғайлылығы, бір түсірілім кезінде қалыңдығы үлкен қабаттарды ашуға мүмкіндік береді. Каркастың иілімдігі оны кез-келген жағдайдағы ұңғымаға түсіруге мүмкіндік береді. Перфорациялық арналардың қоқыстану мөлшері төмен.
Жетіспеушіліктері: жарып өту қабілеті төмен. Шегендеу құбыры мен цемент тасына фугастық әсері жоғары болады.
Жарылыстар. Жарылыс деп - энергия мен газ тәрізді заттардың бөлінуімен қатар жүретін заттың лездік физикалық не химиялық күйінің өзгеруін айтады. Жарылыс кезінде жанғыш заттар оттегімен қышқылданып, жылдам өртенеді. Материал жанған кезде қоршаған ортадан оттегіні пайдаланып, баяу өтеді. Заттардың өзіндегі оттегіні пайдаланудың арқасында жарылыс керісінше жылдам болады (жарылыстың тарау жылдамдығы бірнеше мыңдаған метр секундқа дейін жетеді). Жарылыс кезінде белгілі мөлшерде газдар бөлінеді (бір килограм жарылғыш затта 600-ден 1000 текше дециметрге дейін газ бөлінеді). Жарылыс кезіндегі жарылыс реакциясының температурасы 1500-4500 Сº жетеді, сол себепті жоғары қысым пайда болады.
Процесстің тарау жылдамдығы мен қысымның өсуіне байланысты жарылыс жану мен детонацияға бөлінеді. Жанудың жылдамдығы бірнеше метр секунд болады. Детонаця деп - заттың белгілі бір жағдайда бірнеше мың метр секундқа дейін жететін тұрақты жылдамдықпен процесстің төтенше лездік тарауын айтады.
Жарылғыш заттар (ЖЗ) деп - қоршаған ортада қысым тудырып, үлкен жылдамдықпен жылу мен газдарды бөледі. Бір күйден екінші күйге өту қабілеті бар заттарды айтады.
Массадағы жарылыс сыртқы соққыдан немесе бастапқы импульстан басталады. Жарылысты қоздыру процессі инициация деп аталады, ал белгілі мәселені шешу үшін алынатын жарылыс мөлшерін жарылғыш зат заряды деп аталады.
Детонациялық жіп. Детонациялық жіптер кумулятивті зарядтарда детонацияны қоздыру үшін қолданылады. Корпуссыз перфораторлар мен торпедаларда ұңғымалық ортамен үнемі қатынаста болатын ортада жұмыс істейтін детонациялық ДШТ,ДШТ-200,ДШТ-150800,ДШУ-33 маркалы жіптер қолданылады. Жіптің жүрекшесі бризантты ЖЗ - ТЭН тұрады.
Қауіп дәрежесі бойынша 1 класстың 1.1 тармағына жататын жіптер D сәйкестік бойынша, 1.1 D квалификациялық шифрға жатады. Әрбір жіп белгілі бір температураға сәйкес таңдалады. Жіп электродетонатормен немесе капсюл детонатормен жарылады. Детонациялық жіптердің техникалық сипаттамасы төмендегі кестеде келтірілген.
Электродетонаторлар. ЭД-ПН. Электродетонатор ЭД-ПН қолданбалы және тасымалданбалы тұрақты тоқ пен өндірістік жиіліктегі тоққа, статикалық тоқтың зарядына сезігіштігі болмайды. Бұл детонатор түрі ДШТ-200, ДШТВ 150800 детонаторлы жіптерді жағу үшін кумулятивті корпусты герметикалық перфораторларда, плюс 150 С температурамен мұнай мен газ ұңғымаларында перфорациялық жұмыстарда қолданылады.
Электродетонатор түтіктен тұрады, түтіктің аузы қалпақшамен қысылып тасталған. Электро жандырғыш пен қалпақша арасындағы кеңістікте түтіктің қабырғаларында екі қуыс бар. Бұл қуыстар электрожандырғыш пен жабдықталған қалпақшаны және сыртқы ортаны байланыстырып отырады.
Сыртқы әсерлерден сақтандыру үшін (ылғал, қоқыс және т.б.) электродетонатордың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тақырыбы: Перфорация
Орындаған: Амангельди Ж.
Қабылдаған: Амангельдиева М.
Қызылорда, 2016ж
Перфорация
Жоспар:
I Кіріспе
II Негізгі бөлім
1) Пайдалану тізбегін қабатпен байланыстыру
2) Кумулятивті перфорация
3) Гидроқұмағынды перфорациялау
III Қорытынды
Кіріспе
Ұңғыма конструкциясын кен орынның геологиялық ерекшелігіне (бос тау жынысты кеніштердің тереңдігі, жұту, сулану, өнімді қабаттардың орналасу тереңдігі) өндірілетін өнім түріне (мұнай жəне газ) пайдалану жəне бұрғылау əдістеріне, бұрғылау техникасы мен технологиясын есепке алып таңдайды.
Цемент ерітіндісінің биіктігін анықтағаннан кейін құбыраралық кеңістікті саңылаусыздандыратын, пайдалану тізбегінен соң шегендеу тізбегін іліп, тізбек басын ұңғының сағасымен байланыстырамыз. 1-суретте бір колонкалы ұңғының сағасын байланыстыру үлгісі көрсетілген.
1-сурет. Бір қатарлы ұңғының сағасын байланыстыру үлгісі
Тізбек басы фланецтен (қосқыш тетіктен) 2, кондукторға бұрап кигізетін 3, жəне педьесталдан 1, пайдалану құбырының жоғарғы соңына бұралады. Бақылау бұрма 4 бұрандасы 5 газды құбыраралық кеңістіктен бұру үшін қолданылады.
Ұңғыма түбі жабдығы. Ұңғыма түп аймағының конструкциясын таңдау ұңғыны бұрғыламас бұрын, кеніш орналасқан жердің қасиетіне, қабаттың литологиялық жəне физикалық қасиетіне, қабаттың жабындысы мен табанды сулану горизонттарының жəне басқа факторлардың болуымен жүзеге асырылады.
Ұңғымалардың келесі түп аймақ конструкциясының түрлері:
1. Ұңғыманы қабат өнімділігінің жабандысына дейін бұрғылайды, пайдалану колоннасын түсіреді жəне башмаг арқылы цемент ерітіндісінің көтерілуімен цементтейді, одан соң цементті тығынды бұрғылайды, берік сақинаны жəне ұңғыманы қабаттың өнімділік табанына дейін тереңдетеді.
Егерде қабат тұрақты жыныстармен күрделенсе жəне де құрамындағы қабатшалар опырылатын саздар болмаса, онда ұңғы оқпанынан ашық қалдырылған дұрыс. (2а-cурет) Мұндай конструкция ашық түпті деп аталады.
Егерде қабат бос жыныстардан тұрса, онда пайдалану колоннасы құм келуін болдыртпау үшін өнімділік қабатының маңына сүзгі қондырылады. 2 б-суретте пайдалану колоннасының төменгі бөлігінде сүзгі-ілмекті пайдалану көрсетілген.
а) б) в)
2-сурет. Цементтелмеген пайдалану колоннасының жəне ашық түпті ұңғы бөлігінің түп аймағы конструкциясы 1 - пайдалану колоннасы; 2 - шегендеу ерітіндісі; 3 - манжет орналасу қондырғысы; 4 - сүзгі-ілмек; 5 - сүзгі пайдалану колоннасының жалғасы
Кейде 2 в-суретте көрсетілгендей сүзгінің қондырғысының басқа түрі қолданылады. Бұл өнімді қабатты диаметрі сондай қашаумен бұрғылаймыз, жоғарыдағы горизонттар секілді, түбінде сүзгі жабдығы бар пайдалану колоннасын түсіреміз жəне қабатты табанынан жоғары, манжетті əдіспен шегендейміз. Алдынғыдағыдай жəне басқа жағдайларда да қуысаралық (2 б, в-суретті қараңыз), металды-керамикалық, құмды пластмассалы немесе қиыршық тасты сүзгілер қолданылады. Ұңғыманың түп аймағы бөлігінде баяндалған конструкцияда қабаттың жабыны мен табанында сулану горизонттары жоқ болғанда қолданылады.
2. Ұңғыманы өнімділік қабатты табанынан төмендеу бұрғылайды, пайдалану тізбегін түсіріп, бір немесе екі қатарлы əдіспен шегендейміз.
Қабатпен пайдалану тізбегін бір-бірімен байланыстыру үшін, шегендеу ертіндісі қатайғаннан кейін өнімділік қабатына қарсы тізбек қабырғасын жəне шегендеу сақинасын перфорациялаймыз (3 а-сурет). Кейбір пайдалану тізбегіне құм түспеу үшін фильтр орнатамыз. (3 б-сурет).
3-сурет. Ұңғының түп аймақ бөлігіндегі пайдалану тізбегінің цементтелген конструкциясы 1 - мұнайлылық қабаты; 2 - газды қабат; 3 - сулы қабат; 4 - пайдалану тізбегі; 5 - сүзгі-ілмек; 6 - пакер; 7 - перфорацияланған тесіктер
Мұнайланған құмдар саз бен сулы горизонттармен қабаттанып жəне де өнімділік горизонт жабындысымен табанында сулы қабатшалар болғанда, осы ұңғыма түп аймағының келтірілген конструкциясы қолданылады. Бұл түп аймақ конструкциясы - бұрғылау тəжірибесінде кеңінен қолданылады. Бұрғылау практикасында төселінетін жəне жамылатын көбіне сулы горизонттары бар біртексіз қабаттар кездеседі, бірақ олардың кемшіліктері бар:
- Шегендеу ерітіндісінің кері əсерінен қабаттың коллекторлық қасиеттері нашарлайды;
- Пайдалану тізбегін перфорациялағанда цементті тастардың жарықшақтануы жəне т.б.
1. Пайдалану тізбегін қабатпен байланыстыру
Ұңғыманың түп аймағындағы цементтелген конструкциялы пайдалану тізбегін қабатпен байланыстыру деп - оны қоршаған цементті сақинаны, қабатты арнайы аппарат - перфоратор мен қабат жыныстарына бағыттап колоннаны ату арқылы тескенде жүзеге асуын атаймыз.
Ұңғыманы игергенде пайдалану тізбегіне өнімді қабаттан мұнай мен газ осы саңылау арқылы келеді. Диаметрі мен саңылаулар саны 1м-ге (перфорация тығыздығы) қабаттан келетін мұнай мен газ ағымы максимальды етіп есептелінеді.
Перфорацияның бірнеше түрлері болады:
а) кумулятивтік
б) торпедалы
в) оқты
г) Гидроқұмдыағынды (Гидропескоструйный)
Кумулятивті перфорациялар цементті тастарды, саңылауды жəне түп аймақ алқабындағы жұмыстарға жапсарлас каналдарды жасауда, болат шегендеу қүбырларында саңылауды бұзғанда қолданылады. (1.9-сурет)
Оқтың жарылыс кезінде мыс қабыршағының сығылуынан оқтың толқын соққысы əсерінен кумилятивті ағыс түзіледі.
Толқын соққысы əсерінен мыс қабыршағының іші ериді жəне оның кіндігінен газ тəрізді өнім шегендеу тізбегіне 8000- 10000 мс жылдамдықпен радиалды лақтырымы жоғары тығыздықты жіңішке металды ағыс болып қалыптасады. Мұндай жылдамдықпен қозғалатын сұйық металл ағымы шегендеу колоннасына 30мПа қысыммен əсер етіп жəне осы жыныста тереңдігі 300 мм жəне одан да терең арна түзеді.
Кумулятивті перфоратор қалың қабырғалы саңылаусыз болаттан жасалған жабық құбырдан тұрады. Мұнда кумулятивті ағыс өту үшін спираль бойымен саңылаулар, тесілген саңылауларға қарсы кумуляливті зарядттар перфоратор тұлғасында орнатылған. Зарядтар жарылысы алғашқы кезде оқ өртену білтелі бауы арқылы іске асады, электркабельмен жалғанады. Онымен перфоратор ұңғымаға түсіріледі.
Тұрақты жыныстардан түзілген шегендеу колоннасын цементті сақинаны жəне қабатты ату үшін, айдау ұңғыларында торпедалы перфораторлар қолданылады. Оның ату диаметрі 22-32 мм, жарылатын снарядпен атамыз.
Атылғаннан кейін оқ жынысқа 200-250 мм тереңдікке еніп сонда жарылады. Жарылыс нəтижесінде жыныста диаметрі 300 мм болатын қуыс түзіледі.
Перфорацияның (бұрғылау) механикалық кезеңіне оқты перфорация ауысты. Бұл əдіс кумуляливті перфораторлар ойлап табылғанша кең масштабта қолданды.
Оқты перфорацияның тиімсіздігі өту кезінде құбыраралық кеңістікте цементті тас жарықшақтанып кетуі мүмкін.
Соңғы кездері кең көлемде - гидроқұмағынды перфорацияны қолданып жүр. Бұл əдісте пайдалану колоннасына түсірілген сорапты-компрессорлы құбырларға үлкен қысыммен сұйық пен құм айдайды. Бұл қоспа шегендеу колоннасының цементті сақинасын жəне тау жыныстардың қажалып тез бұзылуын қамтамасыз етеді.
Гидроқұмдыағынды перфорация кезінде шегендеу колоннасы жəне цементті сақина жарықтанбайды. Одан басқа бұл əдісте саңылаудың диаметрі мен тереңдігін реттеуге болады.
2. Кумулятивті перфорация
Өндірістік геофизикада ұңғымалардың перфорациясы жақсы нәтиже беру үшін және де перфорациялық интервалдарды дәл анықтау үшін: перфорациялық интервалдардың байланысы мен бақылануы қажет. Перфорация интервалдарын ұңғыманың қимасына дәл байланыстыру үшін локатор муфт пен гамма каротаж әдістері қолданылады.
Муфталық байланыстар локаторы ЛМ. Шегендеу құбырда муфталық байланыстардың орналасу орнын анықтау үшін локатор муфт әдісінде индукция принципі қолданылады. Пассивті локатор екі тұрақты магниттерден тұрады. Ортасынан өзеке оралған өлшегіш катушкамен бөлінеді. Екі магнит бір-біріне қарама-қарсы аттас полюстермен орналастырылады.
Екі полюстің орналасу ерекшелігі өте мықты магнит өрісін тудырады. ЛМ шегендеу құбырда төмен түсірілгенде магнит ағынының күш сызықтары шегендеу құбырдың қалыңдығы азайған аймақтарға жеткенше тұрақты болып қала береді. Осы айырмашылық қосымша тоқ индукцияланатын өлшегіш катушканың көрсеткіштеріне әсер етеді. Осы токтан пайда болған кері сигнал жоғарыға жіберіледі.
Магнит өрісін өлшейтін әдісті құбырлардың тұтастығын тексеру мен муфталық байланыстарды анықтау мақсатында пайдаланады.
Гамма каротаж. Гамма каротаж әдісі ұңғымалық құрылғымен ұңғыманың қимасын құрайтын тау жыныстардың табиғи радиоактивтілік қасиеттерін тіркеуге негізделген.
Табиғи радиоактивтілік деп - тау жыныстарын құрайтын химиялық элементтердің ядроларының өздігінен ыдырауын айтады. Табиғи радиоактивтілік тау жыныстардың альфа, бета, және гамма сәулелерін шашырау қабілеттіліген сипаттайды. Тау жыныстарда альфа сәулесінің өту тереңдігі он шақты микрон, бетта сәулелену бастапқы милиметрлер, ал гамма сәулелену 30-дан 40 сантиметрге дейін өте алады.
Ұңғымалардың қимасын зерттеу жағынан гамма сәулеленудің практикалық маңызы зор.
Кумулятивті перфорация.Бұрғылау аяқталған соң, ұңғымаға бірнеше шегендеу құбыры түсіріліп, құбыр сыртындағы кеңістікті цементтейді. Ұңғыманы шегендеу мен цементтеу ұңғыманың оқпанын бекіту мен су, мұнай және газға қаныққан қабаттарды бөлу мақсатында іске асырады.
ҰГЗ мәліметтері бойынша өнімді қабаттарды игеру мақсатында қабатты ашу атқыш аппараттар перфораторлар арқылы іске асырылады. Шегендеуіш құбырларда, цемент скқинасында және тау жыныстарда саңылаулар жасау процессі перфорация деп аталады. Ұңғымаларды перфорациялау операциясын жүзеге асыру үшін кумулятивтік перфораторларды қолданады. Перфоратордың түрі мен ұңғыманың ұзындығының бір бойлық метріне перфорациялық саңылаулар тығыздығы ұңғыманың құрылысы мен коллектордың литологиясы арқылы анықталады.
Кең қолданыс тапқан кумулятивтік перфорация оқдәріліктен өлшемдермен, құрылысымен, қуатымен және заряд өнімділігімен ерекшеленеді. Перфоратордың кумулятивтік заряды жарылғыш заттан, аралық детонатордан, металл ойығынан, кумулятивті шұңқырдан және қорғаныс корпусынан тұрады. Детонатор жарылысы моментінде кумулятивті зарядпен детонациялық толқын тарайды. Детонациялық толқын заряд осі бойымен тарап, кумулятивтік шұңқырдың басына жетеді. Зарядта өте үлкен қысым мен газ тәрізді металл ағын пайда болады. Қызған газ ағыны шұңқыр осі бойымен 6-8 кмсек жылдамдықпен атқылайды. Кумулятивті ағын құбыр бетіне 1010 па қысыммен әсер етеді. Ішіне енген ағын цемент сақинасы мен коллекторда жарықшақ жасайды. Осындай процесті жүзеге асыру үшін перфоратор мен құбыр арасындағы кеңістік сұйық немесе қатты фазамен толтырылуы тиіс.
Кумулятивті перфораторлар. Негізгі тағайындалуы - шегендеу құбырын тесу, цемент сақинасы мен тау жыныстарын байланыстыратын арналарды жасау.
Перфоратордың берік герметикалық пішіні оның ішінде орналастырылған кумулятивті зарядтар мен детонаторды ұңғымалық сұйықпен байланысудан және гидростатикалық қысымнан сақтайды. Корпусты перфораторды ұңғымаға кабельмен түсіреді. Корпусты перфораторды кабельге ГК 60-3 ұштыққа бекітеді. Ұштыққа перфоратордың басын бекіту үшін, перфоратордың ұшы бұрандалы болып кетеді, ал электротізбекпен байланысты қамтамасыз ету үшін - герметикалық электроөткізгішпен жабдықталады. Электроөткізгіште оқшауланған орталық контакт бар, бұл контакт кабель желісі мен ұштық арқылы перфоратордың детонаторына жалғанады.
Перфоратордың корпусында орналасқан кумулятивті зарядтардың тобын белсендіру, детонациялық жіп арқылы іске асады. Детонациялық тізбектің бос кеңістігі сұйықтықпен толып қалса, онда детонация болмайды. Жарылғыш патронды перфоратордың төменгі бөлігінде кумулятивті зарядтардың астында орналастырады. Бұл корпустың сұйықтықпен жартылай толған жағдайында да детонациялық жіп пен зарядтардың жарылып кетуін болдырмайды. Кумулятивті зарядтардың ұшындағы саңылаулары арқылы детонациялық жіппен байланыстырылады. Зарядтар перфоратордың ішінде орам арқылы орналасды.
Көпретті қолданылатын корпусты перфораторлар ПК - 105. Шегенделген пайдаланушы ұңғымаларда өнімді қабаттарды ашуға арналған перофраторларында ЗПК - 105 - АТ, ЗПК - 105 - DN - 01, ЗПКМ - 105 - ПП - 22 зарядтарын қолданады.
Каркасты перфораторлар ПКС. Кумулятивті ленталы перфораторлар зарядтары шыны не ситаллды қабықшамен жабылған. Зарядтар каркастары жиналмалы гирляндалы болат лентаға жиналады. Лента ұшында шойын жүк, басында кабель жалғауыш, каркасында ұяшықтар болады. ПКС лентасында детонациялық жіпті өткізетін саңылаулары болады.
Перфораторды атқан кезде зарядтың қабықшасы бұзылып, ұсақ бөлшектерге шашырайды. Лента деформацияланады, бірақ бұзылмайды.
ПКС перфораторды жинаған кезде кейбір ленталарды гирляндаларға жинайды.
Ерекшеліктері: қолдануда ыңғайлылығы, бір түсірілім кезінде қалыңдығы үлкен қабаттарды ашуға мүмкіндік береді. Каркастың иілімдігі оны кез-келген жағдайдағы ұңғымаға түсіруге мүмкіндік береді. Перфорациялық арналардың қоқыстану мөлшері төмен.
Жетіспеушіліктері: жарып өту қабілеті төмен. Шегендеу құбыры мен цемент тасына фугастық әсері жоғары болады.
Жарылыстар. Жарылыс деп - энергия мен газ тәрізді заттардың бөлінуімен қатар жүретін заттың лездік физикалық не химиялық күйінің өзгеруін айтады. Жарылыс кезінде жанғыш заттар оттегімен қышқылданып, жылдам өртенеді. Материал жанған кезде қоршаған ортадан оттегіні пайдаланып, баяу өтеді. Заттардың өзіндегі оттегіні пайдаланудың арқасында жарылыс керісінше жылдам болады (жарылыстың тарау жылдамдығы бірнеше мыңдаған метр секундқа дейін жетеді). Жарылыс кезінде белгілі мөлшерде газдар бөлінеді (бір килограм жарылғыш затта 600-ден 1000 текше дециметрге дейін газ бөлінеді). Жарылыс кезіндегі жарылыс реакциясының температурасы 1500-4500 Сº жетеді, сол себепті жоғары қысым пайда болады.
Процесстің тарау жылдамдығы мен қысымның өсуіне байланысты жарылыс жану мен детонацияға бөлінеді. Жанудың жылдамдығы бірнеше метр секунд болады. Детонаця деп - заттың белгілі бір жағдайда бірнеше мың метр секундқа дейін жететін тұрақты жылдамдықпен процесстің төтенше лездік тарауын айтады.
Жарылғыш заттар (ЖЗ) деп - қоршаған ортада қысым тудырып, үлкен жылдамдықпен жылу мен газдарды бөледі. Бір күйден екінші күйге өту қабілеті бар заттарды айтады.
Массадағы жарылыс сыртқы соққыдан немесе бастапқы импульстан басталады. Жарылысты қоздыру процессі инициация деп аталады, ал белгілі мәселені шешу үшін алынатын жарылыс мөлшерін жарылғыш зат заряды деп аталады.
Детонациялық жіп. Детонациялық жіптер кумулятивті зарядтарда детонацияны қоздыру үшін қолданылады. Корпуссыз перфораторлар мен торпедаларда ұңғымалық ортамен үнемі қатынаста болатын ортада жұмыс істейтін детонациялық ДШТ,ДШТ-200,ДШТ-150800,ДШУ-33 маркалы жіптер қолданылады. Жіптің жүрекшесі бризантты ЖЗ - ТЭН тұрады.
Қауіп дәрежесі бойынша 1 класстың 1.1 тармағына жататын жіптер D сәйкестік бойынша, 1.1 D квалификациялық шифрға жатады. Әрбір жіп белгілі бір температураға сәйкес таңдалады. Жіп электродетонатормен немесе капсюл детонатормен жарылады. Детонациялық жіптердің техникалық сипаттамасы төмендегі кестеде келтірілген.
Электродетонаторлар. ЭД-ПН. Электродетонатор ЭД-ПН қолданбалы және тасымалданбалы тұрақты тоқ пен өндірістік жиіліктегі тоққа, статикалық тоқтың зарядына сезігіштігі болмайды. Бұл детонатор түрі ДШТ-200, ДШТВ 150800 детонаторлы жіптерді жағу үшін кумулятивті корпусты герметикалық перфораторларда, плюс 150 С температурамен мұнай мен газ ұңғымаларында перфорациялық жұмыстарда қолданылады.
Электродетонатор түтіктен тұрады, түтіктің аузы қалпақшамен қысылып тасталған. Электро жандырғыш пен қалпақша арасындағы кеңістікте түтіктің қабырғаларында екі қуыс бар. Бұл қуыстар электрожандырғыш пен жабдықталған қалпақшаны және сыртқы ортаны байланыстырып отырады.
Сыртқы әсерлерден сақтандыру үшін (ылғал, қоқыс және т.б.) электродетонатордың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz