Көбеюдің мәні
Кіріспе
Негізгі бөлім
1. Көбеюдің мәні
2. Малдың жыныстық, физиологиялық жетілуі
3.Еркек малдың жыныс мүшелерінің құрылысы
4. Ұрықтану процесі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Негізгі бөлім
1. Көбеюдің мәні
2. Малдың жыныстық, физиологиялық жетілуі
3.Еркек малдың жыныс мүшелерінің құрылысы
4. Ұрықтану процесі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Рефлекс дененің белгілі бір бөлігінде орналасқан рецепторлардың тітіркенуінен басталады. Дененің білгілі бір рефлекс тудыратын аймағын рефлексогенді аймақ немесе рецептивтік өріс деп атайды.
Рефлекс доғасы қарапайым, екі нейронды жалғыз синапсты және күрделі көп нейронды, көп синапсты болып бөлінеді. Рефлекс доғасының күрделілігі оның құрамына енетін аралық нейрондар санымен байланысты. Ең қарапайым доға бес буыннан тұрады. Олар — рецепторлар, орталыққа тепкіш нерв, нерв орталығы, орталықтан тепкіш нерв және атқарушы орган — эффектор.
Сүт қоректі жануарлар еркек дарақтарының көбею ағзаларының қызметі күрделі рефлекстер жиынтығы түрінде атарылады. Жыныс құштарлығы еркек мал анализаторларының (көру, есту, иіс, жанасу) ұрғашы малмен байланысты тітіркендіргіштерді қабылдауынан және де жыныс гормондарының жыныс құштарлығын тудыратын әсерінің салдарынан қалыптасады.
Жыныс рефлекстері дара даму кезінде шартсыз рефлекстер негізінде қалыптасқан шартты рефлекстер жиынтығы түрінде атқарылады. Жыныстық шартты рефлекстер өте шапшаң қалыптасады. Шағылысуға немесе жасанды қынаппен шәует беруге бір реттен соң ақ шартты рефлекстер пайда болады. Шағылысу манежінің бейнесі, шағылысуға дайындалған ұрғшы мал жыныстық қоздырғыш болып табылады.
ЭРЕКЦИЯ деп аталық жыныс мүшесінің үлкейіп, қатайып, ұрғашы мал жыныс ағзаларына ене алатындай жағдайға келуін айтады. Бұл құбылыс жыныс мүшесіне артерия қанының келуінің күшейіп, кеуек денелердің қанмен келуімен байланысты. Эрекция кезінде шонданай-кеуектік және ьадана-кеуектік еттер жиырылып, жыныстық мүше түбірін шонданай сүйегінің доғасына қысады да, қанның кері ағып кетуін толастатады.
ЖЫНЫСТЫҚ ҚАТЫНАС деп ұрғашы мал қынабына еркек мал жыныс мүшесінің енуін және шәуеттің бөлінуін қамтамасыз ететін қимылдар жиынтығын айтады. Бұқа мен қошқарда жыныстық қатынас жылдам аяқталады да, айғыр мен қабанда ұзағырақ созылады.
ЭЯКУЛЯЦИЯ деп шәуеттің несеп-жыныс өзегіне бөлінуін айтады. Бұл күрделі рефлекторлық процесс аталық жыныс мүшесі рецепторларының қынаптың температуралық және механикалық әсерлерінен тітіркенуімен басталады. Одан әрі тітіркеніс орталыққа тепкіш жыныстық нерв талшықтары арқылы жұлынның құйымшақ бөлігіндегі эякуляция орталығына беріледі. Шәует қынапқа бөлінетін жануарлар (қоян, ірі қара, қой, ешкі) ұрықтанудың қынаптық типіне, ал шәует тікелей жатырға құйылатын жануарлар (жылқы, шошқа, ит, кемірушілер класы) – ұрықтанудың жатырлық типіне жатады. \
Рефлекс доғасы қарапайым, екі нейронды жалғыз синапсты және күрделі көп нейронды, көп синапсты болып бөлінеді. Рефлекс доғасының күрделілігі оның құрамына енетін аралық нейрондар санымен байланысты. Ең қарапайым доға бес буыннан тұрады. Олар — рецепторлар, орталыққа тепкіш нерв, нерв орталығы, орталықтан тепкіш нерв және атқарушы орган — эффектор.
Сүт қоректі жануарлар еркек дарақтарының көбею ағзаларының қызметі күрделі рефлекстер жиынтығы түрінде атарылады. Жыныс құштарлығы еркек мал анализаторларының (көру, есту, иіс, жанасу) ұрғашы малмен байланысты тітіркендіргіштерді қабылдауынан және де жыныс гормондарының жыныс құштарлығын тудыратын әсерінің салдарынан қалыптасады.
Жыныс рефлекстері дара даму кезінде шартсыз рефлекстер негізінде қалыптасқан шартты рефлекстер жиынтығы түрінде атқарылады. Жыныстық шартты рефлекстер өте шапшаң қалыптасады. Шағылысуға немесе жасанды қынаппен шәует беруге бір реттен соң ақ шартты рефлекстер пайда болады. Шағылысу манежінің бейнесі, шағылысуға дайындалған ұрғшы мал жыныстық қоздырғыш болып табылады.
ЭРЕКЦИЯ деп аталық жыныс мүшесінің үлкейіп, қатайып, ұрғашы мал жыныс ағзаларына ене алатындай жағдайға келуін айтады. Бұл құбылыс жыныс мүшесіне артерия қанының келуінің күшейіп, кеуек денелердің қанмен келуімен байланысты. Эрекция кезінде шонданай-кеуектік және ьадана-кеуектік еттер жиырылып, жыныстық мүше түбірін шонданай сүйегінің доғасына қысады да, қанның кері ағып кетуін толастатады.
ЖЫНЫСТЫҚ ҚАТЫНАС деп ұрғашы мал қынабына еркек мал жыныс мүшесінің енуін және шәуеттің бөлінуін қамтамасыз ететін қимылдар жиынтығын айтады. Бұқа мен қошқарда жыныстық қатынас жылдам аяқталады да, айғыр мен қабанда ұзағырақ созылады.
ЭЯКУЛЯЦИЯ деп шәуеттің несеп-жыныс өзегіне бөлінуін айтады. Бұл күрделі рефлекторлық процесс аталық жыныс мүшесі рецепторларының қынаптың температуралық және механикалық әсерлерінен тітіркенуімен басталады. Одан әрі тітіркеніс орталыққа тепкіш жыныстық нерв талшықтары арқылы жұлынның құйымшақ бөлігіндегі эякуляция орталығына беріледі. Шәует қынапқа бөлінетін жануарлар (қоян, ірі қара, қой, ешкі) ұрықтанудың қынаптық типіне, ал шәует тікелей жатырға құйылатын жануарлар (жылқы, шошқа, ит, кемірушілер класы) – ұрықтанудың жатырлық типіне жатады. \
1. Ветеринариялық акушерлік гинекология және көбею биотехнологиясы Қалтаев Ш.К.,Жукин Б.Д.,Қойбағаров Б.У.
2. Интернет желісі
2. Интернет желісі
Жоспары:
Кіріспе
Негізгі бөлім
1. Көбеюдің мәні
2. Малдың жыныстық, физиологиялық жетілуі
3.Еркек малдың жыныс мүшелерінің құрылысы
4. Ұрықтану процесі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Рефлекс дененің белгілі бір бөлігінде орналасқан рецепторлардың тітіркенуінен басталады. Дененің білгілі бір рефлекс тудыратын аймағын рефлексогенді аймақ немесе рецептивтік өріс деп атайды.
Рефлекс доғасы қарапайым, екі нейронды жалғыз синапсты және күрделі көп нейронды, көп синапсты болып бөлінеді. Рефлекс доғасының күрделілігі оның құрамына енетін аралық нейрондар санымен байланысты. Ең қарапайым доға бес буыннан тұрады. Олар -- рецепторлар, орталыққа тепкіш нерв, нерв орталығы, орталықтан тепкіш нерв және атқарушы орган -- эффектор.
Сүт қоректі жануарлар еркек дарақтарының көбею ағзаларының қызметі күрделі рефлекстер жиынтығы түрінде атарылады. Жыныс құштарлығы еркек мал анализаторларының (көру, есту, иіс, жанасу) ұрғашы малмен байланысты тітіркендіргіштерді қабылдауынан және де жыныс гормондарының жыныс құштарлығын тудыратын әсерінің салдарынан қалыптасады.
Жыныс рефлекстері дара даму кезінде шартсыз рефлекстер негізінде қалыптасқан шартты рефлекстер жиынтығы түрінде атқарылады. Жыныстық шартты рефлекстер өте шапшаң қалыптасады. Шағылысуға немесе жасанды қынаппен шәует беруге бір реттен соң ақ шартты рефлекстер пайда болады. Шағылысу манежінің бейнесі, шағылысуға дайындалған ұрғшы мал жыныстық қоздырғыш болып табылады.
ЭРЕКЦИЯ деп аталық жыныс мүшесінің үлкейіп, қатайып, ұрғашы мал жыныс ағзаларына ене алатындай жағдайға келуін айтады. Бұл құбылыс жыныс мүшесіне артерия қанының келуінің күшейіп, кеуек денелердің қанмен келуімен байланысты. Эрекция кезінде шонданай-кеуектік және ьадана-кеуектік еттер жиырылып, жыныстық мүше түбірін шонданай сүйегінің доғасына қысады да, қанның кері ағып кетуін толастатады.
ЖЫНЫСТЫҚ ҚАТЫНАС деп ұрғашы мал қынабына еркек мал жыныс мүшесінің енуін және шәуеттің бөлінуін қамтамасыз ететін қимылдар жиынтығын айтады. Бұқа мен қошқарда жыныстық қатынас жылдам аяқталады да, айғыр мен қабанда ұзағырақ созылады.
ЭЯКУЛЯЦИЯ деп шәуеттің несеп-жыныс өзегіне бөлінуін айтады. Бұл күрделі рефлекторлық процесс аталық жыныс мүшесі рецепторларының қынаптың температуралық және механикалық әсерлерінен тітіркенуімен басталады. Одан әрі тітіркеніс орталыққа тепкіш жыныстық нерв талшықтары арқылы жұлынның құйымшақ бөлігіндегі эякуляция орталығына беріледі. Шәует қынапқа бөлінетін жануарлар (қоян, ірі қара, қой, ешкі) ұрықтанудың қынаптық типіне, ал шәует тікелей жатырға құйылатын жануарлар (жылқы, шошқа, ит, кемірушілер класы) - ұрықтанудың жатырлық типіне жатады. \
Эякуляция процесі бұқа мен қошқарда жылдам өтеді, себебі ол шәуеттік өзектің ампула тәрізді кеңіген жеріне жинақталған спермийлерді бөлумен аяқталады. Қабанда бұл процесс ұзаққа (20 минутқа дейін) созылады және де шәуеттің негізгі бөлігі эякуляцияның соңғы кезінде бөлінеді. Бұл физиологиялық ерекшеліктерді малдан жасанды тәсілмен ұрықтандыру мақсатында шәует аларда ескерген жөн.
Негізгі бөлім
Жоғары сатыда дамыған жануарлар төлдерінің жыныс ағзалары толық дамып-жетілмеген күйде болады. Осыдан олардың өніп-өсуге, ұрпақтану процесіне қабілеті белгілі даму кезеңінен өткеннен соң, жыныстық тұрғыдан жетілгеннен кейін ғана қалыптасады. Жыныстық жетілу кезінде жыныс ағзалары толық дамып жетіледі де, жыныс бездерінде жыныс торшалары өндіріліп, әр жыныс өкілдеріне тән жыныстық мінездер (жыныстық қозу, басқа жыныс өкілдеріне қүштарлық, жыныс рефлекстері, т.б.) пайда болады, жыныс бездерінің ішкі секрециялық бөліктерінде аталық және аналық жыныс гормондары қарқынды түзіліп, ұрғашы малда жыныс айналымы байқалады. Демек, жыныстық жетілу деп жыныс ағзаларының құрылымы мен қызметі жағынан толық жетіліп, организмнің ұрпақты жалғастыруға деген қабілетінің қалыптасқан мерзімін айтады.
Жыныстық жетілу организмнің жеке дамып-өсу кезеңінде кенеттен, күрт қалыптаса салатын жағдай емес, керісінше, ол белгілі бір мерзім ішінде эндокриндік статустың бірте-бірте өзгеруінің нәтижесінде туындайтын күй. Жыныстық жетілу процесінің негізгі реттеуші факторы гипофиздің гонадотроптық гормондары (ФЖГ, ЛГ) болып табылады. Олардың синтезінің күшеюімен байланысты аталық жэне аналық жыныс бездерінде түзілетін жыныс торшалары мен жыныс гормондарының мөлшері артып, сыртқы жыныс белгілері қалыптасады және жыныстық рефлекстер пайда болады.
Жыныстық жетілу процесін реттеуде орталық жүйке жүйесі, атап айтқанда, гипоталамустың преоптикалық аймағы, бадам-шалық ядролар, лимбикалық жүйе қатысады. ОНЖ-де анық оқшауланған жыныс орталығы табылған жоқ. Жыныстық жетілу кезінде мидың әртүрлі бөлімдерінде, ең алдымен, гипоталаму-сте, гормондардың әсерімен жыныстық басымдылық (доми-нанта) пайда болады. Осының нәтижесінде малда тиісті мінез қалыптасады. Сондықтан организмнің гормондық статусына бай-ланысты малдың жыныстық белсенділігі өзгеріп отырады. Жыныстық жетілу мерзімі түлік түріне, малдың түқымдық ерекшеліктеріне, күтіп-бағылу, азықтандырылу деңгейіне, кли-мат жағдайларына байланысты.
Ұрғашы жануарларда, аймен санағанда, ол мына мерзіммен сипатталады:
Сиырда -- 6 -- 10 Бүғыда -- 17
Қой -- ешкіде -- 7 Қоянда -- 5
Шошқада -- 6 Итте -- 7
Жылқыда -- 18 Мысықта -- 5
Түйеде -24-36 Қара күзенде -- 9,5
Шамамен, осындай мерзім ішінде аталық малда да жыныстық жетілу байқалады.
Жыныстық жетілу организмнің пісіп-жетілуінен, өсіп-даму процесінің аяқталар мерзімінен бұрын қалыптасады. Сондықтан жас малды жыныстық жетілу мерзімі толысымен шағылыстыруға болмайды. Бұл ереже орындалмаса, аналық малдың өсіп-жетілуі нашарлап, төлдеу процесі қиындайды, төл әлжуаз болып туады. Малды тек физиологиялық жетілу мерзімінен кейін ғана шағылыстырған жөн. Физиологиялық жетілу деп жас мал денесінің өсіп-жетілуінің, сақа малға тән пішіннің толық қалыптасуының аяқталған мерзімін атайды. Физиологиялық жетілу мерзімі жас малдың тірі массасы сақа мал салмағының 70-75% мөлшеріне жеткен шағына сәйкес келеді.
Әртүрлі жануарларда физиологиялық жетілу мерзімі, аймен санағанда, мына төмендегі көрсеткішпен бейнеленеді:
Сиыр-16-18 бұғы -30
қой-ешкі-12-15 қоян -6
шошқа- 10 ит -12
жылқы -- 3 6; мысық -10
түйе -- 48-60 қара күзен -- 14
Ұрғашы мал аталық малмен, шапшаң өсетін мал тұқымдары баяу өсетін малмен салыстырғанда, ертерек жетіледі. Малдың қоректену деңгейінің, күтімінің жақсы болуы оның жетілу мерзімін қысқартады. Малдың шаруашылықта пайдалану мерзімі оның тұқымдық құндылығына, жасына байланысты. Жылқы ұрпақтану қабілетін 18-20, ірі қара 12-14, қой 7-8, шошқа 7-10 жасқа дейін сақтайды.
Аталық мал көбейюіне аталық жыныс безі, қосалқы безі, қуық безі, т.б қарастырамыз. Сыртынан ол өзара жабыса орналасқан сыртқы жылтыр немесе еннің меншікті қынап қабығымен және ішкі фиброзды немесе еннің ақ қабығымен қапталған. Ақ қабықтан еннің өзегіне қарай дәнекер ұлпалы перделер тарайды да, олар енді бірнеше бөлікшелерге бөледі. Әр бөлікшенің ішінде сырт жағынан іркілдек масса және дөңгелек пішінді Лейдиг торшаларымен қоршалған 5-6 ирек түтікшелер орналасады. Ирек түтікше торшалары әртүрлі даму сатысындағы аталық жыныс торшалары мен нәрлендіру (трофикалык) және сүйеніш қызметін атқаратын тұлғалық (сомалық) торшалардан тұрады. Сертолий торламасы (синцитий) деп аталған нәрлендіргіш торшалар арасында ұрық түзуші (сперматогендік) эпителий торшалары орналасады. Олар бастащы жыныс торшаларынан бас-тап жетілген жыныс торшалары (спермий) күйінде болады. Бүл жайт ұрық түзу процесінің (сперматогенез) осы ирек түтікшелер қабырғасында жүретінінің дәлелі.
Сперматогенез төрт кезеңде өтеді: көбею, өсу, жетілу жэне қалыптасу. Көбею сатысындагы ең жас аталық жыныс торша-ларын сперматогоний деп атайды. Олар ірі ядролы майда тор-шалар, ирек түтікшелер қабырғасының сыртын ала орналасады. Бүл торшалар митоздық бөліну нәтижесінде көбейіп, бірінші реттік спермацит деп аталатын торшалар түзеді. Өсу үстінде олар үлкейіп, өзгере (редукциялана) бөлінуге қажетті жағдайлар тудырады да, гаплоидтық толық хромосомалар жиынтығымен сипатталатын екінші реттік спермациттер түзіледі. Осыдан кейін торшалар жетіліп, екі мәрте бөлінеді. Екінші рет бөлінгенде әрбір хромосома екі жартыға -- хроматидтерге ажырайды да, хромсомалардың жартылай (диплоидтық) жиынтығы бар торшалар -- сперматидтер түзіледі. Сперматидтер әрі қарай бөлінбейді. Олардың цитоплазмалық құрылымдарында күрделі өзгерістер жүріп, құйрық пайда болады да, сперматогенездің төртінші -- қалыптасу кезеңінде спермацидтер спермийге айналады. Түзілу барысында ирек түтікшелер өзегіне алдымен спермийдің қүйрық жіпшелері, соңынан бастары өтеді де, спермий толығымен түтікшелерге өтеді.
Жетілген спермийлер мөлшері жағынан сперматогониялардан элде қайда кіші болады. Жетілу үстінде олар өз цитоплазмасы мен қосалқы компоненттерінің көп бөлігін жоғалтып, бас бөліктен, дене түлғадан және құйрықтан тұратын торшаға айналады. Спермий басы ядролық заттардың шоғырланған жері. Спермий денесі мен қүйрығы цитоплазмадан түзіледі. Спермий басының апикальдық үшында цитоплазманың бір бөлігі мен Гольджи аппараты шоғырланады. Олардан торшаның бас қапшығында акросома қалыптасады. Бұл органоид спермий басының аналық торшаға енуі үшін қажет. Ал құйрық спермийге қимылдағыштық қасиет береді. Спермийдің жалпы үзындығы 50-70 мкм болады.
Бір түлік өкілдерінде спермийдің жетілу мерзімі шамамен бірдей, ал әр түлік малда ол әртүрлі. Мысалы, сперматогенез мерзімі бурада 56, бұқада 54, қошқарда 49, айғырда 42, қабанда 34, қоянда 41, төбетте 56, қоразда 25 күнге созылады. Бастапқы аталық жыныс торшалары ирек түтікшелер ішіндегі сертолий торламасының іркілдек затында орналасады. Бұл зат бастапқы жыныс торшалары мен жетіле бастаған спермийлерді нәрлендіріп, бұзылудан сақтайды. Жетілген спермийлер гиалуронидаза ферментін бөлу нәтижесінде іркілдек затты сұйылтып, ирек түтікше өзегіне өткеннен соң, сілтілік орта әсерімен қозғалғыштық қасиетке ие болады. Содан кейін аталық торшалар тік түтікшелер, ен торы, еннің шығару өзегі арқылы ен қосалқысына өтеді.
Ен қосалқысы үш бөлікке -- қосалқы басына, тұлғасына және құйрығына, бөлінеді. Қосалқы өзегі -- ирек түтікше. Оның үзындығы 50 метрден (қошқарда) 85 метрге дейін (айғырда) жетеді. Қосалқы басының өзегі өте жіңішке (0,1-0,2 мм) келеді де, ол бірте-бірте кеңейіп, күйрық бөлігінде оның диаметрі 1-2 мм дейін өседі. Ішкі жағынан өзек әлсіз қышқыл реакциялы секрет бөлетін биік цилиндр пішінді эпителиймен көмкерілген.
Ен қосалқысы өзегінде спермийлер өте көп мөлшерде (бұқада 20-40 млрд) жиналады. Бүл жерде олар 8-20 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
Негізгі бөлім
1. Көбеюдің мәні
2. Малдың жыныстық, физиологиялық жетілуі
3.Еркек малдың жыныс мүшелерінің құрылысы
4. Ұрықтану процесі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Рефлекс дененің белгілі бір бөлігінде орналасқан рецепторлардың тітіркенуінен басталады. Дененің білгілі бір рефлекс тудыратын аймағын рефлексогенді аймақ немесе рецептивтік өріс деп атайды.
Рефлекс доғасы қарапайым, екі нейронды жалғыз синапсты және күрделі көп нейронды, көп синапсты болып бөлінеді. Рефлекс доғасының күрделілігі оның құрамына енетін аралық нейрондар санымен байланысты. Ең қарапайым доға бес буыннан тұрады. Олар -- рецепторлар, орталыққа тепкіш нерв, нерв орталығы, орталықтан тепкіш нерв және атқарушы орган -- эффектор.
Сүт қоректі жануарлар еркек дарақтарының көбею ағзаларының қызметі күрделі рефлекстер жиынтығы түрінде атарылады. Жыныс құштарлығы еркек мал анализаторларының (көру, есту, иіс, жанасу) ұрғашы малмен байланысты тітіркендіргіштерді қабылдауынан және де жыныс гормондарының жыныс құштарлығын тудыратын әсерінің салдарынан қалыптасады.
Жыныс рефлекстері дара даму кезінде шартсыз рефлекстер негізінде қалыптасқан шартты рефлекстер жиынтығы түрінде атқарылады. Жыныстық шартты рефлекстер өте шапшаң қалыптасады. Шағылысуға немесе жасанды қынаппен шәует беруге бір реттен соң ақ шартты рефлекстер пайда болады. Шағылысу манежінің бейнесі, шағылысуға дайындалған ұрғшы мал жыныстық қоздырғыш болып табылады.
ЭРЕКЦИЯ деп аталық жыныс мүшесінің үлкейіп, қатайып, ұрғашы мал жыныс ағзаларына ене алатындай жағдайға келуін айтады. Бұл құбылыс жыныс мүшесіне артерия қанының келуінің күшейіп, кеуек денелердің қанмен келуімен байланысты. Эрекция кезінде шонданай-кеуектік және ьадана-кеуектік еттер жиырылып, жыныстық мүше түбірін шонданай сүйегінің доғасына қысады да, қанның кері ағып кетуін толастатады.
ЖЫНЫСТЫҚ ҚАТЫНАС деп ұрғашы мал қынабына еркек мал жыныс мүшесінің енуін және шәуеттің бөлінуін қамтамасыз ететін қимылдар жиынтығын айтады. Бұқа мен қошқарда жыныстық қатынас жылдам аяқталады да, айғыр мен қабанда ұзағырақ созылады.
ЭЯКУЛЯЦИЯ деп шәуеттің несеп-жыныс өзегіне бөлінуін айтады. Бұл күрделі рефлекторлық процесс аталық жыныс мүшесі рецепторларының қынаптың температуралық және механикалық әсерлерінен тітіркенуімен басталады. Одан әрі тітіркеніс орталыққа тепкіш жыныстық нерв талшықтары арқылы жұлынның құйымшақ бөлігіндегі эякуляция орталығына беріледі. Шәует қынапқа бөлінетін жануарлар (қоян, ірі қара, қой, ешкі) ұрықтанудың қынаптық типіне, ал шәует тікелей жатырға құйылатын жануарлар (жылқы, шошқа, ит, кемірушілер класы) - ұрықтанудың жатырлық типіне жатады. \
Эякуляция процесі бұқа мен қошқарда жылдам өтеді, себебі ол шәуеттік өзектің ампула тәрізді кеңіген жеріне жинақталған спермийлерді бөлумен аяқталады. Қабанда бұл процесс ұзаққа (20 минутқа дейін) созылады және де шәуеттің негізгі бөлігі эякуляцияның соңғы кезінде бөлінеді. Бұл физиологиялық ерекшеліктерді малдан жасанды тәсілмен ұрықтандыру мақсатында шәует аларда ескерген жөн.
Негізгі бөлім
Жоғары сатыда дамыған жануарлар төлдерінің жыныс ағзалары толық дамып-жетілмеген күйде болады. Осыдан олардың өніп-өсуге, ұрпақтану процесіне қабілеті белгілі даму кезеңінен өткеннен соң, жыныстық тұрғыдан жетілгеннен кейін ғана қалыптасады. Жыныстық жетілу кезінде жыныс ағзалары толық дамып жетіледі де, жыныс бездерінде жыныс торшалары өндіріліп, әр жыныс өкілдеріне тән жыныстық мінездер (жыныстық қозу, басқа жыныс өкілдеріне қүштарлық, жыныс рефлекстері, т.б.) пайда болады, жыныс бездерінің ішкі секрециялық бөліктерінде аталық және аналық жыныс гормондары қарқынды түзіліп, ұрғашы малда жыныс айналымы байқалады. Демек, жыныстық жетілу деп жыныс ағзаларының құрылымы мен қызметі жағынан толық жетіліп, организмнің ұрпақты жалғастыруға деген қабілетінің қалыптасқан мерзімін айтады.
Жыныстық жетілу организмнің жеке дамып-өсу кезеңінде кенеттен, күрт қалыптаса салатын жағдай емес, керісінше, ол белгілі бір мерзім ішінде эндокриндік статустың бірте-бірте өзгеруінің нәтижесінде туындайтын күй. Жыныстық жетілу процесінің негізгі реттеуші факторы гипофиздің гонадотроптық гормондары (ФЖГ, ЛГ) болып табылады. Олардың синтезінің күшеюімен байланысты аталық жэне аналық жыныс бездерінде түзілетін жыныс торшалары мен жыныс гормондарының мөлшері артып, сыртқы жыныс белгілері қалыптасады және жыныстық рефлекстер пайда болады.
Жыныстық жетілу процесін реттеуде орталық жүйке жүйесі, атап айтқанда, гипоталамустың преоптикалық аймағы, бадам-шалық ядролар, лимбикалық жүйе қатысады. ОНЖ-де анық оқшауланған жыныс орталығы табылған жоқ. Жыныстық жетілу кезінде мидың әртүрлі бөлімдерінде, ең алдымен, гипоталаму-сте, гормондардың әсерімен жыныстық басымдылық (доми-нанта) пайда болады. Осының нәтижесінде малда тиісті мінез қалыптасады. Сондықтан организмнің гормондық статусына бай-ланысты малдың жыныстық белсенділігі өзгеріп отырады. Жыныстық жетілу мерзімі түлік түріне, малдың түқымдық ерекшеліктеріне, күтіп-бағылу, азықтандырылу деңгейіне, кли-мат жағдайларына байланысты.
Ұрғашы жануарларда, аймен санағанда, ол мына мерзіммен сипатталады:
Сиырда -- 6 -- 10 Бүғыда -- 17
Қой -- ешкіде -- 7 Қоянда -- 5
Шошқада -- 6 Итте -- 7
Жылқыда -- 18 Мысықта -- 5
Түйеде -24-36 Қара күзенде -- 9,5
Шамамен, осындай мерзім ішінде аталық малда да жыныстық жетілу байқалады.
Жыныстық жетілу организмнің пісіп-жетілуінен, өсіп-даму процесінің аяқталар мерзімінен бұрын қалыптасады. Сондықтан жас малды жыныстық жетілу мерзімі толысымен шағылыстыруға болмайды. Бұл ереже орындалмаса, аналық малдың өсіп-жетілуі нашарлап, төлдеу процесі қиындайды, төл әлжуаз болып туады. Малды тек физиологиялық жетілу мерзімінен кейін ғана шағылыстырған жөн. Физиологиялық жетілу деп жас мал денесінің өсіп-жетілуінің, сақа малға тән пішіннің толық қалыптасуының аяқталған мерзімін атайды. Физиологиялық жетілу мерзімі жас малдың тірі массасы сақа мал салмағының 70-75% мөлшеріне жеткен шағына сәйкес келеді.
Әртүрлі жануарларда физиологиялық жетілу мерзімі, аймен санағанда, мына төмендегі көрсеткішпен бейнеленеді:
Сиыр-16-18 бұғы -30
қой-ешкі-12-15 қоян -6
шошқа- 10 ит -12
жылқы -- 3 6; мысық -10
түйе -- 48-60 қара күзен -- 14
Ұрғашы мал аталық малмен, шапшаң өсетін мал тұқымдары баяу өсетін малмен салыстырғанда, ертерек жетіледі. Малдың қоректену деңгейінің, күтімінің жақсы болуы оның жетілу мерзімін қысқартады. Малдың шаруашылықта пайдалану мерзімі оның тұқымдық құндылығына, жасына байланысты. Жылқы ұрпақтану қабілетін 18-20, ірі қара 12-14, қой 7-8, шошқа 7-10 жасқа дейін сақтайды.
Аталық мал көбейюіне аталық жыныс безі, қосалқы безі, қуық безі, т.б қарастырамыз. Сыртынан ол өзара жабыса орналасқан сыртқы жылтыр немесе еннің меншікті қынап қабығымен және ішкі фиброзды немесе еннің ақ қабығымен қапталған. Ақ қабықтан еннің өзегіне қарай дәнекер ұлпалы перделер тарайды да, олар енді бірнеше бөлікшелерге бөледі. Әр бөлікшенің ішінде сырт жағынан іркілдек масса және дөңгелек пішінді Лейдиг торшаларымен қоршалған 5-6 ирек түтікшелер орналасады. Ирек түтікше торшалары әртүрлі даму сатысындағы аталық жыныс торшалары мен нәрлендіру (трофикалык) және сүйеніш қызметін атқаратын тұлғалық (сомалық) торшалардан тұрады. Сертолий торламасы (синцитий) деп аталған нәрлендіргіш торшалар арасында ұрық түзуші (сперматогендік) эпителий торшалары орналасады. Олар бастащы жыныс торшаларынан бас-тап жетілген жыныс торшалары (спермий) күйінде болады. Бүл жайт ұрық түзу процесінің (сперматогенез) осы ирек түтікшелер қабырғасында жүретінінің дәлелі.
Сперматогенез төрт кезеңде өтеді: көбею, өсу, жетілу жэне қалыптасу. Көбею сатысындагы ең жас аталық жыныс торша-ларын сперматогоний деп атайды. Олар ірі ядролы майда тор-шалар, ирек түтікшелер қабырғасының сыртын ала орналасады. Бүл торшалар митоздық бөліну нәтижесінде көбейіп, бірінші реттік спермацит деп аталатын торшалар түзеді. Өсу үстінде олар үлкейіп, өзгере (редукциялана) бөлінуге қажетті жағдайлар тудырады да, гаплоидтық толық хромосомалар жиынтығымен сипатталатын екінші реттік спермациттер түзіледі. Осыдан кейін торшалар жетіліп, екі мәрте бөлінеді. Екінші рет бөлінгенде әрбір хромосома екі жартыға -- хроматидтерге ажырайды да, хромсомалардың жартылай (диплоидтық) жиынтығы бар торшалар -- сперматидтер түзіледі. Сперматидтер әрі қарай бөлінбейді. Олардың цитоплазмалық құрылымдарында күрделі өзгерістер жүріп, құйрық пайда болады да, сперматогенездің төртінші -- қалыптасу кезеңінде спермацидтер спермийге айналады. Түзілу барысында ирек түтікшелер өзегіне алдымен спермийдің қүйрық жіпшелері, соңынан бастары өтеді де, спермий толығымен түтікшелерге өтеді.
Жетілген спермийлер мөлшері жағынан сперматогониялардан элде қайда кіші болады. Жетілу үстінде олар өз цитоплазмасы мен қосалқы компоненттерінің көп бөлігін жоғалтып, бас бөліктен, дене түлғадан және құйрықтан тұратын торшаға айналады. Спермий басы ядролық заттардың шоғырланған жері. Спермий денесі мен қүйрығы цитоплазмадан түзіледі. Спермий басының апикальдық үшында цитоплазманың бір бөлігі мен Гольджи аппараты шоғырланады. Олардан торшаның бас қапшығында акросома қалыптасады. Бұл органоид спермий басының аналық торшаға енуі үшін қажет. Ал құйрық спермийге қимылдағыштық қасиет береді. Спермийдің жалпы үзындығы 50-70 мкм болады.
Бір түлік өкілдерінде спермийдің жетілу мерзімі шамамен бірдей, ал әр түлік малда ол әртүрлі. Мысалы, сперматогенез мерзімі бурада 56, бұқада 54, қошқарда 49, айғырда 42, қабанда 34, қоянда 41, төбетте 56, қоразда 25 күнге созылады. Бастапқы аталық жыныс торшалары ирек түтікшелер ішіндегі сертолий торламасының іркілдек затында орналасады. Бұл зат бастапқы жыныс торшалары мен жетіле бастаған спермийлерді нәрлендіріп, бұзылудан сақтайды. Жетілген спермийлер гиалуронидаза ферментін бөлу нәтижесінде іркілдек затты сұйылтып, ирек түтікше өзегіне өткеннен соң, сілтілік орта әсерімен қозғалғыштық қасиетке ие болады. Содан кейін аталық торшалар тік түтікшелер, ен торы, еннің шығару өзегі арқылы ен қосалқысына өтеді.
Ен қосалқысы үш бөлікке -- қосалқы басына, тұлғасына және құйрығына, бөлінеді. Қосалқы өзегі -- ирек түтікше. Оның үзындығы 50 метрден (қошқарда) 85 метрге дейін (айғырда) жетеді. Қосалқы басының өзегі өте жіңішке (0,1-0,2 мм) келеді де, ол бірте-бірте кеңейіп, күйрық бөлігінде оның диаметрі 1-2 мм дейін өседі. Ішкі жағынан өзек әлсіз қышқыл реакциялы секрет бөлетін биік цилиндр пішінді эпителиймен көмкерілген.
Ен қосалқысы өзегінде спермийлер өте көп мөлшерде (бұқада 20-40 млрд) жиналады. Бүл жерде олар 8-20 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz