Банктiң инвестициялық қызметтерінiң жалпы сипаттамасы және ерекшелiктерi
МАЗМҰНЫ
КlРlСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 БАНКТlҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТЕРlНlҢ МАЗМҰНЫ
1.1 Банктiң инвестициялық қызметтерінiң жалпы сипаттамасы және ерекшелiктерi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 Қазiргi кездегi банктiң инвестициялық қызметiн бағалау әдiстерi ... ... ... ...14
1.3 Екiншi деңгейлi банктердiң қаржы нарығындағы инвестициялық саясаты..25
2 НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКА ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ БАНКТЕРДІҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН ТАЛДАУ
2.1 Оңтүстік Қазақстан облысының инвестициялық жағдайын талдау ... ... ... ...41
2.2 Екiншi деңгейлi банктердiң инвестициялық қызметiн талдау (‘‘Казкоммерцбанк’’АҚ мысалында) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..54
3 ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ БАНКТЕРДІҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ІС.ӘРЕКЕТТЕРІН БАҒАЛАУ ӘДІСТЕРІН ДАМЫТУ БАҒЫТТАРЫ
3.1 Нарықтық экономика жағдайында банктердiң қаржы рыногындағы қызметiнiң мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...60
3.2 Қаржы рыногындағы банктердiң қызметiн дамыту жолдары ... ... ... ... ... ... 63
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...69
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТIЗIМI ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...72
КlРlСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 БАНКТlҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТЕРlНlҢ МАЗМҰНЫ
1.1 Банктiң инвестициялық қызметтерінiң жалпы сипаттамасы және ерекшелiктерi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 Қазiргi кездегi банктiң инвестициялық қызметiн бағалау әдiстерi ... ... ... ...14
1.3 Екiншi деңгейлi банктердiң қаржы нарығындағы инвестициялық саясаты..25
2 НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКА ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ БАНКТЕРДІҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН ТАЛДАУ
2.1 Оңтүстік Қазақстан облысының инвестициялық жағдайын талдау ... ... ... ...41
2.2 Екiншi деңгейлi банктердiң инвестициялық қызметiн талдау (‘‘Казкоммерцбанк’’АҚ мысалында) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..54
3 ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ БАНКТЕРДІҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ІС.ӘРЕКЕТТЕРІН БАҒАЛАУ ӘДІСТЕРІН ДАМЫТУ БАҒЫТТАРЫ
3.1 Нарықтық экономика жағдайында банктердiң қаржы рыногындағы қызметiнiң мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...60
3.2 Қаржы рыногындағы банктердiң қызметiн дамыту жолдары ... ... ... ... ... ... 63
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...69
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТIЗIМI ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...72
КlРlСПЕ
Қазақстан Республикасының банк жүйесi Ұлттық экономиканың басқа секторларымен салыстырғанда нарық талабына сай реформалық процесстердi жедел қабылдайтын және экономикалық үрдiстердегi өндiрiстiк қатынастар мен өндiргiш күштердiң даму заңдылықтарын тез сезетiн, салыстырмалы дербестегi бар банк секторы. Қазақстан Республикасында екi деңгейлi банк жүйесiне өту кезеңi аяқталды. Ұлттық банк орталық банк ретiнде құрылып, оның құқықтық мәртебесi заң жүзiнде бекiтiлдi. Банк жүйесiнiң инфляциялық процестердi тежеуде есеп айырысуды ұйымдастыруды, шаруашылық субъектiлердiң инвестицияның қызметiн ынталандыруда және ақша айналысын реттеуге атқаратын рөлi арта түстi. Қазiргi кезде банктер клиенттерге әртүрлi қызметтер көрсететiн, яғни несие беретiн, валюталық және депозиттiк операциялармен айналысатын, кассалық және есеп айырысу қызметiн жүргiзетiн, жаңа банк өнiмдерi мен қызметтерiн көрсететiн шаруашылық субъектiлерiмен үзенгiлес, әрi серiктес ерекше кәсiпорын. Қазақстан Республикасындағы банктердiң халықаралық стандарттарға көшуiне байланысты оларға қойылатын талаптар да күшейе түсуде. Нарықтық экономикаға көшу қарқыны, өндiрiстi технологиялық жағынан жетiлдiру iсi Қазақстан Республикасының халық шаруашылығына жұмсалатын кұрделi қаржының мөлшерi мен тиiмдiлiгiне тiкелей байланысты. Қазiр елiмiз макроэкономикалық көрсеткiштердi салыстыру түрде болса да тұрақтандырған кезде, экономикалық дамуға қол жеткiзу жөнiнде шараларды жүзеге асыру аса маңызды мiндетке айналып келедi. Ал, экономикалық даму тұжырымдамасы экономиканың әр түрлi салаларына шетелдiк капиталды, отандық жекеменшiк iскер топтардың капиталын көптеп тартуды қажет етедi. Ол үшін мемлекет жекеменшiк кәсiпорындар инвестицияларының тап өз елiмiзде қолданыс табуы үшін экономикалық дамуға қажеттi қолайлы жағдайлар туғызып отыруға мiндеттi. Инвестициялар-өндiрiстiк потенциалды жаңа ғылыми-техникалық негiзiнде құрып, әлемдiк нарықта елдердiң бәсекелестiк позицияларын анықтайды. Сондағы көптеген мемлекет үшін, әсiресе экономикалық және әлеуметтiк дағдарыстан шығуға ұмтылып жатқан елдер үшін, тiкелей, кұрделi қаржы, портфельдi инвестициямен басқа активтер түріндегi шетел капиталын тарту үлкен роль атқарады.
Тақырыптың тағы бiр маңыздылығы, қарастырылып отырған жаңа банк қызметi мен өнiмдерi, оны басқару әдiстерi Қазақстанның банк жүйесiн дамуымен және қалыптасуымен байланысты сұрақтарды зерттеудiң жаңа бағыты болып табылады.
Факторлық талдау негiзiнде банк қызметiне әсер ету үшін бiз әлемдiк тәжiрибеден үлкен көңiл аударып отырмыз және соның көмегi арқылы Қазақстан Республикасында қолдануға тиiмдi де пайдалы банк қызметiн түрлерiн анықтау, оны дамыту үшін әдiстердi саралап отырмыз. Сонымен, екiншi деңгейлi банктердiң iс-әрекетi саласы көбеюде. Бiрақ отандық банктер әлемдiк тәжiрибеде белгiлi барлық қызмет түрлерiн енгiздi деуге болмайды. Бұл проблема Қазақстанның банк жүйесi үшін жаңа бағыт болып табылады, сондықтан да жаңа банк өнiмдерi мен қызметтерi саласында қандай да бiр түпкiлiктi зерттеулер жүргiзiлген жоқ. Осы орайда жаңа банк қызметi мен өнiмдерiн банк тәжiрибесiнде енгiзу банк жүйесiн реформалаудағы ең өзектi мәселе болып отыр. Барлық аталған себептер осы диплом жұмысының тақырыбын таңдауға, оның мақсатарын мен негiзгi мiндеттерiн белгiлеуге өз әсерiн тигiздi.
Жұмыстын мақсаты мен мiндеттерi: Жұмыстың мақсаты банктердiң инвестициялық қызметiнiң бағалау әдiстерiнiң әлемдiк банк тәжiрибесiн оқып бiлу және оның жергiлiктi жағдайда бейiмделуi болып табылады.
Қойылған мақсат жұмыстың келесi мiндеттерiн анықтайды:
1. Банктердiң инвестициялық қызметтерiмен байланысты теориялық сұрақтарды оқып бiлу, олардың құралын анықтау, маңызды нақтылау және оларға анықтама беру;
2. Банк қызметтерiн бағалау әдiстерiне талдау жүргiзу және әртүрлi қызмет түрлерiне тиiмдiлiгiн нақты практикалық мысалдармен дәлелдеу;
3. Талдау нәтижелерi бойынша қорытындыларды қалыптастыру және отандық банк мекемелерi үшін инвестициялық қызмет түрлерiн жетiлдiру үшін нақты ұсыныстарды өңдеп шығады.
Жұмыстың пәнi мен объектiсi жұмыстың пәнi ретiнде банктiң инвестициялық қызметiн бағалау құралдарымен және әдiстерiмен байланысты теориялық және практикалық сұрақтар саналады. Жұмыстың объектiсi Қазақстан Республикасының екiншi деңгейлi банктерiнiң инвестициялық қызметi болып табылады.
Диплом жұмысының әдiстемелiк негiзi Қазақстан Республикасының заңдары, ережелерi, шетелдiк және отандық экономистердiң ғылыми еңбектерi, оқулықтар мерзiмдi басылымдардың, статистикалық анықтамалықтардың мәлiметтерiн құрайды.
Қазақстан Республикасының банк жүйесi Ұлттық экономиканың басқа секторларымен салыстырғанда нарық талабына сай реформалық процесстердi жедел қабылдайтын және экономикалық үрдiстердегi өндiрiстiк қатынастар мен өндiргiш күштердiң даму заңдылықтарын тез сезетiн, салыстырмалы дербестегi бар банк секторы. Қазақстан Республикасында екi деңгейлi банк жүйесiне өту кезеңi аяқталды. Ұлттық банк орталық банк ретiнде құрылып, оның құқықтық мәртебесi заң жүзiнде бекiтiлдi. Банк жүйесiнiң инфляциялық процестердi тежеуде есеп айырысуды ұйымдастыруды, шаруашылық субъектiлердiң инвестицияның қызметiн ынталандыруда және ақша айналысын реттеуге атқаратын рөлi арта түстi. Қазiргi кезде банктер клиенттерге әртүрлi қызметтер көрсететiн, яғни несие беретiн, валюталық және депозиттiк операциялармен айналысатын, кассалық және есеп айырысу қызметiн жүргiзетiн, жаңа банк өнiмдерi мен қызметтерiн көрсететiн шаруашылық субъектiлерiмен үзенгiлес, әрi серiктес ерекше кәсiпорын. Қазақстан Республикасындағы банктердiң халықаралық стандарттарға көшуiне байланысты оларға қойылатын талаптар да күшейе түсуде. Нарықтық экономикаға көшу қарқыны, өндiрiстi технологиялық жағынан жетiлдiру iсi Қазақстан Республикасының халық шаруашылығына жұмсалатын кұрделi қаржының мөлшерi мен тиiмдiлiгiне тiкелей байланысты. Қазiр елiмiз макроэкономикалық көрсеткiштердi салыстыру түрде болса да тұрақтандырған кезде, экономикалық дамуға қол жеткiзу жөнiнде шараларды жүзеге асыру аса маңызды мiндетке айналып келедi. Ал, экономикалық даму тұжырымдамасы экономиканың әр түрлi салаларына шетелдiк капиталды, отандық жекеменшiк iскер топтардың капиталын көптеп тартуды қажет етедi. Ол үшін мемлекет жекеменшiк кәсiпорындар инвестицияларының тап өз елiмiзде қолданыс табуы үшін экономикалық дамуға қажеттi қолайлы жағдайлар туғызып отыруға мiндеттi. Инвестициялар-өндiрiстiк потенциалды жаңа ғылыми-техникалық негiзiнде құрып, әлемдiк нарықта елдердiң бәсекелестiк позицияларын анықтайды. Сондағы көптеген мемлекет үшін, әсiресе экономикалық және әлеуметтiк дағдарыстан шығуға ұмтылып жатқан елдер үшін, тiкелей, кұрделi қаржы, портфельдi инвестициямен басқа активтер түріндегi шетел капиталын тарту үлкен роль атқарады.
Тақырыптың тағы бiр маңыздылығы, қарастырылып отырған жаңа банк қызметi мен өнiмдерi, оны басқару әдiстерi Қазақстанның банк жүйесiн дамуымен және қалыптасуымен байланысты сұрақтарды зерттеудiң жаңа бағыты болып табылады.
Факторлық талдау негiзiнде банк қызметiне әсер ету үшін бiз әлемдiк тәжiрибеден үлкен көңiл аударып отырмыз және соның көмегi арқылы Қазақстан Республикасында қолдануға тиiмдi де пайдалы банк қызметiн түрлерiн анықтау, оны дамыту үшін әдiстердi саралап отырмыз. Сонымен, екiншi деңгейлi банктердiң iс-әрекетi саласы көбеюде. Бiрақ отандық банктер әлемдiк тәжiрибеде белгiлi барлық қызмет түрлерiн енгiздi деуге болмайды. Бұл проблема Қазақстанның банк жүйесi үшін жаңа бағыт болып табылады, сондықтан да жаңа банк өнiмдерi мен қызметтерi саласында қандай да бiр түпкiлiктi зерттеулер жүргiзiлген жоқ. Осы орайда жаңа банк қызметi мен өнiмдерiн банк тәжiрибесiнде енгiзу банк жүйесiн реформалаудағы ең өзектi мәселе болып отыр. Барлық аталған себептер осы диплом жұмысының тақырыбын таңдауға, оның мақсатарын мен негiзгi мiндеттерiн белгiлеуге өз әсерiн тигiздi.
Жұмыстын мақсаты мен мiндеттерi: Жұмыстың мақсаты банктердiң инвестициялық қызметiнiң бағалау әдiстерiнiң әлемдiк банк тәжiрибесiн оқып бiлу және оның жергiлiктi жағдайда бейiмделуi болып табылады.
Қойылған мақсат жұмыстың келесi мiндеттерiн анықтайды:
1. Банктердiң инвестициялық қызметтерiмен байланысты теориялық сұрақтарды оқып бiлу, олардың құралын анықтау, маңызды нақтылау және оларға анықтама беру;
2. Банк қызметтерiн бағалау әдiстерiне талдау жүргiзу және әртүрлi қызмет түрлерiне тиiмдiлiгiн нақты практикалық мысалдармен дәлелдеу;
3. Талдау нәтижелерi бойынша қорытындыларды қалыптастыру және отандық банк мекемелерi үшін инвестициялық қызмет түрлерiн жетiлдiру үшін нақты ұсыныстарды өңдеп шығады.
Жұмыстың пәнi мен объектiсi жұмыстың пәнi ретiнде банктiң инвестициялық қызметiн бағалау құралдарымен және әдiстерiмен байланысты теориялық және практикалық сұрақтар саналады. Жұмыстың объектiсi Қазақстан Республикасының екiншi деңгейлi банктерiнiң инвестициялық қызметi болып табылады.
Диплом жұмысының әдiстемелiк негiзi Қазақстан Республикасының заңдары, ережелерi, шетелдiк және отандық экономистердiң ғылыми еңбектерi, оқулықтар мерзiмдi басылымдардың, статистикалық анықтамалықтардың мәлiметтерiн құрайды.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТIЗIМI
1. «Оңтүстiк Қазақстан облысының 2001-2002 жылғы әлеуметтiк-экономикалық дамуы». Статистикалық жинақтар. Шымкент 2002.
2. Ақша, несие, банктер. Валюта қатынастары. Б.А. Көшенова, Оқу құралы, Алматы, “Экономика”-2000 жыл
3. Агарков М.М. Учение о ценных бумагах. – М.: БЕК, 1994.
4. Алексеев М.И. Рынок ценных бумаг. – М.: Финансы и статистика, 1992.
5. Алехин Б.И. Рынок ценных бумаг. Введение в фондовые операция. – Самара: СамВен, 1992.
6. Афонина С.Н. Рынок ценных бумаг. – М.: Аудитор, 1997.
7. Белов В.А. Практика вексельного права.- М: ЮнИнфор, 1998
8. Бердникова Т.Б. Акционерное обшество на рынке ценных бумаг. – М.: Финстатинформ, 1997.
9. Буренин А.Н. Рынок ценных бумаг и производных финансовых инструментов: Учеб. Пособие. – М.: Федеративная книготорговая компания, 1998.
10. Бычков А.П. Мировой рынок ценных бумаг: институты, инструменты, инфраструктура. – М.: Диалог-МГУ, 1998.
11. Генкин А.С. Эффективный траст. Опыт Западной Европы– М.: Альпина, 1999.
12. Каменева Н.Г. Организация биржевой торговли: Учебник для вузов. – М.: Банки и биржи. ЮНИТИ, 1998.
13. Ливингстон Г.Д. Анализ рисков операций с облигациями на рынке ценных бумаг. – М.: Филин, 1998.
14. Миркин Я.М. Ценные бумаги и фондовый рынок. – Перспектива, 1995.
15. Рынок ценных бумаг: Учебник /Под ред. В.А. Галанова, А.И. Басова. – М.: Финансы и статистика. 2000. – 352 с.
16. О рынке ценных бумаг: закон РК от 2 июля 2003 года N 461-11ЗРК // Казахстанская правда. – 2003. 10 июля.- N 199
17. Мельник В.Д., Ильясов К.К. Финансы: Учебник. – Алматы; 2001 – 512 с.
18. Об акционерных обществах. Закон Республики Казахстан. – Алматы: Юрист, 2001 – 55 с.
19. Статистический ежегодник Казахстана. / под. ред. А.А. Смаилова. – А. 2001 – 572 с.
20. Казахстан 1991-2001г. Информационный аналитический ежегодник / под ред. А.А. Асмаилова. А. – 2001 – 432 с.
21. Серебрякова Л.А. «Мировой опыт регулирования рынка ценных бумаг», Финансы. – 1996, N 1
22. Крайнева Э.А. Бухгалтерский учет операций с ценными бумагами. – М.:Инфра – М, 1994
23. Макарьева В.И. Учет в условиях рынка. – М.: Финансы и статистика, 1993.
24. Рыжов С. Инвестиции в привилегированные акции // Рынок ценных бумаг. 1996, N 3
25. Кадырова М., Сейпилова К. Формирование рынка ценных бумаг: денежно-кредитные аспекты // Поиск – 2003, N 2
26. Ценные бумаги и фондовый рынок. Учебное пособие / Г.С. Сейткасимов, А.А. Ильясов – Алматы: Экономика, 1998.– 184 с.
27. Реформирование экономики Казахстана: Проблемы и их решение / Под ред. М.Б. Кенжегузина. Институт экономики. – Алматы, 1997. – 352 с.
28. Миркин Я.М. Ценные бумаги и фондовый рынок. – М.: Перспектива, 1995. – 532 с.
29. Егоров А.Е. «Проблемы деятельности коммерческих банков на современном этапе развития экономики» //Деньги и кредит //1995 г.6.-с.4.
30. О.И.Лаврушин . «Банковское дело». - Москва 2000г.
31. Банки Казахстана 1-12.Алматы 2000г.
32. Новейшие банковские технологии.1-12 .Москва 2000г.
33. Нысанбаев К.Тулембаева Ж. «Банки Казахстана и маркетинг». А. 2001г
34. Тимоти У.Кох. «Управлени банком». -Уфа . Спектр.Часть 5.1993.
35. Парамонова Т.В. «Принципы регулирования банковской сферы». //Деньги и кредит //б.-с.IО 1995.
36. Усоскин В.М. «Современный коммерческий банк управление и операций». -М ИПЦ Вазар-ферро 1994г.
37. Банковские технологии 2002г.
38. Банковские технологии 2003г.
39. РЦБК 11.2003г.
40. Марченко Г.А. ңРазвитие банковского сектора в Казахстанең //Деньги и кредит //2000г.
41. Спицын Банковский маркетинг М.1993г.
42. «Банки и кредитная политика в условиях переходной экономики». А.1995г.
43. «Основы банковского менеджмента под редакцией». О.И.Лаврушина М., Инфра М.2002г.
44. Алехин Б.И.Рынок ценных бумаг ''Введение в фондовые операции'' М.Финансы и статистика ,1991г.
45.
46. Алимбаев А., Жидкова Т. Теоретические основы децентрализации фондового рынка Казахстана // Евразийское сообщество. – 2003. - N 1. – с. 91
47. Чалов А.Н., Свиров С.А. Региональный фондовый рынок: состояние и перспективы развития // Деньги и кредит. – 2000. - N 7. – с.46
48. Бельгибаев К.К. Финансовая и банковская статистика: учебное пособие / КазГАУ. – Алматы: Экономика, 2000. – 200 с. Иванова Н.О. О рынке ценных бумаг // Южный Казахстан. – 2002. – 13 декабря
49. Иванов М. Депозитарные расписки: перспективы развития рынка в Казахстане // Рынок ценных бумаг Казахстана. – 2002. - N 9
50. Иванов М. Биржевой фондовый рынок Казахстана: итоги четырех месяцев 2003 года // Рынок ценных бумаг Казахстана. – 2003. – октябрь - N 10. – с. 34
51. Давлетова М.Т. Концепция анализа и мониторинга рынка ценных бумаг: рынок ценных бумаг // Каржы-каражат. – 2000. - N 1-2
52. Государственное регулирование рынка ценных бумаг // Рынок и право. – 2002. - N 6
53. Модельный закон ''О рынке ценных бумаг для стран СНГ'' // Рынок ценных бумаг. – 2000. - N 11
54. Маковецкий М.Ю. рынок ценных бумаг как фактор активизации инвестиционного процесса // Финансы и кредит. – 2001. - N 4
55. О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты РК по вопросам рынка ценных бумаг: Закон РК от 11 июля 2001г. N 237 –II ЗРК // Жаршы. – 2001. - N 15-16
56. О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты РК по вопросам рынка ценных бумаг и акционерных обществ: Закон РК от 16 мая 2003г. N 416 –II // Официальная газета. – 2003. – 31 мая. - N 22
1. «Оңтүстiк Қазақстан облысының 2001-2002 жылғы әлеуметтiк-экономикалық дамуы». Статистикалық жинақтар. Шымкент 2002.
2. Ақша, несие, банктер. Валюта қатынастары. Б.А. Көшенова, Оқу құралы, Алматы, “Экономика”-2000 жыл
3. Агарков М.М. Учение о ценных бумагах. – М.: БЕК, 1994.
4. Алексеев М.И. Рынок ценных бумаг. – М.: Финансы и статистика, 1992.
5. Алехин Б.И. Рынок ценных бумаг. Введение в фондовые операция. – Самара: СамВен, 1992.
6. Афонина С.Н. Рынок ценных бумаг. – М.: Аудитор, 1997.
7. Белов В.А. Практика вексельного права.- М: ЮнИнфор, 1998
8. Бердникова Т.Б. Акционерное обшество на рынке ценных бумаг. – М.: Финстатинформ, 1997.
9. Буренин А.Н. Рынок ценных бумаг и производных финансовых инструментов: Учеб. Пособие. – М.: Федеративная книготорговая компания, 1998.
10. Бычков А.П. Мировой рынок ценных бумаг: институты, инструменты, инфраструктура. – М.: Диалог-МГУ, 1998.
11. Генкин А.С. Эффективный траст. Опыт Западной Европы– М.: Альпина, 1999.
12. Каменева Н.Г. Организация биржевой торговли: Учебник для вузов. – М.: Банки и биржи. ЮНИТИ, 1998.
13. Ливингстон Г.Д. Анализ рисков операций с облигациями на рынке ценных бумаг. – М.: Филин, 1998.
14. Миркин Я.М. Ценные бумаги и фондовый рынок. – Перспектива, 1995.
15. Рынок ценных бумаг: Учебник /Под ред. В.А. Галанова, А.И. Басова. – М.: Финансы и статистика. 2000. – 352 с.
16. О рынке ценных бумаг: закон РК от 2 июля 2003 года N 461-11ЗРК // Казахстанская правда. – 2003. 10 июля.- N 199
17. Мельник В.Д., Ильясов К.К. Финансы: Учебник. – Алматы; 2001 – 512 с.
18. Об акционерных обществах. Закон Республики Казахстан. – Алматы: Юрист, 2001 – 55 с.
19. Статистический ежегодник Казахстана. / под. ред. А.А. Смаилова. – А. 2001 – 572 с.
20. Казахстан 1991-2001г. Информационный аналитический ежегодник / под ред. А.А. Асмаилова. А. – 2001 – 432 с.
21. Серебрякова Л.А. «Мировой опыт регулирования рынка ценных бумаг», Финансы. – 1996, N 1
22. Крайнева Э.А. Бухгалтерский учет операций с ценными бумагами. – М.:Инфра – М, 1994
23. Макарьева В.И. Учет в условиях рынка. – М.: Финансы и статистика, 1993.
24. Рыжов С. Инвестиции в привилегированные акции // Рынок ценных бумаг. 1996, N 3
25. Кадырова М., Сейпилова К. Формирование рынка ценных бумаг: денежно-кредитные аспекты // Поиск – 2003, N 2
26. Ценные бумаги и фондовый рынок. Учебное пособие / Г.С. Сейткасимов, А.А. Ильясов – Алматы: Экономика, 1998.– 184 с.
27. Реформирование экономики Казахстана: Проблемы и их решение / Под ред. М.Б. Кенжегузина. Институт экономики. – Алматы, 1997. – 352 с.
28. Миркин Я.М. Ценные бумаги и фондовый рынок. – М.: Перспектива, 1995. – 532 с.
29. Егоров А.Е. «Проблемы деятельности коммерческих банков на современном этапе развития экономики» //Деньги и кредит //1995 г.6.-с.4.
30. О.И.Лаврушин . «Банковское дело». - Москва 2000г.
31. Банки Казахстана 1-12.Алматы 2000г.
32. Новейшие банковские технологии.1-12 .Москва 2000г.
33. Нысанбаев К.Тулембаева Ж. «Банки Казахстана и маркетинг». А. 2001г
34. Тимоти У.Кох. «Управлени банком». -Уфа . Спектр.Часть 5.1993.
35. Парамонова Т.В. «Принципы регулирования банковской сферы». //Деньги и кредит //б.-с.IО 1995.
36. Усоскин В.М. «Современный коммерческий банк управление и операций». -М ИПЦ Вазар-ферро 1994г.
37. Банковские технологии 2002г.
38. Банковские технологии 2003г.
39. РЦБК 11.2003г.
40. Марченко Г.А. ңРазвитие банковского сектора в Казахстанең //Деньги и кредит //2000г.
41. Спицын Банковский маркетинг М.1993г.
42. «Банки и кредитная политика в условиях переходной экономики». А.1995г.
43. «Основы банковского менеджмента под редакцией». О.И.Лаврушина М., Инфра М.2002г.
44. Алехин Б.И.Рынок ценных бумаг ''Введение в фондовые операции'' М.Финансы и статистика ,1991г.
45.
46. Алимбаев А., Жидкова Т. Теоретические основы децентрализации фондового рынка Казахстана // Евразийское сообщество. – 2003. - N 1. – с. 91
47. Чалов А.Н., Свиров С.А. Региональный фондовый рынок: состояние и перспективы развития // Деньги и кредит. – 2000. - N 7. – с.46
48. Бельгибаев К.К. Финансовая и банковская статистика: учебное пособие / КазГАУ. – Алматы: Экономика, 2000. – 200 с. Иванова Н.О. О рынке ценных бумаг // Южный Казахстан. – 2002. – 13 декабря
49. Иванов М. Депозитарные расписки: перспективы развития рынка в Казахстане // Рынок ценных бумаг Казахстана. – 2002. - N 9
50. Иванов М. Биржевой фондовый рынок Казахстана: итоги четырех месяцев 2003 года // Рынок ценных бумаг Казахстана. – 2003. – октябрь - N 10. – с. 34
51. Давлетова М.Т. Концепция анализа и мониторинга рынка ценных бумаг: рынок ценных бумаг // Каржы-каражат. – 2000. - N 1-2
52. Государственное регулирование рынка ценных бумаг // Рынок и право. – 2002. - N 6
53. Модельный закон ''О рынке ценных бумаг для стран СНГ'' // Рынок ценных бумаг. – 2000. - N 11
54. Маковецкий М.Ю. рынок ценных бумаг как фактор активизации инвестиционного процесса // Финансы и кредит. – 2001. - N 4
55. О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты РК по вопросам рынка ценных бумаг: Закон РК от 11 июля 2001г. N 237 –II ЗРК // Жаршы. – 2001. - N 15-16
56. О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты РК по вопросам рынка ценных бумаг и акционерных обществ: Закон РК от 16 мая 2003г. N 416 –II // Официальная газета. – 2003. – 31 мая. - N 22
МАЗМҰНЫ
КlРlСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 БАНКТlҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТЕРlНlҢ МАЗМҰНЫ
1.1 Банктiң инвестициялық қызметтерінiң жалпы сипаттамасы және
ерекшелiктерi ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Қазiргi кездегi банктiң инвестициялық қызметiн бағалау
әдiстерi ... ... ... ...14
1.3 Екiншi деңгейлi банктердiң қаржы нарығындағы инвестициялық саясаты..25
2 НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКА ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ БАНКТЕРДІҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН ТАЛДАУ
2.1 Оңтүстік Қазақстан облысының инвестициялық жағдайын
талдау ... ... ... ...41
2.2 Екiншi деңгейлi банктердiң инвестициялық қызметiн талдау
(‘‘Казкоммерцбанк’’АҚ
мысалында) ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 54
3 ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ БАНКТЕРДІҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ІС-ӘРЕКЕТТЕРІН БАҒАЛАУ ӘДІСТЕРІН
ДАМЫТУ БАҒЫТТАРЫ
3.1 Нарықтық экономика жағдайында банктердiң қаржы рыногындағы қызметiнiң
мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .60
3.2 Қаржы рыногындағы банктердiң қызметiн дамыту
жолдары ... ... ... ... ... ... 63
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .69
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТIЗIМI ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..7 2
КlРlСПЕ
Қазақстан Республикасының банк жүйесi Ұлттық экономиканың басқа
секторларымен салыстырғанда нарық талабына сай реформалық процесстердi
жедел қабылдайтын және экономикалық үрдiстердегi өндiрiстiк қатынастар мен
өндiргiш күштердiң даму заңдылықтарын тез сезетiн, салыстырмалы дербестегi
бар банк секторы. Қазақстан Республикасында екi деңгейлi банк жүйесiне өту
кезеңi аяқталды. Ұлттық банк орталық банк ретiнде құрылып, оның құқықтық
мәртебесi заң жүзiнде бекiтiлдi. Банк жүйесiнiң инфляциялық процестердi
тежеуде есеп айырысуды ұйымдастыруды, шаруашылық субъектiлердiң
инвестицияның қызметiн ынталандыруда және ақша айналысын реттеуге атқаратын
рөлi арта түстi. Қазiргi кезде банктер клиенттерге әртүрлi қызметтер
көрсететiн, яғни несие беретiн, валюталық және депозиттiк операциялармен
айналысатын, кассалық және есеп айырысу қызметiн жүргiзетiн, жаңа банк
өнiмдерi мен қызметтерiн көрсететiн шаруашылық субъектiлерiмен үзенгiлес,
әрi серiктес ерекше кәсiпорын. Қазақстан Республикасындағы банктердiң
халықаралық стандарттарға көшуiне байланысты оларға қойылатын талаптар да
күшейе түсуде. Нарықтық экономикаға көшу қарқыны, өндiрiстi технологиялық
жағынан жетiлдiру iсi Қазақстан Республикасының халық шаруашылығына
жұмсалатын кұрделi қаржының мөлшерi мен тиiмдiлiгiне тiкелей байланысты.
Қазiр елiмiз макроэкономикалық көрсеткiштердi салыстыру түрде болса да
тұрақтандырған кезде, экономикалық дамуға қол жеткiзу жөнiнде шараларды
жүзеге асыру аса маңызды мiндетке айналып келедi. Ал, экономикалық даму
тұжырымдамасы экономиканың әр түрлi салаларына шетелдiк капиталды, отандық
жекеменшiк iскер топтардың капиталын көптеп тартуды қажет етедi. Ол үшін
мемлекет жекеменшiк кәсiпорындар инвестицияларының тап өз елiмiзде қолданыс
табуы үшін экономикалық дамуға қажеттi қолайлы жағдайлар туғызып отыруға
мiндеттi. Инвестициялар-өндiрiстiк потенциалды жаңа ғылыми-техникалық
негiзiнде құрып, әлемдiк нарықта елдердiң бәсекелестiк позицияларын
анықтайды. Сондағы көптеген мемлекет үшін, әсiресе экономикалық және
әлеуметтiк дағдарыстан шығуға ұмтылып жатқан елдер үшін, тiкелей, кұрделi
қаржы, портфельдi инвестициямен басқа активтер түріндегi шетел капиталын
тарту үлкен роль атқарады.
Тақырыптың тағы бiр маңыздылығы, қарастырылып отырған жаңа банк
қызметi мен өнiмдерi, оны басқару әдiстерi Қазақстанның банк жүйесiн
дамуымен және қалыптасуымен байланысты сұрақтарды зерттеудiң жаңа бағыты
болып табылады.
Факторлық талдау негiзiнде банк қызметiне әсер ету үшін бiз әлемдiк
тәжiрибеден үлкен көңiл аударып отырмыз және соның көмегi арқылы Қазақстан
Республикасында қолдануға тиiмдi де пайдалы банк қызметiн түрлерiн анықтау,
оны дамыту үшін әдiстердi саралап отырмыз. Сонымен, екiншi деңгейлi
банктердiң iс-әрекетi саласы көбеюде. Бiрақ отандық банктер әлемдiк
тәжiрибеде белгiлi барлық қызмет түрлерiн енгiздi деуге болмайды. Бұл
проблема Қазақстанның банк жүйесi үшін жаңа бағыт болып табылады, сондықтан
да жаңа банк өнiмдерi мен қызметтерi саласында қандай да бiр түпкiлiктi
зерттеулер жүргiзiлген жоқ. Осы орайда жаңа банк қызметi мен өнiмдерiн банк
тәжiрибесiнде енгiзу банк жүйесiн реформалаудағы ең өзектi мәселе болып
отыр. Барлық аталған себептер осы диплом жұмысының тақырыбын таңдауға, оның
мақсатарын мен негiзгi мiндеттерiн белгiлеуге өз әсерiн тигiздi.
Жұмыстын мақсаты мен мiндеттерi: Жұмыстың мақсаты банктердiң
инвестициялық қызметiнiң бағалау әдiстерiнiң әлемдiк банк тәжiрибесiн оқып
бiлу және оның жергiлiктi жағдайда бейiмделуi болып табылады.
Қойылған мақсат жұмыстың келесi мiндеттерiн анықтайды:
1. Банктердiң инвестициялық қызметтерiмен байланысты теориялық сұрақтарды
оқып бiлу, олардың құралын анықтау, маңызды нақтылау және оларға
анықтама беру;
2. Банк қызметтерiн бағалау әдiстерiне талдау жүргiзу және әртүрлi қызмет
түрлерiне тиiмдiлiгiн нақты практикалық мысалдармен дәлелдеу;
3. Талдау нәтижелерi бойынша қорытындыларды қалыптастыру және
отандық банк мекемелерi үшін инвестициялық қызмет түрлерiн
жетiлдiру үшін нақты ұсыныстарды өңдеп шығады.
Жұмыстың пәнi мен объектiсi жұмыстың пәнi ретiнде банктiң инвестициялық
қызметiн бағалау құралдарымен және әдiстерiмен байланысты теориялық және
практикалық сұрақтар саналады. Жұмыстың объектiсi Қазақстан Республикасының
екiншi деңгейлi банктерiнiң инвестициялық қызметi болып табылады.
Диплом жұмысының әдiстемелiк негiзi Қазақстан Республикасының
заңдары, ережелерi, шетелдiк және отандық экономистердiң ғылыми еңбектерi,
оқулықтар мерзiмдi басылымдардың, статистикалық анықтамалықтардың
мәлiметтерiн құрайды.
1 БАНКТlҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТЕРlНlҢ
МАЗМҰНЫ
1.1 Банктiң инвестициялық қызметтерінiң жалпы сипаттамасы және
ерекшелiктерi
Банктiк қызметтi клиент қызығушылығындағы белгiлi бiр iс-әрекеттердi
банктiң орындауы деп айтуға болады.
Бiрақ соңғы кезде банктiк сфераның кеңеюiне байланысты, банктен
шығаралатын айналымдағы қаржылық мiндеттемелердi сату-сатып алу сияқты
қызмет көрсетумен байланысты емес, жаңа банктiн өнiмдер шықты.
Кез-келген банктiң өнiм негiзiнде қандайда бiр қажеттiлiктi
қанағаттандыру жатыр.
Мысалы, клиент ақша қаражаттары талап еткенге дейiнгi депозитке салып
ғана қоймай, өзiнiң қажетiлiгiн инкассация қызметтерiнен, есептiк
қызметтерiнен, қаражаттарды электрондық аудару, инвестицияларды және
нақтылықты басқару бойынша, шетел валютасын айырбастау бойынша қызметтерден
қанағаттандыруға мүмкiндiгi бар. Басқаша сөзбен айтқанда банк үшін өзiнiң
өнiмiн ұсыну және тарату емес, одан өзiнiң клиентi үшін нақты пайда әкелу
маңызды.
Негiзгi банк қызметтерiне нақ осы уақытты баяғыдай салымдарды тарту
және ссудаларды беру жатады. Осы қызметтер бойынша банктер процент
айырмашылығынан көп мөлшерде пайда алады.
Қазiргi кезде көптеген әмбебап банктер тәжiрибелiк банк қызметiнiң
және қаржылық қызметiнiң барлық аспекттерiн қамтитын өнiмнiң кең қатарын
ұсынады. Сол уақытта басқа банктер бәсекелестiк жағдайын ұстап қалу және
жаулап алу мақсатында қатал анықталған қызмет түрлерiн көрсетуге
мамандануға тырысады. Бiр қызметтi әр түрлi банктер әрқайсысы басқаша
көрсетедi.
Көрсетiлетiн банк қызметiнiң қатарының тез өсу қарқыны бүгiнгi күнде
қызметшiлерден жақсы бiлiмдi және өнiмнiң барлық модификацияларын талап
етедi, тек ғана өзiнiң банкi ғана емес, сонымен қатар банк iсiнiң әлемдiк
тәжiрибесiндегi де.
Қызметтердiң жеке жеке түрлерiн қарастыру үшін олардың
классификациясына келу қажет. Сонымен қатар классификация банктiң өнiм
жүйесiнде анықталып жатқан қызметтiң орнын анықтауда көмектеседi.
Осындай классификациялардың бiрнешеуi бар, бiрақ олардың анықталған
шарттылықтары бар. Мүмкiн болатын жiктемесi келтiрiлген (сурет 1).
Банктiк қызметтiң жiктелуi
Сурет 1
Осы келтiрiлген топтар бойынша қарастырамыз:
- Депозиттiк қызметтер.
Депозиттер - банктiң қаражаттарының маңызды көзi болып табылады.
Осыларды тартуда негiзгi маркетингтiк қиындықтарға бағытталады.
- Несиелiк қызметтер.
Ссуда беру - бұл банктiң ең маңызды функциясы және табысының негiзгi
көзi. Белгiлi бiр критерийлер негiзiнде құрылған банк ссудаларын жiктеудiң
көптеген түрлерi бар. Оның кең тараған түрі мына суретте көрсетiлген (сурет
2).
Банктiң банктiк операцияларын жiктеудегi қолданылатын белгiлерi.
Сурет 2
Екiншi деңгейлi банктер несиелiк қызметтердiң алуан түрін көрсете
отырып, олармен шектеле қоймайды. Принцип бойынша банктiң несиелiк
қызметтерiнiң қатары шексiз. Сондықтан әрдайым оның жаңа түрлерi пайда
болып отырады. Ол клиенттердiң қажеттiлiктерiн максималды қанағаттандыру
және банктiң бәсекелестiк қабiлеттерiн арттыру мақсатында жаңа қызмет
түрлерiн өңдеу бойынша жұмыс нәтижесi болып табылады. Ал ендi банктiң несие
операциярын жоғарыда келтiрiлген жекелеген белгiлерi бойынша топтарға
сәйкес қарастырамыз.
- Инвестициялық операциялар.
Нарықтық экономика жағдайында екiншi деңгейлi банктердiң
инвестициялық қызметi орындаусыз активтi операцияларды сапалы етедi деу
қиын. Банк барлық тартылған қаражаттарын дұрыс қолдануы мүмкiн емес, олар
есебiнен ссуда беру арқылы банкпен тек ссудалық операцияларды жүргiзу
жеткiлiктi пайда алуға мүмкiндiк бередi, бiрақ төмен деңгейi тәуекелдi
қамтамасыз етпейдi. Банктер ссуда берiп, олардың қайтарылмай тәуекелiн
өзiне алады. Сондықтан активтi операцияларды тек несиелiк қызметтерiмен
ғана шектелiп қоймау қажет.
Банк өзiнде бас қаражаттарын сақтап, сәйкесiне пайда алып ғана
қоймай, өтiмдiлiгi және диверсификациясына да көңiл бөлуi қажет. Бұл
талаптарға банктiң инвестициялық операциялары толық жауап бередi.
Банкте бар және алынатын бағалы қағаздар үлкен 2 топқа бөлiнедi.
- бiрiншi резерв (несие инвестициялар)
- екiншi резерв
Бiрiншi резервке жататын бағалы қағаздар, банктiң табыстылық
мақсатына қызмет етедi.
Өз иелерiне жеткiлiктi табыс әкелетiн көптеген бағалы қағаздар бар.
Бұл ұзақ уақыт аралығына қаражат ағымын қамтамасыз ететiн, мемлекеттiк
облигация жөнiнде айтылып жатыр. Бағалы қағаздың жоғары табыстылығы, оның
өтiмдiлiгiнен көрiнедi.
Екiншi резервке жататын бағалы қағаздар, банктiң өтiмдiлiгiн ұстау
үшін арналған. Өтiмдi активтер үлкен табыс әкелмейдi. Бiрақ бұл жоғары
табыс әкелетiн бағалы қағаздар автоматты түрде бiрiншi резервке
жататындығын бiлдiрмейдi.
Көбiне бағалы қағаздардың өтiмдiлiгi олардың өтеу мерзiмiне тәуелдi
болып келедi. Неғұрлым мерзiмi аз болса, солғұрлым мiндеттеме өтiмдi. Өтеу
мерзiмi ұзақ бағалы қағаздар, үлкен табыс әкеледi, бiрақ ақша нарығында
ставкалардың өзгеру нәтижесiнде оның нарықтық құнымен төмендеуiмен
байланысты үлкен тәуекелмен байланысты.
Екiншi деңгейлi банктiң инвестициялық байланысты келесiдей бағдардан
қарастыруға болады.
- банктiң инвестициялық саясаты;
- бағалы қағаздар нарығындағы операциялар.
- Банктiң басқа да қызметтерi.
Екiншi деңгейлi банктер негiзгi пайда бөлiгiн несиелiк операциялар
өткiзу нәтижесiнде алады. Олардың орындалуына, депозиттердi қабылдауды
ұйымдастыру нәтижесiнде қаражат көздерiнен алады. Банктердiң инвестициялық
қызметi оларға қосымша табысты қамтамасыз етедi және тәуекелдi төмендетуге
мүмкiндiк бередi. Сондықтан банктердiң ұсынатын өнiм қатары қосымша
қызметтер есебiнен әрдайым ұзарып отырады.
Басқа банктiк өнiмдер, қызметтердiң қатарын бiрiктiредi, соның iшiнде
банктiк сферасына қатысты емесi де. Осы жерде келесi қызметтерге
тоқталамыз:
- есептiк кассалық қызметтi ұйымдастыру;
- шетел валютасымен операциялар;
- трасттық операциялар;
- құндылықтарды сақтау бойынша қызметтер;
- кеңес беру қызметi;
- ақпараттық қызмет;
- аудиторлық қызмет;
- инженерлiк-экономикалық экспертиза бойынша қызмет;
- кепiлдеме беру (гарантия);
- басқа қызметтер;
Бұл шетелдiк екiншi деңгейлi банктердiң көрсететiн қызметтерiнiң
толық емес қатары. Ал отандық банктерде, бұл қатар қарапайым болып
көрiнедi, ал көп қызметтер тек теорияда бар.
I. Есептiк-кассалық қызмет көрсетудi ұйымдастыру.
Отандық екiншi деңгейлi банктердiң есептiк операциялары әртүрлi болып
келедi, бiрақ мұндай әртүрлiгi несиелiк институттардың есептiк бөлiмдердiң
кейiнгi қалдырылған жұмысын дәлелдемейдi.
Нарықтық экономикаға көшу кезiнде бiздiң экономиканың жағдайы есеп
айырысу жағдайында қиындай түседi. Бұндай жағдайда клиенттердiң төлемдiлiк
тәртiптi сақтауы туралы сұрақ бiрiншi жоспарға шығады. Есептiк-кассалық
қызметтi ұйымдастырудағы, банк алдындағы барлық мәселелерге тоқталмай-ақ,
қазiргi уақытқа дейiн бiзде қолданылатын тек негiзгi есеп айырысу түрлерiн
атап өтейiн:
- төлемдiк талаптарымен есеп айырысу;
- төлемдiк тапсырыспен есеп айырысу;
- акцентелген төлемдiк тапсырыспен есеп айырысу;
- талап-тапсырысмен есеп айырысу;
- чектермен есеп айырысу;
- аккредитивтi қолдаумен есеп айырысу;
- бiр-бiрiнiң талаптарының есебiне негiздiлген, есеп айырысу;
- жоспарлық төлемдер тәртiбiндегi есеп айырысу;
- транзиттiк операциялар бойынша есеп айырысу;
Банктердiң өзiнiң фукнциясын есеп айырысуда делдал ретiнде
орындалумен байланысты, әртүрлi операциялардың iшiнен, шетелдiк тәжiрибеде
қолданатындарын 3 негiзгi топқа көрсетуге болады:
- инкассалық операциялар;
- аккредитив көмегiмен есеп айырысу;
- аударым операциялары;
Есеп айырысу операциялары – бұл модификацияға өте жәй түсетiн, және
бiр немесе бiрнеше несиелiк институттардың қандайда болмасын реформаларды
жасағысы келетiнi жеткiлiксiз, бұл шаруашылық қызметтiң маңызды әлеуметтiк
реттейтiн заңдық-инструктивтi материалдарға тiрелгендiктен болатын, банк
қызметiнiң сферасы. Бөлек банктер өздерiнiң клиенттерiне тек сапа деңгейiн
ұсына отырып, бар есеп айырысу түрлерiмен тек дамуы мүмкiн.
1. Инкассалық операциялар
Инкассалық операцияларды жүргiзе отырып, банк өткiзiлген есеп айырысу
құжаттарынан алынған, ақша қаражаттарын клиенттiң шотына есептейдi. Есеп
айырысу құжаттарының iшiнен чектер мен вексельдер кең тараған.
Клиентпен инкассаға берiлген, есеп айырысу құжаттары бойынша төлемге
жататын сомаларды талап етуi бойынша операциялардың қарапайымдылығымен
ерекшеленедi, егер төлеушi ақшаны алушының банкiнде шоты болса. Бұл
жағдайда банктiң бар жұмысы қарыз болушының шотындағы ақшаны есептен
шығарады және оны кредитор шотына есепке алады.
2. Аккредитив көмегiмен есеп айырысу.
Нақтысыз есеп айырысудың аккредитивтi формасы шаруашылық етушi
субъектер арасындағы банкпен төлеушiлердiң өткiзiлетiн товарларға
(көрсетiлетiн қызмет) төлемдi кепiлдейдi.
3. Аударым операциялар.
Банктердiң аударым операциялары клиент тапсырысы бойынша банктiң
бөлiмiнен 2-шiсiне немесе корреспондент банкiне қаржыларды аударумен
байланысты. Мұндай аударымдар ел iшiнде сонымен қатар шекарада да
орындалады. Аударымдар телеграфтық немесе почталық болуы мүмкiн.
Кез-келген аударым банктiң клиентке аударым жасалып отырған сомаға
квитанция бередi. Сонымен қатар аударым жасалған банктен ақшаны алуға
болатын негiзде чек бередi. Чектермен қатар банк бөлiмдерi несие
корреспондент-банктерi аккредитив иелерiне жазып беретiн, барлық чектердi
төлеуi қажет, аккредитив негiзiнде қолданылуы мүмкiн (мысалы, туристiк).
Ақшаларды банкпен аудару операциясының мәнi телеграф несие алушы банк-
почтасы бойынша, қандай сапа, қай кезде және кiмге төленуi қажет екендiгiн
хабарлама жасауда.
II. Шетел валютасымен операциялар.
Сыртқы экономикалық қатынастардың дамуы, халықаралық нарықта әрекет
ететiн субъектiлердiң өздерiнiң арасында тығыз қаржылық қатынасты ұстау
үшін ерекше құралды талап етедi. Мұндай құрал болып шетел валютасын
ауыстыру бойынша банктiн операциялар табылады.
Жалпы, сыртқы валюталық нарықта, шетел валютасын ауыстыру маңызды
операция болып табылады. Бұл нарықтың субъектi ретiнде, екiншi деңгейлi
банктер бiр жағынан шетел валютасын бiр курс бойынша сатып алуы, содан
кейiн оны басқа курспен сатуы мүмкiн (мұндай операцияның жеке жағдайы
өзiнiң клиенттерiне валютаны айырбастау бойынша қызмет көрсету болып -
табылады), ал 2-шi жағынан сәйкес валютаны сатушылар мен сатып алушыларды
кездестiре отырып, делдал ретiнде шығуы мүмкiн. Бiрiншi жағдайда банк
сатушының бағасы (яғни банк валютаны сататын бағасы бойынша) мен сатып
алушының бағасы арасындағы айырмашылық түрінде пайда алады (яғни банктiң
валютаны сату бағасы бойынша). Екiншi жағдайда банк делдалдық қызмет үшін
комиссиондық сиақымен қанағаттамдырылады.
Шетел валютасымен банктiк операциялардың маңызды элементi болып
айырбас курс табылады. Валюталық (айырбас) курс деп – бiр елдiң валютасы
бойынша, басқа елдiң валютасына айырбасталып сатылуы мүмкiн курс (яғни бiр
ақша бiрлiгiнiң бағасы, басқа да көрсетiлген). Банктер және оны басқа да
сыртқы валюталық нарық алып және оны басқа курспен сату болғандықтан, бұл
валютаны сату курсы және сатып алу курсы болатындығын бiлдiредi.
Сыртқы валюталық нарықта банктерге атқарушы роль берiлген. Шетел
валютасын сату-сатып алу бойынша операциялардың 3 түрі бар:
- валютаны бiр клиенттерден алу және оларды басқа клиенттерге сату
(негiзiнен мұндай клиенттер экспорттық-импорттық компаниялар болып
табылады);
- валютаны басқармаға сату-сатып алу бойынша операциялар (ресми
резервтердi шығару және қолдану бойынша мереке шегiнде);
- валютаны банктер арасында сату-сатып алу.
Шетел валютасының курсы тiркелмегендiктен және әрдайым шартарға
байланысты өзгерiп отырады, барлық банктер өздерiнiң клиенттерiне шетел
валютасын, оның дилерi нарықтық жағдайды бағалауына байланысты әр түрлi
курспен ұсынады. Дилерлер компьютерлiк апталық курс туралы ақпараттарды
әрдайым алып отырады. Келiсiмдер телефон арқылы тез арада жасалады, ал
олардың жазбаша растауы кейiнерек жасалады. Мұндай сату- сатып алу әдiсi,
сұраныс пен ұсыныстағы өзгерiстерге әсер ете отырып, айырбас курсы әрдайым
өзгередi, бiрақ олардың қысқа мерзiмдi интервалда өзгеру амплитудасы көп
болса, айырбас курсы тез төмендейдi. Сондай-ақ көп сұраныс валюталық курсты
жағарылатуы мүмкiн. Жалпы айтқанда, шетел валютасын сатудың және сатып
алудың 2 әдiсi бар:
- СПОТ, яғни тез жеткiзу;
- Форвард, яғни болашақтағы белгiлi күнге байланысты жеткiзу
Мемлекет сыртқы валюталық- нарыққа келесi мақсаттармен шығуы
мүмкiн.
1. Ұлттық валютаның айрбас курсының жоғарылауына жеткiзбес үшін,
Ұлттық валютаны шетелдiкiне айырбас ретiнде сатуы. Ағылшын шетел
валютасы арнайы резервтерге арналасуы мүмкiн.
2. Өзiнiң арнайы резервтерiнен Ұлттық валютаны сатып алуы және шетел
валютасында төлеуi. Бұл операция нарықтық күштер аш төмендеткен кезде,
ұлттық валютаның айырбас курсы төмендеуiне жеткiзбеу мақсатымен орындалады.
Айырбас курсына әсер ететiн факторлар.
Екi валютаның айырбас курсы, яғни СПОТ жэне Форвард шартынғыдай сату
және сатып алу курсы сұраныс пен ұсыныспен анықталады. Сұраныс фирма және
басқарманың жақтарынан, валютаны алғысы келетiндерден шығады, ал ұсыныс оны
сатып алғысы келетiндерден.
Өз кезегiнде сұраныс және ұсыныс келесiлерге әсер етедi:
- инфляция деңгейiнiң басқа елдердегi инфляция деңгейiнiң салыстыруда;
- Проценттiк ставкалардың басқа елдердегi проценттiк ставкалармен
салыстыруда
- Төлем балансы;
- Алып-сатарлық;
- Айырбас курсына әсер ету жағдайындағы мемлекет саясаты;
III. Трасттық операциялар.
Уақыттың жетiспеушiлiгi, iрi байлықты дұрыс пайдалана алмау және
тәжiрибенiнiң жетiспеулiгiнен, қандайда болмасын операцияларды орындаудағы
тәуекел қорқынышы, және тағы басқа көптеген басқа жағдайлар өмiрге трасттық
(сенiм) операцияларды тудырды. Банктер мұндай жағдайда тез ориентация
жасап, өзiнiң клиентерiне трасттық қызметтердiң бүкiл кешенiн ұсына
бастады. Бiрақ трасттық қызметтердi нақты көрсету тәжiрибе жүзiнде мүмкiн
болмағандықтан, олар келiсiм-шарттарда анықталады.
Екiншi деңгейлi банктердiң сенiм операциялармен үлкен топқа бөлуге
болады:
- жеке тұлғаларға трасттық қызметтер;
- ұйымдарға трасттық қызметтер;
Бұл операциялар әр клиенттiң өзiндiң ерекшелiктерi және осымен
байланысты мәселелерi болғандықтан әртүрлi болып келедi. Жеке тұлғаларға
трасттық қызметтердiң келесi түрлерiн ажыратады:
- мұрагерлiктi басқару
- меншiктi басқару
- мүлiктiң сақталуын қамтамасыз ету және жәрдем беру.
- делдалдық қызмет көрсету
Осылардың әрқайсысына жеке қысқаша тоқталайық.
1. Мұрамен қолдану.
Мұраны қолдану бойынша операцияларда 2 негiзгi варианты болуы мүмкiн:
қайтыс болған жазбаша хат тастағанда (онда, хатты жазған көрсетiлген) және
жазбаша хат тасталмаса (онда сот мүмкiн келенетiндi тағайындалады). Екi
жағдайда да банктiк бөлiмдердiң трасттық операциялары әрекетте болады.
Мүлiктi қолдану бойынша функцияларға келесiлер кiруi мүмкiн: сот шешiмiн
алу; барлық мүлiктi тiркiлеу оның сақталуын қамтамасыз ету; әкiмшiлiк
шығындарды және салықтарды басқару.
2. Меншiктi басқару.
Сенiм бiлдiрушiнiң меншiктi басқару құқығы банктiң трасттық
бөлiмдерiне өтуi мүмкiн, банк оған сенiп берiлген мүлiктi пайдалану құқығын
алады. Ол оны инвестициялауын мүмкiн, келiсiмде анықталған мөлшерде
мүлiктен алынған табысты пайдалауы мүмкiн. Сенiм бiлдiрушi, онымен сенiм
тұлғасына араласуы мүмкiн.
3. Мүлiктiң сақталуыны қамтамасыз ету және жәрдем беру. Мүлiктi
мұраға қалдырушы тұлғаның кәмелетке жетпеген сенiп тапсырылған жақтың
жәрдемдi тапсыратын тұлғаның өзiнiң мүлiгiн басқаруда физикалық қабiлетiн
жоғалтуда, сот шешiмiмен жәрдем беру қажеттiлiгiне негiзделген. Көбiне
жәрдемшiнiң қызметiн банктiң трасттық бөлiмдерi орындайды.
4. Делдалдық қызмет көрсету.
Меншiктi басқару бойынша функцияға қарағанда делдалдық (немесе
агенттiк) қызмет сенiп тапсырылған жаққа меншiктi қолдануға берiлмейдi.
Сенiм жағы сенiмдiлiгiнiң активтерiн басқару және сақтау функцияларын
орындауы мүмкiн.
(2) Ұйымдарға трасттық қызметтер.
Ұйымдарға көрсетiлген трасттық қызметтер, әртүрлi және кәсiпорының
жойылуымен трасттық операциялардың, агенттiн қызметтiң активтерiн қолдану
түрінде көрiнуi мүмкiн.
Ұйымдарға сенiм операцияларын орындай отырып, екiншi деңгейлi
банктердiң трасттық бөлiмдерi зейнетақы қорларын басқаруды, қарыздарды өтеу
қорларын басқаруды орындайды, облигацияларды шығаруда қатысады,
жұмысшыларды сақтандыруды орындайды; сенiм туралы келiсiм шартта қаралған
басқа да функцияларды орындайды.
Банктер агенттiк қызмет отырып, өзiнiң клиенттерiнiң акция шығару
тәртiбiне қадағалау жүргiзуi мүмкiн.
Банктер трастық операцияларды орындай отырып, комиссиондық сыйақы
алады, оның мөлшерi орындалған жұмысқа тәуелдi және келiсiм-шартта
тiркеледi.
4. Бағалықтарды сақтау бойынша қызметтер.
Бағалықтарды сақтау бойынша қызметтер клиентке сейфтi қолдану немесе
банкпен бағалылықтарды номерада сақтауға қабылдау түрінде көрiнуi мүмкiн.
Клиентке сейф жал шартында берiледi, ал оған клиенттiң өзi ғана несие
оның арнайы куәлiгi бар сенiмдi жағы жете алады. Клиент сейфке кез-келген
уақытта жiберiледi. Сейфте әртүрлi заттар-бағалы қағаздардан жеке заттарға
дейiн сақталуы мүмкiн.
Банк бағалықтарды камераға қабылдай отырып, клиенттерге камераны
пайдалануға бостандық құқығын бермейдi. Бұл жағдайда банк агенттiк
функциясын орындайды. Камераға негiзiнен бағалы қағаздар сақталады.
5. Кеңестiк қызметтер.
Банктер өз клиенттерiне түрлi консультациялық қызметтер көрсете
алады, олар банктiң мекеменiң ерекшелiктерiн анықтаумен байланысты ғана
емес, сонымен қатар әртүрлi мамандандырылған қаржы және экономика
кәсiпорындары жағдайында бiлiктiлiк консультацияларымен байланысты.
Консультациялық қызметтердiң маңызды түрі шетел валютасының айырбас курсын
болжауда клиенттерге көмек көрсету болып табылады. Сонымен қатар, банктерде
сыртқы экономика қызметiнде, маркетинг және құқық саласындағы мамандар
әрқашан жеткiлiктi.
Консультациялық қызметтер клиенттiң ұсынуы бойынша есептi жүргiзудi
дұрыстауға, есеп берудi құрауда, есеп айырысу құжаттарын толтыруға де
таралуы мүмкiн. Бұл қызметтер банктермен тек қосымша пайда алу үшін ғана
емес, сонымен қатар банктiк iстiң түсiнбеушiлiктерiн айқындау үшін
орындалуы қажет ол клиенттердiң салып көбейтумен қатар, олардың банкке
қызметтер үшін сирек баруын көбейтедi.
Консультациялық қызметтi көрсетумен бойынша менеджерлерi мен қатар
арнайы құрылған кеңестiк бөлiмнiң қызметкерлерi айналыса алады.
Консультациялық қызметке төлем, кеңестiң күрделiгiне, ұзақтығына және оны
көрсететiн жұмысшының бiлiктiгiне тәуелдi жасалады.
6. Ақпараттық қызметтер
Компьютерлiк байланысы бар, қазiргi заманғы телекоммуникация
құралдары бар банктерде әртүрлi екiншi деңгейлi және екiншi деңгейлi емес
ақпарат жеткiлiктi саны бар. Осымен қатар, банктер өздерiнiң клиенттерiне
әртүрлi қызмет көрсете отырып; осы арқылы бағалы ақпараттарды көрсететiн,
әртүрлi мәлiметтер алады (әсiресе несие берумен байланысты). Қосымша
ақпаратты алудың маңызды көзi болып iрi ақпараттық агентiктердiң қызметтерi
және онымен басқа банктермен айрбас табылады.
Негiзде дамыған берiлгендер базалары құрылуы мүмкiн, ол үшін
клиенттер банкке белгiлi төлем асауы қажет.
Банктерде арнайы экономикалық ақпараттарды өңдеумен және жинаумен
айналысатын бөлiмдер құрылуы мүмкiн. Олардың қызметi ел iшiндегi және
шетелдегi экономикалық процесстердi талқылау болып табылады. Бұл
барлық ақпарат клиенттiң талабы бойынша ұсынылады.
7. Аудиторлық қызметтер
Банктердегi бiлiктi мамандардың бар болуы, өздерiнiң клиенттерi үшін
аудиторлық қызметтер кешенiнiң дамуы үшін шарттар тудырады. Бiздiң
жағдайымызда аудиторлық әлi дамымаған, банктер ендi өсiп келе жатқан
аудиторлық фирмаларға бәсекелестiк әкелер едi.
Банктердiң аудиторлық қызметтердi орындауда тағы бiр жақсы жағы:
өзiнiң турақты клиенттердiң қызметiн тексере отырып, банк оның қызметiнiң
ерекшелiктерiн тереңiрек байқауға мүмкiндiк алады, қарыз алушы ретiнде оның
сенiмдiлiгiне қортынды жасай алады.
8. Инженерлiк-экономикалық экспертиза бойынша қызметтер.
Инженердiк-экономикалық экспертиза бойынша қызметтерге жөндеу-құрылыс
және орындалған көлемдерiне инвентаризация жүргiзу, объекттердi құрудағы
техникалық қадағалау, қойылатын-жiберiлетiн жұмыстардың сметасын тексеру
және осы жұмыстардың орындалуы кезiнде тексеру, жобалық-iздеушiлiк, құрылыс-
монтаждiнiң және қойылатын-жiберушiлiк жұмыстарға заказдарды орындаудағы
көлем көрсету, техникалық күрделi емес объектiлерге жобалық-сметалық
құжаттарға немесе басқа да құрылысқа және объектiлерге жобалардың сметалық
бөлiгiне экспертизаларды орындау кiредi. Сонымен қатар, банктер
клиенттердiң тапсырысы бойынша жобалауға тапсырыстрды құрады, жобалауға
берiлгендердi жинауға көмек көрсетедi.
9. Кепiлдеме беру.
Банктермен (гарантия) кепiлдеме беру несиелiк сипатта болады. Бұл
банктер қызметiнiң маңызды аспектi, ол отандық банктермен тәжiрибеленедi.
10. Басқа да қызметтер
Көрсетiлген қызметтерден басқа банктер тауарлы-материалдық
құндылықтармен және жабдықтарды орналастырумен байланысты делдалдық
операцияларды орындауға болады, яғни клиентпен екiншi деңгейлi және басқа
да банк келiсiмдерiнiң жасауы, комиссиондық негiзде клиентiң қорларын сату,
сақтандыруды ұйымдастыру да жатады.
Банктiк қызметтердiң дамуының жеткiлiктi перспективтi бағдарламасы
өзiнiң клиенттерiне әртүрлi нумизматикалық сипаттағы заттарды: әр елдiң
банкноттары мен монеталарынан оларға және басқа да нумизматикалық
аксессуарлар, альбомдарға дейiн, әртүрлi дүкендердi ұйымдастыру болып
табылады.
Жұмысты сәйкесiнше ұйымдастыру бойынша мұндай дүкендерде жеткiлiктi
үлкен айналым бар, сонымен қатар тағы бiр маңызды функцияны-қосымша
клиенттердi тартуды орындайды. Сонымен қатар, көптеген банктер әртүрлi
көрмелердi ұйымдастырады, олар өздерiнiң клиенттерiнiң мәдениет деңгейiн
жоғарылататынын көрсететiн ұйым ретiнде банктiң имиджiн құрады.
1.2 Қазiргi кездегi банктiң инвестициялық қызметiн бағалау әдiстерi
Нарыққа өту жағдайындағы экономикалық механизмнiң дамуы, ақшалай
айналым жүйесiн құруда, клиенттерге кассалық, есеп айырысулық қызметте
ұйымдастыруда өте жоғары талаптарды көрсетедi. Төлемдiк айналымның өсуi
немесе айналым шығынның өсуi, төлем түріндегi тез өсетiн қажеттiлiктi
қанағаттандыратын және айналым шығындарын бiр уақытта төмендетуде ақша
құралдарының айналымдығын тездететiн және еңбек шығындарының қысқаруын
қамтамасыз ететiн ақшалай айналымның жаңа механизмiн құрудың қажет
екендiгiн бiлдiредi. Осыған байланысты банктiк қызмет нарығында жаңа
банктiк өнiмдер және қызметтер түрлерi пайда болуда. Сонымен қатар, бұрын
ұмытылып кеткен ескi аккредитив, банктiк кепiлдемелер және инкассо сияқты
өнiмдердi активтендiру жағдайларын да айтуға болады.
Форфейтинг – бұл айналым құжатында, кредиторда айналымсыз негiзде
көрсетiлген қарызды сатып алу.
Бұл қарызды сатып алушы (форфейтер) өзiне бас тарту-форфейтинг туралы
мiндеттеменi өзiне алатындығын бiлдiредi, қарыз алушыдан қанағаттандыра
алмау жағдайында кредиторға регрессивтi талап қоюда. Әрине айналым
мiндеттемемiн сатып алу жеңiлдетiлген түрде болады.
Форфейтинг механизмi екi түрлi келiсiм түрінде қолданылады:
- ұзақ мерзiмдi қаржылық мiндеттемелердi тез орындау мақсатында;
- қаржылық келiсiмдерде;
- шетел сатып алушысына несие берген экспорттарға нақты ақшаның түсуiне
қатысу үшін-экспорттық келiсiмдерде.
Форфейтингтiк құрал ретiнде қолданылатын негiзгi айналым құжаттары
вексельдер болып табылады. Бiрақ форфейтинг объектiсi болып басқа да
қағаздар болуы мүмкiн. Бұл бағалы қағаздар таза болуы маңызды (тек
абстрактылы мiндеттемесi бар).
Форфейтинг екiншi дүниежүзiлiк соғыстан кейiн пайда болды.
Халықаралық сауданы қаржыландыруда мол тәжiрибесi болған, бiрнеше Цюрих
банктерi АҚШ-та Шығыс Европа елдерiмен бидай сатып алуды каржыландыру үшін,
осы амалды қолдана бастады. Сол жылдары өнiмдi өткiзу және жеткiзушiлер
арасындағы бәсеке соншалықты өстi, сатып алушылар ұсынылып отырған несиенiң
мерзiмiн 180 күнге дейiн, үйреншiктi 90 күнге қарсы мерзiмiн ұзартуды талап
еттi. Сонымен қатар, өндiрiстiң үлкен мерзiмiне қатысты, қымбат тұратын
тауарлар пайдасына дүниежүзiлiк сауда құрылымында өзгерiс болды.
Осылайша, халықаралық экономикалық айырбас дамуында несиенiң ролi
жоғарылады, және жеткiзiп берушiлер өзiнiң тiрлiктерiн қаржыландырудың жаңа
әдiстерiн iздеуге мәжбүр болды. Сонымен қатар, халықаралық саудада
бағалардың төмендеуiнде және көптеген африкандық, азаматтық, сол латын
американдық елдер әлемдiк нарықта өте белсендi бола бастады, Шығыс
европалық кәсiпкерлер өзiнiң меншiк көздерiнiң есебiнен несиелер
киыншылықпен ұсынуда сондықтан жеткiзiп берушiлер өзiнiң тiрлiктерiн
қаржыландырудың жаңа әдiстерiн қолдануға мәжбүр болды.
Экснортты мемлекеттік несиелендiру әлсiз дамыған елдерде, форфейтинг
көп даму алды. Алғашқыда форфейтирование екiншi деңгейлi банктермен жүзеге
асырылған, бiрақ а-форфе операцияларының көлемiнiң көбеюiне байланысты
мамандандырылған институттар құрыла бастады.
Қазiргi уақытта форфейтингтiң негiзгi орталығы Лондон болып табылады,
жаңа банктiк технологияларды меңгеруде ешқашан әлсiз болмаган, көптеген
европалық елдердiң экспорты бұрыннан Ситиден қаржыландырылатындықтан
форфейтингтiк бизнестiң маңызды бөлiгi Германияда шоғырланған.
Осылайша, форфейтинг әртүрлi қаржылық орталықтарда дамып жатыр,
осындай тiрлiктердiң жылсайынғы өсуi байқалуда. Осымен бiрге а-форфс
келiсiм санының көбеюiн, осындай орталықтардың санының өсуiмен салыстыру
қате болар едi. Бұл экспортерлар көретiн тәуекелдердiң өсуiмен, сонымен
қатар, тәуекелдердiң өсуiмен байланысты адекватты қаржыландыру көздерiнiң
жетiспейшiлiгiмен түсiндiрiледi.
Форфейтингтiң маңызды жетiстiгi бар, ол оны орта мерзiмдiк
қаржыландырудың тартымды формасы етедi. Бұл форманың негiзгi жетiстiгi,
форфейтер операциямен байланысты тәуекелдердi өз мойнына алады.
Сонымен қатар, оның тартылуды кейбiр елдердегi тiркелген проценттiк
ставкалардан бас тартуына, көптеген дамушы елдердегi импортталатын товарлар
үшін төменiң жетiспеушiлiгiне, саяси тәуекелдердiң жоғарылауына және кейбiр
басқа да жағдайларга байланысты өсiп отырады.
Форфейтингтiк бағалы қағаздардың негiзгi түрі аудармалы және жай
вексельдер болып табылады. Олармен операциялар негiзiнен ешқандай
қиындықсыз, қарапайым және тез орындалады.
Вексельден басқа форфейтинг аккредитив түріндегi мiндеттемелер баса
алады. Аккредитив – бұл бiр банктiң (несиелiк мекеме) екiншi банкке арнайы
брондалған құралдары есебiнен жөнелтiлген тауар үшін тауарлы-транспорттық
құжаттарға тәлем жүргiзу немесе акредитивтi көрсетушiге белгiлi бiр соманы
төлеудi бiлдiретiн, есеп айырысулық немесе ақшалай құжат. Құжатты
аккредитив қайталанатын және қайталанбайтын болуы мүмкiн. Қайталанбайтын
аккредитив эмитент-банктiң аккредитивте қарастырылған екiншi деңгейлi
құжаттарды оғап ұсыну бойынша төлемдердi жүргiзiнiң және оның барлық
шарттарын сақтаудың қатал мiндеттемесi болып табылады.
Ресейде аккредитивтер басқа қалалардағы жеткiзiп берушулер мен және
сатып алушылар арасында есеп айырысуда қолданылады, сонымен қатар
халықаралық есеп айырысуда қолданылады. Халықаралық саудада құжатты
аккредитивтер ең алдымен сыртқа сайда операцияларында қолданылады.
Форфейтерлеу объектiсi ретiнде аккредитивтер сирек қолданылады. Бұл
операцияның қиындығымен түсiндiрiледi, ең алдымен аккредитив жағдайында
алдын ала және түгел келiсiм шарттарын келiсiп алу қажет, ол барлық
процедураның мерзiмiн үлкейтуге әкеледi. Сонымен қатар форфейтингтiк нарық
келiсiмге отырудың және аяқтаудың үлкен жылдамдығын болжайды және құжат
айналыммының қарапайымдылығын.
Форфейтингтiң ойынша аккредитивпен операцияның ыңғайсыздығы келесiде.
Операцияның бұл қатысушы қайтару мерзiмдi және шамамен тең бөлiктермен
жасалды деп болжайтындығында. Бұл оған және қолған қатысушылар қарыз
алушыға және кепiлболушыға да ыңғайлы. Бiрақ егер вексельдер бойынша
банктен құтылу жеке құжаттармен толтырылса, олардың әрқайсысы форфейтердiң
оларды сатқысы келгенде оңай айналымда болады, онда аккредитив бойынша
барлығы бiр құжатқа бенефициар пайдасына бiрiктiрiледi және бұл құжат
көбiнесе қарыз алушының арнайы рұқсатынсыз сатылуы мүмкiн емес, ол артынша
барлық операцияны қиындатады.
Соңғы жылдары нарықтық экономикасы дамыған елдерде форфейтингтiк
қызметтердiң дамуы келесi негiзгi бағыттар бойынша жүрдi.
Форфейтер активтердi сатып ала отырып, инвестициялауды жасайды.
Мүмкiн ол өзiнiң қаржыларын осындай түрде, ұзақ уақыт аралығында ұстағысы
келмейдi, керiсiнше осылайша форфейтер болып келе жатқан басқа көбiне
форфейтингтiк бағалы қағаздарды жаңа иегерiне беруге болмайды. Ол
қағаздардың құнын, олардың айналым мерзiмдерiн бiледi, бiрақ алғашқы
эмитентiн бiлмейдi. Бұл жағдайда алдыңғы иегерi бағалы қағаздардың қызмет
көрсету мерзiмiнiң аяқталуы бойынша төлемдердi жинайды және оларды жаңа
иегерге аударады. Осындай екiншi форфейтингтiк нарықтағы құпиялық немен
түсiндiрiледi? Ең алдымен құпиялық түсiнiгiмен.
Экспортер оның келiсiмiнiң қаржыландыру әдiстерi туралы ақпараттарды
ешкiмге айтпауына қызығушылығы бар және сатып алушы (немесе қандай да бiр
үшіншi тұлға) оның қаржылық керектiлiгiн және оның келiсiмдерiне
қолданылатын қаржыландыру механизмiн бiлуiне қарсы. Қандай да бiр
форфейтингтiк қағаздарды сату ерiксiз қызметтiк қарым-қатынастың өрiсiн
кеңейтедi, ол экспортер жағынан бақылауды қиындатады. Осыған жетпеу үшін
соңғысы форфейтингтiк қағаздардың еркiн айналымына керiсiк тигiзетiн
келiсiмдегi белгiлiбiр шектеулерде анықтауға тырысады.
Барлық қиыншылықтарға қарамастан, екiншi форфейтингтiк нарық дамуда.
Бұны келесi жағдайлармен түсiндiруге болады.
Бағалы қағаздары бiрiншi Ұстаушысы берiлген ел үшін бекiтiлген
несиелеу шегiн жоғарылатуға, қандайда бiр жаңа қағазды сатып алу әсер
ететiнiн анықтауы мүмкiн.
Бұл қағаздар бойынша табыс жақсы болса да, ол берiлген лимиттi
жоғарылатуға мүмкiндiгi болмаса, ол келiсiммен бас тартұға мәжбүр болады.
Бұл мәселенiң шешуi бұл елдiң портфелiнде бар немесе қазiргi уақытта
ұсынылған қағаздарды қайта сату болып табылды. Қандай да бiр анықталған
эмитенттiң ол белгiлеген несиелеу лимитiн жоғарылатқанда да дәл осылай
болады. Алғашқы ұстаушы проценттiк ставка түскен соң және сол қағаздарды
алғашқы нарықта сатып алғанша, ол берiлген нарықта екiншi нарыққа тартылуы
мүмкiн.
Алғашқы ұстаушыны екiншi нарықтың сапасына қатыстыратын басқа да
себептер бар. Мысалыға ол проценттiк ставкалардың өзгеруiн күтуде өзiнiң
портфелiнiң жоғары өтiмдiлiгiн және белгiлi қағаздардың тәуекел деңгейi өте
төмен немесе үлкен табыстылықты пайдалануды қамтамасыз өткiсi келсе, оларды
екiншi нарықтан алады. Және одан да оңай: нарықта тиiмдi бағаны ұсынатын
сатып алушы пайда болуы мүмкiн (бұл егер сатып алушы болашақта мүмкiн
болатын проценттiк ставкалардың өсуiн алдын алса және оны алғашқы сатуға
қарағанда, берiлген қағаздарды өте төмен дисконтпен алуға дайын болғанда
болуы мүмкiн).
Форфейтер үшін екiншi нарық келесi тартымды белгiлерi бар:
- Негiзiнен форфейтингтiк қағаздар бойынша табыс, басқа
бағалы қағаздар бойынша алуға болатын табысқа қарағанда жоғары (тәуекел
деңгейi, мерзiмi және валютасы бiрдей болғанда);
- Кез-келген инвестор тәуекелдi төмендетуде қызығушылығы бар, ол
форфейтингтiк қағаздар бойынша кепiлдiктер немесе бiрiншi класты банктердiң
авалi-төлемдi қамтамасыз етудiң ең жақсысы.
Форфейтингтiк қағаздарға инвестициялардың барлық тартымдылығына
қарамастан, мұндай операциялардың көлемi және форфейтерлер саны әлi үлкен
емес. Форфейтингтiк нарық әлi брокерлiк нарық мөлшерiне дейiн дамымаған.
Көптеген форфейтерлер, әсiресе алғашқы нарықта сатушылар мұндай даму
көптеген эксперттердi және олардың банкерiн, нарыққа шығарылған бағалы
қағаздарға бақылаудың жоғалуына әкелетiндiктен қорқытуы мүмкiн.
Форфейтингтiк нарықтың дамуының тағы бiр маңызды бағыты сатып
алушларды синдикатқа бiрiктiру. Бұл тенденция банктердi кредитор ретiнде
бiрiктiру процесiне сәйкес келедi. Бiрiктiру процесiнiң өзi форфейтерлердiң
қарама-қарсы келiсiмнiң негiзiнде жасалады, олардың әрқайсысының
форфейтингтiк қағаздардың қандай бөлiгiн алатындағы туралы келiседi.
Негiзiнен әртүрлi қағаздар әртүрлi форфейтерлермен сатып алынады. Бiрақ
сома өте үлкен болса, онда қатысу келiсiмiнiң көмегiмен, форфейтерлер
арасында жеке қағаздар да бөлiнуi мүмкiн. Шын мәнiнде, бұл әдiс қағаз
айналымын қиындатады, ол өз кезегiнде олардың екiншi нарыққа түсуiнiң
потенциалды мүмкiндiгiн төлемдетедi. Сонымен қатар, әлi күнге шейiн осындай
келiсiмдердiң заңды статусы соңына дейiн анықталмаған. Сондықтан тәжiрибеде
олар сирек қолданылады.
Басқа әдiсi де бар. Егер экспортер оны қолдануға дайын болса, оған
құжаттар онын көбейтуге тура келедi, олардың әрқайсысы ендi. Мерзiмiн
өзгерту көмегiмен аз сомаға жасалады (мысалы, кәдiлiгi 6 айды зай бойынша 2
интервалға бөлу және т.с.с.). Бұл әдiс қағаздарды ұстаушылар арасында
қатысу келiсiмiн жасауды қажет етпейтiндiгiмен ұнайды.
Екiншi нарықта сатып алушы мен қатысушы-форфейтер арасындағы
принципиалды айырмашылықты айта кету маңызды. Синдикатқа қатысушы алғашқы
нарықтағы сатып алушы болып табылады және оның мiндеттерiне ол олған бағалы
қағаздардың дұрыс толтырылуы және заңдылығы тексеру кiредi, сонымен қатар
қағаздарға қосымша авальдар және кепiлдiктер кiредi. Екiншi нарықтағы сатып
алушыда мұндай мiндеттерi жоқ өзгермелi.
Форфейтинг нарықтың дамуының маңызды бағыты өзгермелi проценттiк
ставка негiзiнде дисконт есебiн болжамдайтын қаржыландырудың кеңеюi болып
табылады. Мұндай тәжiрибе проценттiк ставкалардың тұрақсыз өсуiмен
түсiндiрiледi және келiсiм жасасқысы келмейтiндiгiн бiлдiредi.
Эксперттiң ойынша, өзгермелi ставка негiзiндегi кез-келген сату ақша
қаржыларын максималды алу мүмкiндiгiн нашарлатады. Алғашқы форфейтер екiншi
нарықта дисконтты қағаздарды сатады, сату белгiлiбiр күнге ақырғы қаржылық
реттеу шартымен жасалады. Шын мәнiнде вексельдiң мерзiмi өткенше мұндай
күндер саны бiрнеше болуы мүмкiн. Осылайша, келiсiм тәуекелдiң жоғары
деңгейiн бiлдiредi, ал форфейтер үшін ғана емес, оның аудиторларының
ұйымдасуына себеп болып табылады.
Әлемдiк форфейтингтiк нарықтың мөлшерiн кез-келген бағалауы-жұмбақтан
кем емес. Бұл нарық соңғы жылдары өстi, бiрақ әлi орта мерзiмдi қаржылық
ресурстар нарығының кiшi бөлiгi болып қала бередi. Оның пайда болуына және
өсуiне әкелетiн себептер, болашақта да жүзеге асырылады, бiрақ жаңа
форфейтерлердiң оған жету үшін белгiлiбiр шектеулер бар. Бұл шектеулер
келесiлер.
- Орта мерзiмдi қаржыландыру туралы сөз болғандықтан (шығыс
түсiнiгiнде), банктерге көбiне форфейтерленетiн активтердiң қайтару
күндерiмен меншiктi қарыздарды төлеу күндерiмен келiстiру қиынға соғады.
Осылайша, проценттiк ставкалардың өзгеруi жағдайында жеткiлiктi жоғары
тәуекел қалады, ол берiлген нарықтағы қатысушылардың белсендiлiгiн ұстап
тұрады.
- Форфейтинг операциясын жүргiзуде бiлiктi қызмет көрсетудi талап
ететiн арнайы техника қолданылады. Бұл облыста мамандар өте аз, ал оларды
дайындау ұзақ уақытты талап етедi.
- Банктер форфейтингтiк нарықты құру және зерттеумен аз айналысады
халықаралық саудада экспортер шетел сатып алушысынан аудармалы немесе жәй
вексельдерiн алады, оларға төлем қарастырылған мерзiмде жасалуы қажет.
Импортер елiндегi банк мұндай айналым құжаттарын авальдайды, не олардың
орындалуына кепiлдiк бередi. Форфейтер қарыздық мiндеттемелердi регресс
құқығысыз сатып алғандықтан, ол мүмкiн болатын төлемеудiң барлық
тәуекелдерiн алады. Сондықтан, егер қарыз болушы бiрiншi класты қарыз алушы
болып табылмаса, форфейтер аваль түріндегi немесе банктiң шартсыз кепiлдiгi
түріндегi-белгiлi қамтамасыз етудi алуға тырысады.
Кепiлдiк мiндеттеме кепiл болуышымен кредиторға қарыз болушыдан
алынатын соманы өз уақытында төлеудi қамтамасыз етуге берiледi.
Кепiлдiк сәйкес хат түрінде берiледi, ал келесi реквизиттерден заңдық
мекен-жайы, кепiлдiк хат номерi, кепiл объектiсi (келiсiм өнiмдi жеткiзу
күнi, пайыздық мөлшерлеме және т.б.)
Кепiлдiк мiндеттеменiң субъектi құру тәртiбi бойынша, Қаржы көздерi
бойынша, ерекшеленетiн бiрнеше кепiлдiк түрлерi бар. а-форфе
келiсiмдерiнде кепiлдiк мiндеттеменiң субъектi ретiнде, Қаржылық-тұрақты
кәсiпорындар немесе қаржаларды жинақтайтын арнайы мәселелер болуы мүмкiн.
Көбiнесе мұндай мекемелер банктер болып табылады.
Тәуекелдi төмендетуден басқа кепiл форфейтерлерi екiншi нарықта
дисконтталған қағаздардың жоғары өтiмдiлiгiн қамтамасыз етедi. Егер банктiк
кепiл ұсынылса, онда көбiне оны импортр емiнде елшiлiгi бар, халықаралық
банктер жасайды.
Аваль – бұл вексель бойынша қандай-да бiр мiндеттi тұлғаның
мiндеттемесiн орындауына жауапкершiлiктi алатын авалисттiң вексельдiк
тапсырмасы. Қолдан басқа авальда вексельде рег abal жазуы болуы керек, ал
егер ол аудармалы вексель болса, онда солайша авалистiң фамилиясы, аты,
әкесiнiң аты болуы керек. Кепiлмен салыстырғанда авальдiң артықшылығы, ол
вексельден ажыратылмайды. Сонымен қатар, авальды толтыру көп оңай, кепiлдiк
мiндеттемеге қарағанда.
Кепiлдiк айналым құжаттары өзiнiң банкiнде талаптар регрессi құқынсыз
экспортермен қарастырылады. Осылайша, экспортер банкi форфейтер сияқты
қызмет атқарады.
Бұл форфейтинг туралы келiсiмнiң өзiнен шығады, ол негiзiнен тек
форфейтер ретiнде банк шығатыны туралы, сатушы мен оның банкiнiң арасындағы
және вексельдi банк авальдайтыны немесе оларға төлемдi қамтамасыз ететiнi
туралы, сатып алушы мен оның банкi арасындағы келiсiмге жеткенде ғана
орындалады.
Форфейтер әсiресе, онымен алынатын айналым құжатын тиiмдi қамтамасыз
етуге қызығушылықтанытуда. Егер мұндай қамтамасыз ету аваль болып
табылатын болса, онда, мысалы, ағымын заңдары бойынша мұндай мiндеттеме
әрекеттi болып саналады және авалист гарант ретiнде құжат индоссанты сияқты
жауапкершiлiкте болады.
Егер қамтамасыз ету банктiн кепiлдеме түрінде болса, онда ол негiзгi
кепiлдеме болып табылатындығы және кепiл болушы негiзгi қарыз болушы ролiн
алатындығы, ол қайтарылмайтын және шартсыз болып табылатындығы, ол берiле
беретiндiгi және бөлiне беретiндiгi көрсетiледi. Жоғарыда айтылғандардан
қорытынды шығады, халықаралық қаржылардың теккiлiктi икемдi құралы
форфейтинг болып табылады. Бiрақ ол бiрнеше шектеулерге сипатты:
- экспортер несиенiң мерзiмiн 6 айдан 10 жылға және жоғары мерзiмге
создыруға келiсiм беруге мiндеттi;
- экспортер қарызды төлеудi сериямен қабылдауға келiсуге мiндеттi;
- егер импортер мемлекеттiк агент немесе халықаралық компания болып
табылмаса, қарызды қайтару шартсыз және қайталанусыз банкпен немесе
мемлекеттiк институтпен кепiлдендiрiлуi қажет;
- жалпы берiлген құралдың барлық оны қолданушылар үшін артықшылықтары
және кемшiлiктерi болады.
Экспортер үшін артылықтары
- форфейтингтiк қызметтердi тiркелген мөлшерлеме негiзiнде ұсыну;
- экспортерға регресс құқығынсыз форфейтер есебiнен қаржыландыру;
- iнiмдi жекiзуден немесе қызметтi көрсетуден кейiн нақты ақшаны
бiрденен алу мүмкiндiгi, ол жалпы өтiмдiлiкке, жақсы әсер етедi,
банктiк қарыздардың көлемiн төмендетедi, құралдарды қайта
инвестициялауға мүмкiндiк бередi;
- тәуекелдердiң жақтығы (барлық валюталық тәуекелдердi пайыздық
мөлшерлеменiң өзгеру тәуекелдерi, сонымен қатар, кепiл болушының
банкрот болу тәуекелiн форфейтер өз мойнына алады);
- құжаттардың қарапайымдылығы және вексельдiк қарыз құралдарын тез
толтыру мүмкiндiгi;
- берiлген операиялардың құпиялық сипаты;
- форфейтердiң келiсiмдi қаржыландыруға дайындығына, келiсiм шарттарын
қаржыландыруға дайындығына, келiсiм шарттарын оперативтi
келiстiндiгiне тез куәландырылу мүмкiндiгi;
- тiркелген мөлшерлеме бойынша келiсiмдi қаржыландыруға форфейтерден
алдын-ала опцион алу мүмкiндiгi, ол экспортерға өзiмнiң шығындарың
алдын-ала санап алуға және оны келiсiм бағасына кiргiзуге,
басқа барлық сандарды санап алуға мүмкiндiк бередi.
Экспортер үшін кемшiлiктер:
- экспортердiң өзiне кепiл болушының банкрот болу жағдайында регресс
болмайтындай етiп құжаттарды дайындау қажеттiлiгi, сонымен қатар,
аваль және кепiлдiк, вексель түрін анықтайтын, импортер елiнiң
заңдылығын бiлу қажеттiлiгi;
- егер импортер форфейтерге ұнамсыз кепiл болушыны ұсынған жағдайдағы
қиындықтар туындау мүмкiндiгi;
- кәдiмгi коммерциалық несиелеуге қарағанда форфейтер маржасы өте
жоғары.
Импортер үшін артықшылығы:
- құжаттарды толтырудың қарапайымдылығы және тездiгi.
- тiркiлген пайыздың маниерлеме бойынша ұзартылған несие алу мүмкiндiгi.
- банкте несие жемiсiн пайдалану мүмкiндiгi.
Импортер үшін кемшiлiктер
- банктiк кепiлдеменi пайдалануда банктiк несиенi алу мүмкiндiгiнiң
азаюы;
- кепiлдеме үшін комиссия төлеу қажеттiлiгi;
- форфейтердiң өте жоғары маржасы;
- Форфейтер үшін артықшылықтар
- құжаттарды толтырудың қарапайымдылығы және тездiгi;
- сатып алынған активтердi екiншi нарыққа оңай өткiзу мүмкiндiгi;
- несиелеу операциаларына қарағанда өте жоғары маржа.
Форфейтер үшін кемшiлiктер:
- қарызды төлемеу жағдайында регресс құқығының тоқтығы;
- импортер елiнiң вексельдiк заңдылығын бiлу қажеттiлiгi;
- кепiл болушының несиелiк қабiлеттiгiн тексеруге жауаптылық;
- мерзiмiнен бұрын төлем жасау мүмкiн еместiгi.
Айтылған кемшiлiктер форфейтер үшін ғана сипаты емес. Мұнда олар мына
себептi айтылған, форфейтер үшін ол жiберетiн қосымша қарыз келiсiмдердi
құрылмайды.
Саяси және басқа да тәуекелдер форфейтер майнында екендiгiн ұмытпау
қажет (трансферт тәукелдерi, валюта ауытқуының тәуекелдерi). Олар
халықаралық несиенiң кез - келген түріне қатысты болғандықтан, форфейтер
үшін кемшiлiк ретiнде көрсетiлмеген.
Кепiл болушы үшін артықшылықтар:
- Келiсiмдi жасау қарапайымдылығы;
- Өзiнiң қызметтерi үшін комиссия алу.
Кепiл болушы үшін жетiспеушiлiк:
Ол бiреу, бiрақ өте маңызды, және ол мынада, ол кепiлдерiлiнген
вексель төлемiнiң абсолюттi мiндетiн кепiл болушы өз мойнына алады.
Қазiргi заманғы банктер несиенi өзгермелi пайыздық мөлшерлеме
шартымен ұсынуға талпынса да, бiрақ тiркелген мөлшерлеме де қолданылады.
Бiрақ бұл жағдайда мөлшерлеме ортадан жоғары болуы мүмкiн. Сонымен қатар,
банк экспортердан кепiл талап етуi мүмкiн. Сонымен бiрге, қарыз алушының
қарызын қайтармау тәуекелiн мойнына алуы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КlРlСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 БАНКТlҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТЕРlНlҢ МАЗМҰНЫ
1.1 Банктiң инвестициялық қызметтерінiң жалпы сипаттамасы және
ерекшелiктерi ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Қазiргi кездегi банктiң инвестициялық қызметiн бағалау
әдiстерi ... ... ... ...14
1.3 Екiншi деңгейлi банктердiң қаржы нарығындағы инвестициялық саясаты..25
2 НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКА ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ БАНКТЕРДІҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН ТАЛДАУ
2.1 Оңтүстік Қазақстан облысының инвестициялық жағдайын
талдау ... ... ... ...41
2.2 Екiншi деңгейлi банктердiң инвестициялық қызметiн талдау
(‘‘Казкоммерцбанк’’АҚ
мысалында) ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 54
3 ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ БАНКТЕРДІҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ІС-ӘРЕКЕТТЕРІН БАҒАЛАУ ӘДІСТЕРІН
ДАМЫТУ БАҒЫТТАРЫ
3.1 Нарықтық экономика жағдайында банктердiң қаржы рыногындағы қызметiнiң
мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .60
3.2 Қаржы рыногындағы банктердiң қызметiн дамыту
жолдары ... ... ... ... ... ... 63
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .69
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТIЗIМI ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..7 2
КlРlСПЕ
Қазақстан Республикасының банк жүйесi Ұлттық экономиканың басқа
секторларымен салыстырғанда нарық талабына сай реформалық процесстердi
жедел қабылдайтын және экономикалық үрдiстердегi өндiрiстiк қатынастар мен
өндiргiш күштердiң даму заңдылықтарын тез сезетiн, салыстырмалы дербестегi
бар банк секторы. Қазақстан Республикасында екi деңгейлi банк жүйесiне өту
кезеңi аяқталды. Ұлттық банк орталық банк ретiнде құрылып, оның құқықтық
мәртебесi заң жүзiнде бекiтiлдi. Банк жүйесiнiң инфляциялық процестердi
тежеуде есеп айырысуды ұйымдастыруды, шаруашылық субъектiлердiң
инвестицияның қызметiн ынталандыруда және ақша айналысын реттеуге атқаратын
рөлi арта түстi. Қазiргi кезде банктер клиенттерге әртүрлi қызметтер
көрсететiн, яғни несие беретiн, валюталық және депозиттiк операциялармен
айналысатын, кассалық және есеп айырысу қызметiн жүргiзетiн, жаңа банк
өнiмдерi мен қызметтерiн көрсететiн шаруашылық субъектiлерiмен үзенгiлес,
әрi серiктес ерекше кәсiпорын. Қазақстан Республикасындағы банктердiң
халықаралық стандарттарға көшуiне байланысты оларға қойылатын талаптар да
күшейе түсуде. Нарықтық экономикаға көшу қарқыны, өндiрiстi технологиялық
жағынан жетiлдiру iсi Қазақстан Республикасының халық шаруашылығына
жұмсалатын кұрделi қаржының мөлшерi мен тиiмдiлiгiне тiкелей байланысты.
Қазiр елiмiз макроэкономикалық көрсеткiштердi салыстыру түрде болса да
тұрақтандырған кезде, экономикалық дамуға қол жеткiзу жөнiнде шараларды
жүзеге асыру аса маңызды мiндетке айналып келедi. Ал, экономикалық даму
тұжырымдамасы экономиканың әр түрлi салаларына шетелдiк капиталды, отандық
жекеменшiк iскер топтардың капиталын көптеп тартуды қажет етедi. Ол үшін
мемлекет жекеменшiк кәсiпорындар инвестицияларының тап өз елiмiзде қолданыс
табуы үшін экономикалық дамуға қажеттi қолайлы жағдайлар туғызып отыруға
мiндеттi. Инвестициялар-өндiрiстiк потенциалды жаңа ғылыми-техникалық
негiзiнде құрып, әлемдiк нарықта елдердiң бәсекелестiк позицияларын
анықтайды. Сондағы көптеген мемлекет үшін, әсiресе экономикалық және
әлеуметтiк дағдарыстан шығуға ұмтылып жатқан елдер үшін, тiкелей, кұрделi
қаржы, портфельдi инвестициямен басқа активтер түріндегi шетел капиталын
тарту үлкен роль атқарады.
Тақырыптың тағы бiр маңыздылығы, қарастырылып отырған жаңа банк
қызметi мен өнiмдерi, оны басқару әдiстерi Қазақстанның банк жүйесiн
дамуымен және қалыптасуымен байланысты сұрақтарды зерттеудiң жаңа бағыты
болып табылады.
Факторлық талдау негiзiнде банк қызметiне әсер ету үшін бiз әлемдiк
тәжiрибеден үлкен көңiл аударып отырмыз және соның көмегi арқылы Қазақстан
Республикасында қолдануға тиiмдi де пайдалы банк қызметiн түрлерiн анықтау,
оны дамыту үшін әдiстердi саралап отырмыз. Сонымен, екiншi деңгейлi
банктердiң iс-әрекетi саласы көбеюде. Бiрақ отандық банктер әлемдiк
тәжiрибеде белгiлi барлық қызмет түрлерiн енгiздi деуге болмайды. Бұл
проблема Қазақстанның банк жүйесi үшін жаңа бағыт болып табылады, сондықтан
да жаңа банк өнiмдерi мен қызметтерi саласында қандай да бiр түпкiлiктi
зерттеулер жүргiзiлген жоқ. Осы орайда жаңа банк қызметi мен өнiмдерiн банк
тәжiрибесiнде енгiзу банк жүйесiн реформалаудағы ең өзектi мәселе болып
отыр. Барлық аталған себептер осы диплом жұмысының тақырыбын таңдауға, оның
мақсатарын мен негiзгi мiндеттерiн белгiлеуге өз әсерiн тигiздi.
Жұмыстын мақсаты мен мiндеттерi: Жұмыстың мақсаты банктердiң
инвестициялық қызметiнiң бағалау әдiстерiнiң әлемдiк банк тәжiрибесiн оқып
бiлу және оның жергiлiктi жағдайда бейiмделуi болып табылады.
Қойылған мақсат жұмыстың келесi мiндеттерiн анықтайды:
1. Банктердiң инвестициялық қызметтерiмен байланысты теориялық сұрақтарды
оқып бiлу, олардың құралын анықтау, маңызды нақтылау және оларға
анықтама беру;
2. Банк қызметтерiн бағалау әдiстерiне талдау жүргiзу және әртүрлi қызмет
түрлерiне тиiмдiлiгiн нақты практикалық мысалдармен дәлелдеу;
3. Талдау нәтижелерi бойынша қорытындыларды қалыптастыру және
отандық банк мекемелерi үшін инвестициялық қызмет түрлерiн
жетiлдiру үшін нақты ұсыныстарды өңдеп шығады.
Жұмыстың пәнi мен объектiсi жұмыстың пәнi ретiнде банктiң инвестициялық
қызметiн бағалау құралдарымен және әдiстерiмен байланысты теориялық және
практикалық сұрақтар саналады. Жұмыстың объектiсi Қазақстан Республикасының
екiншi деңгейлi банктерiнiң инвестициялық қызметi болып табылады.
Диплом жұмысының әдiстемелiк негiзi Қазақстан Республикасының
заңдары, ережелерi, шетелдiк және отандық экономистердiң ғылыми еңбектерi,
оқулықтар мерзiмдi басылымдардың, статистикалық анықтамалықтардың
мәлiметтерiн құрайды.
1 БАНКТlҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТЕРlНlҢ
МАЗМҰНЫ
1.1 Банктiң инвестициялық қызметтерінiң жалпы сипаттамасы және
ерекшелiктерi
Банктiк қызметтi клиент қызығушылығындағы белгiлi бiр iс-әрекеттердi
банктiң орындауы деп айтуға болады.
Бiрақ соңғы кезде банктiк сфераның кеңеюiне байланысты, банктен
шығаралатын айналымдағы қаржылық мiндеттемелердi сату-сатып алу сияқты
қызмет көрсетумен байланысты емес, жаңа банктiн өнiмдер шықты.
Кез-келген банктiң өнiм негiзiнде қандайда бiр қажеттiлiктi
қанағаттандыру жатыр.
Мысалы, клиент ақша қаражаттары талап еткенге дейiнгi депозитке салып
ғана қоймай, өзiнiң қажетiлiгiн инкассация қызметтерiнен, есептiк
қызметтерiнен, қаражаттарды электрондық аудару, инвестицияларды және
нақтылықты басқару бойынша, шетел валютасын айырбастау бойынша қызметтерден
қанағаттандыруға мүмкiндiгi бар. Басқаша сөзбен айтқанда банк үшін өзiнiң
өнiмiн ұсыну және тарату емес, одан өзiнiң клиентi үшін нақты пайда әкелу
маңызды.
Негiзгi банк қызметтерiне нақ осы уақытты баяғыдай салымдарды тарту
және ссудаларды беру жатады. Осы қызметтер бойынша банктер процент
айырмашылығынан көп мөлшерде пайда алады.
Қазiргi кезде көптеген әмбебап банктер тәжiрибелiк банк қызметiнiң
және қаржылық қызметiнiң барлық аспекттерiн қамтитын өнiмнiң кең қатарын
ұсынады. Сол уақытта басқа банктер бәсекелестiк жағдайын ұстап қалу және
жаулап алу мақсатында қатал анықталған қызмет түрлерiн көрсетуге
мамандануға тырысады. Бiр қызметтi әр түрлi банктер әрқайсысы басқаша
көрсетедi.
Көрсетiлетiн банк қызметiнiң қатарының тез өсу қарқыны бүгiнгi күнде
қызметшiлерден жақсы бiлiмдi және өнiмнiң барлық модификацияларын талап
етедi, тек ғана өзiнiң банкi ғана емес, сонымен қатар банк iсiнiң әлемдiк
тәжiрибесiндегi де.
Қызметтердiң жеке жеке түрлерiн қарастыру үшін олардың
классификациясына келу қажет. Сонымен қатар классификация банктiң өнiм
жүйесiнде анықталып жатқан қызметтiң орнын анықтауда көмектеседi.
Осындай классификациялардың бiрнешеуi бар, бiрақ олардың анықталған
шарттылықтары бар. Мүмкiн болатын жiктемесi келтiрiлген (сурет 1).
Банктiк қызметтiң жiктелуi
Сурет 1
Осы келтiрiлген топтар бойынша қарастырамыз:
- Депозиттiк қызметтер.
Депозиттер - банктiң қаражаттарының маңызды көзi болып табылады.
Осыларды тартуда негiзгi маркетингтiк қиындықтарға бағытталады.
- Несиелiк қызметтер.
Ссуда беру - бұл банктiң ең маңызды функциясы және табысының негiзгi
көзi. Белгiлi бiр критерийлер негiзiнде құрылған банк ссудаларын жiктеудiң
көптеген түрлерi бар. Оның кең тараған түрі мына суретте көрсетiлген (сурет
2).
Банктiң банктiк операцияларын жiктеудегi қолданылатын белгiлерi.
Сурет 2
Екiншi деңгейлi банктер несиелiк қызметтердiң алуан түрін көрсете
отырып, олармен шектеле қоймайды. Принцип бойынша банктiң несиелiк
қызметтерiнiң қатары шексiз. Сондықтан әрдайым оның жаңа түрлерi пайда
болып отырады. Ол клиенттердiң қажеттiлiктерiн максималды қанағаттандыру
және банктiң бәсекелестiк қабiлеттерiн арттыру мақсатында жаңа қызмет
түрлерiн өңдеу бойынша жұмыс нәтижесi болып табылады. Ал ендi банктiң несие
операциярын жоғарыда келтiрiлген жекелеген белгiлерi бойынша топтарға
сәйкес қарастырамыз.
- Инвестициялық операциялар.
Нарықтық экономика жағдайында екiншi деңгейлi банктердiң
инвестициялық қызметi орындаусыз активтi операцияларды сапалы етедi деу
қиын. Банк барлық тартылған қаражаттарын дұрыс қолдануы мүмкiн емес, олар
есебiнен ссуда беру арқылы банкпен тек ссудалық операцияларды жүргiзу
жеткiлiктi пайда алуға мүмкiндiк бередi, бiрақ төмен деңгейi тәуекелдi
қамтамасыз етпейдi. Банктер ссуда берiп, олардың қайтарылмай тәуекелiн
өзiне алады. Сондықтан активтi операцияларды тек несиелiк қызметтерiмен
ғана шектелiп қоймау қажет.
Банк өзiнде бас қаражаттарын сақтап, сәйкесiне пайда алып ғана
қоймай, өтiмдiлiгi және диверсификациясына да көңiл бөлуi қажет. Бұл
талаптарға банктiң инвестициялық операциялары толық жауап бередi.
Банкте бар және алынатын бағалы қағаздар үлкен 2 топқа бөлiнедi.
- бiрiншi резерв (несие инвестициялар)
- екiншi резерв
Бiрiншi резервке жататын бағалы қағаздар, банктiң табыстылық
мақсатына қызмет етедi.
Өз иелерiне жеткiлiктi табыс әкелетiн көптеген бағалы қағаздар бар.
Бұл ұзақ уақыт аралығына қаражат ағымын қамтамасыз ететiн, мемлекеттiк
облигация жөнiнде айтылып жатыр. Бағалы қағаздың жоғары табыстылығы, оның
өтiмдiлiгiнен көрiнедi.
Екiншi резервке жататын бағалы қағаздар, банктiң өтiмдiлiгiн ұстау
үшін арналған. Өтiмдi активтер үлкен табыс әкелмейдi. Бiрақ бұл жоғары
табыс әкелетiн бағалы қағаздар автоматты түрде бiрiншi резервке
жататындығын бiлдiрмейдi.
Көбiне бағалы қағаздардың өтiмдiлiгi олардың өтеу мерзiмiне тәуелдi
болып келедi. Неғұрлым мерзiмi аз болса, солғұрлым мiндеттеме өтiмдi. Өтеу
мерзiмi ұзақ бағалы қағаздар, үлкен табыс әкеледi, бiрақ ақша нарығында
ставкалардың өзгеру нәтижесiнде оның нарықтық құнымен төмендеуiмен
байланысты үлкен тәуекелмен байланысты.
Екiншi деңгейлi банктiң инвестициялық байланысты келесiдей бағдардан
қарастыруға болады.
- банктiң инвестициялық саясаты;
- бағалы қағаздар нарығындағы операциялар.
- Банктiң басқа да қызметтерi.
Екiншi деңгейлi банктер негiзгi пайда бөлiгiн несиелiк операциялар
өткiзу нәтижесiнде алады. Олардың орындалуына, депозиттердi қабылдауды
ұйымдастыру нәтижесiнде қаражат көздерiнен алады. Банктердiң инвестициялық
қызметi оларға қосымша табысты қамтамасыз етедi және тәуекелдi төмендетуге
мүмкiндiк бередi. Сондықтан банктердiң ұсынатын өнiм қатары қосымша
қызметтер есебiнен әрдайым ұзарып отырады.
Басқа банктiк өнiмдер, қызметтердiң қатарын бiрiктiредi, соның iшiнде
банктiк сферасына қатысты емесi де. Осы жерде келесi қызметтерге
тоқталамыз:
- есептiк кассалық қызметтi ұйымдастыру;
- шетел валютасымен операциялар;
- трасттық операциялар;
- құндылықтарды сақтау бойынша қызметтер;
- кеңес беру қызметi;
- ақпараттық қызмет;
- аудиторлық қызмет;
- инженерлiк-экономикалық экспертиза бойынша қызмет;
- кепiлдеме беру (гарантия);
- басқа қызметтер;
Бұл шетелдiк екiншi деңгейлi банктердiң көрсететiн қызметтерiнiң
толық емес қатары. Ал отандық банктерде, бұл қатар қарапайым болып
көрiнедi, ал көп қызметтер тек теорияда бар.
I. Есептiк-кассалық қызмет көрсетудi ұйымдастыру.
Отандық екiншi деңгейлi банктердiң есептiк операциялары әртүрлi болып
келедi, бiрақ мұндай әртүрлiгi несиелiк институттардың есептiк бөлiмдердiң
кейiнгi қалдырылған жұмысын дәлелдемейдi.
Нарықтық экономикаға көшу кезiнде бiздiң экономиканың жағдайы есеп
айырысу жағдайында қиындай түседi. Бұндай жағдайда клиенттердiң төлемдiлiк
тәртiптi сақтауы туралы сұрақ бiрiншi жоспарға шығады. Есептiк-кассалық
қызметтi ұйымдастырудағы, банк алдындағы барлық мәселелерге тоқталмай-ақ,
қазiргi уақытқа дейiн бiзде қолданылатын тек негiзгi есеп айырысу түрлерiн
атап өтейiн:
- төлемдiк талаптарымен есеп айырысу;
- төлемдiк тапсырыспен есеп айырысу;
- акцентелген төлемдiк тапсырыспен есеп айырысу;
- талап-тапсырысмен есеп айырысу;
- чектермен есеп айырысу;
- аккредитивтi қолдаумен есеп айырысу;
- бiр-бiрiнiң талаптарының есебiне негiздiлген, есеп айырысу;
- жоспарлық төлемдер тәртiбiндегi есеп айырысу;
- транзиттiк операциялар бойынша есеп айырысу;
Банктердiң өзiнiң фукнциясын есеп айырысуда делдал ретiнде
орындалумен байланысты, әртүрлi операциялардың iшiнен, шетелдiк тәжiрибеде
қолданатындарын 3 негiзгi топқа көрсетуге болады:
- инкассалық операциялар;
- аккредитив көмегiмен есеп айырысу;
- аударым операциялары;
Есеп айырысу операциялары – бұл модификацияға өте жәй түсетiн, және
бiр немесе бiрнеше несиелiк институттардың қандайда болмасын реформаларды
жасағысы келетiнi жеткiлiксiз, бұл шаруашылық қызметтiң маңызды әлеуметтiк
реттейтiн заңдық-инструктивтi материалдарға тiрелгендiктен болатын, банк
қызметiнiң сферасы. Бөлек банктер өздерiнiң клиенттерiне тек сапа деңгейiн
ұсына отырып, бар есеп айырысу түрлерiмен тек дамуы мүмкiн.
1. Инкассалық операциялар
Инкассалық операцияларды жүргiзе отырып, банк өткiзiлген есеп айырысу
құжаттарынан алынған, ақша қаражаттарын клиенттiң шотына есептейдi. Есеп
айырысу құжаттарының iшiнен чектер мен вексельдер кең тараған.
Клиентпен инкассаға берiлген, есеп айырысу құжаттары бойынша төлемге
жататын сомаларды талап етуi бойынша операциялардың қарапайымдылығымен
ерекшеленедi, егер төлеушi ақшаны алушының банкiнде шоты болса. Бұл
жағдайда банктiң бар жұмысы қарыз болушының шотындағы ақшаны есептен
шығарады және оны кредитор шотына есепке алады.
2. Аккредитив көмегiмен есеп айырысу.
Нақтысыз есеп айырысудың аккредитивтi формасы шаруашылық етушi
субъектер арасындағы банкпен төлеушiлердiң өткiзiлетiн товарларға
(көрсетiлетiн қызмет) төлемдi кепiлдейдi.
3. Аударым операциялар.
Банктердiң аударым операциялары клиент тапсырысы бойынша банктiң
бөлiмiнен 2-шiсiне немесе корреспондент банкiне қаржыларды аударумен
байланысты. Мұндай аударымдар ел iшiнде сонымен қатар шекарада да
орындалады. Аударымдар телеграфтық немесе почталық болуы мүмкiн.
Кез-келген аударым банктiң клиентке аударым жасалып отырған сомаға
квитанция бередi. Сонымен қатар аударым жасалған банктен ақшаны алуға
болатын негiзде чек бередi. Чектермен қатар банк бөлiмдерi несие
корреспондент-банктерi аккредитив иелерiне жазып беретiн, барлық чектердi
төлеуi қажет, аккредитив негiзiнде қолданылуы мүмкiн (мысалы, туристiк).
Ақшаларды банкпен аудару операциясының мәнi телеграф несие алушы банк-
почтасы бойынша, қандай сапа, қай кезде және кiмге төленуi қажет екендiгiн
хабарлама жасауда.
II. Шетел валютасымен операциялар.
Сыртқы экономикалық қатынастардың дамуы, халықаралық нарықта әрекет
ететiн субъектiлердiң өздерiнiң арасында тығыз қаржылық қатынасты ұстау
үшін ерекше құралды талап етедi. Мұндай құрал болып шетел валютасын
ауыстыру бойынша банктiн операциялар табылады.
Жалпы, сыртқы валюталық нарықта, шетел валютасын ауыстыру маңызды
операция болып табылады. Бұл нарықтың субъектi ретiнде, екiншi деңгейлi
банктер бiр жағынан шетел валютасын бiр курс бойынша сатып алуы, содан
кейiн оны басқа курспен сатуы мүмкiн (мұндай операцияның жеке жағдайы
өзiнiң клиенттерiне валютаны айырбастау бойынша қызмет көрсету болып -
табылады), ал 2-шi жағынан сәйкес валютаны сатушылар мен сатып алушыларды
кездестiре отырып, делдал ретiнде шығуы мүмкiн. Бiрiншi жағдайда банк
сатушының бағасы (яғни банк валютаны сататын бағасы бойынша) мен сатып
алушының бағасы арасындағы айырмашылық түрінде пайда алады (яғни банктiң
валютаны сату бағасы бойынша). Екiншi жағдайда банк делдалдық қызмет үшін
комиссиондық сиақымен қанағаттамдырылады.
Шетел валютасымен банктiк операциялардың маңызды элементi болып
айырбас курс табылады. Валюталық (айырбас) курс деп – бiр елдiң валютасы
бойынша, басқа елдiң валютасына айырбасталып сатылуы мүмкiн курс (яғни бiр
ақша бiрлiгiнiң бағасы, басқа да көрсетiлген). Банктер және оны басқа да
сыртқы валюталық нарық алып және оны басқа курспен сату болғандықтан, бұл
валютаны сату курсы және сатып алу курсы болатындығын бiлдiредi.
Сыртқы валюталық нарықта банктерге атқарушы роль берiлген. Шетел
валютасын сату-сатып алу бойынша операциялардың 3 түрі бар:
- валютаны бiр клиенттерден алу және оларды басқа клиенттерге сату
(негiзiнен мұндай клиенттер экспорттық-импорттық компаниялар болып
табылады);
- валютаны басқармаға сату-сатып алу бойынша операциялар (ресми
резервтердi шығару және қолдану бойынша мереке шегiнде);
- валютаны банктер арасында сату-сатып алу.
Шетел валютасының курсы тiркелмегендiктен және әрдайым шартарға
байланысты өзгерiп отырады, барлық банктер өздерiнiң клиенттерiне шетел
валютасын, оның дилерi нарықтық жағдайды бағалауына байланысты әр түрлi
курспен ұсынады. Дилерлер компьютерлiк апталық курс туралы ақпараттарды
әрдайым алып отырады. Келiсiмдер телефон арқылы тез арада жасалады, ал
олардың жазбаша растауы кейiнерек жасалады. Мұндай сату- сатып алу әдiсi,
сұраныс пен ұсыныстағы өзгерiстерге әсер ете отырып, айырбас курсы әрдайым
өзгередi, бiрақ олардың қысқа мерзiмдi интервалда өзгеру амплитудасы көп
болса, айырбас курсы тез төмендейдi. Сондай-ақ көп сұраныс валюталық курсты
жағарылатуы мүмкiн. Жалпы айтқанда, шетел валютасын сатудың және сатып
алудың 2 әдiсi бар:
- СПОТ, яғни тез жеткiзу;
- Форвард, яғни болашақтағы белгiлi күнге байланысты жеткiзу
Мемлекет сыртқы валюталық- нарыққа келесi мақсаттармен шығуы
мүмкiн.
1. Ұлттық валютаның айрбас курсының жоғарылауына жеткiзбес үшін,
Ұлттық валютаны шетелдiкiне айырбас ретiнде сатуы. Ағылшын шетел
валютасы арнайы резервтерге арналасуы мүмкiн.
2. Өзiнiң арнайы резервтерiнен Ұлттық валютаны сатып алуы және шетел
валютасында төлеуi. Бұл операция нарықтық күштер аш төмендеткен кезде,
ұлттық валютаның айырбас курсы төмендеуiне жеткiзбеу мақсатымен орындалады.
Айырбас курсына әсер ететiн факторлар.
Екi валютаның айырбас курсы, яғни СПОТ жэне Форвард шартынғыдай сату
және сатып алу курсы сұраныс пен ұсыныспен анықталады. Сұраныс фирма және
басқарманың жақтарынан, валютаны алғысы келетiндерден шығады, ал ұсыныс оны
сатып алғысы келетiндерден.
Өз кезегiнде сұраныс және ұсыныс келесiлерге әсер етедi:
- инфляция деңгейiнiң басқа елдердегi инфляция деңгейiнiң салыстыруда;
- Проценттiк ставкалардың басқа елдердегi проценттiк ставкалармен
салыстыруда
- Төлем балансы;
- Алып-сатарлық;
- Айырбас курсына әсер ету жағдайындағы мемлекет саясаты;
III. Трасттық операциялар.
Уақыттың жетiспеушiлiгi, iрi байлықты дұрыс пайдалана алмау және
тәжiрибенiнiң жетiспеулiгiнен, қандайда болмасын операцияларды орындаудағы
тәуекел қорқынышы, және тағы басқа көптеген басқа жағдайлар өмiрге трасттық
(сенiм) операцияларды тудырды. Банктер мұндай жағдайда тез ориентация
жасап, өзiнiң клиентерiне трасттық қызметтердiң бүкiл кешенiн ұсына
бастады. Бiрақ трасттық қызметтердi нақты көрсету тәжiрибе жүзiнде мүмкiн
болмағандықтан, олар келiсiм-шарттарда анықталады.
Екiншi деңгейлi банктердiң сенiм операциялармен үлкен топқа бөлуге
болады:
- жеке тұлғаларға трасттық қызметтер;
- ұйымдарға трасттық қызметтер;
Бұл операциялар әр клиенттiң өзiндiң ерекшелiктерi және осымен
байланысты мәселелерi болғандықтан әртүрлi болып келедi. Жеке тұлғаларға
трасттық қызметтердiң келесi түрлерiн ажыратады:
- мұрагерлiктi басқару
- меншiктi басқару
- мүлiктiң сақталуын қамтамасыз ету және жәрдем беру.
- делдалдық қызмет көрсету
Осылардың әрқайсысына жеке қысқаша тоқталайық.
1. Мұрамен қолдану.
Мұраны қолдану бойынша операцияларда 2 негiзгi варианты болуы мүмкiн:
қайтыс болған жазбаша хат тастағанда (онда, хатты жазған көрсетiлген) және
жазбаша хат тасталмаса (онда сот мүмкiн келенетiндi тағайындалады). Екi
жағдайда да банктiк бөлiмдердiң трасттық операциялары әрекетте болады.
Мүлiктi қолдану бойынша функцияларға келесiлер кiруi мүмкiн: сот шешiмiн
алу; барлық мүлiктi тiркiлеу оның сақталуын қамтамасыз ету; әкiмшiлiк
шығындарды және салықтарды басқару.
2. Меншiктi басқару.
Сенiм бiлдiрушiнiң меншiктi басқару құқығы банктiң трасттық
бөлiмдерiне өтуi мүмкiн, банк оған сенiп берiлген мүлiктi пайдалану құқығын
алады. Ол оны инвестициялауын мүмкiн, келiсiмде анықталған мөлшерде
мүлiктен алынған табысты пайдалауы мүмкiн. Сенiм бiлдiрушi, онымен сенiм
тұлғасына араласуы мүмкiн.
3. Мүлiктiң сақталуыны қамтамасыз ету және жәрдем беру. Мүлiктi
мұраға қалдырушы тұлғаның кәмелетке жетпеген сенiп тапсырылған жақтың
жәрдемдi тапсыратын тұлғаның өзiнiң мүлiгiн басқаруда физикалық қабiлетiн
жоғалтуда, сот шешiмiмен жәрдем беру қажеттiлiгiне негiзделген. Көбiне
жәрдемшiнiң қызметiн банктiң трасттық бөлiмдерi орындайды.
4. Делдалдық қызмет көрсету.
Меншiктi басқару бойынша функцияға қарағанда делдалдық (немесе
агенттiк) қызмет сенiп тапсырылған жаққа меншiктi қолдануға берiлмейдi.
Сенiм жағы сенiмдiлiгiнiң активтерiн басқару және сақтау функцияларын
орындауы мүмкiн.
(2) Ұйымдарға трасттық қызметтер.
Ұйымдарға көрсетiлген трасттық қызметтер, әртүрлi және кәсiпорының
жойылуымен трасттық операциялардың, агенттiн қызметтiң активтерiн қолдану
түрінде көрiнуi мүмкiн.
Ұйымдарға сенiм операцияларын орындай отырып, екiншi деңгейлi
банктердiң трасттық бөлiмдерi зейнетақы қорларын басқаруды, қарыздарды өтеу
қорларын басқаруды орындайды, облигацияларды шығаруда қатысады,
жұмысшыларды сақтандыруды орындайды; сенiм туралы келiсiм шартта қаралған
басқа да функцияларды орындайды.
Банктер агенттiк қызмет отырып, өзiнiң клиенттерiнiң акция шығару
тәртiбiне қадағалау жүргiзуi мүмкiн.
Банктер трастық операцияларды орындай отырып, комиссиондық сыйақы
алады, оның мөлшерi орындалған жұмысқа тәуелдi және келiсiм-шартта
тiркеледi.
4. Бағалықтарды сақтау бойынша қызметтер.
Бағалықтарды сақтау бойынша қызметтер клиентке сейфтi қолдану немесе
банкпен бағалылықтарды номерада сақтауға қабылдау түрінде көрiнуi мүмкiн.
Клиентке сейф жал шартында берiледi, ал оған клиенттiң өзi ғана несие
оның арнайы куәлiгi бар сенiмдi жағы жете алады. Клиент сейфке кез-келген
уақытта жiберiледi. Сейфте әртүрлi заттар-бағалы қағаздардан жеке заттарға
дейiн сақталуы мүмкiн.
Банк бағалықтарды камераға қабылдай отырып, клиенттерге камераны
пайдалануға бостандық құқығын бермейдi. Бұл жағдайда банк агенттiк
функциясын орындайды. Камераға негiзiнен бағалы қағаздар сақталады.
5. Кеңестiк қызметтер.
Банктер өз клиенттерiне түрлi консультациялық қызметтер көрсете
алады, олар банктiң мекеменiң ерекшелiктерiн анықтаумен байланысты ғана
емес, сонымен қатар әртүрлi мамандандырылған қаржы және экономика
кәсiпорындары жағдайында бiлiктiлiк консультацияларымен байланысты.
Консультациялық қызметтердiң маңызды түрі шетел валютасының айырбас курсын
болжауда клиенттерге көмек көрсету болып табылады. Сонымен қатар, банктерде
сыртқы экономика қызметiнде, маркетинг және құқық саласындағы мамандар
әрқашан жеткiлiктi.
Консультациялық қызметтер клиенттiң ұсынуы бойынша есептi жүргiзудi
дұрыстауға, есеп берудi құрауда, есеп айырысу құжаттарын толтыруға де
таралуы мүмкiн. Бұл қызметтер банктермен тек қосымша пайда алу үшін ғана
емес, сонымен қатар банктiк iстiң түсiнбеушiлiктерiн айқындау үшін
орындалуы қажет ол клиенттердiң салып көбейтумен қатар, олардың банкке
қызметтер үшін сирек баруын көбейтедi.
Консультациялық қызметтi көрсетумен бойынша менеджерлерi мен қатар
арнайы құрылған кеңестiк бөлiмнiң қызметкерлерi айналыса алады.
Консультациялық қызметке төлем, кеңестiң күрделiгiне, ұзақтығына және оны
көрсететiн жұмысшының бiлiктiгiне тәуелдi жасалады.
6. Ақпараттық қызметтер
Компьютерлiк байланысы бар, қазiргi заманғы телекоммуникация
құралдары бар банктерде әртүрлi екiншi деңгейлi және екiншi деңгейлi емес
ақпарат жеткiлiктi саны бар. Осымен қатар, банктер өздерiнiң клиенттерiне
әртүрлi қызмет көрсете отырып; осы арқылы бағалы ақпараттарды көрсететiн,
әртүрлi мәлiметтер алады (әсiресе несие берумен байланысты). Қосымша
ақпаратты алудың маңызды көзi болып iрi ақпараттық агентiктердiң қызметтерi
және онымен басқа банктермен айрбас табылады.
Негiзде дамыған берiлгендер базалары құрылуы мүмкiн, ол үшін
клиенттер банкке белгiлi төлем асауы қажет.
Банктерде арнайы экономикалық ақпараттарды өңдеумен және жинаумен
айналысатын бөлiмдер құрылуы мүмкiн. Олардың қызметi ел iшiндегi және
шетелдегi экономикалық процесстердi талқылау болып табылады. Бұл
барлық ақпарат клиенттiң талабы бойынша ұсынылады.
7. Аудиторлық қызметтер
Банктердегi бiлiктi мамандардың бар болуы, өздерiнiң клиенттерi үшін
аудиторлық қызметтер кешенiнiң дамуы үшін шарттар тудырады. Бiздiң
жағдайымызда аудиторлық әлi дамымаған, банктер ендi өсiп келе жатқан
аудиторлық фирмаларға бәсекелестiк әкелер едi.
Банктердiң аудиторлық қызметтердi орындауда тағы бiр жақсы жағы:
өзiнiң турақты клиенттердiң қызметiн тексере отырып, банк оның қызметiнiң
ерекшелiктерiн тереңiрек байқауға мүмкiндiк алады, қарыз алушы ретiнде оның
сенiмдiлiгiне қортынды жасай алады.
8. Инженерлiк-экономикалық экспертиза бойынша қызметтер.
Инженердiк-экономикалық экспертиза бойынша қызметтерге жөндеу-құрылыс
және орындалған көлемдерiне инвентаризация жүргiзу, объекттердi құрудағы
техникалық қадағалау, қойылатын-жiберiлетiн жұмыстардың сметасын тексеру
және осы жұмыстардың орындалуы кезiнде тексеру, жобалық-iздеушiлiк, құрылыс-
монтаждiнiң және қойылатын-жiберушiлiк жұмыстарға заказдарды орындаудағы
көлем көрсету, техникалық күрделi емес объектiлерге жобалық-сметалық
құжаттарға немесе басқа да құрылысқа және объектiлерге жобалардың сметалық
бөлiгiне экспертизаларды орындау кiредi. Сонымен қатар, банктер
клиенттердiң тапсырысы бойынша жобалауға тапсырыстрды құрады, жобалауға
берiлгендердi жинауға көмек көрсетедi.
9. Кепiлдеме беру.
Банктермен (гарантия) кепiлдеме беру несиелiк сипатта болады. Бұл
банктер қызметiнiң маңызды аспектi, ол отандық банктермен тәжiрибеленедi.
10. Басқа да қызметтер
Көрсетiлген қызметтерден басқа банктер тауарлы-материалдық
құндылықтармен және жабдықтарды орналастырумен байланысты делдалдық
операцияларды орындауға болады, яғни клиентпен екiншi деңгейлi және басқа
да банк келiсiмдерiнiң жасауы, комиссиондық негiзде клиентiң қорларын сату,
сақтандыруды ұйымдастыру да жатады.
Банктiк қызметтердiң дамуының жеткiлiктi перспективтi бағдарламасы
өзiнiң клиенттерiне әртүрлi нумизматикалық сипаттағы заттарды: әр елдiң
банкноттары мен монеталарынан оларға және басқа да нумизматикалық
аксессуарлар, альбомдарға дейiн, әртүрлi дүкендердi ұйымдастыру болып
табылады.
Жұмысты сәйкесiнше ұйымдастыру бойынша мұндай дүкендерде жеткiлiктi
үлкен айналым бар, сонымен қатар тағы бiр маңызды функцияны-қосымша
клиенттердi тартуды орындайды. Сонымен қатар, көптеген банктер әртүрлi
көрмелердi ұйымдастырады, олар өздерiнiң клиенттерiнiң мәдениет деңгейiн
жоғарылататынын көрсететiн ұйым ретiнде банктiң имиджiн құрады.
1.2 Қазiргi кездегi банктiң инвестициялық қызметiн бағалау әдiстерi
Нарыққа өту жағдайындағы экономикалық механизмнiң дамуы, ақшалай
айналым жүйесiн құруда, клиенттерге кассалық, есеп айырысулық қызметте
ұйымдастыруда өте жоғары талаптарды көрсетедi. Төлемдiк айналымның өсуi
немесе айналым шығынның өсуi, төлем түріндегi тез өсетiн қажеттiлiктi
қанағаттандыратын және айналым шығындарын бiр уақытта төмендетуде ақша
құралдарының айналымдығын тездететiн және еңбек шығындарының қысқаруын
қамтамасыз ететiн ақшалай айналымның жаңа механизмiн құрудың қажет
екендiгiн бiлдiредi. Осыған байланысты банктiк қызмет нарығында жаңа
банктiк өнiмдер және қызметтер түрлерi пайда болуда. Сонымен қатар, бұрын
ұмытылып кеткен ескi аккредитив, банктiк кепiлдемелер және инкассо сияқты
өнiмдердi активтендiру жағдайларын да айтуға болады.
Форфейтинг – бұл айналым құжатында, кредиторда айналымсыз негiзде
көрсетiлген қарызды сатып алу.
Бұл қарызды сатып алушы (форфейтер) өзiне бас тарту-форфейтинг туралы
мiндеттеменi өзiне алатындығын бiлдiредi, қарыз алушыдан қанағаттандыра
алмау жағдайында кредиторға регрессивтi талап қоюда. Әрине айналым
мiндеттемемiн сатып алу жеңiлдетiлген түрде болады.
Форфейтинг механизмi екi түрлi келiсiм түрінде қолданылады:
- ұзақ мерзiмдi қаржылық мiндеттемелердi тез орындау мақсатында;
- қаржылық келiсiмдерде;
- шетел сатып алушысына несие берген экспорттарға нақты ақшаның түсуiне
қатысу үшін-экспорттық келiсiмдерде.
Форфейтингтiк құрал ретiнде қолданылатын негiзгi айналым құжаттары
вексельдер болып табылады. Бiрақ форфейтинг объектiсi болып басқа да
қағаздар болуы мүмкiн. Бұл бағалы қағаздар таза болуы маңызды (тек
абстрактылы мiндеттемесi бар).
Форфейтинг екiншi дүниежүзiлiк соғыстан кейiн пайда болды.
Халықаралық сауданы қаржыландыруда мол тәжiрибесi болған, бiрнеше Цюрих
банктерi АҚШ-та Шығыс Европа елдерiмен бидай сатып алуды каржыландыру үшін,
осы амалды қолдана бастады. Сол жылдары өнiмдi өткiзу және жеткiзушiлер
арасындағы бәсеке соншалықты өстi, сатып алушылар ұсынылып отырған несиенiң
мерзiмiн 180 күнге дейiн, үйреншiктi 90 күнге қарсы мерзiмiн ұзартуды талап
еттi. Сонымен қатар, өндiрiстiң үлкен мерзiмiне қатысты, қымбат тұратын
тауарлар пайдасына дүниежүзiлiк сауда құрылымында өзгерiс болды.
Осылайша, халықаралық экономикалық айырбас дамуында несиенiң ролi
жоғарылады, және жеткiзiп берушiлер өзiнiң тiрлiктерiн қаржыландырудың жаңа
әдiстерiн iздеуге мәжбүр болды. Сонымен қатар, халықаралық саудада
бағалардың төмендеуiнде және көптеген африкандық, азаматтық, сол латын
американдық елдер әлемдiк нарықта өте белсендi бола бастады, Шығыс
европалық кәсiпкерлер өзiнiң меншiк көздерiнiң есебiнен несиелер
киыншылықпен ұсынуда сондықтан жеткiзiп берушiлер өзiнiң тiрлiктерiн
қаржыландырудың жаңа әдiстерiн қолдануға мәжбүр болды.
Экснортты мемлекеттік несиелендiру әлсiз дамыған елдерде, форфейтинг
көп даму алды. Алғашқыда форфейтирование екiншi деңгейлi банктермен жүзеге
асырылған, бiрақ а-форфе операцияларының көлемiнiң көбеюiне байланысты
мамандандырылған институттар құрыла бастады.
Қазiргi уақытта форфейтингтiң негiзгi орталығы Лондон болып табылады,
жаңа банктiк технологияларды меңгеруде ешқашан әлсiз болмаган, көптеген
европалық елдердiң экспорты бұрыннан Ситиден қаржыландырылатындықтан
форфейтингтiк бизнестiң маңызды бөлiгi Германияда шоғырланған.
Осылайша, форфейтинг әртүрлi қаржылық орталықтарда дамып жатыр,
осындай тiрлiктердiң жылсайынғы өсуi байқалуда. Осымен бiрге а-форфс
келiсiм санының көбеюiн, осындай орталықтардың санының өсуiмен салыстыру
қате болар едi. Бұл экспортерлар көретiн тәуекелдердiң өсуiмен, сонымен
қатар, тәуекелдердiң өсуiмен байланысты адекватты қаржыландыру көздерiнiң
жетiспейшiлiгiмен түсiндiрiледi.
Форфейтингтiң маңызды жетiстiгi бар, ол оны орта мерзiмдiк
қаржыландырудың тартымды формасы етедi. Бұл форманың негiзгi жетiстiгi,
форфейтер операциямен байланысты тәуекелдердi өз мойнына алады.
Сонымен қатар, оның тартылуды кейбiр елдердегi тiркелген проценттiк
ставкалардан бас тартуына, көптеген дамушы елдердегi импортталатын товарлар
үшін төменiң жетiспеушiлiгiне, саяси тәуекелдердiң жоғарылауына және кейбiр
басқа да жағдайларга байланысты өсiп отырады.
Форфейтингтiк бағалы қағаздардың негiзгi түрі аудармалы және жай
вексельдер болып табылады. Олармен операциялар негiзiнен ешқандай
қиындықсыз, қарапайым және тез орындалады.
Вексельден басқа форфейтинг аккредитив түріндегi мiндеттемелер баса
алады. Аккредитив – бұл бiр банктiң (несиелiк мекеме) екiншi банкке арнайы
брондалған құралдары есебiнен жөнелтiлген тауар үшін тауарлы-транспорттық
құжаттарға тәлем жүргiзу немесе акредитивтi көрсетушiге белгiлi бiр соманы
төлеудi бiлдiретiн, есеп айырысулық немесе ақшалай құжат. Құжатты
аккредитив қайталанатын және қайталанбайтын болуы мүмкiн. Қайталанбайтын
аккредитив эмитент-банктiң аккредитивте қарастырылған екiншi деңгейлi
құжаттарды оғап ұсыну бойынша төлемдердi жүргiзiнiң және оның барлық
шарттарын сақтаудың қатал мiндеттемесi болып табылады.
Ресейде аккредитивтер басқа қалалардағы жеткiзiп берушулер мен және
сатып алушылар арасында есеп айырысуда қолданылады, сонымен қатар
халықаралық есеп айырысуда қолданылады. Халықаралық саудада құжатты
аккредитивтер ең алдымен сыртқа сайда операцияларында қолданылады.
Форфейтерлеу объектiсi ретiнде аккредитивтер сирек қолданылады. Бұл
операцияның қиындығымен түсiндiрiледi, ең алдымен аккредитив жағдайында
алдын ала және түгел келiсiм шарттарын келiсiп алу қажет, ол барлық
процедураның мерзiмiн үлкейтуге әкеледi. Сонымен қатар форфейтингтiк нарық
келiсiмге отырудың және аяқтаудың үлкен жылдамдығын болжайды және құжат
айналыммының қарапайымдылығын.
Форфейтингтiң ойынша аккредитивпен операцияның ыңғайсыздығы келесiде.
Операцияның бұл қатысушы қайтару мерзiмдi және шамамен тең бөлiктермен
жасалды деп болжайтындығында. Бұл оған және қолған қатысушылар қарыз
алушыға және кепiлболушыға да ыңғайлы. Бiрақ егер вексельдер бойынша
банктен құтылу жеке құжаттармен толтырылса, олардың әрқайсысы форфейтердiң
оларды сатқысы келгенде оңай айналымда болады, онда аккредитив бойынша
барлығы бiр құжатқа бенефициар пайдасына бiрiктiрiледi және бұл құжат
көбiнесе қарыз алушының арнайы рұқсатынсыз сатылуы мүмкiн емес, ол артынша
барлық операцияны қиындатады.
Соңғы жылдары нарықтық экономикасы дамыған елдерде форфейтингтiк
қызметтердiң дамуы келесi негiзгi бағыттар бойынша жүрдi.
Форфейтер активтердi сатып ала отырып, инвестициялауды жасайды.
Мүмкiн ол өзiнiң қаржыларын осындай түрде, ұзақ уақыт аралығында ұстағысы
келмейдi, керiсiнше осылайша форфейтер болып келе жатқан басқа көбiне
форфейтингтiк бағалы қағаздарды жаңа иегерiне беруге болмайды. Ол
қағаздардың құнын, олардың айналым мерзiмдерiн бiледi, бiрақ алғашқы
эмитентiн бiлмейдi. Бұл жағдайда алдыңғы иегерi бағалы қағаздардың қызмет
көрсету мерзiмiнiң аяқталуы бойынша төлемдердi жинайды және оларды жаңа
иегерге аударады. Осындай екiншi форфейтингтiк нарықтағы құпиялық немен
түсiндiрiледi? Ең алдымен құпиялық түсiнiгiмен.
Экспортер оның келiсiмiнiң қаржыландыру әдiстерi туралы ақпараттарды
ешкiмге айтпауына қызығушылығы бар және сатып алушы (немесе қандай да бiр
үшіншi тұлға) оның қаржылық керектiлiгiн және оның келiсiмдерiне
қолданылатын қаржыландыру механизмiн бiлуiне қарсы. Қандай да бiр
форфейтингтiк қағаздарды сату ерiксiз қызметтiк қарым-қатынастың өрiсiн
кеңейтедi, ол экспортер жағынан бақылауды қиындатады. Осыған жетпеу үшін
соңғысы форфейтингтiк қағаздардың еркiн айналымына керiсiк тигiзетiн
келiсiмдегi белгiлiбiр шектеулерде анықтауға тырысады.
Барлық қиыншылықтарға қарамастан, екiншi форфейтингтiк нарық дамуда.
Бұны келесi жағдайлармен түсiндiруге болады.
Бағалы қағаздары бiрiншi Ұстаушысы берiлген ел үшін бекiтiлген
несиелеу шегiн жоғарылатуға, қандайда бiр жаңа қағазды сатып алу әсер
ететiнiн анықтауы мүмкiн.
Бұл қағаздар бойынша табыс жақсы болса да, ол берiлген лимиттi
жоғарылатуға мүмкiндiгi болмаса, ол келiсiммен бас тартұға мәжбүр болады.
Бұл мәселенiң шешуi бұл елдiң портфелiнде бар немесе қазiргi уақытта
ұсынылған қағаздарды қайта сату болып табылды. Қандай да бiр анықталған
эмитенттiң ол белгiлеген несиелеу лимитiн жоғарылатқанда да дәл осылай
болады. Алғашқы ұстаушы проценттiк ставка түскен соң және сол қағаздарды
алғашқы нарықта сатып алғанша, ол берiлген нарықта екiншi нарыққа тартылуы
мүмкiн.
Алғашқы ұстаушыны екiншi нарықтың сапасына қатыстыратын басқа да
себептер бар. Мысалыға ол проценттiк ставкалардың өзгеруiн күтуде өзiнiң
портфелiнiң жоғары өтiмдiлiгiн және белгiлi қағаздардың тәуекел деңгейi өте
төмен немесе үлкен табыстылықты пайдалануды қамтамасыз өткiсi келсе, оларды
екiншi нарықтан алады. Және одан да оңай: нарықта тиiмдi бағаны ұсынатын
сатып алушы пайда болуы мүмкiн (бұл егер сатып алушы болашақта мүмкiн
болатын проценттiк ставкалардың өсуiн алдын алса және оны алғашқы сатуға
қарағанда, берiлген қағаздарды өте төмен дисконтпен алуға дайын болғанда
болуы мүмкiн).
Форфейтер үшін екiншi нарық келесi тартымды белгiлерi бар:
- Негiзiнен форфейтингтiк қағаздар бойынша табыс, басқа
бағалы қағаздар бойынша алуға болатын табысқа қарағанда жоғары (тәуекел
деңгейi, мерзiмi және валютасы бiрдей болғанда);
- Кез-келген инвестор тәуекелдi төмендетуде қызығушылығы бар, ол
форфейтингтiк қағаздар бойынша кепiлдiктер немесе бiрiншi класты банктердiң
авалi-төлемдi қамтамасыз етудiң ең жақсысы.
Форфейтингтiк қағаздарға инвестициялардың барлық тартымдылығына
қарамастан, мұндай операциялардың көлемi және форфейтерлер саны әлi үлкен
емес. Форфейтингтiк нарық әлi брокерлiк нарық мөлшерiне дейiн дамымаған.
Көптеген форфейтерлер, әсiресе алғашқы нарықта сатушылар мұндай даму
көптеген эксперттердi және олардың банкерiн, нарыққа шығарылған бағалы
қағаздарға бақылаудың жоғалуына әкелетiндiктен қорқытуы мүмкiн.
Форфейтингтiк нарықтың дамуының тағы бiр маңызды бағыты сатып
алушларды синдикатқа бiрiктiру. Бұл тенденция банктердi кредитор ретiнде
бiрiктiру процесiне сәйкес келедi. Бiрiктiру процесiнiң өзi форфейтерлердiң
қарама-қарсы келiсiмнiң негiзiнде жасалады, олардың әрқайсысының
форфейтингтiк қағаздардың қандай бөлiгiн алатындағы туралы келiседi.
Негiзiнен әртүрлi қағаздар әртүрлi форфейтерлермен сатып алынады. Бiрақ
сома өте үлкен болса, онда қатысу келiсiмiнiң көмегiмен, форфейтерлер
арасында жеке қағаздар да бөлiнуi мүмкiн. Шын мәнiнде, бұл әдiс қағаз
айналымын қиындатады, ол өз кезегiнде олардың екiншi нарыққа түсуiнiң
потенциалды мүмкiндiгiн төлемдетедi. Сонымен қатар, әлi күнге шейiн осындай
келiсiмдердiң заңды статусы соңына дейiн анықталмаған. Сондықтан тәжiрибеде
олар сирек қолданылады.
Басқа әдiсi де бар. Егер экспортер оны қолдануға дайын болса, оған
құжаттар онын көбейтуге тура келедi, олардың әрқайсысы ендi. Мерзiмiн
өзгерту көмегiмен аз сомаға жасалады (мысалы, кәдiлiгi 6 айды зай бойынша 2
интервалға бөлу және т.с.с.). Бұл әдiс қағаздарды ұстаушылар арасында
қатысу келiсiмiн жасауды қажет етпейтiндiгiмен ұнайды.
Екiншi нарықта сатып алушы мен қатысушы-форфейтер арасындағы
принципиалды айырмашылықты айта кету маңызды. Синдикатқа қатысушы алғашқы
нарықтағы сатып алушы болып табылады және оның мiндеттерiне ол олған бағалы
қағаздардың дұрыс толтырылуы және заңдылығы тексеру кiредi, сонымен қатар
қағаздарға қосымша авальдар және кепiлдiктер кiредi. Екiншi нарықтағы сатып
алушыда мұндай мiндеттерi жоқ өзгермелi.
Форфейтинг нарықтың дамуының маңызды бағыты өзгермелi проценттiк
ставка негiзiнде дисконт есебiн болжамдайтын қаржыландырудың кеңеюi болып
табылады. Мұндай тәжiрибе проценттiк ставкалардың тұрақсыз өсуiмен
түсiндiрiледi және келiсiм жасасқысы келмейтiндiгiн бiлдiредi.
Эксперттiң ойынша, өзгермелi ставка негiзiндегi кез-келген сату ақша
қаржыларын максималды алу мүмкiндiгiн нашарлатады. Алғашқы форфейтер екiншi
нарықта дисконтты қағаздарды сатады, сату белгiлiбiр күнге ақырғы қаржылық
реттеу шартымен жасалады. Шын мәнiнде вексельдiң мерзiмi өткенше мұндай
күндер саны бiрнеше болуы мүмкiн. Осылайша, келiсiм тәуекелдiң жоғары
деңгейiн бiлдiредi, ал форфейтер үшін ғана емес, оның аудиторларының
ұйымдасуына себеп болып табылады.
Әлемдiк форфейтингтiк нарықтың мөлшерiн кез-келген бағалауы-жұмбақтан
кем емес. Бұл нарық соңғы жылдары өстi, бiрақ әлi орта мерзiмдi қаржылық
ресурстар нарығының кiшi бөлiгi болып қала бередi. Оның пайда болуына және
өсуiне әкелетiн себептер, болашақта да жүзеге асырылады, бiрақ жаңа
форфейтерлердiң оған жету үшін белгiлiбiр шектеулер бар. Бұл шектеулер
келесiлер.
- Орта мерзiмдi қаржыландыру туралы сөз болғандықтан (шығыс
түсiнiгiнде), банктерге көбiне форфейтерленетiн активтердiң қайтару
күндерiмен меншiктi қарыздарды төлеу күндерiмен келiстiру қиынға соғады.
Осылайша, проценттiк ставкалардың өзгеруi жағдайында жеткiлiктi жоғары
тәуекел қалады, ол берiлген нарықтағы қатысушылардың белсендiлiгiн ұстап
тұрады.
- Форфейтинг операциясын жүргiзуде бiлiктi қызмет көрсетудi талап
ететiн арнайы техника қолданылады. Бұл облыста мамандар өте аз, ал оларды
дайындау ұзақ уақытты талап етедi.
- Банктер форфейтингтiк нарықты құру және зерттеумен аз айналысады
халықаралық саудада экспортер шетел сатып алушысынан аудармалы немесе жәй
вексельдерiн алады, оларға төлем қарастырылған мерзiмде жасалуы қажет.
Импортер елiндегi банк мұндай айналым құжаттарын авальдайды, не олардың
орындалуына кепiлдiк бередi. Форфейтер қарыздық мiндеттемелердi регресс
құқығысыз сатып алғандықтан, ол мүмкiн болатын төлемеудiң барлық
тәуекелдерiн алады. Сондықтан, егер қарыз болушы бiрiншi класты қарыз алушы
болып табылмаса, форфейтер аваль түріндегi немесе банктiң шартсыз кепiлдiгi
түріндегi-белгiлi қамтамасыз етудi алуға тырысады.
Кепiлдiк мiндеттеме кепiл болуышымен кредиторға қарыз болушыдан
алынатын соманы өз уақытында төлеудi қамтамасыз етуге берiледi.
Кепiлдiк сәйкес хат түрінде берiледi, ал келесi реквизиттерден заңдық
мекен-жайы, кепiлдiк хат номерi, кепiл объектiсi (келiсiм өнiмдi жеткiзу
күнi, пайыздық мөлшерлеме және т.б.)
Кепiлдiк мiндеттеменiң субъектi құру тәртiбi бойынша, Қаржы көздерi
бойынша, ерекшеленетiн бiрнеше кепiлдiк түрлерi бар. а-форфе
келiсiмдерiнде кепiлдiк мiндеттеменiң субъектi ретiнде, Қаржылық-тұрақты
кәсiпорындар немесе қаржаларды жинақтайтын арнайы мәселелер болуы мүмкiн.
Көбiнесе мұндай мекемелер банктер болып табылады.
Тәуекелдi төмендетуден басқа кепiл форфейтерлерi екiншi нарықта
дисконтталған қағаздардың жоғары өтiмдiлiгiн қамтамасыз етедi. Егер банктiк
кепiл ұсынылса, онда көбiне оны импортр емiнде елшiлiгi бар, халықаралық
банктер жасайды.
Аваль – бұл вексель бойынша қандай-да бiр мiндеттi тұлғаның
мiндеттемесiн орындауына жауапкершiлiктi алатын авалисттiң вексельдiк
тапсырмасы. Қолдан басқа авальда вексельде рег abal жазуы болуы керек, ал
егер ол аудармалы вексель болса, онда солайша авалистiң фамилиясы, аты,
әкесiнiң аты болуы керек. Кепiлмен салыстырғанда авальдiң артықшылығы, ол
вексельден ажыратылмайды. Сонымен қатар, авальды толтыру көп оңай, кепiлдiк
мiндеттемеге қарағанда.
Кепiлдiк айналым құжаттары өзiнiң банкiнде талаптар регрессi құқынсыз
экспортермен қарастырылады. Осылайша, экспортер банкi форфейтер сияқты
қызмет атқарады.
Бұл форфейтинг туралы келiсiмнiң өзiнен шығады, ол негiзiнен тек
форфейтер ретiнде банк шығатыны туралы, сатушы мен оның банкiнiң арасындағы
және вексельдi банк авальдайтыны немесе оларға төлемдi қамтамасыз ететiнi
туралы, сатып алушы мен оның банкi арасындағы келiсiмге жеткенде ғана
орындалады.
Форфейтер әсiресе, онымен алынатын айналым құжатын тиiмдi қамтамасыз
етуге қызығушылықтанытуда. Егер мұндай қамтамасыз ету аваль болып
табылатын болса, онда, мысалы, ағымын заңдары бойынша мұндай мiндеттеме
әрекеттi болып саналады және авалист гарант ретiнде құжат индоссанты сияқты
жауапкершiлiкте болады.
Егер қамтамасыз ету банктiн кепiлдеме түрінде болса, онда ол негiзгi
кепiлдеме болып табылатындығы және кепiл болушы негiзгi қарыз болушы ролiн
алатындығы, ол қайтарылмайтын және шартсыз болып табылатындығы, ол берiле
беретiндiгi және бөлiне беретiндiгi көрсетiледi. Жоғарыда айтылғандардан
қорытынды шығады, халықаралық қаржылардың теккiлiктi икемдi құралы
форфейтинг болып табылады. Бiрақ ол бiрнеше шектеулерге сипатты:
- экспортер несиенiң мерзiмiн 6 айдан 10 жылға және жоғары мерзiмге
создыруға келiсiм беруге мiндеттi;
- экспортер қарызды төлеудi сериямен қабылдауға келiсуге мiндеттi;
- егер импортер мемлекеттiк агент немесе халықаралық компания болып
табылмаса, қарызды қайтару шартсыз және қайталанусыз банкпен немесе
мемлекеттiк институтпен кепiлдендiрiлуi қажет;
- жалпы берiлген құралдың барлық оны қолданушылар үшін артықшылықтары
және кемшiлiктерi болады.
Экспортер үшін артылықтары
- форфейтингтiк қызметтердi тiркелген мөлшерлеме негiзiнде ұсыну;
- экспортерға регресс құқығынсыз форфейтер есебiнен қаржыландыру;
- iнiмдi жекiзуден немесе қызметтi көрсетуден кейiн нақты ақшаны
бiрденен алу мүмкiндiгi, ол жалпы өтiмдiлiкке, жақсы әсер етедi,
банктiк қарыздардың көлемiн төмендетедi, құралдарды қайта
инвестициялауға мүмкiндiк бередi;
- тәуекелдердiң жақтығы (барлық валюталық тәуекелдердi пайыздық
мөлшерлеменiң өзгеру тәуекелдерi, сонымен қатар, кепiл болушының
банкрот болу тәуекелiн форфейтер өз мойнына алады);
- құжаттардың қарапайымдылығы және вексельдiк қарыз құралдарын тез
толтыру мүмкiндiгi;
- берiлген операиялардың құпиялық сипаты;
- форфейтердiң келiсiмдi қаржыландыруға дайындығына, келiсiм шарттарын
қаржыландыруға дайындығына, келiсiм шарттарын оперативтi
келiстiндiгiне тез куәландырылу мүмкiндiгi;
- тiркелген мөлшерлеме бойынша келiсiмдi қаржыландыруға форфейтерден
алдын-ала опцион алу мүмкiндiгi, ол экспортерға өзiмнiң шығындарың
алдын-ала санап алуға және оны келiсiм бағасына кiргiзуге,
басқа барлық сандарды санап алуға мүмкiндiк бередi.
Экспортер үшін кемшiлiктер:
- экспортердiң өзiне кепiл болушының банкрот болу жағдайында регресс
болмайтындай етiп құжаттарды дайындау қажеттiлiгi, сонымен қатар,
аваль және кепiлдiк, вексель түрін анықтайтын, импортер елiнiң
заңдылығын бiлу қажеттiлiгi;
- егер импортер форфейтерге ұнамсыз кепiл болушыны ұсынған жағдайдағы
қиындықтар туындау мүмкiндiгi;
- кәдiмгi коммерциалық несиелеуге қарағанда форфейтер маржасы өте
жоғары.
Импортер үшін артықшылығы:
- құжаттарды толтырудың қарапайымдылығы және тездiгi.
- тiркiлген пайыздың маниерлеме бойынша ұзартылған несие алу мүмкiндiгi.
- банкте несие жемiсiн пайдалану мүмкiндiгi.
Импортер үшін кемшiлiктер
- банктiк кепiлдеменi пайдалануда банктiк несиенi алу мүмкiндiгiнiң
азаюы;
- кепiлдеме үшін комиссия төлеу қажеттiлiгi;
- форфейтердiң өте жоғары маржасы;
- Форфейтер үшін артықшылықтар
- құжаттарды толтырудың қарапайымдылығы және тездiгi;
- сатып алынған активтердi екiншi нарыққа оңай өткiзу мүмкiндiгi;
- несиелеу операциаларына қарағанда өте жоғары маржа.
Форфейтер үшін кемшiлiктер:
- қарызды төлемеу жағдайында регресс құқығының тоқтығы;
- импортер елiнiң вексельдiк заңдылығын бiлу қажеттiлiгi;
- кепiл болушының несиелiк қабiлеттiгiн тексеруге жауаптылық;
- мерзiмiнен бұрын төлем жасау мүмкiн еместiгi.
Айтылған кемшiлiктер форфейтер үшін ғана сипаты емес. Мұнда олар мына
себептi айтылған, форфейтер үшін ол жiберетiн қосымша қарыз келiсiмдердi
құрылмайды.
Саяси және басқа да тәуекелдер форфейтер майнында екендiгiн ұмытпау
қажет (трансферт тәукелдерi, валюта ауытқуының тәуекелдерi). Олар
халықаралық несиенiң кез - келген түріне қатысты болғандықтан, форфейтер
үшін кемшiлiк ретiнде көрсетiлмеген.
Кепiл болушы үшін артықшылықтар:
- Келiсiмдi жасау қарапайымдылығы;
- Өзiнiң қызметтерi үшін комиссия алу.
Кепiл болушы үшін жетiспеушiлiк:
Ол бiреу, бiрақ өте маңызды, және ол мынада, ол кепiлдерiлiнген
вексель төлемiнiң абсолюттi мiндетiн кепiл болушы өз мойнына алады.
Қазiргi заманғы банктер несиенi өзгермелi пайыздық мөлшерлеме
шартымен ұсынуға талпынса да, бiрақ тiркелген мөлшерлеме де қолданылады.
Бiрақ бұл жағдайда мөлшерлеме ортадан жоғары болуы мүмкiн. Сонымен қатар,
банк экспортердан кепiл талап етуi мүмкiн. Сонымен бiрге, қарыз алушының
қарызын қайтармау тәуекелiн мойнына алуы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz